Тауарлы-материалдық қорларды бағалау
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
1 бөлім. Тауарлы.материалдық қорларды бағалау.
1.1. Тауарлы.материалдық қорлар туралы түсінік ... ... ... ... ... 3
1.2. Тауарлы.материалдық құндылықтар қозғалысын есепке алу жөніндегі
құжаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3. Қоймалардағы және сақтайтын орындардағы материалдық
құндылықтардың есебі және ТМҚ.ның бухгалтериядағы есебі ... ... 8
1.4. Тауарлы.материалдық құндылықтарды түгендеу ... ... ... ... .10
2 бөлім. Тауарлы.материалдық қорларды бағалауының аудиті.
2.1. Материалдық құндылықтар, оларды жіктеудің, бағалаудың және
түгендеудің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
2.2. Тауарлы.материалдық қорлардың қозғалысының
есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.3. Аяқталмаған өндіріс есебінің аудиті. Дайын өнімдердің есебінің аудиті.
Тауарлардың есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 бөлім. Тауарлы.материалдық қорларды бағалау.
1.1. Тауарлы.материалдық қорлар туралы түсінік ... ... ... ... ... 3
1.2. Тауарлы.материалдық құндылықтар қозғалысын есепке алу жөніндегі
құжаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.3. Қоймалардағы және сақтайтын орындардағы материалдық
құндылықтардың есебі және ТМҚ.ның бухгалтериядағы есебі ... ... 8
1.4. Тауарлы.материалдық құндылықтарды түгендеу ... ... ... ... .10
2 бөлім. Тауарлы.материалдық қорларды бағалауының аудиті.
2.1. Материалдық құндылықтар, оларды жіктеудің, бағалаудың және
түгендеудің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12
2.2. Тауарлы.материалдық қорлардың қозғалысының
есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.3. Аяқталмаған өндіріс есебінің аудиті. Дайын өнімдердің есебінің аудиті.
Тауарлардың есебінің аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Бухгалтерлiк есеп жүйесi дегенiмiз – кәсiпкерлер мен ұйымдардың операциялары мен жағдайлары жөнiндегi ақпаратты жинау, тiркеу және топтастыру жүйесi болып табылады . Қазақстан Республикасының резиденттерi болатын мiндеттi тiркеуден өтуi қажет заңды тұлғалар мен жеке кәсiпкерлер және де Қазақстан Республикасында тiркелген, бiрақ резиденттер болып саналмайтын заңды тұлғалардың филиалдары мен өкiлеттiлiктерi бухгалтерлiк есеп жүргiзуге және қаржылық қорытынды есептi құрастырып, сәйкес орындарға тапсыруға мiндеттi. Бұл кәсiпкерлер мен ұйымдар бухгалтерлiк есептi жүргiзуде және қаржылық қорытынды есептi құрастыруда заңдық және әртүрлi нормативтiк-құқықтық негiздерге сүйенедi. Олардың қатарында Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлiк есеп және қаржылық қорытынды есеп жөнiндегi» заңын, Халықаралық қорытынды есеп стандарттарын, Ұлттық есеп стандарттарын, Бухгалтерлiк есептің Типтiк шоттар жоспарын атауға болады.
Ұйымдардың өнiмдер өндiрудегi (қызметтердi атқару, жұмыстарды орындаудағы) аса маңызды объектiлерi - шаруашылық қорлары болып табылады. Шаруашылық қорлар құрамына негiзгi құралдар, материалды емес активтер, тауарлық-материалдық игiлiктер, ақша қаражаттары, инвестициялар, дебиторлық қарыздар кiредi. Тауарлық-материалдық құндылықтар олардың iшiндегi ең бiр көлемдiсi болып табылады, себебi, бұл игiлiктер өндiрiлетiн өнiмнің материалдық негiзiн құрастырады, өндiрiлiп шығарылатын дайын өнiмдердің өзiндiк құнының басым бөлiгi ретiнде олардың бағасын анықтауға негiз болады.
Жоғарыда аталған жағдайлардан тауарлық-материалдық құндылықтардың ұйымдарға негiзгi қызмет түрiн жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн қорлар. Яғни, тауарлық-материалдық игiлiктердің бухгалтерлiк есебiнiң дұрыс ұйымдастырылуы және олардың дұрыс бағаланылуы мен ұтымды қолданылуы мәселелерi тереңiрек зерттеудi талап ететiн өзектi тақырыптардың бiрi болады.
«Кәсiпорындардың (ұйымдардың) тауарлық-материалдық қорларының аудитi» тақырыбында курстық жұмыс жазудағы басты мақсатым тауарлық-материалдық құндылықтардың қолданылуының есебiн ұйымдастыру, оларды аудиторлық тексеру мен талдау мәселелерiнiң теориялық және практикалық негiздерiн зерттеу болып табылады.
Ұйымдардың өнiмдер өндiрудегi (қызметтердi атқару, жұмыстарды орындаудағы) аса маңызды объектiлерi - шаруашылық қорлары болып табылады. Шаруашылық қорлар құрамына негiзгi құралдар, материалды емес активтер, тауарлық-материалдық игiлiктер, ақша қаражаттары, инвестициялар, дебиторлық қарыздар кiредi. Тауарлық-материалдық құндылықтар олардың iшiндегi ең бiр көлемдiсi болып табылады, себебi, бұл игiлiктер өндiрiлетiн өнiмнің материалдық негiзiн құрастырады, өндiрiлiп шығарылатын дайын өнiмдердің өзiндiк құнының басым бөлiгi ретiнде олардың бағасын анықтауға негiз болады.
Жоғарыда аталған жағдайлардан тауарлық-материалдық құндылықтардың ұйымдарға негiзгi қызмет түрiн жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн қорлар. Яғни, тауарлық-материалдық игiлiктердің бухгалтерлiк есебiнiң дұрыс ұйымдастырылуы және олардың дұрыс бағаланылуы мен ұтымды қолданылуы мәселелерi тереңiрек зерттеудi талап ететiн өзектi тақырыптардың бiрi болады.
«Кәсiпорындардың (ұйымдардың) тауарлық-материалдық қорларының аудитi» тақырыбында курстық жұмыс жазудағы басты мақсатым тауарлық-материалдық құндылықтардың қолданылуының есебiн ұйымдастыру, оларды аудиторлық тексеру мен талдау мәселелерiнiң теориялық және практикалық негiздерiн зерттеу болып табылады.
1. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызметі жөніндегі» заңы, 18.11.1998
2. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық қорытынды есеп жөніндегі» заңы, 26.12.1995ж (соңғы өзгерістер мен толықтырулар 24.06.2002)
3. Бухгалтерлік есептің Типтік шоттар жоспары, Алматы, 18 қыркүйек 2002ж
4. Баймуханова С.Б., Балапанова Ә. Ж., Бухгалтерлік есеп. Алматы 2003
5. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы 2003.
6. Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева Қаржылық есеп. Алматы Экономика 2001ж.
7. Халықаралық стандарттарға бейімделу жағдайындағы бухгалтерлік есеп және аудиттің даму мәселелері. Халықаралық конференция 3 бөлім 2001ж.
8. З.Н Әжібаева, Н.Ә. Байболтаева, Ж.Ғ. Жұмағалиева Аудит 2006ж
9. Радостовец В.К., Радостовец В.В. Бухгалтерский учет на предприятий, Алматы 1998
10. Д.О. Абленов Аудит негіздері
11. С.М. Байдәулетов, М. Байдәулетов. Аудит, 2004 Алматы
12. Бухгалтер бюллетені, 2003-2004ж
13. ГлавБух журналы №11 2007
14. Учет и Финансы журналы №5 2006
2. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлік есеп және қаржылық қорытынды есеп жөніндегі» заңы, 26.12.1995ж (соңғы өзгерістер мен толықтырулар 24.06.2002)
3. Бухгалтерлік есептің Типтік шоттар жоспары, Алматы, 18 қыркүйек 2002ж
4. Баймуханова С.Б., Балапанова Ә. Ж., Бухгалтерлік есеп. Алматы 2003
5. В.К. Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин, В.В. Радостовец, О.И. Шмидт Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп. Алматы 2003.
6. Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева Қаржылық есеп. Алматы Экономика 2001ж.
7. Халықаралық стандарттарға бейімделу жағдайындағы бухгалтерлік есеп және аудиттің даму мәселелері. Халықаралық конференция 3 бөлім 2001ж.
8. З.Н Әжібаева, Н.Ә. Байболтаева, Ж.Ғ. Жұмағалиева Аудит 2006ж
9. Радостовец В.К., Радостовец В.В. Бухгалтерский учет на предприятий, Алматы 1998
10. Д.О. Абленов Аудит негіздері
11. С.М. Байдәулетов, М. Байдәулетов. Аудит, 2004 Алматы
12. Бухгалтер бюллетені, 2003-2004ж
13. ГлавБух журналы №11 2007
14. Учет и Финансы журналы №5 2006
Жоспар:
Кіріспе ___________________________________ ____________________2
1 бөлім. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау.
1.1. Тауарлы-материалдық қорлар туралы түсінік____________________3
1.2. Тауарлы-материалдық құндылықтар қозғалысын есепке алу жөніндегі
құжаттама__________________________ ___________________________6
1.3. Қоймалардағы және сақтайтын орындардағы материалдық
құндылықтардың есебі және ТМҚ-ның бухгалтериядағы есебі________8
1.4. Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеу_________________10
2 бөлім. Тауарлы-материалдық қорларды бағалауының аудиті.
2.1. Материалдық құндылықтар, оларды жіктеудің, бағалаудың және
түгендеудің аудиті ___________________________________ __________ 12
2.2. Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысының
есебінің аудиті ___________________________________ _____________ 16
2.3. Аяқталмаған өндіріс есебінің аудиті. Дайын өнімдердің есебінің
аудиті.
Тауарлардың есебінің аудиті_____________________________ ________24
Қорытынды___________________________________ _________________
Пайдаланылған әдебиеттер_________________________ ______________
Кiрiспе
Бухгалтерлiк есеп жүйесi дегенiмiз – кәсiпкерлер мен ұйымдардың
операциялары мен жағдайлары жөнiндегi ақпаратты жинау, тiркеу және
топтастыру жүйесi болып табылады[1]. Қазақстан Республикасының резиденттерi
болатын мiндеттi тiркеуден өтуi қажет заңды тұлғалар мен жеке кәсiпкерлер
және де Қазақстан Республикасында тiркелген, бiрақ резиденттер болып
саналмайтын заңды тұлғалардың филиалдары мен өкiлеттiлiктерi бухгалтерлiк
есеп жүргiзуге және қаржылық қорытынды есептi құрастырып, сәйкес орындарға
тапсыруға мiндеттi. Бұл кәсiпкерлер мен ұйымдар бухгалтерлiк есептi
жүргiзуде және қаржылық қорытынды есептi құрастыруда заңдық және әртүрлi
нормативтiк-құқықтық негiздерге сүйенедi. Олардың қатарында Қазақстан
Республикасының Бухгалтерлiк есеп және қаржылық қорытынды есеп жөнiндегi
заңын, Халықаралық қорытынды есеп стандарттарын, Ұлттық есеп стандарттарын,
Бухгалтерлiк есептің Типтiк шоттар жоспарын атауға болады.
Ұйымдардың өнiмдер өндiрудегi (қызметтердi атқару, жұмыстарды
орындаудағы) аса маңызды объектiлерi - шаруашылық қорлары болып табылады.
Шаруашылық қорлар құрамына негiзгi құралдар, материалды емес активтер,
тауарлық-материалдық игiлiктер, ақша қаражаттары, инвестициялар, дебиторлық
қарыздар кiредi. Тауарлық-материалдық құндылықтар олардың iшiндегi ең бiр
көлемдiсi болып табылады, себебi, бұл игiлiктер өндiрiлетiн өнiмнің
материалдық негiзiн құрастырады, өндiрiлiп шығарылатын дайын өнiмдердің
өзiндiк құнының басым бөлiгi ретiнде олардың бағасын анықтауға негiз
болады.
Жоғарыда аталған жағдайлардан тауарлық-материалдық құндылықтардың
ұйымдарға негiзгi қызмет түрiн жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн қорлар.
Яғни, тауарлық-материалдық игiлiктердің бухгалтерлiк есебiнiң дұрыс
ұйымдастырылуы және олардың дұрыс бағаланылуы мен ұтымды қолданылуы
мәселелерi тереңiрек зерттеудi талап ететiн өзектi тақырыптардың бiрi
болады.
Кәсiпорындардың (ұйымдардың) тауарлық-материалдық қорларының аудитi
тақырыбында курстық жұмыс жазудағы басты мақсатым тауарлық-материалдық
құндылықтардың қолданылуының есебiн ұйымдастыру, оларды аудиторлық тексеру
мен талдау мәселелерiнiң теориялық және практикалық негiздерiн зерттеу
болып табылады.
Курстық жұмысты жазу барысында тақырыпқа сәйкес төмендегiдей мiндеттер
қойдым:
- тауарлық-материалдық құндылықтардың есебiн жүргiзудi реттеушi
нормативтiк-құқықтық негiздерге сәйкес тауарлық-материалдық
қорлардың экономикалық мәнi мен маңызын ашу;
- тауарлық-материалдық игiлiктердің жiктелуi мен бағалануының
ерекшелiктерiн қарастыру;
- ұйымдардың тауарлық-материалдық игiлiктермен қамтамасыз етiлуiн
және олардың тиiмдi пайдаланылуын зерттеу;
- тауарлық-материалдық игiлiктер есебi бойынша аудиторлық тексеру
жүргiзудiң маңызын қарастыру;
- дайын өнiмдер мен аяқталмаған өндiрiс есептерiн ұйымдастыру
аудиторлық тексеру жүргiзудiң ерекшелiктерiн қарастыру;
I. Тауарлы материалдық қорларды бағалау.
1.1. Тауарлы-материалдық қорлар туралы түсінік
Материалдық құндылықтарды дұрыс есепке алу үшін материалдардың
әзірленген номенклатурасы болу керек.
Материалдар номенклатурасы – бұл атауы мен тиісті деректемелері
(сорты, мөлшері) көрсетілген материалдың әрбір түріне номенклатуралық нөмір
белгіленіп, дәл және тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді. Бұған қоса,
номенклатурада материалдардың ағымдағы есепте ескерілетін бағасы қойылады.
Номенклатуралық тізілім – номенклатура – бағалық деп, ал онда
көрсетілген бағалар – есептік деп аталады.
Тағайындалған нөмірін, өлшем бірлігі мен бағасын тауарлы-материалдық
қорлардың қалдығы мен қозғалысы ескерілетін барлық құжаттар мен
тірелімдерге қояды. Талдамалы есепте материалдық құндылықтар нақты есептік
бағалар (келісім, жоспарлы-есептік) бойынша, ал жинақтамалы есеп пен есеп
беруде нақты өзіндік құны бойынша ескеріледі.
Материалдық ресурстардың нақты өзіндік құны мыналарға байланысты
анықталады:
1. Осы ресурстарды жеткізуші ұсынған несиеге сатып алынғаны үшін пайыз
төлеуді қоса алғанда, сатып алу шығындары;
2. Коммерциялық, делдал ұйымдарға төленген үстемелер (үстеме ақылар),
комиссиялық сыйақылар;
3. Тауар биржаларының қызмет құны;
4. Кедендік баж;
5. Басқа ұйымдардың күшімен жүзеге асырылған тасымалдау, сақтау,
жеткізу шығындары.
Материалдарды есептік бағасы бойынша (келісім, жоспарлы-есептік, сатып
алу) есепке алған кезде есептік баға бойынша қор құны мен сатып алынған
қорлардың нақты өзіндік құндарының арасындағы айырма есептеу жолымен
айқындалады. Егер материалдық құндылықтардың есебі келісім бағасы бойынша
жүргізілсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдар
құны мен көлік әзірлеу шығындарынан құралатын болады. Көлік тасымалдау
шығындарының құрамына кіретіндер:
1. Барлық алымдарды қоса алғанда, теміржол тарифі, су кірепұлы,
автомобильмен және ұшақпен тасымалдау және басқа көлік түрлерімен
тасымалдау тарифтері.
2. Жеткізушілердің қоймасынан теміржолмен және басқа көлік
құралдарымен материалдарды жеткізу.
3. Қорларды сатып алу және әзірлеумен тікелей байланысты іссапар
шығындары.
4. Қойманың тұрақты жұмысшыларына ақы төлеуді қоспағанда, қоймадағы
тиеу, түсіру және буып-түю жөніндегі шығындар.
5. Жабдықтаушы және делдал ұйымдарға төленген комиссиялық сыйақы.
6. Қорларды сатып алумен тікелей байланысты басқа шығындар.
№ 7 БЕС-на сәйкес тарифтің артық төленген сомаларын қайтару және сол
сияқты түзетулер көлік-дайындау шығындарының сомасынан шегеріледі.
Егер қорлардың талдамалы есебін жоспарлы-есептік бағасы бойынша
жүргізсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша құннан плюс-
минус нақты өзіндік құнның есептік бағасы бойынша құннан ауытқуынан
құралады. Бұл бағаларды субъектінің өзі келісім бағасының негізінде көлік-
әзірлеу шығындарының жоспарлы-мөлшерін ескере отырып дайындайды. Көлік-
әзірлеу шығындары немесе жұмсалған материалдарға қатысты ауытқулар (плюс-
минус) материалдық құндылықтардың шығыны келісім немесе есептік
бағаларбойынша көрсетілген шоттарға ай сайын есептен шығарылды. Көлік-
әзірлеу шығындарының немесе ауытқулардың (плюс-минус) проценті олардың ай
басындағы қалдығы мен ай ішінде келіп түскендерінің сомасын материалдардың
ай басындағы қалдығының және келісім (есептік) бағасы бойынша келіп түскен
материалдардың сомасын бөліп, алынған нәтижені 100-ге көбейту жолымен
анықталады. Есептен шығарылған пайыз бойынша көлік-әзірлеу шығындарын
немесе ауытқуды (плюс-минус) тиісті шоттарға есептен шығарады. Материалдар
түрлері немесе топтарының шығын көлемінде олар бойынша көлік-әзірлеу
шығындарының немесе ауытқудың (плюс-минус) пайызын табу керек болса және
жеткізушілермен тұрақты байланыс болған кезде бухгалтерлік есептің
деректері бойынша өткен айлардағы пайызының қолданылуы мүмкін.
Өндіріске есептен шығарылатын материалдық ресурстардың нақты
өзіндік құнын №7 БЕС бойынша анықтау мынандай әдістердің біреуін қолдану
жолымен жүзеге асырылуы мүмкін:
1. Орташа өлшемді құн
2. Қорларды алғашқы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ФИФО әдісі.
3. Қорларды соңғы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ЛИФО әдісі.
4. Арнайы бірегейлендіру.
Орташа құн ай басында қолда бар материалдық құндылықтар мен ай ішінде келіп
түскендердің құнын материалдық құндылықтардың бірлігінің санына бөлу
жолымен есептеледі.
ФИФО – бұл материалдық құндылықтарды олардың бастапқы құны бойынша бағалау
әдісі. Мұндай әдісте мынадай қағида қолданылады:
Бірінші топтама – кіріске, бірінші болып – шығысқа яғни материалдық
құндылықтардың оларды сатып алу құны бойынша белгілі бір кезектілікпен
бағалайды: алдымен бірінші сатып алынған топтаманың бағасы бойынша
материалдарды шығындарға есептен шығарады, одан кейін – екіншісін, содан
кейін – үшінсін және сөйтіп жұмсалған материалдардың жалпы саны біткенге
дейін жалғасады. Бағалау тәртібі материалдарды жұмысаудың нақты
кезектілігіне тәуелді емес.
ЛИФО – бұл материалдық құндылықтарды Соңғы топтама – кіріске, біріншісі –
шығысқа қағидасына орай ағымдағы бағалар бойынша бағалау әдісі.
Материалдық құндылықтардың есебі соңғы сатып алудың құны бойынша, одан
кейінгісі – алдыңғысы бойынша бағаланады және т.б.
Арнайы жалпылама бірегейлендіру әдісі – бұл әдіс материалдық
құндылықтардың топтамалық есебін ұйымдастыру мүмкін болған жағдайларда ғана
қолданылады. Егер ай соңындағы қалдықта үшінші, бірінші немесе басқа топтың
материалдық құндылықтарының белгілі бір саны болса, онда материалдық
құндылықтардың шығысын да, қалдығын да анықтауға болады.
2006 жылғы қазан айындағы материалдық құндылықтардың
қолда бары мен қозғалысы
Көрсеткіштер Саны, Бағасы Сомасы
дана
1.1.10.06 ж. қалдық 1200 100,00 120000
2. Қазан айында келіп
түскені:
31.10.06 ж. (1-топтама) 300 110 33000
09.10.06 ж. (2-топтама) 400 130 52000
21.10.06 ж. (3-топтама) 700 140 98000
28.10.06 ж. (4-топтама) 250 120 30000
Кірістің жиыны 1650 213000
Қалдықпен бірге жиыны 2850
Ай ішіндегі шығындар 2150
1.11.06 ж. қалдық 700
1-әдіс. Орташа өлшемді құн әдісі. Материалдық құндылықтың бір бірлігінің
орташа бағасы 333 0002 850=116,84 теңгеге тең.
Шығыс 2 150*116,84= 251 206
1.11.06 ж. қалдық 700 * 116,84 = 81788 теңгеге тең.
2-әдіс – ФИФО:
Шығыс: 1200*100= 120000
300*110= 33 000
400*130= 52 000
250*140= 35000
2150 240000
Қалдық 450*140=63000
250*120=30000
700
3000
3-әдіс – ЛИФО:
Шығыс: 250*120=30000
700*140=98000
400*130=52000
300*110=53000
500*100=50000
2150 263000
1.11.97 ж. қалдық 700*100=70000 теңгеге тең.
4-әдіс – Арнайы бірегейлендіру. Бірінші топтаманың 100 дана, төртінші
топтаманың 220 дана қалдығы бар екендігі, 210 – бастапқы қалдық бар
екендігі белгілі.
1.11.97 ж. қалдық мынаған тең:
210 дана*100=21000
100дана*100=10000
170дана*140=23800
220дана*120=26400
700
Шығыс мынаған тең: 333000 – 82200=250800
Көрсеткіштер Орташа ФИФО ЛИФО Арнайы
өлшемді құн бірегейлендіру
1. Шығыс 2150251206 2150240000 2150263000 2150250800
санықұны
2. Қалдық құны 70081788 70093000 70070000 70082200
Сатудың таза құны бойынша қорларды бағалау мынадай жағдайларда жүзеге
асырылады:
1. Қорлардың нарықтық құнының кемуі.
2. Қорларға залал келтіру
3. Толықтай немесе ішінара ескіру.
Құнның төмендеу мөлшері жекелей:
а) нақты заттар үшін;
б) жалғыз заттар тобы үшін;
в) қорлардың бірнеше тобы үшін;
г) коммерциялық қызметтің қандай да бір түріне қатысты заттар үшін
есептеледі.
Есептеу сонымен қатар кәсіпорынның барлық қорларының жалпы құнының
негізінде жүзеге асырылуы мүмкін. Қорлардың құнын ішінара есептен шығару
нәтижесінде іске асырылмаған пайдамен байланысты ысырапты есепке алу
жүргізіледі. Батыс елдерінде сатудың таза құны (NRV) материалдық
құндылықтардың шынайы құны анықталатын бағалау әдістерінің бірі болып
табылады. Оны субъект құндылықтарын нарықта сата отырып, бұл құнды қорларды
сату жөніндегі субъект шығындарына түзету жолымен алады. Фирмалар қорларды
бағалаудың жылдан жылға пайдаланылатын әдісін таңдап ала алады. Шынайы
негіздеме болған кезде фирма себептер мен жылдық есепке әсерін баяндай
отырып, басқа әдісті қолдана бастай алады.
1.2. Материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу жөніндегі құжаттама
Материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу бойынша типтік
құжаттар әзірленген. Оларды уақытылы жазып, дұрыс ресімдеу үйлесімді
ұйымдастыру есеп пен осы қорлардың сақталу әрі дұрыс пайдалануына бақылау
жасауға мүмкіндік береді. Субъектінің бас бухгалтері дұрыс құжат айналымын,
типтік құжаттардың қолданылуын , әзірленуін ұйымдастырып, олардың жасалу,
тексеру және қабылдау кестесін барлық орындаушыларға жеткізуге міндетті.
Материалдық қорлардың қозғалысына байланысты барлық операциялар құжаттармен
ресімделеді. Материалдық құндылықтар кәсіпорынға әдетте жеткізу шарты
бойынша келіп түседі. Онда жеткізілімнің саны, сомасы, ассортименті,
жиынтылықтығы, сапасы, есептеулер мен жеткізу шартын бұзғаны үшін
қарастырылған санкциялардың сомасы белгіленеді.
Келіп түскен материалдық құндылықтардың есептік құжаттары (шот-фактуралар,
төлем талап-тапсырмасы, тауар-көлік құжаттары)жабдықтау бөліміне
жіберіледі. Жабдықтау бөлімінің қызметкерлері:
1. Осы құжаттардың деректерін ассортиментке, материалдық құндылықтардың
санына, бағаға, тиеп-жөнелту мерзімдеріне қатысты жеткізу шартына
сәйкестігін тексеруге;
2. Жеткізушінің есеп айырысу құжаттарын төлеуге келісім беруге немесе
оларды төлеуден бас тартуға;
3. Есеп айырысу құжаттарын келіп түсетін жүктерді есепке алудың №1
нысанындағы журналында тіркеуге;
4. Есеп айырысу құжаттарын бухгалтерияға табыс етуге және материалдарды алу
және сақталатын жеріне дейін жеткізу туралы өкілеттігі бар лауазымды
тұлғаларға өкім беруге міндетті.
Материалдарды қоймадан алу үшін жеткізушіге немесе көлік ұйымына және
өкілетті тұлғаға (сарапшыға, агентке) бухгалтерияда сенімхат (М2 немесе М2
нысанды) беріледі.
М2А нысанын материалдық құндылықтарды алуын нөмірленген және тесіп
байланған, берілген сенімхаттарды есепке алу журналында (М3 нысаны)
тіркейтін субъектілер қолданады.
М2 нысанындағы сенімхатты қолданған кезде оларды беру және алу туралы
деректер сенімхаттың түбіршегінде тіркелінеді және М3 нысанындағы журнал
жүргізілмейді.
Материалдық құндылықтардың келіп түсуі мыналармен ресімделеді:
1. №М4 нысанындағы кіріс ордерімен, субъектіге жеткізушілерден немесе
тысқары кәсіпорыннан өңдеуден келіп түскен қорларды есепке алу үшін
қолданылады. Кіріс ордерін материалды жауапты тұлға қорлар қоймаға келіп
түскен күні 2 дана етіп жасайды.
2. М5 нысанындағы тауар-көлік жүкқұжатын жеткізуші материалдық құндылықтар
жеткізушінің қоймасынан автокөлікке орталықтанған түрде жеткізілген
жағдайда жазып береді (4 дана)
Оның 1-сі жүкті жіберушіде қалады.
2-сі материалдық құндылықтарды кіріс етіу үшін жүкті алушыға беріледі.
3-сі жүкті тасымалдағаны үшін көлік ұйымына шот есебінде беріледі.
4-сі жолдама қағазға қоса беріледі.
3. М7 нысанындағы Материалды қабылдау туралы акті жеткізушілердің жолдама
құжаттарының деректерімен салыстырғанда сандық сапалық айырмашылығы бар
қорларды қабылдауды ресімдеу үшін қолданылады. Акт сондай-ақ құжаттарсыз
келіп түскен материалды қабылдаған кезде жасалады (фактураланбаған
жеткізілім). Қабылдау комиссиясы материалды-жауапты тұлғаның және
жеткізушінің өкілінің немесе мүддесі жоқ ұйым өкілінің міндетті түрде
қатысуымен актіні 2 дана етіп жасайды. Материалдық құндылықтар
қабылдағаннан кейін актілер қоса берілген құжаттармен (тауар-көлік
жүкқұжаты, арнайы құжаттар) бірге былай бөлініп беріледі: 1-ші данасын
бухгалтерияға, 2-ші днасын жабтықтау бөліміне немесе жеткізушіге шағым
түсіру үшін заң қызыметіне береді.
4. Әзірлеу, сақтау және өндіру процесінде материалдық құндылықтардың
жетіспеушілігі мен ысырабы туралы акт (М7А нысаны) жасалады. Олар бойынша
табиғи кему нормасы белгіленбеген, әзірлеу, сақтау және өндіру процесінде
тұрған материалдық қорлардың ысырабы анықталған жағдайда қолданылады.
5. Материалдық құндылықтардың табиғи кему нормасы шегінде ысырабы туралы
акт (М7Б) субъектінің қоймасына жеткізушілерден немесе тысқары
кәсіпорындардан өңделіп түскен қорларға нормалар белгіленіп, осы табиғи
кему нормасы шегінде анықталған қор ысырабын ресімдеу үшін қолданады
6. Жүкқұжатпен ресімделетіндер:
а) материалдық құндылықтардың өңдеуден келіп түсуі;
б) пайдаланылмаған материалдардың қоймаға қайтарылуы;
в) табыстылықтан материалдардың келіп түсуі.
1.3. Қоймалардағы және сақтайтын орындардағы материалдардың құндылықтардың
есебі және ТМҚ-ның бухгалтериядағы есебі
Қойма шаруашылығының жақсы жағдайы тауарлы-материалдық
құндылықтардың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты болып саналады.
Қойманың үй-жайы тұйықталған, дабылдамамен, стеллаждың, жәшіктердің,
еденшелермен (поддон), механизация жабдықтарымен және салмақ өлшейтін
приборлардың қажетті мөлшерімен жабдықталуға тиіс.
Қойма ішінде материалдардың әрбір тобы, топшасы мен түрі белгілі бір жерде
сақталуға тиіс. Сақтайтын әрбір жерге материалдық затбелгі бекітіледі.
Басшының бұйрығымен қоймада жұмыс істейтін материалды жауапты адамдардың
тізімі бекітіледі. Олармен материалдық жауапкершілік шарты жасалады.
Материалдардың қоймадағы есебін тікелей осы адамдар жүргізеді. Материалдық
құндылықтардың қоймалық есебі үш әдістің біреумен ұйымдастырылуы мүмкін.
Бірінші әдіс – сандық-сомалық есеп әдісі. Осы әдіс негізінен қорлар
номенклатурасы кішігірім, шағын кәсіпорындарда жүргізіледі. Бұл орайда
қоймада және бухгалтерияда материалдық құндылықтардың әрбір номенклатуралық
нөміріне сандық-сомалық есептің карточкалары ашылады. Материалдық қорлардың
қозғалысы жөніндегі құжаттың әрбір дерегі карточкаға жазылады. Ай соңында
карточкалардың жиыны шығарылып, олар жылдық, сорттық, айналымдық ведомоске
көшіріледі. Мұндай әдіс кезінде қосарланған есеп жүргізіледі. Ол өте кең
ауқымды және талдамалық есептегі жазулар санын арттырады.
Екінші әдіс – сальдолық (жедел-бухгалтерлік) әдіс. Материалдық
құндылықтардың есебін қойма меңгерушісі жүргізеді. 1 қаңтарда бухгалтерия
материалдардың қоймадағы есебінің М17 нысанындағы карточкаларын ашады.
Мұндай әрбір номенклатуралық номерге 1 қаңтардағы қалдық сандық өлшеммен
енгізіледі. Карточкалар тізілім бойынша қойма меңгерущісіне беріледі, ол
келіп түскен материалдық құндылықтарға кіріс құжатын толтырады және
құжаттарына сәйкес оларды босатады. Бұл ретте ол кіріс пен шығысты
карточкада натуралдық көрсеткішпен бөліп көрсетіп, әрбір жазба
операциясынан кейін қалдығын шығарады. Осындай тәртіппен материалдық
құндылықтардың қоймадағы күн сайынғы есебі жүргізіледі.
Қойма есебі карточкаларының жүргізілуін бухгалтерия қадағалайды. Оның
қызметкерлері аптасына немесе он күнде кем дегендебір рет тікелей қоймада
қойма меңгерушісінің қатысуымен қойма операциялары бойынша бастапқықұжаттар
мен карточкалардағы жазудың мерзімділігі мен дұрыстығын тексеруді жүзеге
асыруға міндетті. Операциялардың жазылуы мен қалдықтардың шығарылуын
тексеруді бухгалтерия қызметкері М17 нысанының тиісті бағанына қолын қою
арқылы растайды. Тексеру қойма меңгерушісінің бухгалтерияға бастапқы
құжаттарды табыс етумен ұштасады. Өткізілген құжаттардың деректері М18
нысанындағы құжаттарды қабылдау-өткізу тізіліміне енгізіледі, бұл жерде
олардың нөмірі мен саны көрсетіледі. Тізілім құжаттарды қоса отырып, бір
данада жасалады. Егер қоймалар кеңсе-жайдан (офистен) алыс жерде болса,
онда карточкалардың дұрыс толтырылуына бақылау орталық бухгалтерияда жүзеге
асырылады. Мұндай жағдайда қойма меңгерушісі белгіленген мерзімде ай
соңындағы материалдардың қалдық ведомосін екі дана етіп жасап,
бухгалтерияға өткізеді. Ведомос сандық өлшеммен есепті айда қозғалысқа
түскен материалдар бойынша ғана жасалады. Ведомоске цех (учаске) бастығы
қол қояды және құжаттарды ресімдеу дұрыстығы тексерілгеннен кейін, оның бір
данасы ескертулерімен бірге қоймаға қайтарылады. Материалдардың
номенклатурасы кішігірім қоймаларда карточканың орнына сорттық есеп кітабын
жүргізуге рұқсат етіледі. Ай соңында бухгалтериядан материалдардың қалдық
есебінің кітабы (қалдықтарды есепке алудың М20 нысанындағы ведомосі)
қоймаға беріледі. Қойма меңгерушісі оған материалдар есебі карточкасынан
қалдықтарды көшіреді. Бұдан кейін жинақтау және жалпы кітап бойынша
материалдық құндылықтың есептік топтары бойынша жиынын есептен шығару үшін
бухгалтерияға қайтарылады. Бұл әдіс кезінде:
- бухесеп жедел есепке негізделеді және онымен тығыз байланысты;
- қоймадағы және бухгалтериядағы есепті жедел салыстыру, демек есепті
айда жіберілген қателіктерді жою мүмкіндігі туындайды;
- есептік бағаларды қолдану ай сайын қорлардың орташа құнын
анықтаужөніндегі қиын жұмыстарды жояды.
Бұл түгендеу жүргізуді жеңілдетеді және есептің жедел
функцияларын күшейтеді, құжаттарды өңдеу және есептік тіркелімдердің
жағдайын жақсарту бойынша компьютерлік техниканы қолдану мүмкіндігін
кеңейтеді. Қорлардың талдамалы есебінің синтетикалық есептен қалуына жол
берілмейді. Сальдолық әдіске тән қасиет – қорлардың сандық есебі тек
қоймада жүргізіледі, ал бухгалтерияда қорлар сомалық өлшеммен сақталатын
жері бойынша және әрбір шот немесе қорлар тобы бойынша ескеріледі.
Үшінші әдіс – материалдық есеп берулер әдісі. Қойма меңгерушісі (құрылыс
учаскесінің бастығы, прораб, шебер) қоймада (учаскеде) санақта тұрған
материалдардың барлық номенклатурасы бойынша М19А нысанындағы материалдық
есепті ай сайын жасайды. Есеп беруде 20 (материалдар) – бөлімшенің шоттары
бойынша ай басындағы қалдық, кіріс, шығыс және ай соңындағы қалдық
келтіріледі. Өткен айдың материалдық есептемесінен есепті айдың басына
көшіреді, содан кейін түсімдер мен шығыстар туралы алғашқы құжаттардың
алдын ала топтастырылған деректерінің негізінде материалды-жауапты адамдар
кірісті түсім көздері бойынша, ал шығысты – материалдардың пайдалану бағыты
бойынша толтырылады. Материалдардың ай соңындағы қалдығы есептеу жолымен
анықталады. Алғашқы құжаттары қоса берілген материалдық есептемеге оны
жасаушы қол қояды және есепті айдан кейінгі айдың 3-күнінен кешіктірместен
(немесе кестеге сәйкес айдың күні) бухгалтерияға тапсырылады. Онда оны
жасаудың дұрыстығы тексеріледі, кірістелген, берілген және жұмсалған
материалдардың саны бухгалтериядағы деректермен салыстырылады.
Материалды құндылықтардың бухгалтериядағы есебі.
Қоймадан тізілім бойынша келіп түскен құжаттар алдын ала
жинақталғаннан кейін таксалауға беріледі. Таксалаудан кейін құжат деректері
кәсіпорында белгіленген есептік топтар бойынша (орман материалдары, темір
және т.б.)
топтастырылады. 20 және 22 (тауарлар) – бөлімшелердің шоттары бойынша
тауарлы-материалдық құндылықтардың кірісі мен шығысы бойынша жүретін,
материалдардың талдамалы есебінің жинақтаушы ведомосте әрбір топ бойынша
сомалық өлшеммен көрсетіледі:
а) өткен айдағы ведомосте алынған ай басындағы қалдық;
б) құжаттарды өткізу тізілімінен ай ішіндегі топ бойынша тауарлы-
материалдық құндылықтардың кірісі;
в) құжаттарды өткізу тізілімінен ай ішіндегі топ бойынша тауарлы-
материалдық құндылықтардың шығысы;
г) есептеу жолымен анықталған ай соңындағы қалдық.
Жинақтау ведомосі бухгалтерия мен қойма есебінің деректерін салыстыру үшін
пайдаланылады. Қойма есебі материалдардың талдамалы есебі карточкаларында
және қалдықтар кітабында жүргізіледі. Қалдықтар туралы деректер сәйкес келу
керек, өйткені қоймадағы жазулар (қалдықтар кітабы мен жинақтау ведомосі)
бір ғана құжаттардың негізінде жүргізілген. Бухгалтерияда жинақтау
ведомосінің (сальдолық әдіс кезінде) немесе материалдық жауапты адамдардың
материалдық құндылықтардың қалдығы мен қозғалысы туралы есептеменің
негізінде Материалдардың ақшалай өлшемдегі қозғалысы деген №10 ведомосі
жасалады.
1.4. Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеу
Түгендеу – бұл меншіктің сақталуын, материалдық құндылықтардың сапалы
күйін, олардың қоймалық және бухгалтерлік есебін жүргізуді қамтамасыз
ететін бақылау әдістерінің бірі. Оны меншік нысанына, қызмет түріне және
жұмыс режиміне қарамастан барлық шаруашылық субъектілері жүргізіледі.
Құралдардың жағдайын жылыдық есеп беруде (есепті жылдың 10 қазанынан кейін)
объективті түрде көрсету үшін жылына кем дегенде бір рет жүргізеді. Бұған
қоса, оны материалдық жауапты тұлға ауысқан кезде істі қабылдаған күні,
құндылықтардың ұрлану, бүліну фактілері белгілі болғанда, өрт және табиғи
апаттардан кейін жүргізіледі. Түгендеудің негізгі мақсаты тауарлы-
материалдық құндылықтардың нақты қолда барын натуралды және құндық
өлшемдермен айқындау. Түгендеу процесінде:
1. Тауарлы материалдық құндылықтардың сақталуын;
2. Олардың сақталуының, босатылуының, салмақ және өлшем құрал-саймандардың
жағдайының дұрыстығы;
3. Тауарлы материалдық қорлардың қозғалысы есебін жүргізудің тәртібі
тексеріледі.
Түгендеу тексерудің көлеміне қарай жалпылама және талдамалы, уақытына қарай
– уақытылы және аяқасты болып бөлінеді.
Түгендеу жүргізудің сәтінде бухгалтерияда Қоймалар, учаскелер бойынша
тауарлы-материалдық құндылықтардың инвентарлық тізілімі (ИНВ. №3 нысаны)
жасалады. Түгендеуді комиссияның тек толық құрамы материалдық жауапты
адамның қатысуымен жүргізеді. Материалдардың бар-жоғы міндетті түрде салмақ
өлшеу және шамалау жолдарымен анықталады.
Жауапты сақтауға қабылданған тауарлы-құндылықтар бойынша ИНВ. №5 нысаны, ал
есептік деректерден ауытқуы анықталған құндылықтар бойынша Түгендеу
нәтижесі бойынша салыстыру ведомосі (ИНВ. №19 нысаны) жасалады.Жұмыс
түгендеу комиссиясының отырысы хаттамамен ресімделеді, онда қойма
шаруашылығының жағдайын инвентарлық тексеру нәтижесі және тауарлы-
материалдық қорлардың сақталуын қамтамасыз ету жағдайы көрсетіледі.
II. Тауарлық-материалдық қорлар есебінің аудиті
2.1. Материалдық құндылықтар, оларды жіктеудің, бағалауының және
түгендеуінің аудиті
Тауарлы материалдық қорлардың есебінің аудитінің негізігі
мақсаты – олардың есебінің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілгендігін анықтау
болып табылады:
- олардың сақталу және пайдалану орындарындағы қозғалыстары мен нақты
қолда барлығы туралы дәлелді мәліметтер алу;
- олардың сақталу ережелерін қамтамаыз ету;
- өндіріске жұмсалу нормаларының сақталуын қамтамасыз ету;
- өндіріске қажеті жоқ материалдық ресурстарды табу, анықтау және оларды
сату;
Аудитор тауарлы-материалдық қорлардың есебінің ауқымын кеңейтіп, аудиторлық
тексеру барысында қаралатын мәселелердің мазмұнын ашатындай іс-әрекеттерді
жүзеге асыру мақсатында бағдарлама жасап, тексеру барысында түзетулер мен
өзгерістер енгізіп, толықтырып отырады. Тауарлы-материалдық қорлардың
есебінің аудиторлық бағдарламасы мынадай басты мәселелерді қамтиды:
- баланстың көрсеткіштерін Бас кітаптағы мәліметтерімен салыстырып
тексеруді;
- тауарлы-материалды қорлардың синтетикалық және аналитикалық есебінің
дұрыс жүргізілгендігін тексеруді;
- қолда бар тауарлы-материалдық қорлардың сақталуын, оларға уақытылы
түгендеу жүргізілгендігін тексеруді;
- қойма есебінің, тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысының бастапқы
құжаттарының уақытылы дұрыс толтырылғандығын, соңғы қорытынды есеп
беру күніне, субьектінің өндірістік қорларымен қамтамасыз етілуін
тексереді;
- келіп түскен материалдардың уақытылы толық кіріске алынғандығын және
бухгалтерлік жазулардың жүзеге асрылғандығын тексеруді;
- дайын өнімдерді шығаруға жұмсалған өндіріс қорларын босату
нормаларының сақталып, бухгалтерлік есеп шоттарына дұрыс таратылып
жазылғандығын тексеруді;
- тауарлы-материалдық қорларды бағалау әдістерін анықтауды;
- сатылып жөнелтілген және қайта өңдеуге берілген материалдық
құндылықтардың операцияларының дұрыс құжатталып, бухгалтерлік
жазуларының жүзеге асырылғандығын тексеруді;
- табиғи кему нормасынан жоғары жетіспейтін материалдық құндылықтардың
шығысқа шығарылу тәртіптерін тексеруді, өндіріске жұмсалмай ұзақ уақыт
жатып қалған және басқадай себептермен бүлінуінің нәтижесінде бағасы
төмендетіліп, арзандатылған материалдарға жасалған актілердін,
әкімшіліктің ұйғарымдарын және басқа да құжаттарын тексеруді.
Аудитордан әр түрлі мақсаттарға қоймадан босатылған материалдық
құндылықтар бойынша бухгалтерлік жазулардың дұрыстығын мұқият тексеруді
талап етеді.
Аудиттің маңызды сұрақтарының бірі өнндіріске шығысқа шығарылған
материалдар ресурстарының дұрыс бағалануын тексерумен тығыз байланысты.
Өйткені материалдар әр түрлі көздерден келіп түсетіндіктен, олардың
бастапқы қалдығын сатып алу бағасымен салыстырғанда арасында айырмашылық
болуы мүмкін. Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны қорларды сатып
алу, жеткізу, тасымалдау, дайындау өнімді қайта өңдеу шығындарын қамтиды.
Өз кезегінде тауарлы-материалдық қорларды сатып алу бағасын, ауданнан,
аймақтан алып шығу баждарын, жабдықтау, делдалдық ұйымдарға төлеген
комиссиондық сый ақыларын, тасымалдау-дайындау шығындарын және сатып алуға
тікелей байланысты басқа да шығындарын қамтиды.
Тауар шегерімдерін, қайтарылған артық төлемдерді және басқа да осындай
түзетулерді, сатып алу шығындарын анықтаған кезде шығарып тастайды.
Шикізаттардың және материалдардың (жұмыс, қызмет) шығындары, өндіріс
үрдісінде қолданылатын табиғи ресурстардың, отындардың, энергияның, еңбек
ресурстарының, ең негізгі құралдарының тозу құнының, сондай-ақ
технологиялық процестен туындайтын басқа да өнім (жұмыс, қызмет) өндіруге
байланысты шығындарының жиынтығын қамтып, өнімнің (қызмет, жұмыс) өзіндік
құнын құрайды.
Есеп саясатында анықталғандай, өндіріс қорларының өзіндік құнын бағалау,
арнайы (жалпылама) біріңғай ұқсастық, оташа есептік құны, ФИФО, ЛИФО
әдістерінің бірін қолдану арқылы жүргізіледі.
Арнайы (жалпылама) біріңғай ұқсастық әдісі бойынша бағалау арнайы жобалар
және тапсырыстар үшін өндірілген, өзара айырбастау құралының қызметін
атқаратын тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құнын есептен шығаруды
көздейді.
Өндіріс қорларының орташа есептік құнын, есепті кезеңнің басындағы қолда
бар және сатып алынған немесе осы кезеңнің ішінде өндірілген ұқсас
қорлардың орташа құнын анықтау арқылы есептен шығарады.
Өндіріс қорларын ФИФО әдісі бойынша бағаланған кезде, бірінші кезекті
алғашқы сатып алынған немесе өндірілген қорлардың құнын шығысқа шығару
көзделді.
Өндіріс қорларын ЛИФО әдісі бойынша бағалаған кезде, бірінші кезекте соңғы
сатып алынған партияның (лектің) немесе өндірген қорлардың құнын шығысқа
шығаруды көздейді.
Аудитор материалдық құндылықтарға аудит жүргізгенде субъектінің есеп
жүргізу саясатында қаралған материалдарды бағалау әдістерімен салыстырып
тексеруге міндетті.
Материалдарды аудиттеген кезде тасымалдау-дайындау шығындарының нақты
өзіндік құнының олардың есептік бағасы бойынша құнынан ауытқуды таратылу
тәртібінің дұрыстығына назар аудару керек.
Материалдардың нақты өзіндік құнының олардың тұрақты есептік
бағасы бойынша құнынан ауытқуын жұмсалған және қоймада тұрақты бағасы
бойынша қалдық материалдардың құндарының арасында пропорционалды таратады.
Осы мақсат үшін материалдардың нақты өзіндік құнымен тұрақты есептік
бағасының арасындағы ауытқу пайызының қатынасын тұрақтық есептік бағасы
бойынша босатылған және қалдық материалдардың құнына көбейтеді.
Материалдардың нақты өзіндік құнының тұрақты есептік бағасынан ауытқуының
пайыздық қатынасын формула бойынша анықтайды.
Тб = _(Аб+Ас)
________100%
Ат + Ак
Бұнда, Тб – материалдардың нақты өзіндік құнының тұрақты есептік бағасына
ауытқу пайызы;
Аб – айдың басындағы материалдардың нақты өзіндік құнының тұрақты есптік
бағасы бойынша құнынан ауытқуы;
Ас – айдың ішінде келіп түскен материалдардың нақты өзіндік құнының тұрақты
есептік бағасы бойынша құнынан ауытқуы;
Ат – айдың басындағы материалдардың тұрақты есептік бағасы бойынша құны;
Ак – ай ішінде келіп түскен материалдардың тұрақты есептік бағасы бойынша;
Осы пайыз бойынша жұмсалған материалдардың ауытқуын (тиісті шоттарға)
шығысқа шығару қажет. Бұл пайызды есептен шығару мәліметтері материалдардың
қозғалысының есебінің ведомостінің бөлігінде келтірілген. Материалдық
қорларды бағалау және тасымалдау-дайындау шығындарының (ауытқуы; +,-)
сомалары сатылған өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құны арқылы жалпы
табыстың көлеміне тікелей әсер етеді, демек заңды тұлғаларға салынатын
табыс табыс салығының көлемінде. Сондықтан материалдық қорларды бағалауды
және оларды өндіріске шығысқа шығаруды дұрыс қолдану салық органдарының
бақылауында болатындықтан, аудитор шаруашылық жүргізуші шаруашылықтың
бухгалтериясының бұл бағыттағы жұмысын өте мұқият тексеруі қажет.
Материалдық құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етуде шикізаттарға,
материалдарға, отындарға, қосалқы бөлшектерге және басқа да материалды
құндылықтарға дер кезінде сапалы түгендеу жүргізудің маңызы зор.
Аудитор нақты қолда бар материалды құндылықтарға түгендеу жүргізу
тәртібінің және оның мерзімінің сақталғандығына толтырылған түгендеудің
көшірмесіне салыстыру ведомостіне түгелдеудің нәтижесіне оның шаруашылықтың
басшысының қатысуымен жіберген кемшіліктерге қолданған әкімшілік шараларына
тексеру жүргізіп және танысуға міндетті.
Қойма шаруашылығын қарап тексеріп шыққан соң, аудитор қоймадағы және
өндірістегі өндіріс қорларына түгелдеу жүргізуге дайындалу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ___________________________________ ____________________2
1 бөлім. Тауарлы-материалдық қорларды бағалау.
1.1. Тауарлы-материалдық қорлар туралы түсінік____________________3
1.2. Тауарлы-материалдық құндылықтар қозғалысын есепке алу жөніндегі
құжаттама__________________________ ___________________________6
1.3. Қоймалардағы және сақтайтын орындардағы материалдық
құндылықтардың есебі және ТМҚ-ның бухгалтериядағы есебі________8
1.4. Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеу_________________10
2 бөлім. Тауарлы-материалдық қорларды бағалауының аудиті.
2.1. Материалдық құндылықтар, оларды жіктеудің, бағалаудың және
түгендеудің аудиті ___________________________________ __________ 12
2.2. Тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысының
есебінің аудиті ___________________________________ _____________ 16
2.3. Аяқталмаған өндіріс есебінің аудиті. Дайын өнімдердің есебінің
аудиті.
Тауарлардың есебінің аудиті_____________________________ ________24
Қорытынды___________________________________ _________________
Пайдаланылған әдебиеттер_________________________ ______________
Кiрiспе
Бухгалтерлiк есеп жүйесi дегенiмiз – кәсiпкерлер мен ұйымдардың
операциялары мен жағдайлары жөнiндегi ақпаратты жинау, тiркеу және
топтастыру жүйесi болып табылады[1]. Қазақстан Республикасының резиденттерi
болатын мiндеттi тiркеуден өтуi қажет заңды тұлғалар мен жеке кәсiпкерлер
және де Қазақстан Республикасында тiркелген, бiрақ резиденттер болып
саналмайтын заңды тұлғалардың филиалдары мен өкiлеттiлiктерi бухгалтерлiк
есеп жүргiзуге және қаржылық қорытынды есептi құрастырып, сәйкес орындарға
тапсыруға мiндеттi. Бұл кәсiпкерлер мен ұйымдар бухгалтерлiк есептi
жүргiзуде және қаржылық қорытынды есептi құрастыруда заңдық және әртүрлi
нормативтiк-құқықтық негiздерге сүйенедi. Олардың қатарында Қазақстан
Республикасының Бухгалтерлiк есеп және қаржылық қорытынды есеп жөнiндегi
заңын, Халықаралық қорытынды есеп стандарттарын, Ұлттық есеп стандарттарын,
Бухгалтерлiк есептің Типтiк шоттар жоспарын атауға болады.
Ұйымдардың өнiмдер өндiрудегi (қызметтердi атқару, жұмыстарды
орындаудағы) аса маңызды объектiлерi - шаруашылық қорлары болып табылады.
Шаруашылық қорлар құрамына негiзгi құралдар, материалды емес активтер,
тауарлық-материалдық игiлiктер, ақша қаражаттары, инвестициялар, дебиторлық
қарыздар кiредi. Тауарлық-материалдық құндылықтар олардың iшiндегi ең бiр
көлемдiсi болып табылады, себебi, бұл игiлiктер өндiрiлетiн өнiмнің
материалдық негiзiн құрастырады, өндiрiлiп шығарылатын дайын өнiмдердің
өзiндiк құнының басым бөлiгi ретiнде олардың бағасын анықтауға негiз
болады.
Жоғарыда аталған жағдайлардан тауарлық-материалдық құндылықтардың
ұйымдарға негiзгi қызмет түрiн жүзеге асыруға мүмкiндiк беретiн қорлар.
Яғни, тауарлық-материалдық игiлiктердің бухгалтерлiк есебiнiң дұрыс
ұйымдастырылуы және олардың дұрыс бағаланылуы мен ұтымды қолданылуы
мәселелерi тереңiрек зерттеудi талап ететiн өзектi тақырыптардың бiрi
болады.
Кәсiпорындардың (ұйымдардың) тауарлық-материалдық қорларының аудитi
тақырыбында курстық жұмыс жазудағы басты мақсатым тауарлық-материалдық
құндылықтардың қолданылуының есебiн ұйымдастыру, оларды аудиторлық тексеру
мен талдау мәселелерiнiң теориялық және практикалық негiздерiн зерттеу
болып табылады.
Курстық жұмысты жазу барысында тақырыпқа сәйкес төмендегiдей мiндеттер
қойдым:
- тауарлық-материалдық құндылықтардың есебiн жүргiзудi реттеушi
нормативтiк-құқықтық негiздерге сәйкес тауарлық-материалдық
қорлардың экономикалық мәнi мен маңызын ашу;
- тауарлық-материалдық игiлiктердің жiктелуi мен бағалануының
ерекшелiктерiн қарастыру;
- ұйымдардың тауарлық-материалдық игiлiктермен қамтамасыз етiлуiн
және олардың тиiмдi пайдаланылуын зерттеу;
- тауарлық-материалдық игiлiктер есебi бойынша аудиторлық тексеру
жүргiзудiң маңызын қарастыру;
- дайын өнiмдер мен аяқталмаған өндiрiс есептерiн ұйымдастыру
аудиторлық тексеру жүргiзудiң ерекшелiктерiн қарастыру;
I. Тауарлы материалдық қорларды бағалау.
1.1. Тауарлы-материалдық қорлар туралы түсінік
Материалдық құндылықтарды дұрыс есепке алу үшін материалдардың
әзірленген номенклатурасы болу керек.
Материалдар номенклатурасы – бұл атауы мен тиісті деректемелері
(сорты, мөлшері) көрсетілген материалдың әрбір түріне номенклатуралық нөмір
белгіленіп, дәл және тұрақты өлшем бірлігі белгіленеді. Бұған қоса,
номенклатурада материалдардың ағымдағы есепте ескерілетін бағасы қойылады.
Номенклатуралық тізілім – номенклатура – бағалық деп, ал онда
көрсетілген бағалар – есептік деп аталады.
Тағайындалған нөмірін, өлшем бірлігі мен бағасын тауарлы-материалдық
қорлардың қалдығы мен қозғалысы ескерілетін барлық құжаттар мен
тірелімдерге қояды. Талдамалы есепте материалдық құндылықтар нақты есептік
бағалар (келісім, жоспарлы-есептік) бойынша, ал жинақтамалы есеп пен есеп
беруде нақты өзіндік құны бойынша ескеріледі.
Материалдық ресурстардың нақты өзіндік құны мыналарға байланысты
анықталады:
1. Осы ресурстарды жеткізуші ұсынған несиеге сатып алынғаны үшін пайыз
төлеуді қоса алғанда, сатып алу шығындары;
2. Коммерциялық, делдал ұйымдарға төленген үстемелер (үстеме ақылар),
комиссиялық сыйақылар;
3. Тауар биржаларының қызмет құны;
4. Кедендік баж;
5. Басқа ұйымдардың күшімен жүзеге асырылған тасымалдау, сақтау,
жеткізу шығындары.
Материалдарды есептік бағасы бойынша (келісім, жоспарлы-есептік, сатып
алу) есепке алған кезде есептік баға бойынша қор құны мен сатып алынған
қорлардың нақты өзіндік құндарының арасындағы айырма есептеу жолымен
айқындалады. Егер материалдық құндылықтардың есебі келісім бағасы бойынша
жүргізілсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша материалдар
құны мен көлік әзірлеу шығындарынан құралатын болады. Көлік тасымалдау
шығындарының құрамына кіретіндер:
1. Барлық алымдарды қоса алғанда, теміржол тарифі, су кірепұлы,
автомобильмен және ұшақпен тасымалдау және басқа көлік түрлерімен
тасымалдау тарифтері.
2. Жеткізушілердің қоймасынан теміржолмен және басқа көлік
құралдарымен материалдарды жеткізу.
3. Қорларды сатып алу және әзірлеумен тікелей байланысты іссапар
шығындары.
4. Қойманың тұрақты жұмысшыларына ақы төлеуді қоспағанда, қоймадағы
тиеу, түсіру және буып-түю жөніндегі шығындар.
5. Жабдықтаушы және делдал ұйымдарға төленген комиссиялық сыйақы.
6. Қорларды сатып алумен тікелей байланысты басқа шығындар.
№ 7 БЕС-на сәйкес тарифтің артық төленген сомаларын қайтару және сол
сияқты түзетулер көлік-дайындау шығындарының сомасынан шегеріледі.
Егер қорлардың талдамалы есебін жоспарлы-есептік бағасы бойынша
жүргізсе, онда олардың нақты өзіндік құны осы бағалар бойынша құннан плюс-
минус нақты өзіндік құнның есептік бағасы бойынша құннан ауытқуынан
құралады. Бұл бағаларды субъектінің өзі келісім бағасының негізінде көлік-
әзірлеу шығындарының жоспарлы-мөлшерін ескере отырып дайындайды. Көлік-
әзірлеу шығындары немесе жұмсалған материалдарға қатысты ауытқулар (плюс-
минус) материалдық құндылықтардың шығыны келісім немесе есептік
бағаларбойынша көрсетілген шоттарға ай сайын есептен шығарылды. Көлік-
әзірлеу шығындарының немесе ауытқулардың (плюс-минус) проценті олардың ай
басындағы қалдығы мен ай ішінде келіп түскендерінің сомасын материалдардың
ай басындағы қалдығының және келісім (есептік) бағасы бойынша келіп түскен
материалдардың сомасын бөліп, алынған нәтижені 100-ге көбейту жолымен
анықталады. Есептен шығарылған пайыз бойынша көлік-әзірлеу шығындарын
немесе ауытқуды (плюс-минус) тиісті шоттарға есептен шығарады. Материалдар
түрлері немесе топтарының шығын көлемінде олар бойынша көлік-әзірлеу
шығындарының немесе ауытқудың (плюс-минус) пайызын табу керек болса және
жеткізушілермен тұрақты байланыс болған кезде бухгалтерлік есептің
деректері бойынша өткен айлардағы пайызының қолданылуы мүмкін.
Өндіріске есептен шығарылатын материалдық ресурстардың нақты
өзіндік құнын №7 БЕС бойынша анықтау мынандай әдістердің біреуін қолдану
жолымен жүзеге асырылуы мүмкін:
1. Орташа өлшемді құн
2. Қорларды алғашқы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ФИФО әдісі.
3. Қорларды соңғы сатып алудың бағасы бойынша бағалау әдісі, ЛИФО әдісі.
4. Арнайы бірегейлендіру.
Орташа құн ай басында қолда бар материалдық құндылықтар мен ай ішінде келіп
түскендердің құнын материалдық құндылықтардың бірлігінің санына бөлу
жолымен есептеледі.
ФИФО – бұл материалдық құндылықтарды олардың бастапқы құны бойынша бағалау
әдісі. Мұндай әдісте мынадай қағида қолданылады:
Бірінші топтама – кіріске, бірінші болып – шығысқа яғни материалдық
құндылықтардың оларды сатып алу құны бойынша белгілі бір кезектілікпен
бағалайды: алдымен бірінші сатып алынған топтаманың бағасы бойынша
материалдарды шығындарға есептен шығарады, одан кейін – екіншісін, содан
кейін – үшінсін және сөйтіп жұмсалған материалдардың жалпы саны біткенге
дейін жалғасады. Бағалау тәртібі материалдарды жұмысаудың нақты
кезектілігіне тәуелді емес.
ЛИФО – бұл материалдық құндылықтарды Соңғы топтама – кіріске, біріншісі –
шығысқа қағидасына орай ағымдағы бағалар бойынша бағалау әдісі.
Материалдық құндылықтардың есебі соңғы сатып алудың құны бойынша, одан
кейінгісі – алдыңғысы бойынша бағаланады және т.б.
Арнайы жалпылама бірегейлендіру әдісі – бұл әдіс материалдық
құндылықтардың топтамалық есебін ұйымдастыру мүмкін болған жағдайларда ғана
қолданылады. Егер ай соңындағы қалдықта үшінші, бірінші немесе басқа топтың
материалдық құндылықтарының белгілі бір саны болса, онда материалдық
құндылықтардың шығысын да, қалдығын да анықтауға болады.
2006 жылғы қазан айындағы материалдық құндылықтардың
қолда бары мен қозғалысы
Көрсеткіштер Саны, Бағасы Сомасы
дана
1.1.10.06 ж. қалдық 1200 100,00 120000
2. Қазан айында келіп
түскені:
31.10.06 ж. (1-топтама) 300 110 33000
09.10.06 ж. (2-топтама) 400 130 52000
21.10.06 ж. (3-топтама) 700 140 98000
28.10.06 ж. (4-топтама) 250 120 30000
Кірістің жиыны 1650 213000
Қалдықпен бірге жиыны 2850
Ай ішіндегі шығындар 2150
1.11.06 ж. қалдық 700
1-әдіс. Орташа өлшемді құн әдісі. Материалдық құндылықтың бір бірлігінің
орташа бағасы 333 0002 850=116,84 теңгеге тең.
Шығыс 2 150*116,84= 251 206
1.11.06 ж. қалдық 700 * 116,84 = 81788 теңгеге тең.
2-әдіс – ФИФО:
Шығыс: 1200*100= 120000
300*110= 33 000
400*130= 52 000
250*140= 35000
2150 240000
Қалдық 450*140=63000
250*120=30000
700
3000
3-әдіс – ЛИФО:
Шығыс: 250*120=30000
700*140=98000
400*130=52000
300*110=53000
500*100=50000
2150 263000
1.11.97 ж. қалдық 700*100=70000 теңгеге тең.
4-әдіс – Арнайы бірегейлендіру. Бірінші топтаманың 100 дана, төртінші
топтаманың 220 дана қалдығы бар екендігі, 210 – бастапқы қалдық бар
екендігі белгілі.
1.11.97 ж. қалдық мынаған тең:
210 дана*100=21000
100дана*100=10000
170дана*140=23800
220дана*120=26400
700
Шығыс мынаған тең: 333000 – 82200=250800
Көрсеткіштер Орташа ФИФО ЛИФО Арнайы
өлшемді құн бірегейлендіру
1. Шығыс 2150251206 2150240000 2150263000 2150250800
санықұны
2. Қалдық құны 70081788 70093000 70070000 70082200
Сатудың таза құны бойынша қорларды бағалау мынадай жағдайларда жүзеге
асырылады:
1. Қорлардың нарықтық құнының кемуі.
2. Қорларға залал келтіру
3. Толықтай немесе ішінара ескіру.
Құнның төмендеу мөлшері жекелей:
а) нақты заттар үшін;
б) жалғыз заттар тобы үшін;
в) қорлардың бірнеше тобы үшін;
г) коммерциялық қызметтің қандай да бір түріне қатысты заттар үшін
есептеледі.
Есептеу сонымен қатар кәсіпорынның барлық қорларының жалпы құнының
негізінде жүзеге асырылуы мүмкін. Қорлардың құнын ішінара есептен шығару
нәтижесінде іске асырылмаған пайдамен байланысты ысырапты есепке алу
жүргізіледі. Батыс елдерінде сатудың таза құны (NRV) материалдық
құндылықтардың шынайы құны анықталатын бағалау әдістерінің бірі болып
табылады. Оны субъект құндылықтарын нарықта сата отырып, бұл құнды қорларды
сату жөніндегі субъект шығындарына түзету жолымен алады. Фирмалар қорларды
бағалаудың жылдан жылға пайдаланылатын әдісін таңдап ала алады. Шынайы
негіздеме болған кезде фирма себептер мен жылдық есепке әсерін баяндай
отырып, басқа әдісті қолдана бастай алады.
1.2. Материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу жөніндегі құжаттама
Материалдық қорлардың қозғалысын есепке алу бойынша типтік
құжаттар әзірленген. Оларды уақытылы жазып, дұрыс ресімдеу үйлесімді
ұйымдастыру есеп пен осы қорлардың сақталу әрі дұрыс пайдалануына бақылау
жасауға мүмкіндік береді. Субъектінің бас бухгалтері дұрыс құжат айналымын,
типтік құжаттардың қолданылуын , әзірленуін ұйымдастырып, олардың жасалу,
тексеру және қабылдау кестесін барлық орындаушыларға жеткізуге міндетті.
Материалдық қорлардың қозғалысына байланысты барлық операциялар құжаттармен
ресімделеді. Материалдық құндылықтар кәсіпорынға әдетте жеткізу шарты
бойынша келіп түседі. Онда жеткізілімнің саны, сомасы, ассортименті,
жиынтылықтығы, сапасы, есептеулер мен жеткізу шартын бұзғаны үшін
қарастырылған санкциялардың сомасы белгіленеді.
Келіп түскен материалдық құндылықтардың есептік құжаттары (шот-фактуралар,
төлем талап-тапсырмасы, тауар-көлік құжаттары)жабдықтау бөліміне
жіберіледі. Жабдықтау бөлімінің қызметкерлері:
1. Осы құжаттардың деректерін ассортиментке, материалдық құндылықтардың
санына, бағаға, тиеп-жөнелту мерзімдеріне қатысты жеткізу шартына
сәйкестігін тексеруге;
2. Жеткізушінің есеп айырысу құжаттарын төлеуге келісім беруге немесе
оларды төлеуден бас тартуға;
3. Есеп айырысу құжаттарын келіп түсетін жүктерді есепке алудың №1
нысанындағы журналында тіркеуге;
4. Есеп айырысу құжаттарын бухгалтерияға табыс етуге және материалдарды алу
және сақталатын жеріне дейін жеткізу туралы өкілеттігі бар лауазымды
тұлғаларға өкім беруге міндетті.
Материалдарды қоймадан алу үшін жеткізушіге немесе көлік ұйымына және
өкілетті тұлғаға (сарапшыға, агентке) бухгалтерияда сенімхат (М2 немесе М2
нысанды) беріледі.
М2А нысанын материалдық құндылықтарды алуын нөмірленген және тесіп
байланған, берілген сенімхаттарды есепке алу журналында (М3 нысаны)
тіркейтін субъектілер қолданады.
М2 нысанындағы сенімхатты қолданған кезде оларды беру және алу туралы
деректер сенімхаттың түбіршегінде тіркелінеді және М3 нысанындағы журнал
жүргізілмейді.
Материалдық құндылықтардың келіп түсуі мыналармен ресімделеді:
1. №М4 нысанындағы кіріс ордерімен, субъектіге жеткізушілерден немесе
тысқары кәсіпорыннан өңдеуден келіп түскен қорларды есепке алу үшін
қолданылады. Кіріс ордерін материалды жауапты тұлға қорлар қоймаға келіп
түскен күні 2 дана етіп жасайды.
2. М5 нысанындағы тауар-көлік жүкқұжатын жеткізуші материалдық құндылықтар
жеткізушінің қоймасынан автокөлікке орталықтанған түрде жеткізілген
жағдайда жазып береді (4 дана)
Оның 1-сі жүкті жіберушіде қалады.
2-сі материалдық құндылықтарды кіріс етіу үшін жүкті алушыға беріледі.
3-сі жүкті тасымалдағаны үшін көлік ұйымына шот есебінде беріледі.
4-сі жолдама қағазға қоса беріледі.
3. М7 нысанындағы Материалды қабылдау туралы акті жеткізушілердің жолдама
құжаттарының деректерімен салыстырғанда сандық сапалық айырмашылығы бар
қорларды қабылдауды ресімдеу үшін қолданылады. Акт сондай-ақ құжаттарсыз
келіп түскен материалды қабылдаған кезде жасалады (фактураланбаған
жеткізілім). Қабылдау комиссиясы материалды-жауапты тұлғаның және
жеткізушінің өкілінің немесе мүддесі жоқ ұйым өкілінің міндетті түрде
қатысуымен актіні 2 дана етіп жасайды. Материалдық құндылықтар
қабылдағаннан кейін актілер қоса берілген құжаттармен (тауар-көлік
жүкқұжаты, арнайы құжаттар) бірге былай бөлініп беріледі: 1-ші данасын
бухгалтерияға, 2-ші днасын жабтықтау бөліміне немесе жеткізушіге шағым
түсіру үшін заң қызыметіне береді.
4. Әзірлеу, сақтау және өндіру процесінде материалдық құндылықтардың
жетіспеушілігі мен ысырабы туралы акт (М7А нысаны) жасалады. Олар бойынша
табиғи кему нормасы белгіленбеген, әзірлеу, сақтау және өндіру процесінде
тұрған материалдық қорлардың ысырабы анықталған жағдайда қолданылады.
5. Материалдық құндылықтардың табиғи кему нормасы шегінде ысырабы туралы
акт (М7Б) субъектінің қоймасына жеткізушілерден немесе тысқары
кәсіпорындардан өңделіп түскен қорларға нормалар белгіленіп, осы табиғи
кему нормасы шегінде анықталған қор ысырабын ресімдеу үшін қолданады
6. Жүкқұжатпен ресімделетіндер:
а) материалдық құндылықтардың өңдеуден келіп түсуі;
б) пайдаланылмаған материалдардың қоймаға қайтарылуы;
в) табыстылықтан материалдардың келіп түсуі.
1.3. Қоймалардағы және сақтайтын орындардағы материалдардың құндылықтардың
есебі және ТМҚ-ның бухгалтериядағы есебі
Қойма шаруашылығының жақсы жағдайы тауарлы-материалдық
құндылықтардың есебін дұрыс ұйымдастырудың маңызды шарты болып саналады.
Қойманың үй-жайы тұйықталған, дабылдамамен, стеллаждың, жәшіктердің,
еденшелермен (поддон), механизация жабдықтарымен және салмақ өлшейтін
приборлардың қажетті мөлшерімен жабдықталуға тиіс.
Қойма ішінде материалдардың әрбір тобы, топшасы мен түрі белгілі бір жерде
сақталуға тиіс. Сақтайтын әрбір жерге материалдық затбелгі бекітіледі.
Басшының бұйрығымен қоймада жұмыс істейтін материалды жауапты адамдардың
тізімі бекітіледі. Олармен материалдық жауапкершілік шарты жасалады.
Материалдардың қоймадағы есебін тікелей осы адамдар жүргізеді. Материалдық
құндылықтардың қоймалық есебі үш әдістің біреумен ұйымдастырылуы мүмкін.
Бірінші әдіс – сандық-сомалық есеп әдісі. Осы әдіс негізінен қорлар
номенклатурасы кішігірім, шағын кәсіпорындарда жүргізіледі. Бұл орайда
қоймада және бухгалтерияда материалдық құндылықтардың әрбір номенклатуралық
нөміріне сандық-сомалық есептің карточкалары ашылады. Материалдық қорлардың
қозғалысы жөніндегі құжаттың әрбір дерегі карточкаға жазылады. Ай соңында
карточкалардың жиыны шығарылып, олар жылдық, сорттық, айналымдық ведомоске
көшіріледі. Мұндай әдіс кезінде қосарланған есеп жүргізіледі. Ол өте кең
ауқымды және талдамалық есептегі жазулар санын арттырады.
Екінші әдіс – сальдолық (жедел-бухгалтерлік) әдіс. Материалдық
құндылықтардың есебін қойма меңгерушісі жүргізеді. 1 қаңтарда бухгалтерия
материалдардың қоймадағы есебінің М17 нысанындағы карточкаларын ашады.
Мұндай әрбір номенклатуралық номерге 1 қаңтардағы қалдық сандық өлшеммен
енгізіледі. Карточкалар тізілім бойынша қойма меңгерущісіне беріледі, ол
келіп түскен материалдық құндылықтарға кіріс құжатын толтырады және
құжаттарына сәйкес оларды босатады. Бұл ретте ол кіріс пен шығысты
карточкада натуралдық көрсеткішпен бөліп көрсетіп, әрбір жазба
операциясынан кейін қалдығын шығарады. Осындай тәртіппен материалдық
құндылықтардың қоймадағы күн сайынғы есебі жүргізіледі.
Қойма есебі карточкаларының жүргізілуін бухгалтерия қадағалайды. Оның
қызметкерлері аптасына немесе он күнде кем дегендебір рет тікелей қоймада
қойма меңгерушісінің қатысуымен қойма операциялары бойынша бастапқықұжаттар
мен карточкалардағы жазудың мерзімділігі мен дұрыстығын тексеруді жүзеге
асыруға міндетті. Операциялардың жазылуы мен қалдықтардың шығарылуын
тексеруді бухгалтерия қызметкері М17 нысанының тиісті бағанына қолын қою
арқылы растайды. Тексеру қойма меңгерушісінің бухгалтерияға бастапқы
құжаттарды табыс етумен ұштасады. Өткізілген құжаттардың деректері М18
нысанындағы құжаттарды қабылдау-өткізу тізіліміне енгізіледі, бұл жерде
олардың нөмірі мен саны көрсетіледі. Тізілім құжаттарды қоса отырып, бір
данада жасалады. Егер қоймалар кеңсе-жайдан (офистен) алыс жерде болса,
онда карточкалардың дұрыс толтырылуына бақылау орталық бухгалтерияда жүзеге
асырылады. Мұндай жағдайда қойма меңгерушісі белгіленген мерзімде ай
соңындағы материалдардың қалдық ведомосін екі дана етіп жасап,
бухгалтерияға өткізеді. Ведомос сандық өлшеммен есепті айда қозғалысқа
түскен материалдар бойынша ғана жасалады. Ведомоске цех (учаске) бастығы
қол қояды және құжаттарды ресімдеу дұрыстығы тексерілгеннен кейін, оның бір
данасы ескертулерімен бірге қоймаға қайтарылады. Материалдардың
номенклатурасы кішігірім қоймаларда карточканың орнына сорттық есеп кітабын
жүргізуге рұқсат етіледі. Ай соңында бухгалтериядан материалдардың қалдық
есебінің кітабы (қалдықтарды есепке алудың М20 нысанындағы ведомосі)
қоймаға беріледі. Қойма меңгерушісі оған материалдар есебі карточкасынан
қалдықтарды көшіреді. Бұдан кейін жинақтау және жалпы кітап бойынша
материалдық құндылықтың есептік топтары бойынша жиынын есептен шығару үшін
бухгалтерияға қайтарылады. Бұл әдіс кезінде:
- бухесеп жедел есепке негізделеді және онымен тығыз байланысты;
- қоймадағы және бухгалтериядағы есепті жедел салыстыру, демек есепті
айда жіберілген қателіктерді жою мүмкіндігі туындайды;
- есептік бағаларды қолдану ай сайын қорлардың орташа құнын
анықтаужөніндегі қиын жұмыстарды жояды.
Бұл түгендеу жүргізуді жеңілдетеді және есептің жедел
функцияларын күшейтеді, құжаттарды өңдеу және есептік тіркелімдердің
жағдайын жақсарту бойынша компьютерлік техниканы қолдану мүмкіндігін
кеңейтеді. Қорлардың талдамалы есебінің синтетикалық есептен қалуына жол
берілмейді. Сальдолық әдіске тән қасиет – қорлардың сандық есебі тек
қоймада жүргізіледі, ал бухгалтерияда қорлар сомалық өлшеммен сақталатын
жері бойынша және әрбір шот немесе қорлар тобы бойынша ескеріледі.
Үшінші әдіс – материалдық есеп берулер әдісі. Қойма меңгерушісі (құрылыс
учаскесінің бастығы, прораб, шебер) қоймада (учаскеде) санақта тұрған
материалдардың барлық номенклатурасы бойынша М19А нысанындағы материалдық
есепті ай сайын жасайды. Есеп беруде 20 (материалдар) – бөлімшенің шоттары
бойынша ай басындағы қалдық, кіріс, шығыс және ай соңындағы қалдық
келтіріледі. Өткен айдың материалдық есептемесінен есепті айдың басына
көшіреді, содан кейін түсімдер мен шығыстар туралы алғашқы құжаттардың
алдын ала топтастырылған деректерінің негізінде материалды-жауапты адамдар
кірісті түсім көздері бойынша, ал шығысты – материалдардың пайдалану бағыты
бойынша толтырылады. Материалдардың ай соңындағы қалдығы есептеу жолымен
анықталады. Алғашқы құжаттары қоса берілген материалдық есептемеге оны
жасаушы қол қояды және есепті айдан кейінгі айдың 3-күнінен кешіктірместен
(немесе кестеге сәйкес айдың күні) бухгалтерияға тапсырылады. Онда оны
жасаудың дұрыстығы тексеріледі, кірістелген, берілген және жұмсалған
материалдардың саны бухгалтериядағы деректермен салыстырылады.
Материалды құндылықтардың бухгалтериядағы есебі.
Қоймадан тізілім бойынша келіп түскен құжаттар алдын ала
жинақталғаннан кейін таксалауға беріледі. Таксалаудан кейін құжат деректері
кәсіпорында белгіленген есептік топтар бойынша (орман материалдары, темір
және т.б.)
топтастырылады. 20 және 22 (тауарлар) – бөлімшелердің шоттары бойынша
тауарлы-материалдық құндылықтардың кірісі мен шығысы бойынша жүретін,
материалдардың талдамалы есебінің жинақтаушы ведомосте әрбір топ бойынша
сомалық өлшеммен көрсетіледі:
а) өткен айдағы ведомосте алынған ай басындағы қалдық;
б) құжаттарды өткізу тізілімінен ай ішіндегі топ бойынша тауарлы-
материалдық құндылықтардың кірісі;
в) құжаттарды өткізу тізілімінен ай ішіндегі топ бойынша тауарлы-
материалдық құндылықтардың шығысы;
г) есептеу жолымен анықталған ай соңындағы қалдық.
Жинақтау ведомосі бухгалтерия мен қойма есебінің деректерін салыстыру үшін
пайдаланылады. Қойма есебі материалдардың талдамалы есебі карточкаларында
және қалдықтар кітабында жүргізіледі. Қалдықтар туралы деректер сәйкес келу
керек, өйткені қоймадағы жазулар (қалдықтар кітабы мен жинақтау ведомосі)
бір ғана құжаттардың негізінде жүргізілген. Бухгалтерияда жинақтау
ведомосінің (сальдолық әдіс кезінде) немесе материалдық жауапты адамдардың
материалдық құндылықтардың қалдығы мен қозғалысы туралы есептеменің
негізінде Материалдардың ақшалай өлшемдегі қозғалысы деген №10 ведомосі
жасалады.
1.4. Тауарлы-материалдық құндылықтарды түгендеу
Түгендеу – бұл меншіктің сақталуын, материалдық құндылықтардың сапалы
күйін, олардың қоймалық және бухгалтерлік есебін жүргізуді қамтамасыз
ететін бақылау әдістерінің бірі. Оны меншік нысанына, қызмет түріне және
жұмыс режиміне қарамастан барлық шаруашылық субъектілері жүргізіледі.
Құралдардың жағдайын жылыдық есеп беруде (есепті жылдың 10 қазанынан кейін)
объективті түрде көрсету үшін жылына кем дегенде бір рет жүргізеді. Бұған
қоса, оны материалдық жауапты тұлға ауысқан кезде істі қабылдаған күні,
құндылықтардың ұрлану, бүліну фактілері белгілі болғанда, өрт және табиғи
апаттардан кейін жүргізіледі. Түгендеудің негізгі мақсаты тауарлы-
материалдық құндылықтардың нақты қолда барын натуралды және құндық
өлшемдермен айқындау. Түгендеу процесінде:
1. Тауарлы материалдық құндылықтардың сақталуын;
2. Олардың сақталуының, босатылуының, салмақ және өлшем құрал-саймандардың
жағдайының дұрыстығы;
3. Тауарлы материалдық қорлардың қозғалысы есебін жүргізудің тәртібі
тексеріледі.
Түгендеу тексерудің көлеміне қарай жалпылама және талдамалы, уақытына қарай
– уақытылы және аяқасты болып бөлінеді.
Түгендеу жүргізудің сәтінде бухгалтерияда Қоймалар, учаскелер бойынша
тауарлы-материалдық құндылықтардың инвентарлық тізілімі (ИНВ. №3 нысаны)
жасалады. Түгендеуді комиссияның тек толық құрамы материалдық жауапты
адамның қатысуымен жүргізеді. Материалдардың бар-жоғы міндетті түрде салмақ
өлшеу және шамалау жолдарымен анықталады.
Жауапты сақтауға қабылданған тауарлы-құндылықтар бойынша ИНВ. №5 нысаны, ал
есептік деректерден ауытқуы анықталған құндылықтар бойынша Түгендеу
нәтижесі бойынша салыстыру ведомосі (ИНВ. №19 нысаны) жасалады.Жұмыс
түгендеу комиссиясының отырысы хаттамамен ресімделеді, онда қойма
шаруашылығының жағдайын инвентарлық тексеру нәтижесі және тауарлы-
материалдық қорлардың сақталуын қамтамасыз ету жағдайы көрсетіледі.
II. Тауарлық-материалдық қорлар есебінің аудиті
2.1. Материалдық құндылықтар, оларды жіктеудің, бағалауының және
түгендеуінің аудиті
Тауарлы материалдық қорлардың есебінің аудитінің негізігі
мақсаты – олардың есебінің дұрыс ұйымдастырылып жүргізілгендігін анықтау
болып табылады:
- олардың сақталу және пайдалану орындарындағы қозғалыстары мен нақты
қолда барлығы туралы дәлелді мәліметтер алу;
- олардың сақталу ережелерін қамтамаыз ету;
- өндіріске жұмсалу нормаларының сақталуын қамтамасыз ету;
- өндіріске қажеті жоқ материалдық ресурстарды табу, анықтау және оларды
сату;
Аудитор тауарлы-материалдық қорлардың есебінің ауқымын кеңейтіп, аудиторлық
тексеру барысында қаралатын мәселелердің мазмұнын ашатындай іс-әрекеттерді
жүзеге асыру мақсатында бағдарлама жасап, тексеру барысында түзетулер мен
өзгерістер енгізіп, толықтырып отырады. Тауарлы-материалдық қорлардың
есебінің аудиторлық бағдарламасы мынадай басты мәселелерді қамтиды:
- баланстың көрсеткіштерін Бас кітаптағы мәліметтерімен салыстырып
тексеруді;
- тауарлы-материалды қорлардың синтетикалық және аналитикалық есебінің
дұрыс жүргізілгендігін тексеруді;
- қолда бар тауарлы-материалдық қорлардың сақталуын, оларға уақытылы
түгендеу жүргізілгендігін тексеруді;
- қойма есебінің, тауарлы-материалдық қорлардың қозғалысының бастапқы
құжаттарының уақытылы дұрыс толтырылғандығын, соңғы қорытынды есеп
беру күніне, субьектінің өндірістік қорларымен қамтамасыз етілуін
тексереді;
- келіп түскен материалдардың уақытылы толық кіріске алынғандығын және
бухгалтерлік жазулардың жүзеге асрылғандығын тексеруді;
- дайын өнімдерді шығаруға жұмсалған өндіріс қорларын босату
нормаларының сақталып, бухгалтерлік есеп шоттарына дұрыс таратылып
жазылғандығын тексеруді;
- тауарлы-материалдық қорларды бағалау әдістерін анықтауды;
- сатылып жөнелтілген және қайта өңдеуге берілген материалдық
құндылықтардың операцияларының дұрыс құжатталып, бухгалтерлік
жазуларының жүзеге асырылғандығын тексеруді;
- табиғи кему нормасынан жоғары жетіспейтін материалдық құндылықтардың
шығысқа шығарылу тәртіптерін тексеруді, өндіріске жұмсалмай ұзақ уақыт
жатып қалған және басқадай себептермен бүлінуінің нәтижесінде бағасы
төмендетіліп, арзандатылған материалдарға жасалған актілердін,
әкімшіліктің ұйғарымдарын және басқа да құжаттарын тексеруді.
Аудитордан әр түрлі мақсаттарға қоймадан босатылған материалдық
құндылықтар бойынша бухгалтерлік жазулардың дұрыстығын мұқият тексеруді
талап етеді.
Аудиттің маңызды сұрақтарының бірі өнндіріске шығысқа шығарылған
материалдар ресурстарының дұрыс бағалануын тексерумен тығыз байланысты.
Өйткені материалдар әр түрлі көздерден келіп түсетіндіктен, олардың
бастапқы қалдығын сатып алу бағасымен салыстырғанда арасында айырмашылық
болуы мүмкін. Тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құны қорларды сатып
алу, жеткізу, тасымалдау, дайындау өнімді қайта өңдеу шығындарын қамтиды.
Өз кезегінде тауарлы-материалдық қорларды сатып алу бағасын, ауданнан,
аймақтан алып шығу баждарын, жабдықтау, делдалдық ұйымдарға төлеген
комиссиондық сый ақыларын, тасымалдау-дайындау шығындарын және сатып алуға
тікелей байланысты басқа да шығындарын қамтиды.
Тауар шегерімдерін, қайтарылған артық төлемдерді және басқа да осындай
түзетулерді, сатып алу шығындарын анықтаған кезде шығарып тастайды.
Шикізаттардың және материалдардың (жұмыс, қызмет) шығындары, өндіріс
үрдісінде қолданылатын табиғи ресурстардың, отындардың, энергияның, еңбек
ресурстарының, ең негізгі құралдарының тозу құнының, сондай-ақ
технологиялық процестен туындайтын басқа да өнім (жұмыс, қызмет) өндіруге
байланысты шығындарының жиынтығын қамтып, өнімнің (қызмет, жұмыс) өзіндік
құнын құрайды.
Есеп саясатында анықталғандай, өндіріс қорларының өзіндік құнын бағалау,
арнайы (жалпылама) біріңғай ұқсастық, оташа есептік құны, ФИФО, ЛИФО
әдістерінің бірін қолдану арқылы жүргізіледі.
Арнайы (жалпылама) біріңғай ұқсастық әдісі бойынша бағалау арнайы жобалар
және тапсырыстар үшін өндірілген, өзара айырбастау құралының қызметін
атқаратын тауарлы-материалдық қорлардың өзіндік құнын есептен шығаруды
көздейді.
Өндіріс қорларының орташа есептік құнын, есепті кезеңнің басындағы қолда
бар және сатып алынған немесе осы кезеңнің ішінде өндірілген ұқсас
қорлардың орташа құнын анықтау арқылы есептен шығарады.
Өндіріс қорларын ФИФО әдісі бойынша бағаланған кезде, бірінші кезекті
алғашқы сатып алынған немесе өндірілген қорлардың құнын шығысқа шығару
көзделді.
Өндіріс қорларын ЛИФО әдісі бойынша бағалаған кезде, бірінші кезекте соңғы
сатып алынған партияның (лектің) немесе өндірген қорлардың құнын шығысқа
шығаруды көздейді.
Аудитор материалдық құндылықтарға аудит жүргізгенде субъектінің есеп
жүргізу саясатында қаралған материалдарды бағалау әдістерімен салыстырып
тексеруге міндетті.
Материалдарды аудиттеген кезде тасымалдау-дайындау шығындарының нақты
өзіндік құнының олардың есептік бағасы бойынша құнынан ауытқуды таратылу
тәртібінің дұрыстығына назар аудару керек.
Материалдардың нақты өзіндік құнының олардың тұрақты есептік
бағасы бойынша құнынан ауытқуын жұмсалған және қоймада тұрақты бағасы
бойынша қалдық материалдардың құндарының арасында пропорционалды таратады.
Осы мақсат үшін материалдардың нақты өзіндік құнымен тұрақты есептік
бағасының арасындағы ауытқу пайызының қатынасын тұрақтық есептік бағасы
бойынша босатылған және қалдық материалдардың құнына көбейтеді.
Материалдардың нақты өзіндік құнының тұрақты есептік бағасынан ауытқуының
пайыздық қатынасын формула бойынша анықтайды.
Тб = _(Аб+Ас)
________100%
Ат + Ак
Бұнда, Тб – материалдардың нақты өзіндік құнының тұрақты есептік бағасына
ауытқу пайызы;
Аб – айдың басындағы материалдардың нақты өзіндік құнының тұрақты есптік
бағасы бойынша құнынан ауытқуы;
Ас – айдың ішінде келіп түскен материалдардың нақты өзіндік құнының тұрақты
есептік бағасы бойынша құнынан ауытқуы;
Ат – айдың басындағы материалдардың тұрақты есептік бағасы бойынша құны;
Ак – ай ішінде келіп түскен материалдардың тұрақты есептік бағасы бойынша;
Осы пайыз бойынша жұмсалған материалдардың ауытқуын (тиісті шоттарға)
шығысқа шығару қажет. Бұл пайызды есептен шығару мәліметтері материалдардың
қозғалысының есебінің ведомостінің бөлігінде келтірілген. Материалдық
қорларды бағалау және тасымалдау-дайындау шығындарының (ауытқуы; +,-)
сомалары сатылған өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құны арқылы жалпы
табыстың көлеміне тікелей әсер етеді, демек заңды тұлғаларға салынатын
табыс табыс салығының көлемінде. Сондықтан материалдық қорларды бағалауды
және оларды өндіріске шығысқа шығаруды дұрыс қолдану салық органдарының
бақылауында болатындықтан, аудитор шаруашылық жүргізуші шаруашылықтың
бухгалтериясының бұл бағыттағы жұмысын өте мұқият тексеруі қажет.
Материалдық құндылықтардың сақталуын қамтамасыз етуде шикізаттарға,
материалдарға, отындарға, қосалқы бөлшектерге және басқа да материалды
құндылықтарға дер кезінде сапалы түгендеу жүргізудің маңызы зор.
Аудитор нақты қолда бар материалды құндылықтарға түгендеу жүргізу
тәртібінің және оның мерзімінің сақталғандығына толтырылған түгендеудің
көшірмесіне салыстыру ведомостіне түгелдеудің нәтижесіне оның шаруашылықтың
басшысының қатысуымен жіберген кемшіліктерге қолданған әкімшілік шараларына
тексеру жүргізіп және танысуға міндетті.
Қойма шаруашылығын қарап тексеріп шыққан соң, аудитор қоймадағы және
өндірістегі өндіріс қорларына түгелдеу жүргізуге дайындалу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz