Алматы қаласындағы ірі сейсмикалық қауіптер

Пән: География
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Алматы қаласындағы ірі сейсмикалық қауіптер

Қазақстан жерінің басым аумағында сейсмикалық тербелістер болып тұрады, республика халқының жартысынан көбі өмір сүріп жатқан 400-ден астам қалалар мен елді мекендер және өндіріс орындарының 40 пайызы жер сілкінісі болатын жерлерге орналасқан. Ал Алматы қаласы мен Алматы облысы кіретін Тянь-Шань тауларының солтүстік сілемдері тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл Орта Азиядағы ең сейсмикалық қауіпті аймаққа жатады. Оған мысал ретінде соңғы жүз жылдың ішінде болған ондаған жойқын жер сілкіністерін айтсақ та жеткілікті. Соның ішіндегі магнитудасы сегіз балдан асатын 1889 жылғы Шелектегі және 1911 жылы болған Кемін зілзалалар әлемдік сейсмикалық апаттардың санатына жатқызылады.
Сейсмикалық қауіпсіздік және болжау мәселелері бойынша бірқатар маңызды міндеттерді Елбасы, Төтенше жағдайлар жөніндегі министрлікпен қатар, Білім және ғылым, Энергетика және минералдық ресурстар, Денсаулық сақтау, Индустрия және сауда министрліктеріне, тағы да басқа ведомстволар мен жергілікті атқару органдарына жүктеген. Білім және ғылым, Энергетика және минералдық ресурстар, Денсаулық сақтау министрліктерінің сейсмикалық қауіпсіздік мәселелері бойынша жасаған ұсыныстары 2007-2015 жылдарға арналған Төтенше жағдайлардың алдын алу және зардаптарын жою жөніндегі мемлекеттік бағдарлама жобасының тиісті бөлімдеріне енгізілді.
Қазақстан Республикасының сейсмологиялық бақылау және жер сілкіністерін болжау жүйесі құрылды. Қазір Алматы, Жамбыл, Оңтүстік және Шығыс Қазақстан облыстарында бақылау жұмыстары ұдайы жүргізіледі. Бұл жерде айта кету керек, жер сілкіністері туралы берілетін қорытындыларды, негізінен, 53 сейсмологиялық бақылау бекеті бар Алматы болжау полигоны береді. Ал Шығыс Қазақстанда - екі, Жамбыл мен Оңтүстік Қазақстан облыстарында - бес сейсмостанция ғана жұмыс істейді. Өкінішке қарай, біз Қазақстанның басқа өңірлерін бақылай алмаймыз. Бұл Сейсмология институтында басқа өңірлердегі жер сілкінісін бақылайтын, қысқа мерзімде сейсмикалық болжамдар жасайтын желілердің болмауына байланысты. Сонымен қатар, алпысыншы жылдарда жасалған құралдар әбден ескірген және бүгінгі күннің талаптарына сай емес.
Еліміздегі газ, мұнай өндірілетін бірде-бір кен орнында тұрақты сейсмикалық мониторинг жүргізілмейді. Мұнай, газ өндіру кешендерінің инфрақұрылымдарын құру жөніндегі ірі жобаларды жасаған кезде, өндіріс алаңдарының сейсмикалық зерттелуі есепке алынбайды. Білім және ғылым министрлігі қазірге дейін сейсмикалық қауіпке нақты баға беру үшін, тұрғындарды қорғау жөніндегі шараларды тиімді жоспарлап, құрылыс жұмыстарын жүргізу үшін облыстарды сейсмикалық аудандарға және қалаларды сейсмикалық шағын аудандарға бөлетін нақты карталар жасаған жоқ.
- Жер сілкінісі адам өміріне өте қауіпті екендігі белгілі, ал оның соңынан келетін қосымша факторлардан да (сел, өрт, жарылыстар, т. б. ) адамдар екі есе көп қырылатын көрінеді. Жер асты дүмпулері жиі болатын, баурайларына халық тығыз орналасқан Іле Алатауындағы гидротехникалық объектілер қандай жағдайда? Егер 6-7 балдық жер сілкінісі бола қалса, төтеп бере ала ма?
- Көптеген жағдайда жер асты дүмпулері кезінде үйлердің, ғимараттардың құлауы олардың қабырғаларын ұстап тұратын іргетасы мен сүйегіне байланысты. Міндетті түрде жасалатын сейсмикаға қарсы қажетті шаралардың орындалмауы, жауапкершілікпен қарамау, нормативті-құқықтық негіздердің дұрыс жасалмауының салдарынан үйлер мен ғимараттардың нық тұрмауы сейсмикалық қауіпсіздікпен қамтамасыз етудің осал бөлігі болып табылады.
Республикадағы сейсмикалық қауіпті аймақтарында салынып жатқан жаңа ғимараттардың құрылыстарында жер сілкінісіне шыдамдылық сынақтары жүргізілмейді, сондай-ақ мұндай объектілердің құрылысын жобалаумен тиісті тәжірибелері жоқ мекемелер айналысады. Сондықтан бұл объектілердің күшті жер сілкіністеріне төтеп бере алатындығына толықтай ешкім кепілдік бере алмайды.
- Су қоймаларының ғимараттарын түбегейлі жөндеуді кім қаржыландырады?
- Гидротехникалық ғимараттарды түбегейлі жөндеуге, жер сілкінісіне төтеп беретіндей етіп күшейтуге қажетті ақшалай қаржы қарастырылмаған. Республикадағы гидротехникалық ғимараттардың құрылысын салғанда сол аймақтың сейсмикалық қауіптілігін есепке ала отырып, барлық құрылыс нормативтік заңдылықтар сақталады. Қазіргі Іле Алатауының қойнауларында тұрған гидротехникалық ғимараттар 7 және одан да көп балдық жер сілкінісіне есептелініп салынған.
- Экономиканың өндіріс салаларындағы қандай кәсіпорындар жарылыс қаупі бар өндіріс орындарына жатады?
- Жарылыс қаупі бар тау-кен өндіріс саласына жататындар: геологиялық барлау, металлургия, тау-кен, көмір, мұнай-газ, мұнай-химиялық, химиялық, атом-энергетикалық өндіріс орындары, сондай-ақ мұнай-газ өнімдерін магистралдық тасымалдау, жарылыс және химиялық қауіпті заттарды жасаумен, тасымалдаумен байланысты жұмыс істейтін кәсіпорындар.
- Жер асты шахталары, скважиналар бөлінбейтін, жеке объектілер болып санала ма, оларды қадағалау жұмыстары қалай жүргізіледі?
- Иә, жер асты шахталары, скважиналар бөлінбейтін, аса қауіпті өндірістік объектілерге жатады. Олардағы техникалық қауіпсіздікті қадағалау біздің министрліктегі Төтенше және өндірістік қауіпсіздікті мемлекеттік қадағалау жөніндегі комитетке жүктелген. Комитет өз құзыры аясында жер асты шахталары мен скважиналардағы өндірістік қауіпсіздіктің және Қазақстан Республикасының заңдылықтарының сақталуына бақылау жасайды.
- Жарылыс қаупі бар және тау-кен өндіріс орындарын жобалау жұмыстарына лицензияны қандай орган береді?
- Лицензия беретін орган Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық ресурстар министрлігі болып табылады.
- Төтенше жағдайлар бойынша қандай халықаралық келісімдер жасалды? Халықаралық келісімшарттар бойынша Қазақстан Республикасы қандай міндеттемелерді орындауы керек?
- Қазақстан «Трансшекаралық өндірістік апаттардың тигізетін әсері туралы» халықаралық конвенцияға, «Каспий теңізінің су тіршілігін қорғау жөніндегі шеңберлі конвенцияға», Өндірістік қауіпсіздік саласы бойынша, қауіпті өндірістік объектілердегі ынтымақтастық туралы келісімге қол қойған.
ТМД елдерінің үкімет басшылары 2001 жылы 28 қыркүйекте қол қойған «Өндірістік қауіпсіздік саласы бойынша, Төтенше жағдайлар жөніндегі министрліктер арасында қауіпті өндірістік объектілердегі ынтымақтастық келісімі» шеңберінде, қауіпті өндіріс объектілерінде бірлесіп жұмыс істеу туралы өзара келісімдер бар. Мысалы, Қырғызстан Республикасының солтүстік аймақаралық төтенше жағдайлар жөніндегі басқармасы мен Жамбыл облыстық Төтенше жағдайлар жөніндегі департаменті арасында бірлесіп қимылдау жөніндегі жоспарлар бар. Егер төтенше жағдай орын алатын болса, Қазақстан жағынан осындай жоспарлар бойынша құтқару жұмыстарын бірлесіп атқаруды міндетіне алған.
- Қазақстанда трансшекаралық әсері тиетіндей өндірістік апаттар болуы мүмкін нысандар бар ма? Қазақстанға сабақ бола алатындай басқа елдерде қандай жойқын апаттар болды, сондай-ақ көршілес елдерде республикамыздың тұрғындарына, қоршаған ортаға трансшекаралық қауіп төндіретін объектілер туралы айта кетсеңіз.
- Республикамыздағы трансшекаралық қауіп төндіретін өндірістік нысандарға, негізінен, Каспийдің солтүстігіндегі Теңіз, Қарашығанақ, Қашаған мұнай өндіру орындары жатады. Көршілес елдер жағынан бүгінгі күні қатты қауіп төндіріп отырған Ресей мен Әзірбайжанның Каспий маңындағы мұнай-газ өндіру нысандары, сондай-ақ Қырғызстанның Шу облысындағы Ақтұз ауылында орналасқан полиметалл рудаларды байытқандағы қалдықтар.
Дүние жүзінде жыл сайын әртүрлі жойқын апаттар болып тұрады. Мұндай апаттар дұрыс жағдай жасалмаған болса, кез келген елде болуы мүмкін. 1984 жылы 3 желтоқсанда Үндістанның Бхопал қаласында орналасқан Юнион Карбайд фирмасының химия зауытында өндіріс тарихында болмаған үлкен трагедия болды. Апаттан 20 мыңнан астам адам зардап шекті. 2003 жылы 24 желтоқсанда Қытайдың Чуандогбей күкірт-сутегі газ кенішінде болған жарылыстан 200 адам қаза тапты. 1988 жылы теңіз түбінен мұнай шығарып жатқан Ұлыбританияның Пайпер Альфа платформасында 167 адам апат кезінде қайтыс болды. Осындай апаттардың бәрі біз үшін сабақ болуы керек.
Біздің елде, 1985 жылы Теңіз мұнай өндіру орнындағы №37 скважинадан шыққан мұнай, газ араласқан бұрқақты өртті сөндіру үшін 14 ай уақыт кетті. Осы уақыттың ішінде 4 миллион тонна мұнай жанып, 2, 5 миллиард текше метр аса зиянды күкірт-сутегі қосындысының концентрациясы бар газ атмосфераға тарап кетті.
- Қазақстанның халықаралық міндеттемелерінен келіп шығатын трансшекаралық бағыттағы төтенше жағдайлар жөніндегі заңдар бар ма?
- «Табиғи және техногендік төтенше жағдайлар туралы» Қазақстан Республикасы заңының 37-бабына сәйкес, Қазақстан аймақтық және жалпы қауіпсіздікті сақтау принциптерін басшылыққа ала отырып, табиғи және техногендік төтенше жағдайлар саласында халықаралық ынтымақтастыққа қатысады. Елді мекендерге, қоршаған ортаға, шаруашылық объектілеріне трансшекаралық залалдар келтірмеу мақсатында шет мемлекеттерге төтенше жағдайлар туралы толықтай және уақтылы ақпараттар беру, мемлекетаралық өзара көмек көрсету, олардың арасындағы таластарды бейбітшілік жолмен шешу мәселелерін қарастырады.
- Халықаралық келісімдер бойынша теңіздегі, құрлықтағы, жер астындағы трансшекаралық апаттар үшін кім жауап беруі керек - мемлекет пе, әлде сол жерде пайдалы қазбаларды игеріп жатқан компания ма?
- Қандай да болсын өндірістік жұмыс жүргізіп жатқан компания, апатты жағдай бола қалса, барлық қызмет саласы бойынша жауап беруге міндетті. Егер Қазақстан Республикасы бекіткен халықаралық келісімде Қазақстан Республикасының заңдарындағыдан басқаша тәртіп белгіленсе, онда біздің заң бойынша емес, халықаралық келісімнің шарттары бойынша жасалады.
- Владимир Карпович, Қазақстан жерінде иесіз қалған қауіпті өндірістік нысандар туралы не айтар едіңіз?
- Республикада әртүрлі себептермен жабылып, қызметін тоқтатқан бірқатар өндіріс орындары бар екендігі ешкімге құпия емес. Мысалы, «Шымкентфосфор» акционерлік қоғамын алайық. Бұрынғы фосфор зауытының аумағында байытылмаған фосфор шламының алты бірдей шламжинау орны тұр. Химиялық сараптаулар бойынша шламдағы фосфор 2, 1 пайызды құрайды. №6 шламжинақтау орны су толтырылып, залалсыздандырылған, қалған бесеуі фосфор зауыты жұмыс істеп тұрған кезде жабылған. Шымкент фосфор зауытының мышьяк қалдықтары арнайы қалдықтар сақтайтын жерге көмілген. Бұлардың бәрі қауіпсіз емес. Сондықтан қазіргі кезде барлық шламжинақтау орындарына су деңгейін бірқалыпта ұстап тұратын өндірістік су құбырлары тартылды.
Қараусыз қалған нысандарды, соның ішінде техникалық инвентарлау мен ұзақ мерзімге сақтау жөніндегі заң актілері Қазақстан Республикасында жасалған жоқ.
- Қараусыз қалған өндіріс объектілерінің жойылғаннан кейін де адам денсаулығына, қоршаған ортаға зияны бар ма?
- Құрамында қауіпті өндірістік нысандары бар, соның ішінде жабылып қалған немесе жойылған кәсіпорындардың барлығы тиісті құзырлы мемлекеттік органдар тарапынан бақылауға алынып, экологиялық және өндіріс қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қадағалануы тиіс.
- Бас прокуратура, Ұлттық қауіпсіздік комитеті сіздерден төтенше жағдайлар бойынша мемлекеттік жүйенің ахуалы туралы нақты деректер мен ақпараттар алып отыратын болар. Жалпы, еліміздің Ата заңы бойынша Қазақстан азаматтары өмірінің қауіпсіздігі туралы бөлігіндегі баптарға сәйкес, олардың тарапынан қандай көмектер көрсетіледі?
- Бас прокуратура мен Ұлттық қауіпсіздік комитеті біздің министрлікке жан-жақты көмек көрсетіп отырады. Республикадағы қауіпті өндіріс орындарын тұрақты түрде бірігіп тексеруді тәжірибеге айналдырдық. Қазақстан Республикасының заңдарын бұзған қауіпті нысандардың басшыларына тиісті шараларды қолданатын болдық.
Биылғы жылдың бірінші тоқсанында «Арселор Миттал Теміртау» акционерлік қоғамының «Абай» шахтасына Бас прокуратурамен бірлескен тексеру жүргіздік. Дәл сондай тексеру жұмыстарын Ұлттық қауіпсіздік комитетімен бірлесіп жүргіздік. «ГМК Қазақалтын» акционерлік қоғамының Жолымбет, Бестөбе, Ақсу кеніштерін жарылғыш заттарды өндіру және сақтау ережелері бойынша қауіпсіздігін тексердік.
Бұған қоса, аталмыш органдардың сұрауларына қарай, Төтенше жағдайлар жөніндегі министрлік өндірістік қауіпсіздік проблемалары бойынша ақпараттар беріп отырады. Биылдың өзінде осындай 12 ақпарат берілді.
- Көлік, энергетика саласындағы қауіпті нысандардағы, өндіріс орындарындағы апаттарды тексеретін комиссия мүшелері сол өндірістің техникасынан, технологиялық процестерден хабардар болуы міндетті ме?
- Кез келген өндірістік апаттар немесе қайғылы жағдайларды тексерген кезде бірінші кезекте оның техникалық себептерін анықтау керек. Соны білгеннен кейін төтенше жағдайлардың алдын алу шаралары жасалады. Соған байланысты апаттың салдарын, қайғылы оқиғаларды тексеретін комиссияға мүше мамандардың кәсіби білімдері болуы міндетті. Сондай-ақ зерттеу жұмыстарына ғылыми және арнайы мамандандырылған ұйымдардан білімді сарапшылар тартылады.
- Владимир Карпович, қалай ойлайсыз, Көксарайдың құрылысы Аралды құтқара ала ма?
- Соңғы жылдарда Сырдария өзені бассейнінің суы көтерілгені байқалады. Нарын-Сырдария су қоймасының қысқы режимге көшуі және Тоқтағұл, Қайраққұм, Әндіжан, Шарбақ су қоймаларынан шыққан судың бәрі Шардара су қоймасына құйылуы оның уақытынан бұрын толып, көп мөлшерде Сырдарияның бойымен ағызуға мәжбүр етеді. Ал ол кезде Өзбекстандағы Арнасайдың ернеуі көктемгі қардың суымен толып, ол жаққа Шардараның суын 2 миллиард текше метрден артық ағызуға мүмкіндік болмайды. Жылдың осы мезгілінде, 2004 жылдан бері Сырдың бойындағы елді мекендерге су жайылу қаупі туындайды. Суды Сырдың бойымен 1000-1200 м3/сек. дейін жіберуге мәжбүр болған кездерде Оңтүстік Қазақстан облысындағы 15 мың адам тұратын 20 елді мекен, Қызылорда облысындағы 401 мың адам тұратын 51 елді мекен су астында қалады.
Көксарай реттегіші көктемгі мол судың келтіретін зардаптарын біршама азайтады. Су ресурстары жөніндегі комитеттің ақпараттары бойынша Қызылорда облысынан 10-12 млрд. текше метр су өтеді, оның 7 миллиард текше метрі егістікті суғаруға жұмсалады, 1 миллиард текше метрі жолдағы көлшіктерді толтыруға кетеді де, тек қалғаны ғана Арал теңізіне құйылады.
Көксарай реттегішін салудағы негізгі мақсат - қыс кезіндегі артық суды 3-4 ай ұстап тұру, содан кейін наурыз-шілде айларында Қызылорда облысының қажеттілігіне және төменгі ағыстың экологиясына жұмсау. Осы мәселе жөнінде Сейсмология институтының директоры Таңатқан Абақанов мырзаға қоңырау шалғанымызда «Қазіргі уақытта жер сілкінісін алдын ала болжау стансыларының санын арттыру жұмыстарын атқарып жатырмыз. Ал қаладағы тұрғын үйлердің жаңадан жоспарлануына байланысты сейсмикалық ахуалына Мемлекеттік сәулет және қала құрылыс бақылау басқармасы жауап береді», - деп мәселені келесі мекемеге сілтеді.
Ал Мемлекеттік сәулет және қала құрылыс бақылау басқармасының желілік ғимараттар құрылыс бақылау бөлімінің бастығы Мәди Жанкелдіұлы Отарбаев мырза: «Қаладағы үйлердің астына қызмет көрсету орындары мен дүкендер салуға шешімді Сәулет құрылыс ғылыми-зерттеу институты шығарады, сосын біз рұқсат береміз. Олар шешім шығарар алдында ол жердің техникалық жағдайын мұқият тексеруі керек», - деп отыр. Ал Алматы қалалық ТЖ Департамент бастығының орынбасары міндетін атқарушы С. Шәріпханов мырза: «Алматы қаласындағы төменгі қабаты дүкендер мен қызмет көрсету орындарына айналған тұрғын үйлердің сейсмикалық ахуалына МСҚББ жауап береді», - дейді.
Алматы. 12 маусым. "Қазақстан Бүгін" - Алматы қалалық әкімдігі мен Жапон Халықаралық ынтымақтастық агенттігінің бірлескен жобасын жүзеге асыру аясында "ҚР Алматы қаласында жер сілкінісінің қауіптерін басқаруды үйрену" деген тақырыпта халықаралық семинар басталды, деп хабарлайды агенттік тілшісі. Семинарды ашқан Жапония елшілігі Алматы бөлімшесінің бастығы Сэо Масацуга мырза Қытайда жер сілкінісінен зардап шеккендердің отбасыларына көңіл айтты. С. Масацугудың айтуынша, Жапония сияқты Алматы да жоғары сейсмикалық