Ресей - Грузия қатынасы
1 ТАРАУ РЕСЕЙ.ГРУЗИЯ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ШИЕЛЕНІСУІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1 КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей.Грузия қарым.қатынастары
1.2 Ресей.Грузия қарым .қатынастарына этникалық қақтығыстар мәселесінің ықпалы
1.3 XXI ғасырдың басындағы Грузияның Ресейге қатынастарының жалпы сипаты
2 ТАРАУ ЕКІ ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТЫ ЖАҒДАЙДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ МЕН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Ресей.Грузия қатынасындағы Абхазия мен Оңтүстік Осетия мәселесінң шиеленісуі 2002.2006
2.2 2008 жылғы тамыздағы Ресей.Грузия дағдарысы: қақтығыстың орын алуы және оның салдары
2.3 Ресей.Грузия қақтығысына халықаралық көзқарас
1.1 КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей.Грузия қарым.қатынастары
1.2 Ресей.Грузия қарым .қатынастарына этникалық қақтығыстар мәселесінің ықпалы
1.3 XXI ғасырдың басындағы Грузияның Ресейге қатынастарының жалпы сипаты
2 ТАРАУ ЕКІ ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТЫ ЖАҒДАЙДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ МЕН ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Ресей.Грузия қатынасындағы Абхазия мен Оңтүстік Осетия мәселесінң шиеленісуі 2002.2006
2.2 2008 жылғы тамыздағы Ресей.Грузия дағдарысы: қақтығыстың орын алуы және оның салдары
2.3 Ресей.Грузия қақтығысына халықаралық көзқарас
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Кавказдағы жағдайға батыстағы ресей-грузин қарым-қатынастарының маңызды шиеленісті мәселелері, оңтүстіктегі түрік факторы, шығыстағы каспийлік мұнай үшін шекаралас мемлекеттердің бәсекелестігі сияқты аймақтық маңызды мәселелер өз ықпалын тигізді. Тіптен бұл аймақ көршілес елдердің ғана емес, сонымен қатар АҚШ және Еуропаның жетекші елдерінің де мүдделері тоғысқан геосаяси орталықтардың бірі болып есептеледі. Алайда, Ресейдің бұл аймақтағы ұстанымдары оның Грузиямен, Украинамен, Әзірбайжанмен Армения арасындағы қарым-қатынасына тікелей баланысты. Посткеңестік кеңістікте Мәскеудің КСРО құрамынан шыққан жаңа тәуелсіз мемлекеттермен байланыс енді орнап келе жатқанда, Закавказьеде жүргізген сыртқы саясаты дәйексіз болған секілді. Себебі, Ресей ең алдымен өзінің сыртқы саяси бағытын анықтау мақсатында түпкілікті стратегиялық мақсаттар қойып, болашаққа арнайы бағдарлама құру үстінде еді. Аталған аймақтағы Ресейдің басымды әріптестерінің бірі - Грузия Республикасы болып табылғандықтан, екі ел арасындағы қарым-қатынастағы Ельцин мен Козыревский арасындағы саяси бағыт аса маңызды, шешуші рөлге ие. Бұл саяси бағыт кеңестік эрадан кейінгі қайта құрылған жас мемлекет қайраткерлерінің бағыты еді. Бірақ мұндағы Мәскеудің жүргізген саясаты өзге мемлекеттермен, айталық Украинамен немесе ТМД өзге елдерімен салыстырғанда сондай сәтті болды деуге болмайды. 1990 жылдардың басындағы Ресейдің абхаздар мен сепаратистерге көрсеткен қолдауының арқасында Грузиядағы азаматтық соғыс нәтижесінде Грузия толық жойылу мен ұлттық мемлекеттің дезинтеграциясына ұшырауға жақын қалды. Сол кезеңдегі Грузия президенті Эдуард Шеварнадзе Грузияның ТМД кіру идеясын қолдауға мәжбүр болып, Ресей президентіне елдегі қалыптасқан шиеленісті реттеу үшін ресейлік әскер енгізуін сұраған болатын. Бұл өз кезегінде Грузияның ішкі саяси қиыншылықтарын шешуге, Шеварнадзенің ел ішіндегі басты қарсыласы Звиад Гамсахурдияның қимылына жауап қайтарып, оны жеңуге, ал абхаздық майданда статус-квоға қол жеткізуге өз септігін тигізді. 1990 жылдарда КСРО аумағында орталық биліктің әлсіреуі мен ұлтшылдықтың күрт белең алуы ықпал еткен центробежные үрдістер басталып кетті, әсіресе Прибалтика, Молдавия, Солтүстік Кавказ, Орталық Азияның ұлттық аумағында. Кеңестік республикалар арасында бұл жағдай кеңес одағы тұсында әскери қақтығыстарға алып келген болатын. Жағдай КСРО ыдырағаннан кейін, бұрынғы кеңестік республикалар басшылығының қолына кеңестік қару қорлары түскеннен кейін ушыға түсті.
1. ТАРАУ РЕСЕЙ-ГРУЗИЯ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ШИЕЛЕНІСУІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей-Грузия қарым-қатынастары
1.2 Ресей-Грузия қарым –қатынастарына этникалық қақтығыстар
мәселесінің ықпалы
3. XXI ғасырдың басындағы Грузияның Ресейге қатынастарының жалпы
сипаты
1. ТАРАУ ЕКІ ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТЫ ЖАҒДАЙДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ МЕН
ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
1. Ресей-Грузия қатынасындағы Абхазия мен Оңтүстік Осетия
мәселесінң шиеленісуі 2002-2006
2. 2008 жылғы тамыздағы Ресей-Грузия дағдарысы: қақтығыстың орын алуы
және оның салдары
3. Ресей-Грузия қақтығысына халықаралық көзқарас
1 ТАРАУ РЕСЕЙ-ГРУЗИЯ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ШИЕЛЕНІСУІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей-Грузия қарым-қатынастары
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Кавказдағы жағдайға батыстағы ресей-
грузин қарым-қатынастарының маңызды шиеленісті мәселелері, оңтүстіктегі
түрік факторы, шығыстағы каспийлік мұнай үшін шекаралас мемлекеттердің
бәсекелестігі сияқты аймақтық маңызды мәселелер өз ықпалын тигізді. Тіптен
бұл аймақ көршілес елдердің ғана емес, сонымен қатар АҚШ және Еуропаның
жетекші елдерінің де мүдделері тоғысқан геосаяси орталықтардың бірі болып
есептеледі. Алайда, Ресейдің бұл аймақтағы ұстанымдары оның Грузиямен,
Украинамен, Әзірбайжанмен Армения арасындағы қарым-қатынасына тікелей
баланысты. Посткеңестік кеңістікте Мәскеудің КСРО құрамынан шыққан жаңа
тәуелсіз мемлекеттермен байланыс енді орнап келе жатқанда, Закавказьеде
жүргізген сыртқы саясаты дәйексіз болған секілді. Себебі, Ресей ең алдымен
өзінің сыртқы саяси бағытын анықтау мақсатында түпкілікті стратегиялық
мақсаттар қойып, болашаққа арнайы бағдарлама құру үстінде еді. Аталған
аймақтағы Ресейдің басымды әріптестерінің бірі - Грузия Республикасы болып
табылғандықтан, екі ел арасындағы қарым-қатынастағы Ельцин мен Козыревский
арасындағы саяси бағыт аса маңызды, шешуші рөлге ие. Бұл саяси бағыт
кеңестік эрадан кейінгі қайта құрылған жас мемлекет қайраткерлерінің бағыты
еді. Бірақ мұндағы Мәскеудің жүргізген саясаты өзге мемлекеттермен, айталық
Украинамен немесе ТМД өзге елдерімен салыстырғанда сондай сәтті болды деуге
болмайды. 1990 жылдардың басындағы Ресейдің абхаздар мен сепаратистерге
көрсеткен қолдауының арқасында Грузиядағы азаматтық соғыс нәтижесінде
Грузия толық жойылу мен ұлттық мемлекеттің дезинтеграциясына ұшырауға жақын
қалды. Сол кезеңдегі Грузия президенті Эдуард Шеварнадзе Грузияның ТМД кіру
идеясын қолдауға мәжбүр болып, Ресей президентіне елдегі қалыптасқан
шиеленісті реттеу үшін ресейлік әскер енгізуін сұраған болатын. Бұл өз
кезегінде Грузияның ішкі саяси қиыншылықтарын шешуге, Шеварнадзенің ел
ішіндегі басты қарсыласы Звиад Гамсахурдияның қимылына жауап қайтарып, оны
жеңуге, ал абхаздық майданда статус-квоға қол жеткізуге өз септігін
тигізді. 1990 жылдарда КСРО аумағында орталық биліктің әлсіреуі мен
ұлтшылдықтың күрт белең алуы ықпал еткен центробежные үрдістер басталып
кетті, әсіресе Прибалтика, Молдавия, Солтүстік Кавказ, Орталық Азияның
ұлттық аумағында. Кеңестік республикалар арасында бұл жағдай кеңес одағы
тұсында әскери қақтығыстарға алып келген болатын. Жағдай КСРО ыдырағаннан
кейін, бұрынғы кеңестік республикалар басшылығының қолына кеңестік қару
қорлары түскеннен кейін ушыға түсті. Грузия аумағында 1991 жылғы Грузия
президенті Звиада Гамсахурдия (зваиадистар) мен біріккен оппозиция
билігін басып алғандар арасындағы Азаматтық соғыс тұсында әскери фазасы
этносаяси қақтығыстар орталығы Абхазия мен Оңтүстік Осетия болып табылады.
Жалпы Ресей Федрациясы мен Грузия Республикасы арасындағы
дипломатиялық қарым-қатынас 1992 жылы 2 шілдеде орнады. Грузия Еуропа мен
Азия арасындағы стратегиялық транспорттық байланыс жолдарынң ортасында
орналасқандықтан, Реседің Закавказьедегі ұлттық мемлекеттік мүдделерінің
жүйесінде маңызды орын алады. Екі ел арасындағы тығыз дипломатиялық
байланыстың қалыптасуына алғашқы түрткілердің бірі болып 1994 жылдың ақпан
айындағы РФ ел басы Борис Ельциннің Тбилисиге жасаған ресми сапары болып
саналады. Сапар барысында екі жақ Достық, тату-тәтті көршілік және
әріптестік жөніндегі келісімге қол жеткізді.
1992 жылдың қазан айында Грузия Республикасымен өткізілген келіссөзде
РФ арнайы ресми делегациясы анықталған болатын. Ал 1994 жылға қысқаша шолу
жасайтын болсақ, қаңтар айында Ресей мен Грузия арасындағы келісім бойынша
Ресей тарапы Грузияда болып жатқан шиеленістерге қатысушы өзінің екі
дивизиясына үш әскери базасын жіберу (бұрында оға Грузия келіспеген
болатын) мүмкіндігін алды және грузиндік ұлттық әскерді дайындап,
қаруландыруды, сонымен қатар мемлекеттік шекараны қамтамасыз етуді өз
мойнына алды. Алайда Ресей көрсетіп отырған мұндай көмегінің орнына абхазия
мен Оңтүстік Осетияға ерекше ережелі автономия мәртебесін беруді талап
етті. Өкінішке орай, бұл келісімді ресейлік парламент ратификациялаған жоқ.
Оның басты себебі, депутаттардың көпшілігі Грузия президентінің Горбачев
кезіндегі жаңа саяси ой бағытындағы рөлі екендігін негізге ала отырып,
грузиндік елбасына деген ерекше жақтыртпаушылық болғаны анық. Осы
жағдайдан кейін Ресей ұлтшылдары мен консерванттары оны КСРО тарапынан
батысқа деген біржақты жолберушілік нәтижесі ретінде талқылауда. Мәскеудің
Грузиға қатысты жүргізген саясатының негізінде халықтың көпшілігі мен саяси
элита арасында, сонымен бірге грузиндік парламентте антиресейлік ой
қалыптасып, үдей түскенінен кейін Грузия ақырындап Ресейден диспоироваться
те бастады. Ал Грузия өзінің саяси бағытын күрт өзгертіп, Түркия мен
Әзербайжанмен жақындасып, НАТО құрамына кіру жөнінде көп ойлана бастады.
Ресей-грузин қатынастарының 1990 жылдардың екінші жартысындағы
сипатына келетін болсақ, ол қатып-қалған сипатқа ие. Бұл кезеңдегі өзара
күдік екі жақты қарым-қатынаста үшінші мемлекеттер мүдделерін қамтитын аса
ыңғайсыз жағдай туғызды. Тбилисидің Ресейге қатысты өз аумағы арқылы
Каспий мұнайын (қазақстандық және түрікмендік) тасымалдау үшін
мұнайқұбырларын салу АҚШ пен Түркия тарапынан қолдау тапқан болатын. 1995
жылдың шілде айында РФ Федералды Жиналысының Федераттар Кеңесінің өкілі
Грузияға ресми сапарының нәтижесінде парламентаралық әріптестік келісіміне
қол қойылды. Екі жақты байланысты дамыту мақсатындағы келесі кезең 1995
жылдың 15 қыркүйегіндегі Ресей Үкіметінің өкілі В.Черномырдинананың
Тбилисиге жасаған сапары болып есептеледі. Азаматтардың жағдайы ең бірінші
орынға қойылатындығы баршамызға белгілі, сондықтан бұл кездесу барысында
Грузиядағы Ресейдің әскери базалары және Ресей сен Грузия аумағында тұрып
жатқан ресейлік және грузиндік азаматтардың құқықтық статустары жөніндегі
келісімге қол қоюды екі жақ та жөн санады. Шиеленісті кезеңде бұл келісім
жергілікті халықтар үшін аса маңызды болғаны сөзсіз. Ресей-грузин
қатынастарының ары қарайғы жалғасын 1996 жылы 18-19 наурыздағы Грузия
президенті Э.Шеварнадзенің Ресейге келген ресми сапарында тапты деуге
болады. Екі ел басыларының кездесуінде ортақ Декларация қабылданып, 1996-
1997 жылдарға арналған екі жақты сауда-экономикалық әріптестік, құрғақтағы
сауданың даму жөніндегі келісім шарттар мен өзге дипломатиялық маңыздылығы
бар құжаттарға қол қойылды. 1996 жылдың 27-28 қарашасында Тбилисиде өткен
РФ мемлекеттік делегациясының оныншы отырысында грузин тарапы Достық, тату-
тәтті көршілік және әріптестік жөніндегі келісім мен сотталғандардың өз
мерзімін өздері қай елдің азаматтары болса, сол елдің мемлекеттік
мекемелерінде өтеу үшін алмасу келісім шарты ратификациялау шараларын
тездету үрдісі туралы өтінішпен ресейлік делегацияға жүгінгені белгілі.
Ресей делегациясының депортацияланған халықтардың құқықтарын қайта
қалпына келтірумен байланысты келісімге келуді тездету жөніндегі мәселеге
грузин тарапы Абхазия мен Оңтүстік Осетиядан қашқан босқындар мәселесінің
шешілмей тұрғандығына сүйене кері жауап қайтарған болатын.
Қол жеткізілген келісімдердің іс жүзінде орындалуы – бүгінгі күні екі
ел арасында 800 жуық келісім-шарттар мен келісімдерге қол қойылған екен –
аса маңызды қиыншылықтарға тап болып отыр. Ол бір жағынан КСРО ыдырағаннан
кейін дәстүрлі және шаруашылық байланыстардың үзілуімен, ал екінші жағынан
Грузия аумағындағы этникааралық қақтығыстардың реттелмегендігінен екендігі
белгілі. Соңғы кездері Ресей мен Грузия арасындағы қарым-қатынаста көрнекті
алға ұмтылыс байқалуда. Яғни, ол жаңа деңгейге өтуі – страткгиялық
әріптестердің өзара тиімді байланыстардың даму кезеңі. Бұл жолдағы маңызды
қадамдардың бірі – 1997 жылы Ресей делегациясының Грузияға экономикалық
әріптестік жөніндегі ресей-грузин комиссиясының баруы болып табылады.
Комиссия отырысының қорытындысы бойынша Протокол және өзге де құжаттарға
қол жеткізілді. Комиссияның қабылдаған шешімдерінің дамыту мақсатында 1997
жылы 17 қаңтарда Мәскеу қаласында Ресей үкіметі мен Грузия үкіметі
арасында Ресей Федерациясы беріп отырған мемлекеттік несие бойынша
Грузияның қарыздарын ресструктизациялау жөнінегі Келісімге қол жеткізілген
болатын. Сонымен қатар, екі мемлекеттің сыртқы істер министрлерінің СІМ
бағыты бойынша кеңес берулері ұйымдастырылып тұратыны мәлім. 1990 жылдардың
екінші жартысыда Грузия басшылығы Э.Шеварнадзе бастамасымен Ресеймен
әріптес болудың басымды маңыздылығы жөнінде айта отырып, РФ президентінің
Грузиямен тек қана достық емес, сонымен бірге одақтастық қарым-қатынаста
болуына дайын екендігін, әрине олардың ұлттық және мемлекеттік мүдделерінің
өзара есепке ала отырып, Ресейдің Грузия аумағында, жалпы Закавказьеда
стратегиялық және геосаяси мүдделерінің бар екендігін айтып өткен болатын.
Сонымен қатар, ол батыспен аса тығыз қарым-қатынасын орнату үшін жасап
жатқан белсенді әрекет етіп, Грузияның еуропалық және натолық жүйелерге
интеграциялық үрдіске түсуіне жаңа импульс беруге тырысып жатыр.
1996 жылдың басынан бастап, Грузияның Ресеймен қарым-қатынасының
әскери-саяси аспектілеріне жақындасудың амалы аса қиындай түскен еді.
Грузияның ресми тұлғаларынан, тағы да Грузия парламентінде ресей-грузия
қатынастарының жағымсыз жақтарына, сонымен бірге ресейлік бітімгершілік
орнатушылардың грузин-абхаз қақтығысты аймағындағы қызметі жөнінде әңгіме
жүре бастады. 1996 жылы 2 қазанда РФ Парламентімен қабылданған абхаз
мәселесі жөніндегі шешімі бірнеше қолайсыз бөлімшелерден тұрады. Ресейдің
Грузия аумағындағы әскери базалары жөніндегі Келісімнің ратификациялануы
тікелей Абхазиядағы қақтығысты жағдайы мен Ресей тарапымен Грузияның бүкіл
өзінің аумағының тұтастығын қалпына келтіру мәселесінің реттелуіне
байланысты етіп қойған. Басқаша болған жағдайда ресейлік әскерлердің Грузия
аумағынан шығарылып тасталуы мүмкіндігі де қарастырылған екен. Осыған
қарағанда бұл кезеңдегі негізгі мәселелер қатарына ресейлік бітімгершілік
орнатушылардың қақтығыс аймағында келу мәселесі мен Ресейдің делдалдық
миссиясының жалғастыра алатындығы жайында болып тұрғаны анық. Ресей
президентіне екіжақты қатынастың ревизиясын жасау үшін төтенше мемлекеттік
делегация құру қажеттігі туындаған болатын. Расында да аталған делегация
қысқа мерзім ішінде аса ықпалды тұлғалардан құрылып үлгерді. Тағы бір айта
кететін жай, Ресейге және оның бітімгершілік күштеріне қақтығысты шешу
үрдісін тым ұзаққа созуы, абхаз сепаратистеріне көрсеткен қолдауы
мемлекеттер арасындағы әдеттегі дұрыс қарым-қатынасқа сай емес екендігіне
қатысты еш негізсіз жала жабулар көбейіп кетті. Ал Тбилиси жағы 1994 жылғы
3 ақпандағы Ресей Федерациясы мен Грузия Республикасының арасындағы Ресей
Федерациясының Грузия аумағында орналасқан Шекара әскерінің қызметінің
шарттары және оның мәртебесі жөніндегі келісім-шартты ратификациялауды тым
көп уақытқа созып отырғандығы белгілі. Рсейдің Шекаралас қызметінің
директоры А.Николаев Тбилисиге жасаған жұмыс сапары барысында оны грузин
тарапының талабына сай етіп, Грузияның заңнамаларына сәйкестігін анықтау
мақсатында қайта қарастырылу ұйғарған болатын. Ресейлік әскерлер мен
шекарашылардың Грузияға келуінің еш халықаралық құқықтық негізі жоқтығына
байланысты ол бірнеше елдердің, ең алдымен Түркияның орын алған жағдайдың
қаншалықты құқыққа сай екендігі жөнінде мазаланатын көрінеді.
Тбилисидің Ресей-Грузия қарым-қатынастарындағы ұстанымы Грузияға аса
қызығушылық танытып отырған, экономикалық ықпал ету амалдар арқылы,
әсіресе, каспийлік мұнайды тасымалдау мақсатына Грузия аумағы арқылы
мұнайқұбырларының салынуына мүдделі болған, жалпы АҚШ пен Түкияның
қарамағында болған ұстанымын енді өзгере бастағандай. Алайда Ресей
Грузиямен экономикалық, саяси, әскери, мәдени және басқа да салаларда қарым-
қатынасын дамыту, қол жеткізіліп қойған келісімдердің түпкілікті мазмұнға
ие болуы, оның әлеуметтік-экономикалық дағдарысты жеңудегі қосымша,
шығынсыз көмек көрсету жолдарын іздеу, ТМД шеңберіндегі секілді халықаралық
аренада да аса тығыз байланысты орнату мақсатында қимылын жалғастыруға
ниетті болғанымен, бүгінгі күнгі екі мемлекет арасында орын алған
шиеленісті жағдай болашақта аталғандардың жоққа шығарылуына әкеліп
соқтықтыратндығын кім білген?
Ресей тарапының мұндай бағыты 1996 жылы Грузияның парламент өкілі
З.Жваниидің (12-14 қарашада), Грузияның сыртқы істер министрі
И.Менагаришвилидің (5-6 қарашада) Ресейге жасаған, ал Ресейдің Мемлекетік
Думасының өкілі Г.Селезневаның (25-26 қарашада) жасаған жұмыс сапарларында
қалыптасқан болатын. Нәтижесінде екі жақты қарым-қатынастың кейбір өзекті
мәселелердің қиыншылықтарын шешуге, сонымен қатар, шекараны бақылау
саласындағы әріптестік мәселесіндегі, жалпы шиеленісті жағдайларды шешудегі
қиыншылықтарды реттеу мүмкіндігі пайда болды. Ресей мен Грузия арасындағы
стратегиялық, одақтастық байланыстарының дамуының бағыты қабылданып,
екіжақты ынтымақтастыққа кедергі болатын барлық кедергілерді алудағы
ұмтылыс байқалған болатын.
1998 жылдың сәуір айында грузиндік басшылық Ресейдің шекара әскерін
біртіндеп грузин-түрік шекарасынан шығару мен Грузия аумағындағы екі ірі
ресейлік әскери дивизияның шығарылуы жөніндегі келесімге қол қоюына жеткен
болатын. [94] Грузия ГУАМ құрудың негізгі бастамашыларының бірі бролып
табылады және 1999 жылы Грузия өзінің ұжымдық қауіпсіздік жөніндегі Ташкент
келісімінен шығып кетті. [95] Ресейдің Грузиямен қарым-қатынасын нашарлап
кетуі – оның Кавказдағы ұлттық мүдделеріне көп-көрім нұқсан келтіргені
анық, себебі Грузия – бұл Шешенстанмен шекаралас жатқан тек жалғыз ғана
мемлекет болып табылады. Сондықтан географиялық фактор да сыртқы саяси
басымдылықтарға өз септігін тигізетіні сөзсіз. Батыстық қауымдастық 1990
жылдарды Ресейдің төмен қарап қалған кезеңі деп қарастырмағандығы анық.
Алайда, батыстық саяси элита Ресейдің тез арада талпынысты түрде сыртқы
саясатындағы жетістіктерге жетіп, кеңестік кезеңнен қалған стереотиптерден
шыға алып, әлемдік қауымдастықта толыққанды рөлге ие екендігін дәлелдей
алды. Ал батыс енді Ресейді бәсекелестікке дайын ұлы державалардың бірі
ретінде тани бастады. Бұл Ресейдің Грузияға қатысты жүргізіп отырған
саясатында да байқалатыны анық. Ресейдің Грузиядағы отарлық түсінігіндегі
белсенділігі дәстүрлі сипатқа ие болып отыр, бұл ең алдымен Грузия
аумағында тұратын азаматтарға ресей төлқұжаттарын беруде, кейін Абхазия мен
Оңтүстік Осетияның тәуелсіздігін мойындау кезінде байқала бастады. РФ
мұндай іс-қимылдары оның көршілес мемлекеттерге өзінің мүдделерін жүзеге
асырып, өз бақылауында ұстауға ұмтылып отыр деп түсінген батыс елдерін аса
қауіптендірді. Сонымен қатар, Еуропаға энерготасымалдау мәселесініндегі
белсенді дипломатия, президент Д.Медведевтің 2008 жылдың 31 тамызында таяу
шетелдегі привилегированных интересах жайындағы мәліметі мен Оңтүстік
Осетияның бастапқыда 29 тамыздағы Ресей құрамына енуге білдірген ниеті –
мұның барлығы Ресейдің қоржынындағы айыптар қатарына қосылғаны белгілі.
Сонымен батыс елдерінің алдында Ресейдің бейнесі сонау Кеңес Одағының
кезінен қалған мұра деген түсінік қалыптасқаны анық. Басқаша айтқанда,
бұрынғы агрессивті Ресей империясының тәжірибесі бүгінгі күнгі Ресей
Федерациясының жүргізіп отырған сыртқы саясатында көріне бастағаны белгілі.
Бұл түсінікті жайт, себебі Ресейдің сыртқы саяси бағыты негізінен суық
кезеңінің саясаткерлері жүргізген бағыт шеңберінде атқарылатыны анық.
Заманауи әлемдегі Ресейдің саяси стратегияларына келетін болсақ, XX
ғасырдың соңғы онжылдығынан бері Ресей өзінің әлемдік экономикаға енуі,
дүниежүзіндегі барлық елдермен саяси, әскери, мәдени және басқа да
салалардағы байланысын арттырып, қарым-қатынасын нығайту бағытын жүргізіп
келеді.Алайда бұл үрдіс баяулығымен, тым көп қарама-қайшылықтарымен
ерекшеленіп келеді. Оған брнеше себеп өз септігін тигізуде.
Біріншіден, қазіргі әлемдік қауымдастық қабылданып жатқан мыңдаған
реформалар тұсында идеалды емес екендігін байқауға болады. Халықаралық
қатынастардағы қақтығыстардың барлығы суық соғыспен, коммунистік идеология
мен саясатқа байланысты болмағанын түсінеміз. Дамушы, сонымен қатар дамыған
елдер де халықаралық қатынастар жүйесіне бірнеше шиеленісті жағдайлар
туғызып, қауіп төндіретіні анық. Бұл Ресей мен Грузияға да қатысты дүние.
Екіншіден, Ресейдің біраз үзілістен кейінгі тәуелсіз сыртқы саяси
бағытын жүргізудегі ұмтылысы ғаламдық масштабта өзінің көшбасшылығын
иеленген Вашингтон тарапынан қарама-қайшылық тудырып отырғандығы белгілі.
Мәскеудің қайта құрған сыртқы саяси басымдылықтары Батыс қауымдастығының
кзінде үрей туғызып отыр, әсіресе, ресейлік империялық саясат ТМД, Шығыс
елдері тарапынан да күдік тудырып отырғаны айқын.
Үшіншіден, Ресейге деген күдікті көзқарастың тарихи белгісі – ол
бүгінгі күнгі қауымның жағдайы деуге болады. Дәлірек, криминализация,
ұйымдасқан қылмыстың көбейіп кетуі, әлеуметтік-экономикалық дағдарыс,
этникалық қақтығыстар, терроризм мен сепартизм Ресейге сыртқы саяси
әріптестерін шеттететін сияқты. Ал РФ Кавказда болған оқиғаны реттеудегі
күш қолдануы да мұнда көзқарастың қалыптасуына әсерін тигізген болар.
Төртіншіден, ресейлік сыртқы саясаттың ресурстық негізі белгілі
көлемде қысқарған: экономикалық, әскери, ақпараттық-мәдени салаларда,
сондывқтан Ресей үшін халықаралық қауымдастықта өз мүдделерін жүзеге асыру
біраз қиындықтар туғызып отыр. Алайда, Ресейдің қоғамды демократизациялау
мен нарықтық экономиканы дамытудағы бағытының көмегімен түбінде сыртқы
саясатында белгілі бір жетістіктерге жету мүмкіндігі зор. Мәскеу Батыспен
конфронтациясыз қарым-қатынасын сақтауда, ол үлкен сегіздік құрамына
кіргендігі белгілі, сол сияқты заманауи халықаралық қатынастардың басты
экономикалық және қаржылық институттарына, Ресей халықаралық ұйымдар
жағынан көмекке ие бола отыра, оның елдермен дұшпандық сипаттағы қатынас
жоқ екендігіне сенімді. Сонымен қатар, өткен жүзжылдықтың аяқталысымен
Реседің ұлттық қауіпсіздігіне төніп тұрған қауіптер саны арта түскені
белгілі. Аталған қауіптер қатарына:
• этноұлттық немесе конфессионалдық негізде сепаратистік күштер
арқылы Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздігі мен аумақтық
тұтастығына төніп тұрған қауіп;
• халықаралық қауіпсіздік саласында Ресейдің негізгі
институттарындағы ұстанымының әлсіреуі;
• гуманитарлы араласу доктринасының Ресейдің егемендігін
елемеген жағдайда жүзеге асырылуы;
• ТМД-ғы интеграциялық үрдістерге қайшылық ету мен аумағында
ресейлік мүддеге сай ұстаным ұстайтын мемлекеттер одағын құру
болып табылады. Алайда, ұлттық қауіпсіздікке төніп тұрған мұндай
қауіптерге қарамастан, РФ Еуразия континентіндегі ң ірі
державалардың бірі екеніне күмәніміз жоқ. Белгілі саясаткерлер
арасындағы түрлі көзқарастарға қарамастан, Ресей халықаралық
қатынастар жүйесінде аса ықпалды рөлге ие. Сондықтан, Ресейге
қатысты Грузиндік көзқарас өзгеше, айталық Грузия үшін Ресеймен
достық қарым-қатынаста болу не үшін қажет деген сұраққа жауап
беріп көрейік. Алдымен дүниежүзіндегі барлық елдер күшті ядролық
және энергетикалық ұлы державамен шиеленісті жағдайға түспеуге
тырысады. Әсіресе, Ресейдің грузиндік аумағының бөлігіне оның
еркіне салмай, күш қолдану арқылы енгеннен соң енді бұл жерлерді
оңайлықпен босата алмайтындығы белгілі. []
Сонымен қатар, Ресейге Грузиямен тату болудың қандай қажеттігі бар
екендігі жөніндегі мәселе өз алдына түсінікті. Ең басты себеп-ол Грузия
Кавказ аймағындағы Ресей мен Арменнияны біріктіріп жатқан мемлекет,
сондықтан Ресей Федерациясы үшін Грузиямен тату-тәтті қарым-қатынаста болу
өзінің стратегиялық мүдделерін жүзеге асыру мақсатында қажет болып
табылады. Өкінішке орай, өткен жылдың тамыз айындағы қайғылы оқиға, жалпы
бүгінгі күнгі екі жақты қатынаста орын алған жағдай бұл басымдылықтар мен
мүдделер жайында ұмытып, жаңа саяси бағыт қолдануды талап етіп отырғандығы
сөзсіз. Ендігі өзекті мәселелердің бірі осы шиеленісті қақтығыстың Ресей
мен Грузияның дипломатялық қарым-қатынастарына тигізген ықпалы жайында
болмақ.
1.2 Ресей-Грузия қарым–қатынастарына этникалық қақтығыстар мәселесінің
ықпалы
Грузин-Абхаз қақтығысы ең алғашқы рет 1989 жылдың наурыз айында
басталды. 18 наурызында Лыхны (Абхаз княздігінің ежелгі астанасы) ауылында
Абхазияның Грузия территориясынан шығуы мен оның кеңестік республика
ретінде танылуын талап еткен Абхаз ұлтының отыз мыңдай халқының жиыны
өтті. 1989 жылдың жазында Абхазия мен Батыс Грузиядағы жағдай қиындай
түсті. Қақтығыс барысында жергілікті құқық қорғау органдарына, олардың
қаруларын тартып алу сияқты мақсаттармен шабуылдар ұйымдастырылып жатты.
15-16 шілде де грузиндер мен абхаздар арасында бірнеше тұрғындардың өмірін
қиған отты және қарулы қақтығыстар орын алды. 1990 жылдың 25 тамызында
Абхазияның Жоғарғы соты абхаз депутаттары мен Декларацияның қабылдануына
қарсы болған грузин жоғары сотының фракциясы арасында келіспеушілігіне алып
келген Абхаз АССР егемендігі туралы декларация жариялайды. 1991 жылы 17
наурызда өткен КСРО-ны сақтап қалу жөніндегі жалпы кеңестік референдум
өтті. Грузияның орталық билігі дауыс беруге қарсылық білдіргендіктен
Абхазия мен Оңтүстік Осетия территориясының әскери бөлімшелерін
санамағанда, Грузия аумағының көп бөлігінде дауыс беру болмады. Ресми
мәліметтерге жүгінетін болсақ, Абхаз АССР аумағында қатысушылар саны 52,3%
құраса, ал КСРО–ның біртұтастығының сақталуына дауыс бергендер 98,6% жетті.
1991 жылдың 31 наурызында Грузияда мемлекеттік егемендікті қайта қалпына
келтіру референдумы болды. Грузиндік мәліметтерге сай, референдумда Абхаз
АССР тұрғындарының 97% Грузияның мемлекеттік егемендігі үшін дауыс берген
болатын. Абхазияның Жоғарғы Соты Грузияның Құқықтық негіздеріне жүгіне
отырып, нормативті актілер қабылдады, сонымен қатар, Абхаз АССР–нің
Конституциясына, Абхазияны Грузияның құрамындағы автономия екендігін
растайтын автономияның негізгі заңына өзгерістер енгізді. Абхазиядағы саяси
қиындық президент Звиада Гамсахурдиаяның жақтастарына қарсы бағытталған
күрес сылтауымен Абхазияға Грузияның ұлттық гвардиясы бөлімшелерінің
енуімен сипатталады. 1992 жылдың 5 мамырында болған отырыста грузин
фракциясының кетіп қалуы салдарынан абхаз бен грузин жоғарғы соттарының
қарама-қайшылықтар арықарай күрделене түсуімен қатар, екі жақтың фракциясы
толық мүшелермен бірге жиналған емес. Осыдан бастап, Абхазияда ішкі әскер
мен жергілікті грузин бөлімшелерінің қарулы құрылғыларын құру үрдістері
басталып кеткен болатын. 1992 жылдың 23 шілдесінде Абхазия Жоғарғы Соты
Абхазияның 1978 жылғы конституциясының күшін жойып және 1925 жылғы
автономдық статусқа ие болғанға дейінгі конституциясының күшіне енуі туралы
қаулы шығарды. Алайда аталған қаулы Грузия әкімшілігімен қабылданбады. 1992
жылы 14 тамызда Грузияның Ұлттық гвардиясының отрядтары Абхазия
территориясына еніп, осыған дейінгі бірнеше күн ішінде Абхазия аумағының
көлемін Сухуми астанасымен қоса жаулап алды. Грузин үкіметінің мәлімдеуінше
Абхазия территориясына әскерлерді енгізу Абхаз Жоғарғы Соты төрағасы
Владислав Арзинбоймен алдын ала келісілген болатын. Грузин тарапы өздерінің
бұл аймаққа әскер кіргізгендерін темір жолдарды Грузияның алғашқы
президенті Звиада Гамсахурдианың жақтастарынан қорғау мақсатында
болғандығын айтады. Абхаз отрядтары Кавказдың таулы ұлттарының
Конфедерациясы қолдауымен бірнеше өз еркімен көмек көрсетушілер тарапынан
қарулы көмекке ие болды. Екі ел арасындағы қарулы қақтығыстың тоқтатылуы
жөніндегі ең алғашқы келісімге 1992 жылы 3 қыркүйекте Мәскеу қаласында қол
қойылды. Келісім Ресей мен Грузия тараптары және Абхазияның грузин, абхаз
депутациясының қатысуымен өтті. Қазан айында абхаздықтар казактардың
көмегімен Гумиста өзенінен Псоу өзеніне (Ресей Федерациясы мен Абхазия
шекарасы) дейінгі аумақты бақылауға алған, осы жүргізілген іс-шара
барысында Абхазияның Гагр және Гудаут аймағын грузин ұлтынан тазалау жүзеге
асырылған деген мәлімет бар. Сонымен қатар, ең ірі шабуылдар Гумистин және
Очамчирск бағытында болды. Грузияға қарсы бұл кең көлемді операцияға
абхаздықтармен бірге Солтүстік Кавказдан өз еркімен келгендер де қатысты.
Грузин тарапы болған қақтығыстың жоспарын жасауға қатысқан генерал
Александр Чандоров Сухуми үш күн ішінде жойылуы тиіс деген болжам жасағаны
туралы бейнетаспа бар екендігін хабарлайды. Алайда, грузин артиллериясының
іс-қимылының нәтижесінде шабуыл жасаушы тарап айтарлықтар шығындарға
ұшыраған. 1993 жылы Ресейдің қатысуымен қақтығысқа қатысушы тараптардың
әскери күшін жаңарту мен бір-біріне қарсы күш қолданбау жөніндегі келісімге
қол қойылғандығына қарамастан Сухуми аумағында тағы бір ірі шабуыл жасалды.
Әскери қақтығыс барысында алғаш рет әскери-теңіз десанты қолданылды.
Көптеген зардап шегушілерге қарамастан Солтүстік Кавказдықтар (Ресей)
стратегиялық маңызды аймақтарға бақылау орната алды. 1993 жылы 23 шілдеде
қарама-қайшылыққа түскен екі жақ қайта бейбітшілікке қол жеткізді. Сонымен
қатар, Ресей грузин және абхаз тараптарының қарусыздандыру және дағдарысты
жағдайдан шығу жөніндегі келісімін орындатуды өз кепілдігіне алды. 1993
жылы 27 шілдеде Абхазиядағы соғыстың тоқтатылуы жөніндегі Сочинск
келісіміне қол қойылы. Аталған келісім негізінде Грузияның қарулы
күштерінің бронотехникасы мен артиллериясы қақтығыс аймағынан теңіз жолдары
арқылы шығарылды. Бұл атқарылған іс-шаралар үшін ресейлік әскерлер
грузиндерге өздерінің десантты кемелерін берді.
1993 жылы абхаз әскерлері мен ресейлік өз еркімен келгендер
Абхазияның барлық территориясы өз бақылауларына алғандықтан, грузин
халқының көптеген бөлігі (шамамен 250 мың) Абхазияны тастап кетті. 1994
жылдың 23 шілдесінен бастап Абхазия аумағында ресейлік әскерилермен
ұсынылған Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының Бейбітшілік күштері
орналасқан. Аталған күштердің негізгі мақсаты аймақтағы қақатығысты
жағдайлардың қайта пайда болуына жол бермеу болып табылады.
2008 жылдың 16 сәуірінде Ресей президенті Владимир Путин үкіметке
Абхазия мен Оңтүстік Осетияға материалды көмек көрсету жөнінде тапсырма
бере отырып, Абхазия мен Оңтүстік Осетияның барлық мемлекеттік органдарымен
және сауда-экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық саларда, сонымен
қатар ақпарат, мәдениет және білім саласында ынтымақтастықты дамыту қажет
екендігін ескертті.
2008 жылдың 31 мамырында Ресей тарапы Абхазияға құрамында 400 әскер
бар ресейлік теміржол батальондарын енгізумен қатар соғыс нәтижесінде
қираған теміржолдар мен көпірлерді қайта қалпына келтірді. Грузияның Сыртқы
істер министрлігі Ресей Федерациясының Қорғаныс министрлігінің қару
жарақтарын Абхазия территориясына енгізуін дайындалып жатқан әскери
интервенция деп түсінді. Грузияның Қорғаныс министрінің орынбасары Бату
Кутелия: Ресейдің бүгінгі күні жасап отырғаны-әскери жоспарлау тұрғысынан
әскери агрессия дайындау инфраструктурасы. Ресей Абхазия территориясын
аннексиялау мен оккупациялау мақсатында кең көлемді интервенция жоспарлап
отыр-деді. Сонымен қатар Ресей Федерациясының кез-келген мұндай қимылына
қатаң жауап қайтарылмай қоймайтындығын атап өтті. Өткен жылдың шілде айында
абхаз көшбасшысы Сергей Багапша мен Германияның Сыртқы істер министрі Франк
Вальтер Штайнмайер арасында грузин-абхаз қақтығысын реттеу жоспары
талқыланған болатын. Алайда абхаз тарапы Кодор қыратындағы грузин
әскерлерін шығарып, соғыс қимылдарын қайта жаңартпау жөніндегі келісімді
негізге ала отырып, Германияның ұсынып отырған жоспарынан бас тартты.
2008 жылдың тамыз айындағы Оңтүстік Осетияда болған қақтығыс кезінде
Абхазияның Қарулы күштері Кодор қыратына қайта бақылау орната алды. 2008
жылдың 26 тамызында Ресей Федерациясы Абхазия мен Оңтүстік Осетияның
тәуелсіздігін мойындады.
Ал енді Оңтүстік Осетиядағы қақтығыстың шиеленісу тарихына келетін
болсақ, 1989 жылы Оңтүстік Осетияның автономды облысының халықтық
депутаттар кеңесі облыстың статусын автономды республика деңгейіне дейін
жеткізу жөнінде шешім қабылдады. Бұл шешім Грузиядағы халықтық қозғалыстың
күшеюі және автономияны жоғалту қаупімен тікелей байланысты болған. Грузин
ССР Жоғарғы Соты қабылданған шешімді конституцияға сай емес деп тауып,
Оңтүстік Осетияның әкімшілік орталығы – Цхинвал қаласы бірнеше ай мерзіміне
оқшаулауға алынды. 1990 жылы Оңтүстік Осетия автономды облысының кеңесі
Оңтүстік Осетия Республикасын жариялады. Нәтижесінде Грузия Республикасының
Жоғарғы кеңесі Осетияны автономиядан айырып, территориясын бірнеше
бөліктерге бөле отырып, Цхинвал және Дзауск облыстарында төтенше жағдай
жариялады. Грузия тарапының мұндай әрекетінен кейін Оңтүстік Осетия
тұрғындары жаппай Солтүстікке және Ресей Федерациясы аумағына қоныс
аударғанымен, Цхинвал қаласына Солтүстік Осетиядан өз еркімен көмекке
келушілер саны арта түсті. Грузиндік күштер Цхинвал маңайындағы
стратегиялық маңызды нүктелерді бақылауға алып, қаланы бірнеше қиратулар
мен зардаптарға соқтықтырған соғыс қимылдарына ұшыратты. Екі жақ арасындағы
қарулы қимылдар тек Ресей мен Грузия арасыдағы Дагомыск келісіміне қол
қойылғаннан кейін және 1992 жылы қақтығысты аймаққа үш батальон көлемінде
(ресейлік, грузиндік, осетиндік) бейбітшілік күштерін енгізу шараларынан
кейін соғыс қимылдарын тоқтатты. Ресми мәліметтер бойынша 1990 жылдың
желтоқсан айы мен 1992 шлдесі аралығында Оңтүстік Осетиядағы қақатығыс
нәтижесінде 2-4 мың адам қаза болып, мыңдаған бейбіт өмір сүріп жатқан
қарусыз жергілікті халық босқындарға айналды. 1992- 2004 жылдар арасында
ресейлік генералдың қарауындағы бейбітшілік күштерінің бақылауының
көмегімен аймақта осетиндер мен грузин халқының арасында татулық
орнатылды, бірақ бұрынғы Оңтүстік Осетия автономдық облысы және өзге де
көптеген аумақтар Оңтүстік Осетия Республикасының үкіметінің бақылауында
болды. Елдің экономикалық жағдайы тікелей Грузия мен Ресе арасындағы
Транскавказ автомагистралі арқылы тасымалданатын транзитке байланысты
болды. Ресей Федерациясы үшін қақтығысты аймақтағы қиыншылықтың бірі
болып – бұрынғы автономиядан солтүстікке қарай қоныс аударған Солтүстік
Осетиядағы босқындар республиканың 1944 жылғы ингуштардың депортациясына
дейін Ингушетияның аумағы болып табылатын Пригородный ауданындағы жерлерге
көз сала бастады. Бұл жағдай бүгінгі күнге дейін өз шешімін таппаған
Ресейдің территориясындағы осетин-ингуш қарулы қақтығысына ықпал еткен тағы
бір себеп болып табылады.
Ресей ТМД мемлекеттерінің аумағындағы жанжалды қақтығыстарды бейбіт
түрде реттеуге бар күшін салуға тырысуда. ТМД аумағындағы қақтығысты
аймақтар: Абхазия мен Оңтүстік Осетия (Грузия), Таулы Карабах (Әзербайжан,
Армения), Преднестровье (Молдавия). ТМД аумағындағы жанжалдарды реттеу
үшін, бейбітшілікті сақтау үшін бірнеше құқықты негізде актілер мен
құжаттар қабылданған. Олар: 1992 жылдың 20 наурызындағы Әскери
бақылаушылар мен бейбітшілікті қоодаудағы ұжымдық күштер жөніндегі
келісім, 1993 жылғы 24 қыркүйектегі Ұжымдық бітімгершілік күштері және
оларды материалды-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі келісім және 1996
жылғы 19 қаңтардағы ТМД мүше мемлекеттерінң аумағындағы қақтығыстардың
алдын алу мен болдырмау жөніндегі концепция қабылданған. Жоғарыда аталған
және тағы да өзге ресми құжаттар негізінде Ресей мен Грузия арасындағы
шиеленісті жағдайды реттеудің алғышарттары жасалынған болатын.
ТМД көлеміндегі ең алғашқы бітімгершілік шаралары 1992 жылы 14
шілдеде Оңтүстік Осетия аумағында жүзеге асырылды. 1992 жылдың 24
маусымында, Сочи қаласында Ресей президенті Б.Ельцин мен Шеварнадзе
арасындағы Грузин-осетиндік қақтығысты реттеу принциптері жөніндегі
Келісіміне сәйкес, жанжалды аймаққа құрамында ресейлік, грузиндік,
осетиндік батальондары бар бейбітшілікті сақтау мақсатындағы Аралас Бақылау
Күштері енгізілген болатын. (АБК) 1996 жылдың 16 мамырында Мәскеу
қаласында грузин-осетиндік қақтығыс тараптарының арасындағы өзара сенімді
нығайту мен қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі шаралар жөнінде Меморандумға
қол қойылды. Бұл меморандум қақтығысты реттеуге өзіндік ықпалын тигізгені
анық.
1994 жылы 14 мамырда Мәскеуде Ресейдің ықпалдастығымен грузин-абхаз
қақтығысының аймағында қарулы күштерді тоқтату жөніндегі Келісімге қол
қойылды. Осы құжаттың және ТМД елдерінің мемлекет басшыларының Кеңесімен
1994 жылы Абхазияда ТМД-ның Ұжымдық бейбітшілікті сақтау күштері орын алды.
Сонымен қатар, БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі Грузиядағы жағдайды бақылау үшін
БҰҰ-ның арнайы миссиясын сайлаған.
Грузия президенті Саакашвили 2004 жылдың көктемінен бастап Ресей
Федерациясын Грузиямен қарым-қатынасын қалпына келтіргісі келмейтін Абхазия
мен Оңтүстік Осетияның сепаратистік ұстанымдарына жол берді деп айыптаған
болатын. Грузия Ресейді Абхазия мен Оңтүстік Осетиядағы бейбітшілік
күштерінің миссиясын жалғастыруына және оның делдалдық рөлінен айырмақшы
болды. Саакашвилидің айтуынша қақтығысты аймақтағы ресейлік бітімгершілік
контингентті НАТО әскерлеріне немесе ТМД-ның өзге елдерінің әскери
бөлімшелеріне, мысалы–Украинаның әскерлеріне ауыстыру керек. Ресей
Федерациясының ойынша бұл қақтығыстың Косово мәселесінің сценарийі
бойынша дамуына, этникалық тазартулар мен қарулы қақатығыстардың ушығып
кетуіне жол береді. Сонымен қатар ТМД елдері Грузияға өз әскерлерін
жіберуге дайын еместігін білдірген болатын.
Ресейлік басшылықтың Грузияның территориялық тұтастығының мәселесіне
көзқарасын Ресей президенті Владимир Путин 2004 жылдың тамыз айындағы
сөзінде бүгінгі күнгі грузин территориясындағы шиеленісті аймақтар
мәселесінің алғышарты автономды құрылымдарды жоюдан басталды деген: Ресей
Грузияның территориалды тұтастығын қайта қалпына келтіріп, сақтап қалуына
өз үлесін қосуға дайын, алайда өзіне жат міндеттерді алып, тек бір арп
жағында ғана бола алмайды. Біз екі жақ арасында делдал болып, егер бейбіт
ниет болған жағдайда олардың келісулеріне кепіл бола аламыз.
Грузиндік жаңа басшылықтың тарапынан сынға ұшырамаған Ресей –грузин
қарым-қатынасының ешбір аспектісі жоқ. Ресей Федерациясына тағылған ең
негізгі айыптардың бірі – ресей тарапының Абхазия мен Оңтүстік Осетия
тұрғындарына белсенді түрде ресейлік азаматтық алып беру жөнінде жүргізген
шараларды айтуға болады. Сонымен бірге Грузия Ресейді:
• Оның әуе және теңіз кеңістігінің бұзылуына;
• Абхазия және Оңтүстік Осетиямен экономикалық, сауда, қаржы және
транспорт саласындағы ынтымақтастығының дамытуды жалғастырғандығына;
• Грузиндік автономиялар территориясында барлау қызметтерін
жүргізгендігін;
• Екі ел арасындағы визалық режим саласында грузин азаматтарына қатысты
аса достық қатынаста еместігіне кінә тағады.
Саакашвили Ресейдің бұл мәселеге араласуын даттай отырып, халықаралық
қауымдастыққа мәселе этникалық қақтығыс маңында емес, ал алпауыт Ресейдің
өзінің әлсіз оңтүстік көршісіне қарсы жасап отырған агрессиясы екендігін
жеткізгісі келеді. 2006 жылы Грузияның қақтығыстарды реттеу жөніндегі
мемлекеттік министрі Георгий Хаиндрава өз қызметінен бас тартқандығын
биліктің адам құқықтарын сақтамауы және оның сот органдарының жұмысына
араласуын негіздей отырып, оппозицияға кеткендігін хабарлады. Оның орнына
Мереб Антадзе келді. Министрдің өз қызмеінен кетуіне бір ай бұрын грузин
полицейлері Гори қаласының маңында Ресей Федерациясының Сыртқы істер
министрлігінің арнайы тапсырмалар боынша елшісі, Оңтүстік Осетия бойынша
Аралас бақылау комиссиясының мүшесі Юрий Попов және РФ Қорғаныс
министрлігінің құрлық әскерінің командирі Валерий Попов дипломатиялық
номерлі автомашинада ұсталған болатын. Георгий Хаиндрава Грузияның Қорғаныс
министрлігін қатаң сынға алды.
2006 жылдың жаз айларында Грузия Абхазиядағы Кодор қыратына бақылау
орната алды. Осы кезден бастап, Абхаз автономды республикасының үкіметі мен
парламенті Тбилисидан Кодорға көшірілді. 2006 жылдың 27 қыркүйегінде Грузия
президенті Михаил Саакашвили Кодориді Жоғарғы Абхазияға ауыстырылғандығын
жариялады. Сол уақытта 12 қарашада Оңтүстік Осетияның парламенті Грузияның
1920 және 1989-1992 жылдардағы оңтүстік осетиндіктерге жасаған геноциді
үшін моральді және құқықты жауапкершілік мойындауы үшін Солтүстік Осетия-
Алания, Карачаево-Черкесия және Кабардино-Балкария республикаларына өтініш
білдірген болатын. Абхазияның халықтық жиналысы Ресей басшылығына
республиканың тәуелсіздігін мойындау және екі ел арасында ассоцияланған
қатынас орнату жөнінде өз өтінішін жолдады. Абхазия мен Оңтүстік Осетия
басшылықтарының өтініштері ресей-грузин қайшылықтарының ең қызу сәтінде
жасалғандықтан, экономикалық санкциялар мен транспорттық блокадалармен қоса
мойындалмаған аймақтар Грузияға жасалатын күшті саяси қысымға айналуы
мүмкін. Әсіресе, Шешенстан Республикасының президенті Алу Алханов
Мәскеудегі пресс-конференцияда шешендіктер Абхазия мен Оңтүстік Осетиядағы
жағдайға онда соғыс қайта басталған жағдайда араласуға дайын екендігін
хабарлаған болатын.
2008 жылдың 28 наурызында Тбилисидағы стратегиялық зерттеулер
орталығында Михаил Саакашвили Грузия мен Абхазия арасында Грузияны
бөлшектеуден басқа келіссөз жүргізу арқылы шешіле алмайтын ешқандай даулы
мәселе жоқ екендігін хабарлады. Барлық өзге мәселелер – шексіз автономия,
кең көлемді федерализм және Грузияның орталық органдарында маңызды өкілдік
етуге кепілдік береміз,-деді президнт. Сонымен қатар, Ресей міндетті түрде
бұл үрдіске грузин-абхаз қақтығысына тікелей қатысушы емес, ал оның
шешілуіндегі делдал ретінде ғана қатысуы керек екендігін айтып өтті. Өз
кезегінде Абхазия мен Оңтүстік Осетия биліктері Саакашвилидің еркін
экономикалық зона және кең көлемді автономия жөніндегі ұсынысын назарсыз
қалдырды. Оңңңтүстік Осетияның Сыртқы істер министрі Мурадо Джио Тбилиси
мен республикалар арасында қарапайым сенімнің болмағандығынан ешқандай
келісімдер жөнінде әңгіме болуы мүмкін еместігін ескертті. Екі жақ
арасындағы барлық келісімдерді жоққа шығару үшін Груия Абхазияның Кодор
қыратына әскерлер енгізген болатын. Ал Оңтүстік осетиндіктер алдымен Грузия
өз әскерлерін шығарып, өз ойын өзгерткендігін көрсеткенін талап етіп отыр.
Ресей Федрациясының Сыртқы істер министрлігі Ресей президентінің
мойындалмаған республика басшыларының жасаған ұсынысына жауап ретінде Ресей
Абхазия мен Оңтүстік Осетияны қолдауға дайын. ТМД елдерінің институтының
директорының орынбасары Владимир Жарихин президент Путиннің ұсынған
ұсынысын республикалар мен Ресей арасындағы мүмкін тайвань мәселесін
мысалға келтірді (1978 жылы АҚШ Тайваньді Қытайдың бір бөлігі деп
мойындаған болатын, алайда де-факто ретінде оларға экономикалық, саяси
қолдау көрсетуді жалғастырды). Ресей дәл осыны қайталап отырғандай. Егер
Грузия НАТО құрамына кіретін жағдайда аталған екі республиканы де-юре деп
тану құқығын сақтап отыр.
Грузияның агрессивті саясаты жөнінде айтатын болсақ, бұл қақтығыс алдын-
ала тек Грузия тарапымен ғана емес, сонымен қатар Ресей жағынан да
дайындалғандығы белгілі. Президент Саакашвилидің саясаты жағынан
Цхинвалдағы болған оқиға тек Ресейге ғана қатысты болмай, тікелей батысқа
да бағытталған қимыл болып табылды. Себебі Грузияның түсінігінше, сонау он
бес жыл бойы Абхазия мен Оңтүстік Осетия аумағына ресейлік бейбітшілік
орнатушылардың енуіне тоқтату жасай алмаған батыс елдері мен халықаралық
ұйымдар қаншама шаралар жүргізгенімен бұл шиеленісті түбегейлі өзгертердей
қадам жасамағандығы анық. Алайда осыған қарамастан екі ел арасындағы
байланыс бүгінгі күні өз жалғасын табуда. Екі жақты қарым-қатынастың жалпы
сипаттамасы мен олардың болашақта даму деңгейі төңірегіндегі мәселелер
келесі тақырыпша көлемінде қарастырылатын болады.
1.3 XXI ғасырдың басындағы Ресей-Грузия қатынастарының жалпы
сипаттамасы
XXI ғасырдың басындағы Ресей мен Грузия арасындағы байланыс алдыңғы
өткен соңғы онжылдықтағыдай емес, әлдеқайда өзгерістерге ұшырағаны
мәлім. Мәскеудің Грузияға байланысты жүргізіп отырған саясаты жүйелі
түрде емес дейді кейбір саясаткерлердің айтуынша. Дәл осыны грузиндік
сыртқы саясатқа қатысты да айтуға болады. Алайда Грузия алдында бүгінгі
күні ұлттық мінездегі бірнеше шешілмей тұрған мәселелер бар. Біріншіден-
ол өмір сүру (выживание). Бұл үрдісте Ресейдің алатын орны ерекше,
әсіресе энергоресурстар факторы жайында айтатын болсақ. Келесі міндеттің
бірі-егемендік пен аумақтық тұтастықты сақтау. Көптеген ресейлік
саясаткерлер Ресей Грузияның аумақтық тұтастығын сақтауды қолдайды деп
те өз ойларын білдіріп жатты. Ал үшінші міндет-ол Грузияның өз ұлттық
қауіпсіздігі үшін әлеует (потенциал) жасау. Осы кезеңнің тағыц бір
өзекті мәселесі-ол ішкісаяси тұрақтылыққа қол жеткізу болып саналады.
Ресей мен Грузия арасындағы қарым-қатынастың түзелуінің негізгі шарты
екі ел арасында конструктивті әріптестік орнату, Ресейдегі демократияны
нығайтып, оның батыс елдерімен қатынасын ары қарай ынтымақтастық негізде
дамыту болып табылады.
Грузиядағы шексіз дистабилизациялардың себебі-ол елбасына жасаған
қастандық. Барлық қауіпті қатерлер Грузияның өз ішінен, яғни ішкі саяси
жағдайдан. Жаңа ғасырға алғаш қадам басқан сәтте Грузияда антиресейлік,
сәйкесінше Ресейде антигрузиндік көңіл-күй болмағаны белгілі. Екіжақтың
да қарым-қатынасты шиеленісті жағдайға әкеліп соқтықтыратын қателіктер
де аз болған жоқ. Сонымен, екі мемлекеттің тығыз байланысының тез арада
нашарлап кетуін негіздейтін бірнеше жалған пікірлердің қалыптаса
бастағаны анық. Олар: Екі жақты қатынастың шиеленісуіне Э.Шеварднадзе
кінәлі екендігі. Алайда сыртқы саясат сарапшыларының пікірінше, кейінгі
қайраткерлерге қарағанда Шеварднадземен тіл табысу әлдеқайда оңайырақ
екендігі анықталды; Бәрібір Грузия Ресейсіз алысқа бара алмайды деген
жалған ой; Грузия-жеткілікті жетілмеген мемлекет. Ал грузиндік сыртқы
саясаттағы тағы бір қате ұстаным-ол Грузияның тез арада НАТО құрамына
кіруге жасап жатқан әрекеті, яғни альянс құрамына кіргенмен шешімін таба
алмай келе жатқан шиеленісті мәселелер реттеле қалатынына жүктелген
сенімділік. Екі жақтың саясаткерлерінің кездесуінде бұл мәселе
талқыланып, мұндай өзгерістер бірер жылдар ішінде бола қоймайтындығы
жөніндегі ойларының бір жерден шығуын айтуға болады. Ең басты
мәселелердің бірі-ол Грузия өзін қауіпсіз деп санай алматындығында.
Ресейлік саясаткерлер бұл жайында ойлануға тиіс. Сонымен қатар,
Грузияның НАТО-ға енуі Ресейге қарсы ешқандай саяси мүдденің
болмайтындығы жөнінде де әңгіме болды. Грузия Ресейге қарағанда өзінің
белгілі бір саяси ұстанымы мен бағытын анықтап, тек интеграциялық мәселе
төңірегінде ғана емес, ал тікелей АҚШ-қа қатысты ұстанатын ұстаным мен
стратегиялық таңдау жасағаны анық. Оған мысал бола алатын құжат-ол ақш
ПЕН Грузия арасындағы қорғаныс саласындағы қол қойылған келісім. Осыған
қарағанда Грузия толыққанды тәуелсіз мемлекет емес, ал ол тек АҚШ
қолындағы қуыршақ сияқты. Бұдан, Ресей Грузиямен тәулсіз мемлекет
ретінде тілдесе алмайды ма деген қорытындыға келеміз. Ал мұндай жағдайда
Кавказдағы шиеленісті қақтығыс мәселесін Ресей Тбилисимен емес, ал
Вашингтонмен шешетіні ғажап емес. Грузиндер грузин-абхаз соғысындағы
ресейлік ретке келтірушілермен соғысқан сияқты, аяғында абхаздық
мәселені ғана емес, ал ресей-абхаздық мәселені шешпіп жүру талабы
туындауы мүмкін. Грузиндік делегация мүшелерінің айтуына қарағанда,
Ресей Грузия үшін сыртқя саяси бағыттағы ең басты басымдылықтардың бірі
болып табылады, ал керісінше Ресей үшін Грузия мұндай қажеттілікті
тудырмайтын көрінеді.
Грузия президентінің Грузияның болашағы үшін атты концепциясында
бүгінгі таңдағы Грузияның стратегиялық әріптестері-АҚШ пен Ресей
Федерациясы екендігін мәлімдеді. [] Алайда, расында солай болғанымен,
екі ел арсындағы қарым-қатынастарда ешқандай маңызды перспективалық
жобалар өте аз екендігі анықталды.
Бүгінгі күнгі екіжақтың ресей мен грузиндерді біріктіретін, терең
мәдени тамырлармен байланысқан қатынасты көруге болады. Сонымен қатар,
ресейлік мәдениеттің Грузияға оралуы-көбіне батысқа еліктеушілік жеңінде
жүрген мәдениеттің қайта оралуының белгісі болып табылады.
Саяси бағытты таңдаудағы туындаған қиындық әрқашан адами құндылықтар
негізінде болуы керек. Сондықтан, егер екі елдің халқы христиандықтың
түбінде жатқан ортақ құндылықтарды ескеретін болса, саяси және
экономикалық прагматизм арқылы шешілетін мәселелерге жауап қайтара
отырып, шешілмей келе жатқан қақтығыстарды шешу жолдарын іздестіру
әлдеқайда оңайшылыққа түсуі мүмкін еді.
Грузия мен Ресей арасындағы қарым-қатынастың экономикалық
аспектілеріне келетін болсақ, бұл саладағы қатынас екі мемлекет
арасындағы әріптестікті нығайтпаса да, Ресей мен Грузия арасындағы қарым-
қатынастың түзелуіне өз септігін тигізеді деген үміттеміз. 1991 жылы
Ресей мен Грузия арасындағы тауар айналымы 6 млрд, Ақш долларын құрады,
бұл Армения, Қырғызстан, Молдова, Тәжікстан мен Түркменстан арасындағы
тауарайналымына жете қойған жоқ болатын. Ал енді бүгінгі күнгі, яғни сол
кезден бері 10 жыл ішінде 2001 жылы бұл көрсеткіш 140 млн, долларға
жеткені, яғни шамамен 40 рет төмендегені белгілі болды. ТМД елдерінің
ішіндегі тауарайналымының ең қатты тез қарқынды түрде төмендеуі тек
Грузияда ғана байқалған сияқты. Салыстыру үшін қосымша мысал: Ресей
Белорусиямен 11 жыл ішінде бар-жоғы екі-ақ есе, Қазақстанмен төрт есе,
Украинамен алты есе, ал Молдовамен он есе төмендеген болатын.
Грузиядағы өндірістік өнімдері 77% , ал Ресейдегі болса 35% қысқарып
отыр. Экономикалық қатынастардағы мұндай күрт төмендеулерге қарап, Ресей
мен Грузия арасында шын мәнінде айналымға салатын агроөндірістік кешен
мен марганейті мыстардан басқа еш нәрсе қалмаған сияқты. Осыған орай,
грузиндік нарықта өз пайда көздерін тауып алған ресейлік бірнеше беделді
компаниялардың рөлін ерекше атап өткен жөн. Мысалға, ИТЭРА
компаниясының Грузиямен газ тасымалдау саласындағы әріптестігі сегіз жыл
бұрын басталған болатын. Нәтижесінде, Ресей мен Грузияның арасындағы
бүгінгі күнгі табиғи газды тасымалдау мәселелерінің қиыдығы туындамайтын
болды. ИТЭРА мен Грузия арасындағы табиғи газды слып-сату әріптестігі
Грузияның ресейлік компания алдында 90 млн.долларға жуық қарызы бар
деген жалған сыбыстар да пайда бола бастады. Шын мәнінде, бұл тек
компанияның Грузия экономикасына салған инвестициясы еді. ИТЭРА тек
тасымалдаумен ғана емес, сонымен қатар өңдеу, газды бөлу
технологияларымен, мамндарды дайындаумен де айналыса ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей-Грузия қарым-қатынастары
1.2 Ресей-Грузия қарым –қатынастарына этникалық қақтығыстар
мәселесінің ықпалы
3. XXI ғасырдың басындағы Грузияның Ресейге қатынастарының жалпы
сипаты
1. ТАРАУ ЕКІ ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТЫ ЖАҒДАЙДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ МЕН
ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
1. Ресей-Грузия қатынасындағы Абхазия мен Оңтүстік Осетия
мәселесінң шиеленісуі 2002-2006
2. 2008 жылғы тамыздағы Ресей-Грузия дағдарысы: қақтығыстың орын алуы
және оның салдары
3. Ресей-Грузия қақтығысына халықаралық көзқарас
1 ТАРАУ РЕСЕЙ-ГРУЗИЯ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ШИЕЛЕНІСУІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей-Грузия қарым-қатынастары
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Кавказдағы жағдайға батыстағы ресей-
грузин қарым-қатынастарының маңызды шиеленісті мәселелері, оңтүстіктегі
түрік факторы, шығыстағы каспийлік мұнай үшін шекаралас мемлекеттердің
бәсекелестігі сияқты аймақтық маңызды мәселелер өз ықпалын тигізді. Тіптен
бұл аймақ көршілес елдердің ғана емес, сонымен қатар АҚШ және Еуропаның
жетекші елдерінің де мүдделері тоғысқан геосаяси орталықтардың бірі болып
есептеледі. Алайда, Ресейдің бұл аймақтағы ұстанымдары оның Грузиямен,
Украинамен, Әзірбайжанмен Армения арасындағы қарым-қатынасына тікелей
баланысты. Посткеңестік кеңістікте Мәскеудің КСРО құрамынан шыққан жаңа
тәуелсіз мемлекеттермен байланыс енді орнап келе жатқанда, Закавказьеде
жүргізген сыртқы саясаты дәйексіз болған секілді. Себебі, Ресей ең алдымен
өзінің сыртқы саяси бағытын анықтау мақсатында түпкілікті стратегиялық
мақсаттар қойып, болашаққа арнайы бағдарлама құру үстінде еді. Аталған
аймақтағы Ресейдің басымды әріптестерінің бірі - Грузия Республикасы болып
табылғандықтан, екі ел арасындағы қарым-қатынастағы Ельцин мен Козыревский
арасындағы саяси бағыт аса маңызды, шешуші рөлге ие. Бұл саяси бағыт
кеңестік эрадан кейінгі қайта құрылған жас мемлекет қайраткерлерінің бағыты
еді. Бірақ мұндағы Мәскеудің жүргізген саясаты өзге мемлекеттермен, айталық
Украинамен немесе ТМД өзге елдерімен салыстырғанда сондай сәтті болды деуге
болмайды. 1990 жылдардың басындағы Ресейдің абхаздар мен сепаратистерге
көрсеткен қолдауының арқасында Грузиядағы азаматтық соғыс нәтижесінде
Грузия толық жойылу мен ұлттық мемлекеттің дезинтеграциясына ұшырауға жақын
қалды. Сол кезеңдегі Грузия президенті Эдуард Шеварнадзе Грузияның ТМД кіру
идеясын қолдауға мәжбүр болып, Ресей президентіне елдегі қалыптасқан
шиеленісті реттеу үшін ресейлік әскер енгізуін сұраған болатын. Бұл өз
кезегінде Грузияның ішкі саяси қиыншылықтарын шешуге, Шеварнадзенің ел
ішіндегі басты қарсыласы Звиад Гамсахурдияның қимылына жауап қайтарып, оны
жеңуге, ал абхаздық майданда статус-квоға қол жеткізуге өз септігін
тигізді. 1990 жылдарда КСРО аумағында орталық биліктің әлсіреуі мен
ұлтшылдықтың күрт белең алуы ықпал еткен центробежные үрдістер басталып
кетті, әсіресе Прибалтика, Молдавия, Солтүстік Кавказ, Орталық Азияның
ұлттық аумағында. Кеңестік республикалар арасында бұл жағдай кеңес одағы
тұсында әскери қақтығыстарға алып келген болатын. Жағдай КСРО ыдырағаннан
кейін, бұрынғы кеңестік республикалар басшылығының қолына кеңестік қару
қорлары түскеннен кейін ушыға түсті. Грузия аумағында 1991 жылғы Грузия
президенті Звиада Гамсахурдия (зваиадистар) мен біріккен оппозиция
билігін басып алғандар арасындағы Азаматтық соғыс тұсында әскери фазасы
этносаяси қақтығыстар орталығы Абхазия мен Оңтүстік Осетия болып табылады.
Жалпы Ресей Федрациясы мен Грузия Республикасы арасындағы
дипломатиялық қарым-қатынас 1992 жылы 2 шілдеде орнады. Грузия Еуропа мен
Азия арасындағы стратегиялық транспорттық байланыс жолдарынң ортасында
орналасқандықтан, Реседің Закавказьедегі ұлттық мемлекеттік мүдделерінің
жүйесінде маңызды орын алады. Екі ел арасындағы тығыз дипломатиялық
байланыстың қалыптасуына алғашқы түрткілердің бірі болып 1994 жылдың ақпан
айындағы РФ ел басы Борис Ельциннің Тбилисиге жасаған ресми сапары болып
саналады. Сапар барысында екі жақ Достық, тату-тәтті көршілік және
әріптестік жөніндегі келісімге қол жеткізді.
1992 жылдың қазан айында Грузия Республикасымен өткізілген келіссөзде
РФ арнайы ресми делегациясы анықталған болатын. Ал 1994 жылға қысқаша шолу
жасайтын болсақ, қаңтар айында Ресей мен Грузия арасындағы келісім бойынша
Ресей тарапы Грузияда болып жатқан шиеленістерге қатысушы өзінің екі
дивизиясына үш әскери базасын жіберу (бұрында оға Грузия келіспеген
болатын) мүмкіндігін алды және грузиндік ұлттық әскерді дайындап,
қаруландыруды, сонымен қатар мемлекеттік шекараны қамтамасыз етуді өз
мойнына алды. Алайда Ресей көрсетіп отырған мұндай көмегінің орнына абхазия
мен Оңтүстік Осетияға ерекше ережелі автономия мәртебесін беруді талап
етті. Өкінішке орай, бұл келісімді ресейлік парламент ратификациялаған жоқ.
Оның басты себебі, депутаттардың көпшілігі Грузия президентінің Горбачев
кезіндегі жаңа саяси ой бағытындағы рөлі екендігін негізге ала отырып,
грузиндік елбасына деген ерекше жақтыртпаушылық болғаны анық. Осы
жағдайдан кейін Ресей ұлтшылдары мен консерванттары оны КСРО тарапынан
батысқа деген біржақты жолберушілік нәтижесі ретінде талқылауда. Мәскеудің
Грузиға қатысты жүргізген саясатының негізінде халықтың көпшілігі мен саяси
элита арасында, сонымен бірге грузиндік парламентте антиресейлік ой
қалыптасып, үдей түскенінен кейін Грузия ақырындап Ресейден диспоироваться
те бастады. Ал Грузия өзінің саяси бағытын күрт өзгертіп, Түркия мен
Әзербайжанмен жақындасып, НАТО құрамына кіру жөнінде көп ойлана бастады.
Ресей-грузин қатынастарының 1990 жылдардың екінші жартысындағы
сипатына келетін болсақ, ол қатып-қалған сипатқа ие. Бұл кезеңдегі өзара
күдік екі жақты қарым-қатынаста үшінші мемлекеттер мүдделерін қамтитын аса
ыңғайсыз жағдай туғызды. Тбилисидің Ресейге қатысты өз аумағы арқылы
Каспий мұнайын (қазақстандық және түрікмендік) тасымалдау үшін
мұнайқұбырларын салу АҚШ пен Түркия тарапынан қолдау тапқан болатын. 1995
жылдың шілде айында РФ Федералды Жиналысының Федераттар Кеңесінің өкілі
Грузияға ресми сапарының нәтижесінде парламентаралық әріптестік келісіміне
қол қойылды. Екі жақты байланысты дамыту мақсатындағы келесі кезең 1995
жылдың 15 қыркүйегіндегі Ресей Үкіметінің өкілі В.Черномырдинананың
Тбилисиге жасаған сапары болып есептеледі. Азаматтардың жағдайы ең бірінші
орынға қойылатындығы баршамызға белгілі, сондықтан бұл кездесу барысында
Грузиядағы Ресейдің әскери базалары және Ресей сен Грузия аумағында тұрып
жатқан ресейлік және грузиндік азаматтардың құқықтық статустары жөніндегі
келісімге қол қоюды екі жақ та жөн санады. Шиеленісті кезеңде бұл келісім
жергілікті халықтар үшін аса маңызды болғаны сөзсіз. Ресей-грузин
қатынастарының ары қарайғы жалғасын 1996 жылы 18-19 наурыздағы Грузия
президенті Э.Шеварнадзенің Ресейге келген ресми сапарында тапты деуге
болады. Екі ел басыларының кездесуінде ортақ Декларация қабылданып, 1996-
1997 жылдарға арналған екі жақты сауда-экономикалық әріптестік, құрғақтағы
сауданың даму жөніндегі келісім шарттар мен өзге дипломатиялық маңыздылығы
бар құжаттарға қол қойылды. 1996 жылдың 27-28 қарашасында Тбилисиде өткен
РФ мемлекеттік делегациясының оныншы отырысында грузин тарапы Достық, тату-
тәтті көршілік және әріптестік жөніндегі келісім мен сотталғандардың өз
мерзімін өздері қай елдің азаматтары болса, сол елдің мемлекеттік
мекемелерінде өтеу үшін алмасу келісім шарты ратификациялау шараларын
тездету үрдісі туралы өтінішпен ресейлік делегацияға жүгінгені белгілі.
Ресей делегациясының депортацияланған халықтардың құқықтарын қайта
қалпына келтірумен байланысты келісімге келуді тездету жөніндегі мәселеге
грузин тарапы Абхазия мен Оңтүстік Осетиядан қашқан босқындар мәселесінің
шешілмей тұрғандығына сүйене кері жауап қайтарған болатын.
Қол жеткізілген келісімдердің іс жүзінде орындалуы – бүгінгі күні екі
ел арасында 800 жуық келісім-шарттар мен келісімдерге қол қойылған екен –
аса маңызды қиыншылықтарға тап болып отыр. Ол бір жағынан КСРО ыдырағаннан
кейін дәстүрлі және шаруашылық байланыстардың үзілуімен, ал екінші жағынан
Грузия аумағындағы этникааралық қақтығыстардың реттелмегендігінен екендігі
белгілі. Соңғы кездері Ресей мен Грузия арасындағы қарым-қатынаста көрнекті
алға ұмтылыс байқалуда. Яғни, ол жаңа деңгейге өтуі – страткгиялық
әріптестердің өзара тиімді байланыстардың даму кезеңі. Бұл жолдағы маңызды
қадамдардың бірі – 1997 жылы Ресей делегациясының Грузияға экономикалық
әріптестік жөніндегі ресей-грузин комиссиясының баруы болып табылады.
Комиссия отырысының қорытындысы бойынша Протокол және өзге де құжаттарға
қол жеткізілді. Комиссияның қабылдаған шешімдерінің дамыту мақсатында 1997
жылы 17 қаңтарда Мәскеу қаласында Ресей үкіметі мен Грузия үкіметі
арасында Ресей Федерациясы беріп отырған мемлекеттік несие бойынша
Грузияның қарыздарын ресструктизациялау жөнінегі Келісімге қол жеткізілген
болатын. Сонымен қатар, екі мемлекеттің сыртқы істер министрлерінің СІМ
бағыты бойынша кеңес берулері ұйымдастырылып тұратыны мәлім. 1990 жылдардың
екінші жартысыда Грузия басшылығы Э.Шеварнадзе бастамасымен Ресеймен
әріптес болудың басымды маңыздылығы жөнінде айта отырып, РФ президентінің
Грузиямен тек қана достық емес, сонымен бірге одақтастық қарым-қатынаста
болуына дайын екендігін, әрине олардың ұлттық және мемлекеттік мүдделерінің
өзара есепке ала отырып, Ресейдің Грузия аумағында, жалпы Закавказьеда
стратегиялық және геосаяси мүдделерінің бар екендігін айтып өткен болатын.
Сонымен қатар, ол батыспен аса тығыз қарым-қатынасын орнату үшін жасап
жатқан белсенді әрекет етіп, Грузияның еуропалық және натолық жүйелерге
интеграциялық үрдіске түсуіне жаңа импульс беруге тырысып жатыр.
1996 жылдың басынан бастап, Грузияның Ресеймен қарым-қатынасының
әскери-саяси аспектілеріне жақындасудың амалы аса қиындай түскен еді.
Грузияның ресми тұлғаларынан, тағы да Грузия парламентінде ресей-грузия
қатынастарының жағымсыз жақтарына, сонымен бірге ресейлік бітімгершілік
орнатушылардың грузин-абхаз қақтығысты аймағындағы қызметі жөнінде әңгіме
жүре бастады. 1996 жылы 2 қазанда РФ Парламентімен қабылданған абхаз
мәселесі жөніндегі шешімі бірнеше қолайсыз бөлімшелерден тұрады. Ресейдің
Грузия аумағындағы әскери базалары жөніндегі Келісімнің ратификациялануы
тікелей Абхазиядағы қақтығысты жағдайы мен Ресей тарапымен Грузияның бүкіл
өзінің аумағының тұтастығын қалпына келтіру мәселесінің реттелуіне
байланысты етіп қойған. Басқаша болған жағдайда ресейлік әскерлердің Грузия
аумағынан шығарылып тасталуы мүмкіндігі де қарастырылған екен. Осыған
қарағанда бұл кезеңдегі негізгі мәселелер қатарына ресейлік бітімгершілік
орнатушылардың қақтығыс аймағында келу мәселесі мен Ресейдің делдалдық
миссиясының жалғастыра алатындығы жайында болып тұрғаны анық. Ресей
президентіне екіжақты қатынастың ревизиясын жасау үшін төтенше мемлекеттік
делегация құру қажеттігі туындаған болатын. Расында да аталған делегация
қысқа мерзім ішінде аса ықпалды тұлғалардан құрылып үлгерді. Тағы бір айта
кететін жай, Ресейге және оның бітімгершілік күштеріне қақтығысты шешу
үрдісін тым ұзаққа созуы, абхаз сепаратистеріне көрсеткен қолдауы
мемлекеттер арасындағы әдеттегі дұрыс қарым-қатынасқа сай емес екендігіне
қатысты еш негізсіз жала жабулар көбейіп кетті. Ал Тбилиси жағы 1994 жылғы
3 ақпандағы Ресей Федерациясы мен Грузия Республикасының арасындағы Ресей
Федерациясының Грузия аумағында орналасқан Шекара әскерінің қызметінің
шарттары және оның мәртебесі жөніндегі келісім-шартты ратификациялауды тым
көп уақытқа созып отырғандығы белгілі. Рсейдің Шекаралас қызметінің
директоры А.Николаев Тбилисиге жасаған жұмыс сапары барысында оны грузин
тарапының талабына сай етіп, Грузияның заңнамаларына сәйкестігін анықтау
мақсатында қайта қарастырылу ұйғарған болатын. Ресейлік әскерлер мен
шекарашылардың Грузияға келуінің еш халықаралық құқықтық негізі жоқтығына
байланысты ол бірнеше елдердің, ең алдымен Түркияның орын алған жағдайдың
қаншалықты құқыққа сай екендігі жөнінде мазаланатын көрінеді.
Тбилисидің Ресей-Грузия қарым-қатынастарындағы ұстанымы Грузияға аса
қызығушылық танытып отырған, экономикалық ықпал ету амалдар арқылы,
әсіресе, каспийлік мұнайды тасымалдау мақсатына Грузия аумағы арқылы
мұнайқұбырларының салынуына мүдделі болған, жалпы АҚШ пен Түкияның
қарамағында болған ұстанымын енді өзгере бастағандай. Алайда Ресей
Грузиямен экономикалық, саяси, әскери, мәдени және басқа да салаларда қарым-
қатынасын дамыту, қол жеткізіліп қойған келісімдердің түпкілікті мазмұнға
ие болуы, оның әлеуметтік-экономикалық дағдарысты жеңудегі қосымша,
шығынсыз көмек көрсету жолдарын іздеу, ТМД шеңберіндегі секілді халықаралық
аренада да аса тығыз байланысты орнату мақсатында қимылын жалғастыруға
ниетті болғанымен, бүгінгі күнгі екі мемлекет арасында орын алған
шиеленісті жағдай болашақта аталғандардың жоққа шығарылуына әкеліп
соқтықтыратндығын кім білген?
Ресей тарапының мұндай бағыты 1996 жылы Грузияның парламент өкілі
З.Жваниидің (12-14 қарашада), Грузияның сыртқы істер министрі
И.Менагаришвилидің (5-6 қарашада) Ресейге жасаған, ал Ресейдің Мемлекетік
Думасының өкілі Г.Селезневаның (25-26 қарашада) жасаған жұмыс сапарларында
қалыптасқан болатын. Нәтижесінде екі жақты қарым-қатынастың кейбір өзекті
мәселелердің қиыншылықтарын шешуге, сонымен қатар, шекараны бақылау
саласындағы әріптестік мәселесіндегі, жалпы шиеленісті жағдайларды шешудегі
қиыншылықтарды реттеу мүмкіндігі пайда болды. Ресей мен Грузия арасындағы
стратегиялық, одақтастық байланыстарының дамуының бағыты қабылданып,
екіжақты ынтымақтастыққа кедергі болатын барлық кедергілерді алудағы
ұмтылыс байқалған болатын.
1998 жылдың сәуір айында грузиндік басшылық Ресейдің шекара әскерін
біртіндеп грузин-түрік шекарасынан шығару мен Грузия аумағындағы екі ірі
ресейлік әскери дивизияның шығарылуы жөніндегі келесімге қол қоюына жеткен
болатын. [94] Грузия ГУАМ құрудың негізгі бастамашыларының бірі бролып
табылады және 1999 жылы Грузия өзінің ұжымдық қауіпсіздік жөніндегі Ташкент
келісімінен шығып кетті. [95] Ресейдің Грузиямен қарым-қатынасын нашарлап
кетуі – оның Кавказдағы ұлттық мүдделеріне көп-көрім нұқсан келтіргені
анық, себебі Грузия – бұл Шешенстанмен шекаралас жатқан тек жалғыз ғана
мемлекет болып табылады. Сондықтан географиялық фактор да сыртқы саяси
басымдылықтарға өз септігін тигізетіні сөзсіз. Батыстық қауымдастық 1990
жылдарды Ресейдің төмен қарап қалған кезеңі деп қарастырмағандығы анық.
Алайда, батыстық саяси элита Ресейдің тез арада талпынысты түрде сыртқы
саясатындағы жетістіктерге жетіп, кеңестік кезеңнен қалған стереотиптерден
шыға алып, әлемдік қауымдастықта толыққанды рөлге ие екендігін дәлелдей
алды. Ал батыс енді Ресейді бәсекелестікке дайын ұлы державалардың бірі
ретінде тани бастады. Бұл Ресейдің Грузияға қатысты жүргізіп отырған
саясатында да байқалатыны анық. Ресейдің Грузиядағы отарлық түсінігіндегі
белсенділігі дәстүрлі сипатқа ие болып отыр, бұл ең алдымен Грузия
аумағында тұратын азаматтарға ресей төлқұжаттарын беруде, кейін Абхазия мен
Оңтүстік Осетияның тәуелсіздігін мойындау кезінде байқала бастады. РФ
мұндай іс-қимылдары оның көршілес мемлекеттерге өзінің мүдделерін жүзеге
асырып, өз бақылауында ұстауға ұмтылып отыр деп түсінген батыс елдерін аса
қауіптендірді. Сонымен қатар, Еуропаға энерготасымалдау мәселесініндегі
белсенді дипломатия, президент Д.Медведевтің 2008 жылдың 31 тамызында таяу
шетелдегі привилегированных интересах жайындағы мәліметі мен Оңтүстік
Осетияның бастапқыда 29 тамыздағы Ресей құрамына енуге білдірген ниеті –
мұның барлығы Ресейдің қоржынындағы айыптар қатарына қосылғаны белгілі.
Сонымен батыс елдерінің алдында Ресейдің бейнесі сонау Кеңес Одағының
кезінен қалған мұра деген түсінік қалыптасқаны анық. Басқаша айтқанда,
бұрынғы агрессивті Ресей империясының тәжірибесі бүгінгі күнгі Ресей
Федерациясының жүргізіп отырған сыртқы саясатында көріне бастағаны белгілі.
Бұл түсінікті жайт, себебі Ресейдің сыртқы саяси бағыты негізінен суық
кезеңінің саясаткерлері жүргізген бағыт шеңберінде атқарылатыны анық.
Заманауи әлемдегі Ресейдің саяси стратегияларына келетін болсақ, XX
ғасырдың соңғы онжылдығынан бері Ресей өзінің әлемдік экономикаға енуі,
дүниежүзіндегі барлық елдермен саяси, әскери, мәдени және басқа да
салалардағы байланысын арттырып, қарым-қатынасын нығайту бағытын жүргізіп
келеді.Алайда бұл үрдіс баяулығымен, тым көп қарама-қайшылықтарымен
ерекшеленіп келеді. Оған брнеше себеп өз септігін тигізуде.
Біріншіден, қазіргі әлемдік қауымдастық қабылданып жатқан мыңдаған
реформалар тұсында идеалды емес екендігін байқауға болады. Халықаралық
қатынастардағы қақтығыстардың барлығы суық соғыспен, коммунистік идеология
мен саясатқа байланысты болмағанын түсінеміз. Дамушы, сонымен қатар дамыған
елдер де халықаралық қатынастар жүйесіне бірнеше шиеленісті жағдайлар
туғызып, қауіп төндіретіні анық. Бұл Ресей мен Грузияға да қатысты дүние.
Екіншіден, Ресейдің біраз үзілістен кейінгі тәуелсіз сыртқы саяси
бағытын жүргізудегі ұмтылысы ғаламдық масштабта өзінің көшбасшылығын
иеленген Вашингтон тарапынан қарама-қайшылық тудырып отырғандығы белгілі.
Мәскеудің қайта құрған сыртқы саяси басымдылықтары Батыс қауымдастығының
кзінде үрей туғызып отыр, әсіресе, ресейлік империялық саясат ТМД, Шығыс
елдері тарапынан да күдік тудырып отырғаны айқын.
Үшіншіден, Ресейге деген күдікті көзқарастың тарихи белгісі – ол
бүгінгі күнгі қауымның жағдайы деуге болады. Дәлірек, криминализация,
ұйымдасқан қылмыстың көбейіп кетуі, әлеуметтік-экономикалық дағдарыс,
этникалық қақтығыстар, терроризм мен сепартизм Ресейге сыртқы саяси
әріптестерін шеттететін сияқты. Ал РФ Кавказда болған оқиғаны реттеудегі
күш қолдануы да мұнда көзқарастың қалыптасуына әсерін тигізген болар.
Төртіншіден, ресейлік сыртқы саясаттың ресурстық негізі белгілі
көлемде қысқарған: экономикалық, әскери, ақпараттық-мәдени салаларда,
сондывқтан Ресей үшін халықаралық қауымдастықта өз мүдделерін жүзеге асыру
біраз қиындықтар туғызып отыр. Алайда, Ресейдің қоғамды демократизациялау
мен нарықтық экономиканы дамытудағы бағытының көмегімен түбінде сыртқы
саясатында белгілі бір жетістіктерге жету мүмкіндігі зор. Мәскеу Батыспен
конфронтациясыз қарым-қатынасын сақтауда, ол үлкен сегіздік құрамына
кіргендігі белгілі, сол сияқты заманауи халықаралық қатынастардың басты
экономикалық және қаржылық институттарына, Ресей халықаралық ұйымдар
жағынан көмекке ие бола отыра, оның елдермен дұшпандық сипаттағы қатынас
жоқ екендігіне сенімді. Сонымен қатар, өткен жүзжылдықтың аяқталысымен
Реседің ұлттық қауіпсіздігіне төніп тұрған қауіптер саны арта түскені
белгілі. Аталған қауіптер қатарына:
• этноұлттық немесе конфессионалдық негізде сепаратистік күштер
арқылы Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздігі мен аумақтық
тұтастығына төніп тұрған қауіп;
• халықаралық қауіпсіздік саласында Ресейдің негізгі
институттарындағы ұстанымының әлсіреуі;
• гуманитарлы араласу доктринасының Ресейдің егемендігін
елемеген жағдайда жүзеге асырылуы;
• ТМД-ғы интеграциялық үрдістерге қайшылық ету мен аумағында
ресейлік мүддеге сай ұстаным ұстайтын мемлекеттер одағын құру
болып табылады. Алайда, ұлттық қауіпсіздікке төніп тұрған мұндай
қауіптерге қарамастан, РФ Еуразия континентіндегі ң ірі
державалардың бірі екеніне күмәніміз жоқ. Белгілі саясаткерлер
арасындағы түрлі көзқарастарға қарамастан, Ресей халықаралық
қатынастар жүйесінде аса ықпалды рөлге ие. Сондықтан, Ресейге
қатысты Грузиндік көзқарас өзгеше, айталық Грузия үшін Ресеймен
достық қарым-қатынаста болу не үшін қажет деген сұраққа жауап
беріп көрейік. Алдымен дүниежүзіндегі барлық елдер күшті ядролық
және энергетикалық ұлы державамен шиеленісті жағдайға түспеуге
тырысады. Әсіресе, Ресейдің грузиндік аумағының бөлігіне оның
еркіне салмай, күш қолдану арқылы енгеннен соң енді бұл жерлерді
оңайлықпен босата алмайтындығы белгілі. []
Сонымен қатар, Ресейге Грузиямен тату болудың қандай қажеттігі бар
екендігі жөніндегі мәселе өз алдына түсінікті. Ең басты себеп-ол Грузия
Кавказ аймағындағы Ресей мен Арменнияны біріктіріп жатқан мемлекет,
сондықтан Ресей Федерациясы үшін Грузиямен тату-тәтті қарым-қатынаста болу
өзінің стратегиялық мүдделерін жүзеге асыру мақсатында қажет болып
табылады. Өкінішке орай, өткен жылдың тамыз айындағы қайғылы оқиға, жалпы
бүгінгі күнгі екі жақты қатынаста орын алған жағдай бұл басымдылықтар мен
мүдделер жайында ұмытып, жаңа саяси бағыт қолдануды талап етіп отырғандығы
сөзсіз. Ендігі өзекті мәселелердің бірі осы шиеленісті қақтығыстың Ресей
мен Грузияның дипломатялық қарым-қатынастарына тигізген ықпалы жайында
болмақ.
1.2 Ресей-Грузия қарым–қатынастарына этникалық қақтығыстар мәселесінің
ықпалы
Грузин-Абхаз қақтығысы ең алғашқы рет 1989 жылдың наурыз айында
басталды. 18 наурызында Лыхны (Абхаз княздігінің ежелгі астанасы) ауылында
Абхазияның Грузия территориясынан шығуы мен оның кеңестік республика
ретінде танылуын талап еткен Абхаз ұлтының отыз мыңдай халқының жиыны
өтті. 1989 жылдың жазында Абхазия мен Батыс Грузиядағы жағдай қиындай
түсті. Қақтығыс барысында жергілікті құқық қорғау органдарына, олардың
қаруларын тартып алу сияқты мақсаттармен шабуылдар ұйымдастырылып жатты.
15-16 шілде де грузиндер мен абхаздар арасында бірнеше тұрғындардың өмірін
қиған отты және қарулы қақтығыстар орын алды. 1990 жылдың 25 тамызында
Абхазияның Жоғарғы соты абхаз депутаттары мен Декларацияның қабылдануына
қарсы болған грузин жоғары сотының фракциясы арасында келіспеушілігіне алып
келген Абхаз АССР егемендігі туралы декларация жариялайды. 1991 жылы 17
наурызда өткен КСРО-ны сақтап қалу жөніндегі жалпы кеңестік референдум
өтті. Грузияның орталық билігі дауыс беруге қарсылық білдіргендіктен
Абхазия мен Оңтүстік Осетия территориясының әскери бөлімшелерін
санамағанда, Грузия аумағының көп бөлігінде дауыс беру болмады. Ресми
мәліметтерге жүгінетін болсақ, Абхаз АССР аумағында қатысушылар саны 52,3%
құраса, ал КСРО–ның біртұтастығының сақталуына дауыс бергендер 98,6% жетті.
1991 жылдың 31 наурызында Грузияда мемлекеттік егемендікті қайта қалпына
келтіру референдумы болды. Грузиндік мәліметтерге сай, референдумда Абхаз
АССР тұрғындарының 97% Грузияның мемлекеттік егемендігі үшін дауыс берген
болатын. Абхазияның Жоғарғы Соты Грузияның Құқықтық негіздеріне жүгіне
отырып, нормативті актілер қабылдады, сонымен қатар, Абхаз АССР–нің
Конституциясына, Абхазияны Грузияның құрамындағы автономия екендігін
растайтын автономияның негізгі заңына өзгерістер енгізді. Абхазиядағы саяси
қиындық президент Звиада Гамсахурдиаяның жақтастарына қарсы бағытталған
күрес сылтауымен Абхазияға Грузияның ұлттық гвардиясы бөлімшелерінің
енуімен сипатталады. 1992 жылдың 5 мамырында болған отырыста грузин
фракциясының кетіп қалуы салдарынан абхаз бен грузин жоғарғы соттарының
қарама-қайшылықтар арықарай күрделене түсуімен қатар, екі жақтың фракциясы
толық мүшелермен бірге жиналған емес. Осыдан бастап, Абхазияда ішкі әскер
мен жергілікті грузин бөлімшелерінің қарулы құрылғыларын құру үрдістері
басталып кеткен болатын. 1992 жылдың 23 шілдесінде Абхазия Жоғарғы Соты
Абхазияның 1978 жылғы конституциясының күшін жойып және 1925 жылғы
автономдық статусқа ие болғанға дейінгі конституциясының күшіне енуі туралы
қаулы шығарды. Алайда аталған қаулы Грузия әкімшілігімен қабылданбады. 1992
жылы 14 тамызда Грузияның Ұлттық гвардиясының отрядтары Абхазия
территориясына еніп, осыған дейінгі бірнеше күн ішінде Абхазия аумағының
көлемін Сухуми астанасымен қоса жаулап алды. Грузин үкіметінің мәлімдеуінше
Абхазия территориясына әскерлерді енгізу Абхаз Жоғарғы Соты төрағасы
Владислав Арзинбоймен алдын ала келісілген болатын. Грузин тарапы өздерінің
бұл аймаққа әскер кіргізгендерін темір жолдарды Грузияның алғашқы
президенті Звиада Гамсахурдианың жақтастарынан қорғау мақсатында
болғандығын айтады. Абхаз отрядтары Кавказдың таулы ұлттарының
Конфедерациясы қолдауымен бірнеше өз еркімен көмек көрсетушілер тарапынан
қарулы көмекке ие болды. Екі ел арасындағы қарулы қақтығыстың тоқтатылуы
жөніндегі ең алғашқы келісімге 1992 жылы 3 қыркүйекте Мәскеу қаласында қол
қойылды. Келісім Ресей мен Грузия тараптары және Абхазияның грузин, абхаз
депутациясының қатысуымен өтті. Қазан айында абхаздықтар казактардың
көмегімен Гумиста өзенінен Псоу өзеніне (Ресей Федерациясы мен Абхазия
шекарасы) дейінгі аумақты бақылауға алған, осы жүргізілген іс-шара
барысында Абхазияның Гагр және Гудаут аймағын грузин ұлтынан тазалау жүзеге
асырылған деген мәлімет бар. Сонымен қатар, ең ірі шабуылдар Гумистин және
Очамчирск бағытында болды. Грузияға қарсы бұл кең көлемді операцияға
абхаздықтармен бірге Солтүстік Кавказдан өз еркімен келгендер де қатысты.
Грузин тарапы болған қақтығыстың жоспарын жасауға қатысқан генерал
Александр Чандоров Сухуми үш күн ішінде жойылуы тиіс деген болжам жасағаны
туралы бейнетаспа бар екендігін хабарлайды. Алайда, грузин артиллериясының
іс-қимылының нәтижесінде шабуыл жасаушы тарап айтарлықтар шығындарға
ұшыраған. 1993 жылы Ресейдің қатысуымен қақтығысқа қатысушы тараптардың
әскери күшін жаңарту мен бір-біріне қарсы күш қолданбау жөніндегі келісімге
қол қойылғандығына қарамастан Сухуми аумағында тағы бір ірі шабуыл жасалды.
Әскери қақтығыс барысында алғаш рет әскери-теңіз десанты қолданылды.
Көптеген зардап шегушілерге қарамастан Солтүстік Кавказдықтар (Ресей)
стратегиялық маңызды аймақтарға бақылау орната алды. 1993 жылы 23 шілдеде
қарама-қайшылыққа түскен екі жақ қайта бейбітшілікке қол жеткізді. Сонымен
қатар, Ресей грузин және абхаз тараптарының қарусыздандыру және дағдарысты
жағдайдан шығу жөніндегі келісімін орындатуды өз кепілдігіне алды. 1993
жылы 27 шілдеде Абхазиядағы соғыстың тоқтатылуы жөніндегі Сочинск
келісіміне қол қойылы. Аталған келісім негізінде Грузияның қарулы
күштерінің бронотехникасы мен артиллериясы қақтығыс аймағынан теңіз жолдары
арқылы шығарылды. Бұл атқарылған іс-шаралар үшін ресейлік әскерлер
грузиндерге өздерінің десантты кемелерін берді.
1993 жылы абхаз әскерлері мен ресейлік өз еркімен келгендер
Абхазияның барлық территориясы өз бақылауларына алғандықтан, грузин
халқының көптеген бөлігі (шамамен 250 мың) Абхазияны тастап кетті. 1994
жылдың 23 шілдесінен бастап Абхазия аумағында ресейлік әскерилермен
ұсынылған Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының Бейбітшілік күштері
орналасқан. Аталған күштердің негізгі мақсаты аймақтағы қақатығысты
жағдайлардың қайта пайда болуына жол бермеу болып табылады.
2008 жылдың 16 сәуірінде Ресей президенті Владимир Путин үкіметке
Абхазия мен Оңтүстік Осетияға материалды көмек көрсету жөнінде тапсырма
бере отырып, Абхазия мен Оңтүстік Осетияның барлық мемлекеттік органдарымен
және сауда-экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық саларда, сонымен
қатар ақпарат, мәдениет және білім саласында ынтымақтастықты дамыту қажет
екендігін ескертті.
2008 жылдың 31 мамырында Ресей тарапы Абхазияға құрамында 400 әскер
бар ресейлік теміржол батальондарын енгізумен қатар соғыс нәтижесінде
қираған теміржолдар мен көпірлерді қайта қалпына келтірді. Грузияның Сыртқы
істер министрлігі Ресей Федерациясының Қорғаныс министрлігінің қару
жарақтарын Абхазия территориясына енгізуін дайындалып жатқан әскери
интервенция деп түсінді. Грузияның Қорғаныс министрінің орынбасары Бату
Кутелия: Ресейдің бүгінгі күні жасап отырғаны-әскери жоспарлау тұрғысынан
әскери агрессия дайындау инфраструктурасы. Ресей Абхазия территориясын
аннексиялау мен оккупациялау мақсатында кең көлемді интервенция жоспарлап
отыр-деді. Сонымен қатар Ресей Федерациясының кез-келген мұндай қимылына
қатаң жауап қайтарылмай қоймайтындығын атап өтті. Өткен жылдың шілде айында
абхаз көшбасшысы Сергей Багапша мен Германияның Сыртқы істер министрі Франк
Вальтер Штайнмайер арасында грузин-абхаз қақтығысын реттеу жоспары
талқыланған болатын. Алайда абхаз тарапы Кодор қыратындағы грузин
әскерлерін шығарып, соғыс қимылдарын қайта жаңартпау жөніндегі келісімді
негізге ала отырып, Германияның ұсынып отырған жоспарынан бас тартты.
2008 жылдың тамыз айындағы Оңтүстік Осетияда болған қақтығыс кезінде
Абхазияның Қарулы күштері Кодор қыратына қайта бақылау орната алды. 2008
жылдың 26 тамызында Ресей Федерациясы Абхазия мен Оңтүстік Осетияның
тәуелсіздігін мойындады.
Ал енді Оңтүстік Осетиядағы қақтығыстың шиеленісу тарихына келетін
болсақ, 1989 жылы Оңтүстік Осетияның автономды облысының халықтық
депутаттар кеңесі облыстың статусын автономды республика деңгейіне дейін
жеткізу жөнінде шешім қабылдады. Бұл шешім Грузиядағы халықтық қозғалыстың
күшеюі және автономияны жоғалту қаупімен тікелей байланысты болған. Грузин
ССР Жоғарғы Соты қабылданған шешімді конституцияға сай емес деп тауып,
Оңтүстік Осетияның әкімшілік орталығы – Цхинвал қаласы бірнеше ай мерзіміне
оқшаулауға алынды. 1990 жылы Оңтүстік Осетия автономды облысының кеңесі
Оңтүстік Осетия Республикасын жариялады. Нәтижесінде Грузия Республикасының
Жоғарғы кеңесі Осетияны автономиядан айырып, территориясын бірнеше
бөліктерге бөле отырып, Цхинвал және Дзауск облыстарында төтенше жағдай
жариялады. Грузия тарапының мұндай әрекетінен кейін Оңтүстік Осетия
тұрғындары жаппай Солтүстікке және Ресей Федерациясы аумағына қоныс
аударғанымен, Цхинвал қаласына Солтүстік Осетиядан өз еркімен көмекке
келушілер саны арта түсті. Грузиндік күштер Цхинвал маңайындағы
стратегиялық маңызды нүктелерді бақылауға алып, қаланы бірнеше қиратулар
мен зардаптарға соқтықтырған соғыс қимылдарына ұшыратты. Екі жақ арасындағы
қарулы қимылдар тек Ресей мен Грузия арасыдағы Дагомыск келісіміне қол
қойылғаннан кейін және 1992 жылы қақтығысты аймаққа үш батальон көлемінде
(ресейлік, грузиндік, осетиндік) бейбітшілік күштерін енгізу шараларынан
кейін соғыс қимылдарын тоқтатты. Ресми мәліметтер бойынша 1990 жылдың
желтоқсан айы мен 1992 шлдесі аралығында Оңтүстік Осетиядағы қақатығыс
нәтижесінде 2-4 мың адам қаза болып, мыңдаған бейбіт өмір сүріп жатқан
қарусыз жергілікті халық босқындарға айналды. 1992- 2004 жылдар арасында
ресейлік генералдың қарауындағы бейбітшілік күштерінің бақылауының
көмегімен аймақта осетиндер мен грузин халқының арасында татулық
орнатылды, бірақ бұрынғы Оңтүстік Осетия автономдық облысы және өзге де
көптеген аумақтар Оңтүстік Осетия Республикасының үкіметінің бақылауында
болды. Елдің экономикалық жағдайы тікелей Грузия мен Ресе арасындағы
Транскавказ автомагистралі арқылы тасымалданатын транзитке байланысты
болды. Ресей Федерациясы үшін қақтығысты аймақтағы қиыншылықтың бірі
болып – бұрынғы автономиядан солтүстікке қарай қоныс аударған Солтүстік
Осетиядағы босқындар республиканың 1944 жылғы ингуштардың депортациясына
дейін Ингушетияның аумағы болып табылатын Пригородный ауданындағы жерлерге
көз сала бастады. Бұл жағдай бүгінгі күнге дейін өз шешімін таппаған
Ресейдің территориясындағы осетин-ингуш қарулы қақтығысына ықпал еткен тағы
бір себеп болып табылады.
Ресей ТМД мемлекеттерінің аумағындағы жанжалды қақтығыстарды бейбіт
түрде реттеуге бар күшін салуға тырысуда. ТМД аумағындағы қақтығысты
аймақтар: Абхазия мен Оңтүстік Осетия (Грузия), Таулы Карабах (Әзербайжан,
Армения), Преднестровье (Молдавия). ТМД аумағындағы жанжалдарды реттеу
үшін, бейбітшілікті сақтау үшін бірнеше құқықты негізде актілер мен
құжаттар қабылданған. Олар: 1992 жылдың 20 наурызындағы Әскери
бақылаушылар мен бейбітшілікті қоодаудағы ұжымдық күштер жөніндегі
келісім, 1993 жылғы 24 қыркүйектегі Ұжымдық бітімгершілік күштері және
оларды материалды-техникалық қамтамасыз ету жөніндегі келісім және 1996
жылғы 19 қаңтардағы ТМД мүше мемлекеттерінң аумағындағы қақтығыстардың
алдын алу мен болдырмау жөніндегі концепция қабылданған. Жоғарыда аталған
және тағы да өзге ресми құжаттар негізінде Ресей мен Грузия арасындағы
шиеленісті жағдайды реттеудің алғышарттары жасалынған болатын.
ТМД көлеміндегі ең алғашқы бітімгершілік шаралары 1992 жылы 14
шілдеде Оңтүстік Осетия аумағында жүзеге асырылды. 1992 жылдың 24
маусымында, Сочи қаласында Ресей президенті Б.Ельцин мен Шеварнадзе
арасындағы Грузин-осетиндік қақтығысты реттеу принциптері жөніндегі
Келісіміне сәйкес, жанжалды аймаққа құрамында ресейлік, грузиндік,
осетиндік батальондары бар бейбітшілікті сақтау мақсатындағы Аралас Бақылау
Күштері енгізілген болатын. (АБК) 1996 жылдың 16 мамырында Мәскеу
қаласында грузин-осетиндік қақтығыс тараптарының арасындағы өзара сенімді
нығайту мен қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі шаралар жөнінде Меморандумға
қол қойылды. Бұл меморандум қақтығысты реттеуге өзіндік ықпалын тигізгені
анық.
1994 жылы 14 мамырда Мәскеуде Ресейдің ықпалдастығымен грузин-абхаз
қақтығысының аймағында қарулы күштерді тоқтату жөніндегі Келісімге қол
қойылды. Осы құжаттың және ТМД елдерінің мемлекет басшыларының Кеңесімен
1994 жылы Абхазияда ТМД-ның Ұжымдық бейбітшілікті сақтау күштері орын алды.
Сонымен қатар, БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі Грузиядағы жағдайды бақылау үшін
БҰҰ-ның арнайы миссиясын сайлаған.
Грузия президенті Саакашвили 2004 жылдың көктемінен бастап Ресей
Федерациясын Грузиямен қарым-қатынасын қалпына келтіргісі келмейтін Абхазия
мен Оңтүстік Осетияның сепаратистік ұстанымдарына жол берді деп айыптаған
болатын. Грузия Ресейді Абхазия мен Оңтүстік Осетиядағы бейбітшілік
күштерінің миссиясын жалғастыруына және оның делдалдық рөлінен айырмақшы
болды. Саакашвилидің айтуынша қақтығысты аймақтағы ресейлік бітімгершілік
контингентті НАТО әскерлеріне немесе ТМД-ның өзге елдерінің әскери
бөлімшелеріне, мысалы–Украинаның әскерлеріне ауыстыру керек. Ресей
Федерациясының ойынша бұл қақтығыстың Косово мәселесінің сценарийі
бойынша дамуына, этникалық тазартулар мен қарулы қақатығыстардың ушығып
кетуіне жол береді. Сонымен қатар ТМД елдері Грузияға өз әскерлерін
жіберуге дайын еместігін білдірген болатын.
Ресейлік басшылықтың Грузияның территориялық тұтастығының мәселесіне
көзқарасын Ресей президенті Владимир Путин 2004 жылдың тамыз айындағы
сөзінде бүгінгі күнгі грузин территориясындағы шиеленісті аймақтар
мәселесінің алғышарты автономды құрылымдарды жоюдан басталды деген: Ресей
Грузияның территориалды тұтастығын қайта қалпына келтіріп, сақтап қалуына
өз үлесін қосуға дайын, алайда өзіне жат міндеттерді алып, тек бір арп
жағында ғана бола алмайды. Біз екі жақ арасында делдал болып, егер бейбіт
ниет болған жағдайда олардың келісулеріне кепіл бола аламыз.
Грузиндік жаңа басшылықтың тарапынан сынға ұшырамаған Ресей –грузин
қарым-қатынасының ешбір аспектісі жоқ. Ресей Федерациясына тағылған ең
негізгі айыптардың бірі – ресей тарапының Абхазия мен Оңтүстік Осетия
тұрғындарына белсенді түрде ресейлік азаматтық алып беру жөнінде жүргізген
шараларды айтуға болады. Сонымен бірге Грузия Ресейді:
• Оның әуе және теңіз кеңістігінің бұзылуына;
• Абхазия және Оңтүстік Осетиямен экономикалық, сауда, қаржы және
транспорт саласындағы ынтымақтастығының дамытуды жалғастырғандығына;
• Грузиндік автономиялар территориясында барлау қызметтерін
жүргізгендігін;
• Екі ел арасындағы визалық режим саласында грузин азаматтарына қатысты
аса достық қатынаста еместігіне кінә тағады.
Саакашвили Ресейдің бұл мәселеге араласуын даттай отырып, халықаралық
қауымдастыққа мәселе этникалық қақтығыс маңында емес, ал алпауыт Ресейдің
өзінің әлсіз оңтүстік көршісіне қарсы жасап отырған агрессиясы екендігін
жеткізгісі келеді. 2006 жылы Грузияның қақтығыстарды реттеу жөніндегі
мемлекеттік министрі Георгий Хаиндрава өз қызметінен бас тартқандығын
биліктің адам құқықтарын сақтамауы және оның сот органдарының жұмысына
араласуын негіздей отырып, оппозицияға кеткендігін хабарлады. Оның орнына
Мереб Антадзе келді. Министрдің өз қызмеінен кетуіне бір ай бұрын грузин
полицейлері Гори қаласының маңында Ресей Федерациясының Сыртқы істер
министрлігінің арнайы тапсырмалар боынша елшісі, Оңтүстік Осетия бойынша
Аралас бақылау комиссиясының мүшесі Юрий Попов және РФ Қорғаныс
министрлігінің құрлық әскерінің командирі Валерий Попов дипломатиялық
номерлі автомашинада ұсталған болатын. Георгий Хаиндрава Грузияның Қорғаныс
министрлігін қатаң сынға алды.
2006 жылдың жаз айларында Грузия Абхазиядағы Кодор қыратына бақылау
орната алды. Осы кезден бастап, Абхаз автономды республикасының үкіметі мен
парламенті Тбилисидан Кодорға көшірілді. 2006 жылдың 27 қыркүйегінде Грузия
президенті Михаил Саакашвили Кодориді Жоғарғы Абхазияға ауыстырылғандығын
жариялады. Сол уақытта 12 қарашада Оңтүстік Осетияның парламенті Грузияның
1920 және 1989-1992 жылдардағы оңтүстік осетиндіктерге жасаған геноциді
үшін моральді және құқықты жауапкершілік мойындауы үшін Солтүстік Осетия-
Алания, Карачаево-Черкесия және Кабардино-Балкария республикаларына өтініш
білдірген болатын. Абхазияның халықтық жиналысы Ресей басшылығына
республиканың тәуелсіздігін мойындау және екі ел арасында ассоцияланған
қатынас орнату жөнінде өз өтінішін жолдады. Абхазия мен Оңтүстік Осетия
басшылықтарының өтініштері ресей-грузин қайшылықтарының ең қызу сәтінде
жасалғандықтан, экономикалық санкциялар мен транспорттық блокадалармен қоса
мойындалмаған аймақтар Грузияға жасалатын күшті саяси қысымға айналуы
мүмкін. Әсіресе, Шешенстан Республикасының президенті Алу Алханов
Мәскеудегі пресс-конференцияда шешендіктер Абхазия мен Оңтүстік Осетиядағы
жағдайға онда соғыс қайта басталған жағдайда араласуға дайын екендігін
хабарлаған болатын.
2008 жылдың 28 наурызында Тбилисидағы стратегиялық зерттеулер
орталығында Михаил Саакашвили Грузия мен Абхазия арасында Грузияны
бөлшектеуден басқа келіссөз жүргізу арқылы шешіле алмайтын ешқандай даулы
мәселе жоқ екендігін хабарлады. Барлық өзге мәселелер – шексіз автономия,
кең көлемді федерализм және Грузияның орталық органдарында маңызды өкілдік
етуге кепілдік береміз,-деді президнт. Сонымен қатар, Ресей міндетті түрде
бұл үрдіске грузин-абхаз қақтығысына тікелей қатысушы емес, ал оның
шешілуіндегі делдал ретінде ғана қатысуы керек екендігін айтып өтті. Өз
кезегінде Абхазия мен Оңтүстік Осетия биліктері Саакашвилидің еркін
экономикалық зона және кең көлемді автономия жөніндегі ұсынысын назарсыз
қалдырды. Оңңңтүстік Осетияның Сыртқы істер министрі Мурадо Джио Тбилиси
мен республикалар арасында қарапайым сенімнің болмағандығынан ешқандай
келісімдер жөнінде әңгіме болуы мүмкін еместігін ескертті. Екі жақ
арасындағы барлық келісімдерді жоққа шығару үшін Груия Абхазияның Кодор
қыратына әскерлер енгізген болатын. Ал Оңтүстік осетиндіктер алдымен Грузия
өз әскерлерін шығарып, өз ойын өзгерткендігін көрсеткенін талап етіп отыр.
Ресей Федрациясының Сыртқы істер министрлігі Ресей президентінің
мойындалмаған республика басшыларының жасаған ұсынысына жауап ретінде Ресей
Абхазия мен Оңтүстік Осетияны қолдауға дайын. ТМД елдерінің институтының
директорының орынбасары Владимир Жарихин президент Путиннің ұсынған
ұсынысын республикалар мен Ресей арасындағы мүмкін тайвань мәселесін
мысалға келтірді (1978 жылы АҚШ Тайваньді Қытайдың бір бөлігі деп
мойындаған болатын, алайда де-факто ретінде оларға экономикалық, саяси
қолдау көрсетуді жалғастырды). Ресей дәл осыны қайталап отырғандай. Егер
Грузия НАТО құрамына кіретін жағдайда аталған екі республиканы де-юре деп
тану құқығын сақтап отыр.
Грузияның агрессивті саясаты жөнінде айтатын болсақ, бұл қақтығыс алдын-
ала тек Грузия тарапымен ғана емес, сонымен қатар Ресей жағынан да
дайындалғандығы белгілі. Президент Саакашвилидің саясаты жағынан
Цхинвалдағы болған оқиға тек Ресейге ғана қатысты болмай, тікелей батысқа
да бағытталған қимыл болып табылды. Себебі Грузияның түсінігінше, сонау он
бес жыл бойы Абхазия мен Оңтүстік Осетия аумағына ресейлік бейбітшілік
орнатушылардың енуіне тоқтату жасай алмаған батыс елдері мен халықаралық
ұйымдар қаншама шаралар жүргізгенімен бұл шиеленісті түбегейлі өзгертердей
қадам жасамағандығы анық. Алайда осыған қарамастан екі ел арасындағы
байланыс бүгінгі күні өз жалғасын табуда. Екі жақты қарым-қатынастың жалпы
сипаттамасы мен олардың болашақта даму деңгейі төңірегіндегі мәселелер
келесі тақырыпша көлемінде қарастырылатын болады.
1.3 XXI ғасырдың басындағы Ресей-Грузия қатынастарының жалпы
сипаттамасы
XXI ғасырдың басындағы Ресей мен Грузия арасындағы байланыс алдыңғы
өткен соңғы онжылдықтағыдай емес, әлдеқайда өзгерістерге ұшырағаны
мәлім. Мәскеудің Грузияға байланысты жүргізіп отырған саясаты жүйелі
түрде емес дейді кейбір саясаткерлердің айтуынша. Дәл осыны грузиндік
сыртқы саясатқа қатысты да айтуға болады. Алайда Грузия алдында бүгінгі
күні ұлттық мінездегі бірнеше шешілмей тұрған мәселелер бар. Біріншіден-
ол өмір сүру (выживание). Бұл үрдісте Ресейдің алатын орны ерекше,
әсіресе энергоресурстар факторы жайында айтатын болсақ. Келесі міндеттің
бірі-егемендік пен аумақтық тұтастықты сақтау. Көптеген ресейлік
саясаткерлер Ресей Грузияның аумақтық тұтастығын сақтауды қолдайды деп
те өз ойларын білдіріп жатты. Ал үшінші міндет-ол Грузияның өз ұлттық
қауіпсіздігі үшін әлеует (потенциал) жасау. Осы кезеңнің тағыц бір
өзекті мәселесі-ол ішкісаяси тұрақтылыққа қол жеткізу болып саналады.
Ресей мен Грузия арасындағы қарым-қатынастың түзелуінің негізгі шарты
екі ел арасында конструктивті әріптестік орнату, Ресейдегі демократияны
нығайтып, оның батыс елдерімен қатынасын ары қарай ынтымақтастық негізде
дамыту болып табылады.
Грузиядағы шексіз дистабилизациялардың себебі-ол елбасына жасаған
қастандық. Барлық қауіпті қатерлер Грузияның өз ішінен, яғни ішкі саяси
жағдайдан. Жаңа ғасырға алғаш қадам басқан сәтте Грузияда антиресейлік,
сәйкесінше Ресейде антигрузиндік көңіл-күй болмағаны белгілі. Екіжақтың
да қарым-қатынасты шиеленісті жағдайға әкеліп соқтықтыратын қателіктер
де аз болған жоқ. Сонымен, екі мемлекеттің тығыз байланысының тез арада
нашарлап кетуін негіздейтін бірнеше жалған пікірлердің қалыптаса
бастағаны анық. Олар: Екі жақты қатынастың шиеленісуіне Э.Шеварднадзе
кінәлі екендігі. Алайда сыртқы саясат сарапшыларының пікірінше, кейінгі
қайраткерлерге қарағанда Шеварднадземен тіл табысу әлдеқайда оңайырақ
екендігі анықталды; Бәрібір Грузия Ресейсіз алысқа бара алмайды деген
жалған ой; Грузия-жеткілікті жетілмеген мемлекет. Ал грузиндік сыртқы
саясаттағы тағы бір қате ұстаным-ол Грузияның тез арада НАТО құрамына
кіруге жасап жатқан әрекеті, яғни альянс құрамына кіргенмен шешімін таба
алмай келе жатқан шиеленісті мәселелер реттеле қалатынына жүктелген
сенімділік. Екі жақтың саясаткерлерінің кездесуінде бұл мәселе
талқыланып, мұндай өзгерістер бірер жылдар ішінде бола қоймайтындығы
жөніндегі ойларының бір жерден шығуын айтуға болады. Ең басты
мәселелердің бірі-ол Грузия өзін қауіпсіз деп санай алматындығында.
Ресейлік саясаткерлер бұл жайында ойлануға тиіс. Сонымен қатар,
Грузияның НАТО-ға енуі Ресейге қарсы ешқандай саяси мүдденің
болмайтындығы жөнінде де әңгіме болды. Грузия Ресейге қарағанда өзінің
белгілі бір саяси ұстанымы мен бағытын анықтап, тек интеграциялық мәселе
төңірегінде ғана емес, ал тікелей АҚШ-қа қатысты ұстанатын ұстаным мен
стратегиялық таңдау жасағаны анық. Оған мысал бола алатын құжат-ол ақш
ПЕН Грузия арасындағы қорғаныс саласындағы қол қойылған келісім. Осыған
қарағанда Грузия толыққанды тәуелсіз мемлекет емес, ал ол тек АҚШ
қолындағы қуыршақ сияқты. Бұдан, Ресей Грузиямен тәулсіз мемлекет
ретінде тілдесе алмайды ма деген қорытындыға келеміз. Ал мұндай жағдайда
Кавказдағы шиеленісті қақтығыс мәселесін Ресей Тбилисимен емес, ал
Вашингтонмен шешетіні ғажап емес. Грузиндер грузин-абхаз соғысындағы
ресейлік ретке келтірушілермен соғысқан сияқты, аяғында абхаздық
мәселені ғана емес, ал ресей-абхаздық мәселені шешпіп жүру талабы
туындауы мүмкін. Грузиндік делегация мүшелерінің айтуына қарағанда,
Ресей Грузия үшін сыртқя саяси бағыттағы ең басты басымдылықтардың бірі
болып табылады, ал керісінше Ресей үшін Грузия мұндай қажеттілікті
тудырмайтын көрінеді.
Грузия президентінің Грузияның болашағы үшін атты концепциясында
бүгінгі таңдағы Грузияның стратегиялық әріптестері-АҚШ пен Ресей
Федерациясы екендігін мәлімдеді. [] Алайда, расында солай болғанымен,
екі ел арсындағы қарым-қатынастарда ешқандай маңызды перспективалық
жобалар өте аз екендігі анықталды.
Бүгінгі күнгі екіжақтың ресей мен грузиндерді біріктіретін, терең
мәдени тамырлармен байланысқан қатынасты көруге болады. Сонымен қатар,
ресейлік мәдениеттің Грузияға оралуы-көбіне батысқа еліктеушілік жеңінде
жүрген мәдениеттің қайта оралуының белгісі болып табылады.
Саяси бағытты таңдаудағы туындаған қиындық әрқашан адами құндылықтар
негізінде болуы керек. Сондықтан, егер екі елдің халқы христиандықтың
түбінде жатқан ортақ құндылықтарды ескеретін болса, саяси және
экономикалық прагматизм арқылы шешілетін мәселелерге жауап қайтара
отырып, шешілмей келе жатқан қақтығыстарды шешу жолдарын іздестіру
әлдеқайда оңайшылыққа түсуі мүмкін еді.
Грузия мен Ресей арасындағы қарым-қатынастың экономикалық
аспектілеріне келетін болсақ, бұл саладағы қатынас екі мемлекет
арасындағы әріптестікті нығайтпаса да, Ресей мен Грузия арасындағы қарым-
қатынастың түзелуіне өз септігін тигізеді деген үміттеміз. 1991 жылы
Ресей мен Грузия арасындағы тауар айналымы 6 млрд, Ақш долларын құрады,
бұл Армения, Қырғызстан, Молдова, Тәжікстан мен Түркменстан арасындағы
тауарайналымына жете қойған жоқ болатын. Ал енді бүгінгі күнгі, яғни сол
кезден бері 10 жыл ішінде 2001 жылы бұл көрсеткіш 140 млн, долларға
жеткені, яғни шамамен 40 рет төмендегені белгілі болды. ТМД елдерінің
ішіндегі тауарайналымының ең қатты тез қарқынды түрде төмендеуі тек
Грузияда ғана байқалған сияқты. Салыстыру үшін қосымша мысал: Ресей
Белорусиямен 11 жыл ішінде бар-жоғы екі-ақ есе, Қазақстанмен төрт есе,
Украинамен алты есе, ал Молдовамен он есе төмендеген болатын.
Грузиядағы өндірістік өнімдері 77% , ал Ресейдегі болса 35% қысқарып
отыр. Экономикалық қатынастардағы мұндай күрт төмендеулерге қарап, Ресей
мен Грузия арасында шын мәнінде айналымға салатын агроөндірістік кешен
мен марганейті мыстардан басқа еш нәрсе қалмаған сияқты. Осыған орай,
грузиндік нарықта өз пайда көздерін тауып алған ресейлік бірнеше беделді
компаниялардың рөлін ерекше атап өткен жөн. Мысалға, ИТЭРА
компаниясының Грузиямен газ тасымалдау саласындағы әріптестігі сегіз жыл
бұрын басталған болатын. Нәтижесінде, Ресей мен Грузияның арасындағы
бүгінгі күнгі табиғи газды тасымалдау мәселелерінің қиыдығы туындамайтын
болды. ИТЭРА мен Грузия арасындағы табиғи газды слып-сату әріптестігі
Грузияның ресейлік компания алдында 90 млн.долларға жуық қарызы бар
деген жалған сыбыстар да пайда бола бастады. Шын мәнінде, бұл тек
компанияның Грузия экономикасына салған инвестициясы еді. ИТЭРА тек
тасымалдаумен ғана емес, сонымен қатар өңдеу, газды бөлу
технологияларымен, мамндарды дайындаумен де айналыса ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz