Құрылыс мердігерлік шартының ұғымы және элементтері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І. ҚҰРЫЛЫС МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫНЫҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
1.1. Құрылыс мердігерлік шартының анықтамасы және қоғамдағы алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2. Құрылыс мердігерлік шарттың тараптары және нысаны ... ... ... ..21
1.3 Құрылыс мердігерлік шартының жасасу тәртібі және мерзімі ... ..24
II. ҚҰРЫЛЫС МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ОРЫНДАЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
2.1. Құрылыс мердігерлік шартының мазмұны және орындалуы ... ... .30
2.2. Құрылыс мердігерлік шартындағы тапсырысшының құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.3. Құрылыс мердігерлік шартындағы мердігер және қосалқы мердігердің құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
IIІ. ҚҰРЫЛЫС МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫ БОЙЫНША ТАРАПТАРДЫҢ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ
3.1. Құрылыс мердігерлік шартындағы мердігердің өз міндеттемесін орындамағаны немесе тиісті түрде орындамағаны үшін жауапкершілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
3.2. Құрылыс мердігерлік шартындағы тапсырысшының өз міндеттемесін орындамағаны немесе тиісті түрде орындамағаны үшін жауапкершіл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
І. ҚҰРЫЛЫС МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫНЫҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ЭЛЕМЕНТТЕРІ
1.1. Құрылыс мердігерлік шартының анықтамасы және қоғамдағы алатын орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.2. Құрылыс мердігерлік шарттың тараптары және нысаны ... ... ... ..21
1.3 Құрылыс мердігерлік шартының жасасу тәртібі және мерзімі ... ..24
II. ҚҰРЫЛЫС МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ ЖӘНЕ ОРЫНДАЛУЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
2.1. Құрылыс мердігерлік шартының мазмұны және орындалуы ... ... .30
2.2. Құрылыс мердігерлік шартындағы тапсырысшының құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.3. Құрылыс мердігерлік шартындағы мердігер және қосалқы мердігердің құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
IIІ. ҚҰРЫЛЫС МЕРДІГЕРЛІК ШАРТЫ БОЙЫНША ТАРАПТАРДЫҢ ЖАУАПКЕРШІЛІГІ
3.1. Құрылыс мердігерлік шартындағы мердігердің өз міндеттемесін орындамағаны немесе тиісті түрде орындамағаны үшін жауапкершілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
3.2. Құрылыс мердігерлік шартындағы тапсырысшының өз міндеттемесін орындамағаны немесе тиісті түрде орындамағаны үшін жауапкершіл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
Жалпы адамзат пайда болғаннан бастап, әр адам құрылыс жүргізіп келеді. Тарихқа көз тастайтын болсақ, сонау қүлиеленушілік қоғамдағы адамдар да құрылыс жүргізген. Міне құрылыстағы қатынастар сол кезден бастап дамып, бүгінгі күнге дейін жалғасуда және одан әрі дамуда. Сонымен бірге менің жұмысыма қатысты, мердігерлік қатынастар да дамып келеді. Құрылыстағы адамдардың арасындағы қатынастары және мердігерлік қатынастардың дамуымен бірге ол қатынастарды құқықтық реттеу механизмдері де дамуда.
Еске түсіретін болсақ, кеңестік дәуірде осы құрылыс мердігерлігін реттеу сол кезге сай нормаларымен, мысалы: 1994жылы 3 наурызда ҚР құрылыс министрлігімен қабылданған «Капиталдық құрылыс жөніндегі мердігерлік шарттар туралы» ережемен реттеліп отырды. Ал содан кейін, біз тәуелсіздік алдық, біздің азаматтық қоғамымыз қоғамдық қатынастарды реттеу үшін өзгеше нормалардың пайда болуын қажет етті. Сөйтіп, Қазақстан Республикасында алғашқы тәуелсіздік жылдары құқықтық реформа жүріп, бұрынғы заңдар біздің экономикамыздың деңгейіне, әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты сәйкесінше өзгерді. Өстіп құрылыстағы мердігерлікті құқықтық реттеудің өзіне тән ерекше, жаңа нормалар пайда болды. Бұл нормалардың болуы құрылыс мердігерлік қатынастарын реттеуді және онда туындаған проблемаларды шешуге мүмкіндік береді. Сонымен құрылыс мердігерлік қатынастарын реттеуге Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 32 тарауының 3 параграфы арналған.
Еске түсіретін болсақ, кеңестік дәуірде осы құрылыс мердігерлігін реттеу сол кезге сай нормаларымен, мысалы: 1994жылы 3 наурызда ҚР құрылыс министрлігімен қабылданған «Капиталдық құрылыс жөніндегі мердігерлік шарттар туралы» ережемен реттеліп отырды. Ал содан кейін, біз тәуелсіздік алдық, біздің азаматтық қоғамымыз қоғамдық қатынастарды реттеу үшін өзгеше нормалардың пайда болуын қажет етті. Сөйтіп, Қазақстан Республикасында алғашқы тәуелсіздік жылдары құқықтық реформа жүріп, бұрынғы заңдар біздің экономикамыздың деңгейіне, әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты сәйкесінше өзгерді. Өстіп құрылыстағы мердігерлікті құқықтық реттеудің өзіне тән ерекше, жаңа нормалар пайда болды. Бұл нормалардың болуы құрылыс мердігерлік қатынастарын реттеуді және онда туындаған проблемаларды шешуге мүмкіндік береді. Сонымен құрылыс мердігерлік қатынастарын реттеуге Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 32 тарауының 3 параграфы арналған.
Нормативтік құқықтық актілер:
1. «Қазақстан Республикасының Констнтуциясы» Алматы. 1995ж 30 тамыз. Өзгерістер мен толықтырулар. 7.10.98. -Алматы: Жеті Жарғы. 2002.
2. «Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі». (Жалпы бөлім) 1994ж 27 желтоқсан (1995 ж 1 наурызда күшіне енді) -Алматы: Жеті Жарғы. 2004.
3. «Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі» (Ерекше болім) 1999ж 1 шілде. -Алматы: Жеті Жарғы. 2004 ж.
4. «ҚРғы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 21.07.2001 ж.
5. «Сәулет, қала құрылысы және құрылыс мәселелері жөніндегі өкілетті мемлекеттік орган туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің №126 Қаулысы. 26.01.2002 ж.
6. ҚР «Шетел инвестициялары туралы» Заңы. 27.12.1994 ж.
7. ҚР Президентінің «Лицензиялау туралы» № 2200 Заң күші бар жарлығы. 17.04.1999 ж.
8. ҚР «Экологиялық сараптама туралы» Заңы 18.03.97
9. ҚР «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңы 15.07.97
10. «Гражданский Кодекс Российской Федерации». Полный текет. Изд. «ПРОГРЕСС» М.2000
Арнайы әдебиеттер:
11. Ю.Г.Басин, М.К. Сулейменов. Гражданский Кодекс Респуб¬лики Казахстан. Коментарий. Особ.часть. А., 2000. 12. «Гражданское право». Учебник.Особ.часть. Под ред. Гришаева С.П. Изд. Юрист. М., 1999
13. «Гражданское право». Учебник. Особ.часть Автор Г.А.Жайлин. Изд. «Дәнекер» А., 2001
14. «Гражданское право».Учсбннк. Особ.часть. Под.ред А.Г.Калпина. Изд. «Юрист» М., 2000
15. «Хозяйственное право». Учебник.Отв.ред. В.В.Лаптев. Изд. «Юридическая литература» М., 1983
16. «Гражданское право». Учебник. Итом. Под.ред Е.А.Суханова. Изд. «БЕК» М., 1993
17. «Гражданское право».Учебник. 3издание. Том 2. Под.ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Изд. ПРОСПЕКТ. М., 2001.
18. «Договор подряда и подобные ему договоры» Монография Автор. М.И.Брагинский. М., 1999
19. «Статистический ПрессБюллетень» № 2 А2001 Агентство РК по статистике.
20. «Казахстан сегодня» Информационно-статистический сбор¬ник. А., 1999
21. «Сборник договоров» Изд. «АянЭдет Сост. Р.А.Темиргалиева. А., 2001 «Сборник образцов гражданско-правовых документов» Уч. практич. пособие. Изд. «БЕК» М., 1994
22. «Отечественное законодательство ХІХХ веков» Пособие для семинаров.Часть 2. Под.ред. О.И.Чистякова. Изд. «Юрист» М., 1999
23. Газета «Казахстанская правда» №553 21.07.2001 «Сәулет және құрылыс» Газеті. 8 ақпан 2002 ж. №5(90)
1. «Қазақстан Республикасының Констнтуциясы» Алматы. 1995ж 30 тамыз. Өзгерістер мен толықтырулар. 7.10.98. -Алматы: Жеті Жарғы. 2002.
2. «Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі». (Жалпы бөлім) 1994ж 27 желтоқсан (1995 ж 1 наурызда күшіне енді) -Алматы: Жеті Жарғы. 2004.
3. «Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі» (Ерекше болім) 1999ж 1 шілде. -Алматы: Жеті Жарғы. 2004 ж.
4. «ҚРғы сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 21.07.2001 ж.
5. «Сәулет, қала құрылысы және құрылыс мәселелері жөніндегі өкілетті мемлекеттік орган туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің №126 Қаулысы. 26.01.2002 ж.
6. ҚР «Шетел инвестициялары туралы» Заңы. 27.12.1994 ж.
7. ҚР Президентінің «Лицензиялау туралы» № 2200 Заң күші бар жарлығы. 17.04.1999 ж.
8. ҚР «Экологиялық сараптама туралы» Заңы 18.03.97
9. ҚР «Қоршаған ортаны қорғау туралы» Заңы 15.07.97
10. «Гражданский Кодекс Российской Федерации». Полный текет. Изд. «ПРОГРЕСС» М.2000
Арнайы әдебиеттер:
11. Ю.Г.Басин, М.К. Сулейменов. Гражданский Кодекс Респуб¬лики Казахстан. Коментарий. Особ.часть. А., 2000. 12. «Гражданское право». Учебник.Особ.часть. Под ред. Гришаева С.П. Изд. Юрист. М., 1999
13. «Гражданское право». Учебник. Особ.часть Автор Г.А.Жайлин. Изд. «Дәнекер» А., 2001
14. «Гражданское право».Учсбннк. Особ.часть. Под.ред А.Г.Калпина. Изд. «Юрист» М., 2000
15. «Хозяйственное право». Учебник.Отв.ред. В.В.Лаптев. Изд. «Юридическая литература» М., 1983
16. «Гражданское право». Учебник. Итом. Под.ред Е.А.Суханова. Изд. «БЕК» М., 1993
17. «Гражданское право».Учебник. 3издание. Том 2. Под.ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. Изд. ПРОСПЕКТ. М., 2001.
18. «Договор подряда и подобные ему договоры» Монография Автор. М.И.Брагинский. М., 1999
19. «Статистический ПрессБюллетень» № 2 А2001 Агентство РК по статистике.
20. «Казахстан сегодня» Информационно-статистический сбор¬ник. А., 1999
21. «Сборник договоров» Изд. «АянЭдет Сост. Р.А.Темиргалиева. А., 2001 «Сборник образцов гражданско-правовых документов» Уч. практич. пособие. Изд. «БЕК» М., 1994
22. «Отечественное законодательство ХІХХ веков» Пособие для семинаров.Часть 2. Под.ред. О.И.Чистякова. Изд. «Юрист» М., 1999
23. Газета «Казахстанская правда» №553 21.07.2001 «Сәулет және құрылыс» Газеті. 8 ақпан 2002 ж. №5(90)
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І. Құрылыс мердігерлік шартының ұғымы және элементтері
1. Құрылыс мердігерлік шартының анықтамасы және қоғамдағы алатын орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2. Құрылыс мердігерлік шарттың тараптары және нысаны ... ... ... ..21
3. Құрылыс мердігерлік шартының жасасу тәртібі және мерзімі ... ..24
II. Құрылыс мердігерлік шартының мазмұны және орындалуы туралы жалпы
ережелер
1. Құрылыс мердігерлік шартының мазмұны және орындалуы ... ... .30
2. Құрылыс мердігерлік шартындағы тапсырысшының құқықтары мен міндеттері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3. Құрылыс мердігерлік шартындағы мердігер және қосалқы мердігердің
құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
IIІ. Құрылыс мердігерлік шарты бойынша тараптардың жауапкершілігі
1. Құрылыс мердігерлік шартындағы мердігердің өз міндеттемесін
орындамағаны немесе тиісті түрде орындамағаны үшін жауапкершілігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
2. Құрылыс мердігерлік шартындағы тапсырысшының өз міндеттемесін
орындамағаны немесе тиісті түрде орындамағаны үшін
жауапкершіл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..50
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .53
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
Кіріспе
Жалпы адамзат пайда болғаннан бастап, әр адам құрылыс жүргізіп келеді.
Тарихқа көз тастайтын болсақ, сонау қүлиеленушілік қоғамдағы адамдар да
құрылыс жүргізген. Міне құрылыстағы қатынастар сол кезден бастап дамып,
бүгінгі күнге дейін жалғасуда және одан әрі дамуда. Сонымен бірге менің
жұмысыма қатысты, мердігерлік қатынастар да дамып келеді. Құрылыстағы
адамдардың арасындағы қатынастары және мердігерлік қатынастардың дамуымен
бірге ол қатынастарды құқықтық реттеу механизмдері де дамуда.
Еске түсіретін болсақ, кеңестік дәуірде осы құрылыс мердігерлігін
реттеу сол кезге сай нормаларымен, мысалы: 1994жылы 3 наурызда ҚР құрылыс
министрлігімен қабылданған Капиталдық құрылыс жөніндегі мердігерлік
шарттар туралы ережемен реттеліп отырды. Ал содан кейін, біз тәуелсіздік
алдық, біздің азаматтық қоғамымыз қоғамдық қатынастарды реттеу үшін өзгеше
нормалардың пайда болуын қажет етті. Сөйтіп, Қазақстан Республикасында
алғашқы тәуелсіздік жылдары құқықтық реформа жүріп, бұрынғы заңдар біздің
экономикамыздың деңгейіне, әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты
сәйкесінше өзгерді. Өстіп құрылыстағы мердігерлікті құқықтық реттеудің
өзіне тән ерекше, жаңа нормалар пайда болды. Бұл нормалардың болуы құрылыс
мердігерлік қатынастарын реттеуді және онда туындаған проблемаларды шешуге
мүмкіндік береді. Сонымен құрылыс мердігерлік қатынастарын реттеуге
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 32 тарауының 3 параграфы
арналған.
Менің осы жұмысым құрылыс саласындағы мердігерлік қатынастарын
реттеуіне бағытталған заңдарға және құрылыс мердігерлік шартына арналады.
Сөйтіп, осы жұмысымда құрылыс мердігерлік шартының сонау рим құқығында
пайда бола бастағаннан қазіргі кездегі құрылыс мердігерлік шартының өзіне
тән ерекшеліктеріне дейінгі мәселелер қарастырылады.
Жалпы құрылыс мердігерлік шартының қазіргі кездегі қалыптасуына,
тәуелсіздік алғаннан кейін еліміздің жоспарлы экономикалық жүйеден нарықтық
экономикаға көшуі бірденбір себеп болып табылады. Сол кезде жекешелендіру
процесс жүріп өтті де, ірі құрылыс ұйымдары ыдырап жеке тұлғалардың
қолдарына тиді. Міне сол жеке ұйымдарға инвестициялық салымдар салынып
қайта жаңартылып, қалпына келіп қайта құрылыс өндірісіне келгенше және
біртіндеп дамығанша біраз уақыт өтті. Сонымен, 2000 жылдары құрылыс
мердігерлік қызметі жаңа қарқынмен дами отырып белсенділігін көрсетті.
Көптеген жеке құрылыс ұйымдар, фирмалар барлық қарқынмен құрылыс жүргізді.
Бұл фактімен Астана қаласының салынуы да байланысты. 2000 жылы
республикамызда 2967 мердігерлік ұйымдар тіркелген. Олардың құрылыс
мердігерлік шарты бойынша атқарған жұмыстары 142 млрд теңгені құрады және
бұл көрсеткіш 1999 жылға қарағанда 1.8 есе көп. Орта есеппен орындалған
құрылыс жұмыстары мен қызмет көрсету бойынша әр құрылыс ұйымына шаққанда
47.8 млн. теңгеден келеді екен. Ал 1999 жылы 27.3 млн, 1998 жылы 18.3 теңге
болған.
Құрылысты инвестициялауға келсек, мысалы, Астана қаласының
статистикалық басқармасының статистикалық мәліметтері бойынша 2001 ж тек
Астана қаласына салынған инвестиция көлемі 1 млрд 395 млн теңгені құрады.
Аталған инвестицияның 78.8%-і күрделі құрылысқа берілген. Осыдан біз,
құрылыс жұмыстарының көбейіп, сонымен қатар құрылыс мердігерлік шарттары да
жиі жасалынып жатыр деген ойдамыз.
Қазіргі танда жалпы қызмет көрсету, оның ішінде құрылыс мердігерлік
қызметін зерттеуге көптеген ғалымдар көңіл бөлуде.
Мысалы, жалпы мердігерлік шарттарға және соның ішінде құрылыс
мердігерлік шарты жайлы Брагинский М.И Договор подряда и подобные ему
договоры атты еңбегінде толық ашып, осы қатынастардың құқықтық табигатын
ашқан. Сонымен бірге осы саланы зерттеуге Басин Ю.Г., Гришаев С.П., Жайлин
ГА., Иоффе О.С., Калпин А.Г., Лаптев В.В., Мейер Д.И., Масляев А.И.,
Сүлейменов М.К., Сергеев А.П., Толстой Ю.К. және т.б. ғалымдар үлес қосқан.
Ол ғалымдардың осы қатынасты зерттеуінің нәтижесі, бұл қатынастың дамуына
да түрткі болды.
Бұл бітіру жұмысын жазудың не мақсаты бар? деген сұрақ туындауы
мүмкін. Оған жауап: азаматтық заңнамадағы құрылыс қатынастарын реттейтін
құқықтық базасына соңғы жылдарда енгізілген жаңалықтарға сәйкес құрылыс
мердігерлік шартының өзіне тән ерекшеліктерін түгел қарастырып, оларды
көрсету, сонымен қатар осы саладағы қатынастардың заң түрғысынан реттелуін,
сол нормаларды қолданудың салдарын атап көрсету болып табылады.
Зерттеудің пәні тараптардың құрылыс саласындағы қатынастарының жүзеге
асуы барысында, әсіресе құрылыс мердігерлік шартының орындалу кезіндегі
туындайтын тараптардың құқықтары ең міндеттерінің пайда болуы және оның
іске асу ерекшеліктерін көрсету.
Бұл жұмысты жазу барысында бұрын заңды күшке ие болған және қазір
заңды күшке ие нормативтік актілер, тәжірибелі мәліметтер, оқулықтар
пайдаланылып, жүйеленіп осы жұмыс тақырыбының толық ашылуының құралы болды.
Сонымен қатар, жүмыстың тақырыбының ашылуына ықпал ететін қолданылатын
өдістер. Әдістерге келсек, жоғарыда аталған нормативтік құқықтық актілерге
анализ, синтез, жүйелеу әдістерін және ең маңызды әдіс; - ол салыстыру
әдісін қолдана отырып жұмысты зерттеу. Өйткені әр нәрсе, салыстыру арқылы
танытады деген қағида, нақыл сөз бар.
Бұл диплом жұмысымды келесідей жүйелеп жазғанды дұрыс көрдім. Ең
бірінші, кіріспе, одан кейін негізгі бөлім және жұмыс бойынша қорытынды.
Негізгі бөлімнің ішінде құрылыс мердігерлік шартының ұғымы мен
элементтеріне, шарттың мазмұны мен орындалуы туралы ережелерге, және үшінші
тарауды тараптардың жауапкершілігіне арнадым.
І. Құрылыс мердігерлік шартының ұғымы және элементтері
1.1. Құрылыс мердігерлік шартының анықтамасы және қоғамдағы алатын
орны
Жұмысымның тақырыбы Құрылыс мердігерлік шарты болғандығымен де,
жалпы мердігерлікке сипаттама бергенім дұрыс болар.
ҚР АК 616 бабының 1 тармағына сәйкес Мердігерлік шарты бойынша бір
тарап (мердігер) екінші тараптың (тапсырысшының) тапсырмасы бойынша белгілі
бір жұмысты атқаруға және белгіленген мерзімде оның нәтижесін тапсырысшыға
өткізуге міндеттенеді, ал тапсырысшы жұмыстың нәтижесін қабылдап алуға және
оған ақы төлеуте (жұмыстың бағасын төлеуге) міндеттенеді.
Мердігерлік шарттан туындайтын қатынастар жұмысты атқару жөніндегі
міндеттемслерге жатады және олардың көмегімен белгілі бір тұлғаның істеген
жұмысының нәтижссі белгілі ақша сомасына ауыстырылады. Сөйтіп, бұл
міндеттеме экономикалық қатынастарды реттейді деп айтуға болады. Басқаша
айтқанда, мердігерлік борышкердің белгілі бір затты беруі емес, белгілі бір
жұмысты атқару міндеттемесіне жатады.
Ең алғаш мердігерлік қатынастар туралы мәліметтер рим құқығьнда
көрініс тапқан. Ол кезде еске сала кетейік, феодалдардың билік етуі басым
болған, сондықтан, жұмыстың көп бөлігі құлдардың еңбек етуімен асты. Яғни,
осыдан келе, сол кездерде адамның белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыру
үшін құлдарды жұмыс істету арқылы жүзеге асты. Сонымен, осыдан туындайтын
нәрсе, сгер жұмысты құлдар атқарса, онда затты жалдау шарты жасалатын
болған, ал егер жұмысты атқарушы римнің еркін азаматы болса, онда
мердігерлік немесе қызмет көрсету шарты жасалатын болған. Жалдау шарты мен
мердігерлік шартының бөлініп кетуі міне осыдан басталады. Осы екі шарттың
ең негізгі айырмашылығы, ол мердігерлік шартының нәтижесі белгілі бір
экономикалық жетістіктерге әкеледі, ал қызмет көрсетуді жалдау шартында
жоғарыдағыдай жетістіктер жоқ.[1]
Сонымен, мердігердің жұмысты атқаруы белгілі бір жетістіктерге
жетуге, мысалы, белгілі бір затты жасап шығаруға, оңы жөндеуге, оның
қажетті қасиеттерін жақсартуға немесе қасиетін ерекшелендіретін басқа бір
жетістіктерге жетуге бағытталған және ақырында мердігер өзі жасаған
жұмыстың нәтижесін тапсырысшыға өткізу керек. Ал жасаған жұмыстың нәтижесі,
яғни белгілі бір зат немесе құрылғы тапсырысшыға өткізілмей тұрып,
мердігердің жеке меншігі болып табылады.
Сонымен қатар тағы бір тоқталып кететін жағдай, ол авторлардың көбісі
мердігерлікке арналған баптарда жұмыспен қызмет көрсетудің мазмұнын
ажыратып қарамаған. Бұл туралы, яғни мердігерлік жайлы Д.И.Мейердің көз
қарасы келесідей: "Мердігерлік" деп, бір тұлға белгілі ақы үшін, белгілі
уақыт аралығында басқа тұлғаға белглі бір қызмет көрсету, яғни ғимарат
салу, ауыр затты тасымалдауы т.с.с. туралы шарт. Бірақ мердігер, бұл
жұмысты өзі орындамайды, ол жұмысты басқа тұлғалар немесе жұмысшылар
атқарады. Сөйтіп, мердігер қызметі мердігерлікте айтылған жұмыс емес, ол
тек тапсырысшы мен жұмысты атқарушы жұмысшылар арасында делдалдық қызметпен
айналысады. Сөйтіп, ғимарат салуға мердігерлік шарты жасалады да, мердігер
еш құрылыс жұмыстарын атқармайды, ол тек құрылысшыларды жинап, олардың
үстінен қадағалау жүргізіп, осы операцняны басқарады. Сонымен мердігерлік
жеке жолдауға жақын келеді екен.[2]
Осы жоғарыдағы айтылғанға қарап мердігерлік тәжірибеде көп көрініс
таппағанын көруге болады. Бұл туралы Мейер: "шынымен де мердігерлік шарты
тәжірибеде аз кездеседі, өйткені жұмысты қажет еткен тұлға, мердігерлік
шарт жасаспайақ жеке жалдау немесе сол сияқты шарт жасасып, сондай қажетті
нәтижеге жетеді. Сөйтіп, үй салуды бастаған тұлға мердігерлік шарт
жасаспайақ, тас қалаушымен, ағаш шеберімен немесе сылақ жүргізетін тұлғамен
жеке жалдау шартын жасайды".[3]
Бұл жөнінде менің ойымша біз тәжірибеде кез келген шарт жасасқанда
нотариалдық куәландыру, оны тіркеу т.б. шартты жасасу бойынша әрекеттерді
орындағанда мұның бәрі тегін болмайды, яғни белгілі сомада ақша шығынымыз
кетеді. Бұдан айтқым келгені, жоғарыда айтылғандай бір тұлға үй салу үшін
жазбаша жеке жалдау шартын жасаспайақ үй сала алады. Мұндай жағдайда бір
жағынан үй салушы мен екінші жағынан құрылысшы, тас қалаушы т.б. тұлғалар
арасында өзара сенім қатынастары болу керек. Бірақ мұндай ауызша жеке
жалдау шарты, екі жақтың арасында қайшы жағдай туындаған кезде көп,
қиыншылық тудыруы мүмкін. Тағы да айта кетейін, тәжірибеде әсіресе
кішігірім қалаларда, ауылды аймақтарда мұндай ауызша жеке жалдау шартын
жасасу өте көп кездеседі және Осыдан нәтиже, ауызша шарт жасасу тиімсіз
болып табылады.
Сонымен мердігерлік шартпен анықталатын, міндеттемелердің негізгі
белгілері келесідей болады:
Мердігер жұмысты, тапсырысшының тапсырмасы бойынша оның
қажеттіліктерін және талаптарын қанағаттандыру мақсатында атқарады.
I. Мердігер, жұмыстың нәтижесі, белгілі бір затты жасап шығару, немесе
бар затты қайта жаңғырту, жақсарту, өзгерту болып табылатын жұмысты
атқаруға міндеттенеді.
3. Мердігерлік шарт бойынша жасалынып шыққан зат, тапсырысшының затты
қабылдап алған сәтіне дейін, мердігердің жеке меншігі болып табылады.
Мердігер шарт бойынша көзделген нәтижеге жету тәсілін, әдісін таңдауда
тәуелсіз.
Мердігер жұмысты атқару барысында тәуекелді өз мойнына алуға
міндеттенеді. Яғни мердігер жұмыс үшін алатын ақыны шартта көзделген
нәтижеге жеткен кезде ғана ала алады.
6. Мердігер жұмысты белгілі бір ақы үшін атқарады және заңда немесе
шартта көзделген жағдайлардан басқа, мердігерде ақы алу құқығы, жұмысты
атқарып, тапсырысшыға өткізгеннен кейін ғана пайда болады.
Жоғарыда аталған белгілер арқылы біз мердігерлік шартыпың
консенсуалды, ақылы, екі жақты екенін көреміз. Мердігерлік шартының басқа
консенсуалды шарттардан айырмашылығы ол жасалғаннан кейін бірден орындала
алмайды, өйткені шарт бойынша жұмысты орындау үшін белгілі бір уақыт қажет.
Бұл жөнінде О.С.Иоффе өз кезінде көңіл аударып былай деген:"Сатып алу сату
шартын жасай салып орындалатын болса, бұл ереже мердігерлік шартты реттей
алмайды, өйткені мердігерлік шарты бойынша, шартты жасасу мен ол бойынша
жұмысты орындау уақыттары әртүрлі, өйткені оған белгілі бір уақыт кетеді".
Бұл шарт, менің ойымша тек мердігерге ғана қатысты емес, тапсырысшыға
да қатысты. Өйткені, ол жұмыс белгілі бір мерзімде аяқталғаннан кейін ғана
оны қабылдап мердігерге ақысын төлейді. Бірақ, кейбір шарттар жасалғаннан
кейін бірден орындалады немесе жұмысты тапсырысшының көзінше орындайды.
Бұған мысал бола алатын әрекет ол : фотосуретті бірден шығаратын суретке
түсіру, бізге ол ретінде белгілі.[4]
Мердігерлік қатынастарды бөлек түрлерге белуге болады, ол мердігердің
атқарып жатқан жұмыс түрі мен нәтижесіне байланысты. Мысалы: Мердігердің
жұмыс нәтижесіне қарап, мердігерлік қатынастарды, жаңа затты жасап шығару
бойынша міндеттемелері деп болуге болады. Осыған байланысты затты жасап
шығаруға бағытталған шарттарды мердігерлік шарты деп, ал заттың тұтыну
қасиеттерін өзгертуге бағытталған шарттарды жұмысты орындау шарты деп
атауға болады.
Осы азаматтық құқықтық қатынастар бұрынғы заңдарға сәйкес күрделі
құрылысқа мердігерлік шарттардан қарастырылған және олардың шаруашылық
шарттардың жүйесінде ерекше рөлі болды. Көрсетілген шарттардың жасау
тәртібі, тараптардың құқықтары мен міндеттері, міндеттемелері жөніндегі
тараптардың жауапкершілігі, осының бәрі күрделі императивтік құрылыс
нормаларымен жеке жеке қарастырылатын болған. Бұл шарттарда әрине негізгі
маңызды мәселелер ол: жобалау алғы шарттарына көп көңіл бөлінген және ол
шарттармен тығыз байланысты болған.
Бастан өткен әлеуметтік экономикалық саладағы өзгерістердің
нәтижссінде тапсырысшымен мердігердің ара қатынасына елеулі өзгерістер
әкелді. Бюджет есебінен жүргізілетін құрылыс көлемі азайды, әсіресе тұрғын
үй салуда жұмыстар көп мәрте азайды, ал кейбір аумақтарда мүлдем жоқ болды.
Күрделі құрылыс саласындағы инвестициялық салымдар көбінесе мемлекеттік
емес сипатқа не. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін жаппай жекешелендіру процесі
өтті, сол кезде мемлекет қарамағынан көптеген құрылыс индустриялары, завод-
фабрикалар жеке кәсіпкерлер қолына өтті. Сөйтіп, 90-шы жылдардың ортасында
жеке меншіктік қатынастар басым болды, осыған байланысты оларды құқықтық
реттеу үшін, жаңа құқықтық база керек болды. Өйткені, оларға қатысты бұрын
қолданылған нормалар сол кездегі, яғни 1990-шы жылдардың ортасында мүлдем
сәйкес келмеді. Ал ҚР АК-тің Ерекше бөлімінің шығуына байланысты күрделі
құрылыс саласында да көптеген қайшылықтар, түсініксіз жағдайлар орнына
келіп шешілді және келесі бұрын қабылданған нормалар күшін жойды:
1. 1994 жылы 3 наурызда ҚР құрылыс Министрлігімен қабылданған ҚРғы
капиталдық құрылыс жөніндегі мердігерлік шарттар туралы уақытша ереженің
күші жойылды.
2. 1994 жылы 39 маусымда ҚР құрылыс Министрлігімен қабылданған № 75
"Мердігерлер ұйымымен қосалқы мердігерлік арасындағы қатынастар туралы"
нұсқауы күшін жойды.[5] Бұдан басқа, тағы да бірнеше мемлекеттік
органдармен қабылданған құжаттар күшін жойды.
Сонымен қазір күші бар заңның негізгі түріне келсек, ол 2001 жылы 16
шілдеде қабылданған № 24211 "ҚР-ғы сәулет, қала құрылысы және құрылыс
қызметі туралы" ҚРң Заңы. Бұл заңда осы қатынастардың субъектілері жайлы,
олардың осы қызметті жүзеге асырудағы жауапкершіліктері жайлы, сонымен
қатар осы саладағы мемлекеттік басқару туралы мәселелер қарастырылған. Осы
заңның 3ші бөлімі "Құрылыс" деп аталады. Осы бөлімде 65ші баптан бастап,
құрылыс кезінде пайда болатын қатынастарды АК-тен басқа реттеуге арналған
нормалар бар. 65ші бапта, тапсырысшы мен мердігердің сол мердігерлік
қатынастың ең басты қатысушылары болып табылатындығы айтылған.
Заңның 66 бабына сәйкес мердігерді таңдау 3 жолмен жүргізіледі:
1 Егер бұл жоба бойынша заңдармен өзгеше көзделмесе мердігерді таңдау
конкурссыз негізде жүргізіледі.
2. Жабық немесс ашық конкурс негізінде жүргізіледі.
3. Қатысушылардың алдын ала квалификациясы бойынша, немесе онсыз.
Тағыда осы заңда құрылыс процессіне қойылатын негізгі талаптар туралы,
пайдалануға берудің сапа кепілдігі жайлы мерзім 69 бапта көрсетілген, бірақ
бұл бапта ҚР АҚ 665 бабының 1 бөлігіне сілтеме жасалған, яғни онда шартта
өзгеше көзделмесе ол мерзім 10 жыл делінген. Сонымен бірге құрылыстың жалпы
сапасы туралы норма. Бұлардан басқа құрылыс объектілерін пайдалануға беруді
қабылдау туралы, қабылдайтын комиссия туралы айтылған. Ең соңғы бап
объектілерді пайдалануға беруді тапсыру мен қабылдау бойынша қатысушылардың
жауапкершілігі жайлы жазылған.
Осы заң негізінде 2002 жылдың 26 қаңтарында № 126 Сәулет, қала
құрылысы және құрылыс қызметі жөніндегі өкілетті мемлекеттік орган туралы
ҚР Үкіметінің Қаулысы шыққан.
ҚР азаматтық заңнамасымен мердігерлік қатынастардың келесі түрлері
қарастырылған: 1.Тұрмыстық мердігерлік. 2. Құрылыс мердігерлік. 3. Жобалау
әне іздестіру жұмыстарына мердігерлік. 4. Ғылыми-зерттеу, тәжірибе-
конструкторлық және технологиялық жұмыстарға мердігерлік.
Менің қарастырайын деп отырған мердігерлік қатынас түрі, ол қүрылыс
мердігерлік қатынастары және құрылыс мердігерлік шарты. Қаралып отырған
қатынас, оның құқықтық реттелуі жағынан өз кезегінде көптеген өзгерістерге
үшыраған. Социалистік экономиканың дамуының алғашқы кездерінде құрылыс
мердігерлік шарты, жалпы мердігерлік шартымен қаралатын болған. Әсіресе
1923 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енген РСФСРң АКң 220 235 баптарында,
сонымен қатар РСФСРң АКң 523 бабына № 5 Қосымша ретінде Мемлекеттік
мердігерлік және жеткізу туралы ережесінде мердігерлік жұмыстардың
кезкелген түрлерін іске асыру бойынша жалпы нормалар болған. Жоғарыда
айтылған ереже, шарттың кезкелген жұмысқа байланысты жасалуына Қарамастан
мемлекеттік органдардың қатысуымен жүзеге асқан Кездегі мердігерлік шарттың
ерекшеліктері реттелген.[6]
Қазіргі таңда мердігерлік қатынастарды реттейтін негізгі норма АК 32
тарауында көзделген. Ал мен қарастырып отырған мердігерлік қатынас түрі,
яғни құрылыс мердігерлігі туралы параграфте қамтылған.
Тәжірибедегі өндіріс процессін жобалауының күшейуіне байланысты
өндірісте жалпы мердігерлік шарт ішінен құрылыс мердігерлік шарты
ерекшеленіп, бөліне бастады. 1961 жылдан бастап барлық жүйелі азаматтық
құқықтық актілер құрылыс мердігерлік шартын жалпы мердігерлік шарттың бір
түрі деп қарамай, оны азаматтық құқықтық шарттың жеке түрі деп қарады.[7]
Енді қазір құрылыс мердігерлік шартының құқықтық реттелуі экономика
саласындағы заңдармен үйлесімді болып келеді. Бірақ онда кеңестік азаматтық
құқықтың дамуынан қалған кемшіліктер бар. Осының бәрі құрылыс мердігерлік
шартының ерекшеліктерінің көрініс табуына түрткі болды. Осы ерекшеліктер
құрылыс мердігерлік жұмыстары кезінде басқа құқықтық қатынастардың пайда
болуымен байланысты, жер учаскелеріне заттық құқықты иемденумен, салынып
жатқан объектілерді энергиямен қамтамасыз ету шарттарын жасасумен, кейбір
мемлекет органдарымен жалпы Құқықтық қатынастар орнатумен байланысты.
Сонымен құрылыс мердігерлік шарты туралы ҚР АК-ң 651 бабына сәйкес
құрылыс мердігерлік шарты бойынша мердігер тапсырысшының тапсырмасы бойынша
шартта белгіленген мерзімде белгілі бір объектіні салуға, не өзге құрылыс
жұмысын орындауға міндеттенеді, ал тапсырысшы мердігерге жұмысты орындауы
үшін қажетті жағдайлар жасауға, оның нәтижесін қабылдап алуға және ол үшін
келісілген бағаны төлеуге міндеттенеді.
Міне, күрделі құрылыс жөнінде жалпы заң нормалары туралы сипаттаманы
аяқтай келе айтатын жай, ол құрылыс заңнамасы әртүрлі құқық саласының
нормаларын иемденген, әсіресе әкімшілік қаржылық және азаматтық нормаларды
иемденген.
Бұның негізгі ерекшелігі болып заңдармен қабылданатын нормативтік
техникалық құжаттардың жүйесінің бар болуы, яғни қолданылатын құрылыс
материалдарға, құрылғыға, бұйымдарға қойылатын талаптары бар техникалық
жобалау процессін және құрылыс монтаждау жұмыстарын реттейтін ережелер
болып табылады.
Көрсетілген нормалар әртүрлі мемлекеттік өкілетті органдармен
қабылданған ұйғарымдар мен ережелерде, құрылыс нормаларында қарастырылады.
Осы нормалардың көбісі қазір жаңартылу жолында, өйткені өз кезінде жоғарыда
көрсеткендей одақтық кездерде қабылданғандары да бар. Олардың жаңартылуына
түрткі болған ғылыми-техникалық прогресс, сонымен қатар жұмыстың сапсымен
құрылыс объектісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады.
Құрылыс мердігерлік шартының негізінде атқарылатын жұмыс құрылыс
объектілерінің салынуына немесе жаңаруына әкеледі. Әрине, бұл жұмыстарды
бастамай тұрып, көптеген проблемаларды шешіп алу керек, керекті ыңғайлы жер
учаскесін алу, жобалау сметалық құжаттаманы бекіту, қала құрылыс саясатына,
өрт қауіпсіздігіне, экологиялық қауіпсіздікке жауап беретін органдардан
рұқсат алу және т.б әрекеттерді істеу керек.
Бәрімізге белгілі, құрылыс мердігерлік шартын орындау көп Уақытқа
созылады, өйткені құрылыс жұмыстары жүргізіледі және қосу жұмыстары
жүргізіледі. Осы уақыт аралығына құрылыс жұмыстарына және құрылыс
материалдарына баға өзгеріп кетуі мүмкін, осының нәтижесінде жобалау
сметалық құжаттамаға өзгерту енгізу қажеттілігі туындауы мүмкін. Міне
осының бәрі заңмен реттелген.
Құрылыс мердігерлік шарты бойынша, ондағы тараптардың арасындағы
белсенді ара қатынасын да көздейді. Мысалы: шарт бойынша тиісті нәтижеге
жету үшін ондағы түрған бөгеттерді бірге шешу; бас мердігерлік жүйесін
кеңінен қолдану; жұмыстың сапасын және қауіпсіздігін қамтамасыз ететін
нормативтер мен ережелерге бағыну т.с.с.
Қаралып отырған құрылыс мердігерлік шартының негізгі ерекшелігінің
бірі болып Құрылысты толық аяқтау туралы шарт жасасу табылады.[8] Бұл
туралы ҚР АК-нің 651 бабының 3 тармағында айтылған Құрылысты толық аяқтау
туралы шарт жасасу кезінде мердігер өзіне құрылыс және оны қамтамасыз ету
жөніндегі барлық міндеттемені алады және шарт ережелеріне сәйкес
тапсырысшыға пайдалануға дайын объектіні тапсыруға тиіс.
Тараптардың келісімі бойынша тапсырысшы, құрылыс бойынша материалдық
ресурстармен қамтамасыз ету сияқты кейбір міндеттемені өз мойнына алуы
мүмкін. Бірақ тапсырысшы ондай міндеттемелерді мойнына алса да, мердігер,
құрылысты толық аяқтап, объектіні пайдалануға дайын түрінде тапсырысшыға
өткізу туралы шартта міндеттенген. Әдетте өндіріс объектілерін салу
барысында мердігерге техникалық құжаттаманы да, техникалық жобалауды да
және пайдалану ережелерін де өткізу міндеттемесі жүктеледі.
Құрылыс мердігерліктің құқықтық реттелуінің бір ерекшелігі, ол
тараптардың қатынастары мердігер өз жұмысының нәтижесін тапсырысшыға
откізгеннен кейін да жалғаса беруі мүмкін. Өйткені мердігер жұмыс
нәтижесін, яғни белгілі бір дайын объектіні тапсырысшыға өткізген соң, сол
объектіге байланысты объектіні пайдалануға беру немесе тапсырысшының
жұмыскерлерін объктіні пайдалану бойынша үйрету, әртүрлі ережелерді
дайындау сияқты қызмет көрсету жұмыстарын жүргізіп бере алады. Бұл жөнінде
қызмет көрсетудің көлемі, бағасы т.б сипаттамалары құрылыс мердігерлік
шартының өзінде қарастырылады. Бұл мәселе туралы халықаралық құрылыс
тәжірибесінде де қолданылады. Оның атауы өнімді қолға беру орысша
айтқанда продукция на руки деп аталады. Бұл шарт бойынша мердігер, өзі
салған объектіні пайдалануға дұрыс берілу үшін оны тек салып қана қоймай
тапсырысшының персоналына, объектінің техникалық, жүргізушілік білімі мен
ыңғайын да беріп кетуге міндеттенеді.[9]
Құрылыс мердігерлік қатынастардың табигаты жоғарыда айтылған
міндеттемелерді, сонымен қатар жүргізілген кәсіби қызметтің жоғары дәрежеде
өтуін қамтамасыз ететін және объектіні өткізілгеннен кейінгі туындайтын
қызметтестікті дамытуға жол береді.
ҚР АК 666 бабының 1 тармағына сәйкес құрылыс мердігерлік шартында
тапсырысшының талап етуі бойынша және тапсырысшының есебінен мердіГер
жауапты болмайтын кемшіліктерді (ақаулар мен шала істелген жұмыстарды)
мердігердің жою міндеті көзделуі мүмкін.
Осы баптың 2 тармағына сәйкес шарттың нысанасымен тікелей байланысты
болмаған немесе өзіне қатысы жоқ себептермен мердігердің орындауы мүмкін
болмаған жагдайда мердігер осы баптың 1 тармағында көрсетілген жұмыстарды
орындаудан бас тартуға құқылы. Мұндай жағдайда мердігерліктің де қызмет
көрсетуді де элементтері бар шарттар туралы әңгіме болып отыр. ҚР АК 687
бабына сәйкес Мердігерлік туралы жалпы ережелер және тұрмыстық мердігерлік
туралы ережелер, егер осы Кодекстің 683, 686 баптарына, сондайақ өтелмелі
қызмет көрсету шарты нысанасының ерекшеліктеріне қайшы келмесе, өтелмелі
қызмет көрсету шартына қатысты қолданылады.
Ендігі тоқталатын нәрсе, осы құрылыс мердігерлік шартының біздің
қоғамымыздағы және мердігерлік шарттар жүйесіндегі орны. Ең бірінші
мердігерлік шарттардың арасындағы орнына келсек, өзіміз білетіндей
азаматтық кодексте мердігерліктің бірнеше түрі көрсетілген. Осылардың
ішінде құрылыс мердігерлік шарты, өзінің ерекшеліктерімен басқа
мердігерліктерге ұқсамай ерекшеленіп тұр. Оның өзіне тән келесідей
ерекшеліктері бар: шарт бойынша жұмыс объектінің тұрған жерінде
жүргізіледі; шарттың пәні ерекше ол, ғимарат, құрылғы немесе т.б. құрылыс
жұмысының нәтижесі; шарттың субъектілік құрылымы, яғни құрылыс саласындағы
инвестициялық қызметтің қатысушылары мердігер мен тапсырысшының арасындағы
келісімділік байланысының ұзақтығы; қосалқы мердігерлік жүйесін кеңінен
қолдану; құрылыс саласындағы қатынастарды реттейтін арнайы нормативтік
актілердің бар болуы.[10] Міне осы ерекшеліктер арқылы құрылыс мердігерлік
шарты басқа Мердігерлік шарттарға қарағанда тәжірибеде көбірек
қолданыңатыны дәлелденеді. Ал енді құрылыс мердігерлік шартының қоғамдағы
алатын орнына келсек, құрылыс мердігерлік шарты құрылыс қатынастарын
реттеуді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін шарт болып табылады сонымен
қатар, құрылыстағы жұмыскерлердің біліктілігінің, кәсіби мамандығының
жоғарылауына түрткі болады. Сонымен бірге құрылыс қатынастары дамыған сайын
құрылыс сапасы да жоғарылайды және ең маңызды жері ол үйлер мен көрікті
ғимараттардың жаңартылын, салынып, қалалардың әсемденуі. Тіпті, құрылыс
мердігерлік шартының қоғамға тигізетін пайдасы тұрмыстық мердігерлікпен
салыстырғанда да көбірек. Өйткені, адамның тұрмыстағы қажеттілігінің ең
біріншісі үй, офис, қойма т.с.с ал басқа да тұрмыстық қажеттіліктер екінші
орында. Міне осы туралы және құрылыс мердігерлік шартының басқа мердігерлік
шарттарына қарағанда ең маңыздысы екеніне дәлел болатын статистикалық
көрсеткіштерге көңіл аударайық.
Республикамызда соңғы 10 жыл ішінде болып жатқан құрылыс кешенінің
сипатына қарап, осы кезеңді шартты түрдс 3 кезеңге белуге болады:
Бірінші кезеңде (1991, 1995) нарықтық қатынасқа өту процесінің
басталуына байланысты шаруашылық байланыстың бүзылуы байқалды, инфляцияның
прогрестенуі, потенциалды инвесторлардың қаржылық мүмкіндіктерінің
қысқаруы, яғни мұның бәрі құрылыс ұйымдарының қызметтеріне әсер етті. 1992
жылы мердігерлік жұмыстардың көлемі 1991 жылға қарағанда екі есе төмендеді
және төмендеуін ары қарай жалғастырды.
Жекешелендіру процесінің басталуына байланысты көптеген құрылыс
ұйымдары, құрылыс ғимараттары ыдырап, көптеген жеке құрылыс ұйымдарының,
құрылыс кооперативтердің көбейуіне. Құрылыс кешенінің мемлекеттік
секторының көлемі азайды. Мердігерлік ұйымдардың саны бойынша 1991 жылы
94%дан (3008бірлік) 95 жылы 11%ке дейін (420 бірлік) түсті.
Екінші кезсң. (1996, 1999) Жоғары дәрежеде болмаса да, құрылыс
индустриясының жағдайын сипаттайтын көрсеткіштерінің тұрақты болғанын
көрсетті. Бұл жылдары мердігерлік жұмыстардың көлемі орташа болды 900 млн.
теңге (сметалық баға бойынша) осы кезеңдегі республика территориясында
әрекет ететін құрылыс ұйымдар саны шамамен 3 мың, яғни 1991 жылмен бірдей.
Жекешелендіру процесі жалпы аяқталды, олардың нәтижесі мемлекеттік құрылыс
ұйымдарының саны азайды, 96 жылы 391ге дейін, 99 жылы 88ге дейін. Қазіргі
таңда көбінесе жеке отандық ұйымдар құрайды, 96 жылы жалпы санынан 79%, ал
99 жылы 78%ін құрады, ал шетел құрылыс фирмалары 96 жылы 0.7%, 99 жылы
17%ті құрады. Сонымен қатар құрылыста жұмыскерлердің орташа жылдық саны
азаюда, 1996 жылы 225 мың, ал 1999 жылы 99 мың адам.
Үшінші кезең 2000 жылдан басталды, бұл жыл мердігерлік қүрылыс
қызметінің белсенді болуын көрсетеді. Кіші, орташа және ірі құрылыс
ұйымдардың құрылыс мердігерлік шарты бойынша атқарған жұмыстары 142 млрд
теңгені құрады және бұл көрсеткіш 1999 жылға қарағанда 1.8 есе көп. 2000
жъшы республикамызда құрылыс Қызметімен айналысатын 2967 мердігерлік
ұйымдар тіркелген. Орта есеппен орындалған құрылыс жұмыстары мен қызмет
көрсету бойынша әр құрылыс ұйымына шаққанда 47.8 млн теңгеден келеді екен.
Ал 1999 жылы 27.3 млн, 1998 ж 18.3 млн. тсңге болған.[11] Қазіргі күндері
алысқа кетпей қарасақ біздің Астанамыз да күннен күнге көркейіп келеді.
Атап айтқанда Астана Қаласының статистикалық басқармасының мәліметтері
бойынша 2001 жылы негізгі капиталға салынған ИНВЕСТИЦИЯ көлемі 73 млрд 395
млн тсңгені құрады. Бұл алдыңғы жылға қарағанда 4,2% ке көп.
Аталған инвестицияның 78.8%і күрделі құрылысқа берілген. Былтырғы
жылга қарағанда 16.3%ке өскен. Құрылыс жұмыстарының 47.1%і мемлекеттік
бюджеттен ал, 7.1%і шетел инвесторларымен қаржыландырылған, күрделі
құрылысқа салынған қалған инвестицияны шаруашылық еткен субъектілердің жеке
қалтасынан салынған.
Өткен жылы жаңа үйлер салынған олардың көлемі 217 мың м. кв құрайды.
Барлығы 1520 пәтер өткізілген, ол бұл көрсеткіш өткен жылга қарағанда
әлдсқайда көп, 51,4%і құрайды. Бұл жұмыстарды атқаруға меншік нысаны әр
түрлі құрылыс ұйымдарымен салынды.[12]
1.2. Құрылыс мердігерлік шартының тараптары және нысаны
Құрылыс мердігерлік шартының тараптары болып, мердігер және тапсырысшы
табылады. Тапсырысшы ретінде кезкелген заңды және жеке тұлғалар бола
береді. Бірақ қаралып отырған салада тапсырысшының қызметін атқару, жекелеп
айтқанда мердігердің жұмысты орындауына қадағалау жүргізу сияқты әрекеттер
арнайы білімді және ыңғайын талап етеді, ал кейде осы әрекетке ерекше
рұқсатты қажет етеді.
Құрылыс мердігерлік шартын жасау, инвестициялық қызметтің 61 элементін
құрады және өздеріңіз білесіздер оның қатысушылары болып инвесторлар
табылады.[13] Ал инвесторлар өзінің жеке, заемдық және жұмылдырылған
қаржыларын инвестиция нысанында салады және бір уақытта оның мақсатты түрде
жүзеге асуын қамтамасыз етеді. Бұдан айтатын дегенім, инвесторлар құрылыс
мердігерлік шартында, өздерінің атынан тапсырысшы ретінде шыға алады. Бірақ
кейбір кезде тәжірибеде, тапсырысшының функциялары, яғни инвестор өз
тапсырысшылық функциясын өзінің өкілдері болып табылатын арнайы тұлғаларға
береді. Еске сала кетейік, инвесторларға заң бойынша контракт негізінде
өзіне тиесілі өкілеттіктерін азаматтарға, заңды тұлғаларға, мемлекеттік
және муниципалды органдарға беруге мүмкіндік берілген. Мұндай жағдайда
инвестор мен тапсырысшы арасында ерекше инвестициялық шарт жасалады және ол
шарт өзінің құқықтық табиғатына қарай тапсырыс немесе комиссия шарты болып
табылады. Осы шарт негізінде инвестордың тапсырмасы бойынша әрекет ететін
тұлға тапсырысшы ретінде жұмысты атқарушымен құрылыс мердігерлік шартын
жасасады.[14]
Сонымен осы ойды қорытындылап айтқанда тапсырысшы болып инвестордың
немесе өз атынан мердігермен құрылыс мердігерлік шартын жасасатын және осы
шарт бойынша барлық құқықтар мен міндеттерге ие болатын тұлға табылады.
Мердігер ретінде меншік нысанына қарамастан әртүрлі құрылыс және
құрылыс монтаждық ұйымдар, сонымен қатар құрылыс Қызметіне лицензиялары бар
жеке кәсіпкерлер шығады. Құрылыста бас мердігерлік жүйесі көп қолданылады.
Ол бойынша бас мердігер функциясын жалпы құрылыс мекемелері жүзеге асырады,
ал арнайы ыңғайды білімді, мүмкіндіктерді қажет ететін жұмыстарды, қосалқы
мердігерлер жүзеге асырады, олар арнайы фирмалар мен ұйымдар болып
табылады.
Ал енді құрылыс мердігерлік шартының нысанына келетін болсак, бұл шарт
көп жағдайда жазбаша түрде жасалады. Көбінесе бұрын тәжірибеде құрылыс
мердігерлік шарты, бірнеше пунктен тұратып оте қысқа түрде жазылған, бірақ
мұндай шарттарды жасап, оның ішінде тараптар үшін қолайлы құқықтар мен
міндеттердің бәрін кіргізу қиындау болды. Ал қазіргі танда көбінесе
неғұрлым негізді, көп жақты шарттар жасалады және онда мердігердің де,
тапсырысшының да құқықтары мен міндеттері жайлы, келісілген т.б жағдайлар
жайлы толық, қысқа емес түрінде жазылады.
Көп жағдайда құрылыс мердігерлік шартын жасау үшін, үлгі нысандағы
арнайы құрылыс жұмыстарына арналған шарттар ұсынылады. Айтатын жай,
тараптар үшін міндетті, арнайы типтес мердігерлік немесе қосалқы
мердігелік шарт жоқ. Сондықтан, ойымды қорытындылай келе, тараптар құрылыс
мердігерлік шартын еркін және келісе отырып, жазбаша жасайды. Енді құрылыс
мердігерлік шартының нысаны жайлы айта келе осы шарттың елеулі жағдайлары
туралы айтқаным дұрыс болар. Шарттың елеулі жағдайлары болып, шартта
көзделуге тиіс өзекті мәселелер табылады. Сонымен құрылыс мердігерлік
шартының елеулі жағдайлары болып тапсырысшының мердігерге берген нақты
тапырмасы табылады. Демек шарттың елеулі жағдайы тапсырмадан құралады.
Сонымен қатар, шарттың елеулі жағдайлар қатарына тараптардың шартпен
көзделген нәтижеге жетуге бағытталған міндеттемелерін де жатқызуға болады.
Жоғарыда айтылғанмен қоса шарт құрыльімында боуы міндетті болып табылатын
тараптардың құқықтары түгел жазылады. Сонымен қатар міндетті шарттардың
бірі, ол жұмыстың ақысын төлеудің мөлшері мен тәртібі және өзекті
мәселелердің бірі ол тараптардың мүліктік жауапкершілігі көрсетіліп кетуі
тиіс. Мұнда, әрине форсмажор жайлы да көрсетілуі тиіс. Осы ойды
қорытындылай келе, елеулі жағдайлардың бәрі шартта көзделуі тиіс, ал егер
олар шартта көзделмесе заң нормаларымен реттелу керек деп айтқым келеді.
1.3. Құрылыс мердігерлік шартының жасасу тәртібі мен мерзімі
Құрылыс мердігерлік шарты, бүгінгі күндері, бұрынғыдай жобалық сипатта
жасалмайды, қазір шарт тараптардың келісуімен барлық ыңғайлы, пайдалы
мәнжайларын ескере отырып еркін түрде жасала береді. Кеңестік дәуірде
көбінесе құрылыс жұмыстары, мемлекеттің тапсыруы бойынша жүзеге асты.
Сонымен бірге құрылыс мердігерлік шарттар да аса жанжақты болмады, ал дәл
қазіргі кезге келсек, тапсырысшылар болып кобінесе өздеріне офис, қойма т.б
ғимараттарды қажет еткен мемлекеттік емес компаниялар, фирмалар болып
табылады, ал мердігерлер болып, пайда табу мақсатында құрылған
тапсырысшының тапсырыстарын ақылы негізде атқарып беретін жеке құрылыс
фирмалары болып табылады. Бұдан келесі қорытынды туындайды, ол құрылыс
мердігерлік шартының көбінесе кәсіпкерлік салада жасалады, яғни
кәсіпкерлікпен тікелей байланысты деп айтуға болады және бұл, әрине шарттың
көбінесе жанжақты болуына да әсер етті. Бірақ бұдан шарт бойынша
қатынастардың барлық әкімшілік құқықтық алғы шарттары жоғалып кетті деп
айтуға болмайды. Мәселен: Бүгінігі күндері нақты бір құрылыс жұмыстарын
жүргізу үшін, яғни белгілі бір объектіні салу үшін бірқатар мемлекеттік
өкілетті органдардың келісімін алу қажет. Әдетте, инвестор құрылысты бастау
жөнінде барлық негіздерді ескере отырып шешім қабылдайды. Бірақ құрылысты
бастамай тұрып, жобалау сметалық құжаттаманы жасап, оны міндетті
мемлекеттік экспертизаның өткізіліп, заңмен орнатылған тәртіпте бекітілу
керек. Жобалау сметалық құжаттамаға тоқталатын болсақ, ол Қазақстан
Республикасы Азаматтық Кодскеінің 654 бабында көрсетілген. Онда 654 баптың
1-тармағында мердігер құрылысты және оған байланысты жұмыстарды жұмыстың
көлемі мен мазмұнын және жұмысқа қойылатын басқа да талаптарды айқындайтын
жобалау құжаттамасы мен жұмыстың бағасын айқындайтын сметаға сәйкес жүзеге
асырута міндетті делінген. Сонымен қатар 2001 жылы 16 шілдеде қабылдаңған
№ 24221 ҚР-ғы Сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы ҚРң
Заңының 60 бабы жобалау (жобалау смета) құжаттамасы деп аталады. Осы
баптың 1ші тармағында объектілердің және олардың кешендерінің құрылысы
(реконструкциялау, қалпына келтіру, кеңейту, техникамен қайта
жарақтандыру, жаңғырту, күрделі жөндеу) сондай-ақ коммуникацияларды төсеу,
аумақты инженерлік жағынан дайындау, абаттандыру және көгалдандыру
жобалаусметалық құжаттамалары бойынша жүзеге асырылатындығы айтылған.
Сонымен бірге осы Заңның 63 бабының 1- тармағында құрылыс үшін
жобалаусметалық құжаттамасының негізгі бөлігі ретінде құрылыс
жобасында объектілердің орналасқан жерінің қала құрылысы жағынан
негізделуі, құрылыс жүргізу және объектіні пайдалануға беру үшін қажетті
көлемде экономикалық, сәулет, көлемдік жоспарлау, функционалдық,
технологиялық, конструкциялық, инженерлік, табиғат қорғау және өзге де
шешімдер болуға тиіс.
Жоғарыда айтып кеткенімдей кез келген жобалаусметалық құжаттама
экспертизадан өтуі тиіс. Осыған орай жоғарыда көрсеткен заңның 64-бабында
осы экспертиза туралы айтылған. 64-баптың 1- тармағында жобалар
сараптамасын мемлекеттік сараптама, сондай-ақ тиісті лицензиясы бар жеке
және заңды тұлғалар (сарапшылар) жүзеге асырады.
Сараптама, алдынала жобалау құжаттамасының жекелеген түрлері бойынша,
сондайақ жобалаусметалық құжаттамасы бойынша ҚР Үкіметі белгілейтін
тәртіппен жүргізіледі. Қала құрылысы жобалары осы Заңда көзделген тәртіппен
мемлескттік сараптамадан өтілетіндігі туралы айтылғаы.
Экспертизадан өткен құрылыс жобалау сметалары белгіленген тәртіппен
бекітілу керек. Құжаттарды бекіту ҚР Заңдарымен белгіленген тортіппен
окілетті және атқарушы мемлекеттік органдармен жүзеге асырылады. Егер
құрылыс жобаларын мсмлекет қаржыландырған болса, яғни құрылысқа
республикалық бюджеттен ақша бөлінді, онда оны мемлекеттік басқару
органдары белгіленген тәртіппен бекітеді. Егер құрылыс жобалары ҚРң
субъектілерінің капиталдық салымдары арқылы жүзеге асырылса, онда бекітуді
оған сәйкес мемлекеттік органдар жүзеге асырады. Ал егер құрылыс жобасын
толығымен инвестор жеке, заемдық немесе жұмылдырылған ақша қаражаттары
арқылы қаржыландырса, онда бекітуді сол тапсырысшының өзі жүзеге асырады.
Құрылыс мердігерлік шарты әдеттегі тәртіппен жасалуы мүмкін, яғни
болашақ контрагенттердің болашақ шарттың керекті жағдайларының бәрін
келісіп шеше отырып, оған қол қояды.
Құрылыс мердігерлік шартын жасаудың тағы бір әдісі ол мердігерлік
сауда (торг) арқылы жасалады. Бұл қатынастар сәулет, қала құрылысы және
құрылыс қызметі туралы ҚР Заңының 66, 67-баптарымен реттеледі.
Мердігерлік сауда деп тапсырысшының тапсырыстарын тарату нысаны деп
айтуға болады. Бұл түсінікке, сонымен қатар, мердігерді конкурс негізінде
тандау да кіреді. Конкурс тендер түрінде өтеді. Жоғарыда айтып кеткенімдей
тендерлік әрекеттердің тәртібі жоғарыда аталған заңның баптарымен
реттеледі.
Енді тендерлік құжаттамаға келетін болсақ, онда келесі ақпараттар бар:
1. Салынатын объектінің жалпы сипаттамасы, яғни түрған жері, жұмыстың
орындалу уақыты, тапсырысшының атыжөні т.б.
2. Жобалық құжаттамалар, оның ішіде чертеждер, схемалар, графиктер
т.б.
3. Оферта құжаттарының құрылысы бойынша талаптар, кейбір құжаттар,
ақша түсімдері туралы құжаттар.
4. Оферта бойынша барлық құжаттар, офертаны дайындау, ұсыну
жөніндегі талаптар т.б.
5. Конкурсты өткізу тәртібі, онда сайыстың түрі мен жүргізілу
нысаны, ұтып алушыны таңдау тәртібі.
6. құрылыс мердігерлік шартының жобасы.
7. Сайысқа қатысуға құжаттаманың нысаны.
Сонымен қатар мердігерлік саудалар келесі негізгі түрлерге бөлінеді:
Тендерді ұйымдастырушының жеңімпаздары алдынала таңдау саудасына
байланысты алдынала квалификациясы бар сауда және аддынала
квалификацияланбаған сауда;
бір объект бойынша сауданың қаншасыншы рет болып отырғанына
байланысты алғашқы және кейінгі;
шетел оферентінің қатысуына байланысты шетел оференті қатысатын
сауда және шетел оференті қатыспайтын сауда;
оференттердің қатысуы және олардың қатысуының нәтижесіне байланысты
жария сауда және жария емес сауда;
саудаға қатысушылардың саны шексіз бе әлде тек белгілі бір талапқа
жауап беретін таларкерлер ғана қатысуына байланысты ашық және жабық
сауда.[15]
Тендердің жеңімпазы болып тендерлік құжаттамалардағы талаптардың
бәріне жауап беретін оферент табылады. Ол тендерлік комитетпен шешіледі
және ол хаттамамен бекітіледі. Хаттаманың мазмұнында жеңімпаздың атыжөні,
тендерлік комитеттің құрамы, дауыс беру нәтижесі, жеңімпазбен шарт жасасу
мерзімі. Хаттаманы тендерлік комитет тапсырысшыға (инвесторға) бекітуге
жібереді. Хаттама тапсырысшымен бекітілгеннен кейін ғана сауда аяқталған
болып есептеледі. Одан кейін ең маңызды бір жері, ол тапсырысшы, сауданың
жеңімпазы мен тендерлік құжаттама негізінде және жеңімпаздың офертасының
негізінде құрылыс мердігерлік шартын жасайды.
Құрылыс мердігерлік шарты нақты бір мерзімге жасалады. Бұрын азаматтық
заңнама күшіне енгенге дейін, қарастырылып отырған шарт бір жылдан аса
уақытқа жасалатын болған және көбінесе бас мердігерлік нысанда жасалатын
болған. Қазіргі заңдар, жоғарыда аталған сияқты міндеттемелік жүйені
қабылдамайды бірақ, тараптар өздері жалпы шарттағы мерзімнен басқа шарт
бойынша жеке объектілердің мерзімі де көрсетілуі мүмкін. Бұл мерзімдер
жалпы мерзімге кіріп кетуі немесе қосымша мерзім деп те есептелуі мүмкін.
ҚР АК 620 бабында жұмысты орындаудың бастапқы және түпкі мерзімі
сонымен қатар аралық мерзімдері көрсетілген. Сонымен бірге тараптар ме
нақты мерзімдер көрсетілуі мүмкін, әдетте олар жеке жұмыс түрлері
жасалғанда көрсетіледі. Мысалы: жұмыс кезінде немесе жұмысты қабылдау
кезінде кемшіліктерді жою. Аталған барлық тараптармен келісілген мерзімдер,
міндетті сипатқа ие және оларды сақтамау жауапкершілікке әкеліп соғады.
Жекелеп айтқанда ҚР АК 627-бабының 2- тармағына сәйкес мердігер шартты
орындауға уақытылы кіріспесе немесе жұмысты соншалықты баяу орындап, оны
мерзімінде аяқтау көрінеу мүмкін болмаса, тапсырысшы шарттан бас тартуға
және шеккен залалдарын өтеуді талап етуге құқылы.
Осы баптың 3-тармағына сәйкес, мердігер жұмыс кемшіліктерін қисынды
мерзімде жоймаса, тапсырысшыға шарттан бас тарту құқығы берілген.
Құрылыс мердігерлік шартында мерзімдер тек мердігер үшін ғана емес,
олар тапсырысшыға да орнатылады. Мысалы: тапсырысшының белгілі бір мерзімде
құрылыс материалдарын, жобалау сметалық құжаттарды беруді кешіктірсе, бұл
тапсырысшының жауапкершілігіне әкеліп қана соқпан, барлық құрылыс жұмысының
тоқтап қалуына немесс оны жүргізу мерзімін ауыстыруға әкеліп соғады.
II. Құрылыс мердігерлік шартының мазмұны және орындалуы туралы жалпы
ережелер
2.1. Құрылыс мердігерлік шартының мазмұны және орындалуы
Құрылыс мердігерлік шартының мазмұнын құрайтын ең бірінші мәселелердің
бірі ол, тараптардың құқықтары мен міндеттері болып табылады. Ол бойынша
жалпы мердігерлік және жеке мердігерлігі бойынша ауқымды мәселелер
қамтылған.
Кез келген объектінің құрылысын бастау үшін ең бірінші оның қайда
салынатынын білуіміз керек. Тапсырысшы салынатын объектінің болашақ иесі
ретінде құрылыс салу үшін өзі тандаған жер учаскесін шартта көрсетілген
көлемде және сондай күйде уақытылы беруге міндетті. Шартта мұндай нұсқау
болмаған жағдайда жер учаскесінің көлемі мен күйі жұмыстың уақытылы
басталуын, оның қалыпты жүргізілуін және мерзімінде аяқталуын қамтамасыз
етуге тиіс. Шартпен мердігерге жер учаскесін қабылдап алу және құрылысқа
дайындық жұмыстарын жүргізу, объектіге бағытталған жолдарды тазалау,
дайындау міндеті жүктелуі мүмкін. Мұндай жағдайда құрылыс мердігерлік
шартында, тапсырыс шартының элементтері де болуы мүмкін немесе мердігер бұл
қызметті басқа тапсырыс шарты негізінде жүзеге асырады.
Келесі мәселелердің бірі құрылысты материалдық техникалық
жабдықтармен қамтамасыз ету. Бұрын жоспарлық шаруашылық жүйе кезінде
материалдықтехникалық қамтамасыз ету арнайы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
І. Құрылыс мердігерлік шартының ұғымы және элементтері
1. Құрылыс мердігерлік шартының анықтамасы және қоғамдағы алатын орны
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
2. Құрылыс мердігерлік шарттың тараптары және нысаны ... ... ... ..21
3. Құрылыс мердігерлік шартының жасасу тәртібі және мерзімі ... ..24
II. Құрылыс мердігерлік шартының мазмұны және орындалуы туралы жалпы
ережелер
1. Құрылыс мердігерлік шартының мазмұны және орындалуы ... ... .30
2. Құрылыс мердігерлік шартындағы тапсырысшының құқықтары мен міндеттері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
3. Құрылыс мердігерлік шартындағы мердігер және қосалқы мердігердің
құқықтары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
IIІ. Құрылыс мердігерлік шарты бойынша тараптардың жауапкершілігі
1. Құрылыс мердігерлік шартындағы мердігердің өз міндеттемесін
орындамағаны немесе тиісті түрде орындамағаны үшін жауапкершілігі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..47
2. Құрылыс мердігерлік шартындағы тапсырысшының өз міндеттемесін
орындамағаны немесе тиісті түрде орындамағаны үшін
жауапкершіл ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ..50
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .53
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
Кіріспе
Жалпы адамзат пайда болғаннан бастап, әр адам құрылыс жүргізіп келеді.
Тарихқа көз тастайтын болсақ, сонау қүлиеленушілік қоғамдағы адамдар да
құрылыс жүргізген. Міне құрылыстағы қатынастар сол кезден бастап дамып,
бүгінгі күнге дейін жалғасуда және одан әрі дамуда. Сонымен бірге менің
жұмысыма қатысты, мердігерлік қатынастар да дамып келеді. Құрылыстағы
адамдардың арасындағы қатынастары және мердігерлік қатынастардың дамуымен
бірге ол қатынастарды құқықтық реттеу механизмдері де дамуда.
Еске түсіретін болсақ, кеңестік дәуірде осы құрылыс мердігерлігін
реттеу сол кезге сай нормаларымен, мысалы: 1994жылы 3 наурызда ҚР құрылыс
министрлігімен қабылданған Капиталдық құрылыс жөніндегі мердігерлік
шарттар туралы ережемен реттеліп отырды. Ал содан кейін, біз тәуелсіздік
алдық, біздің азаматтық қоғамымыз қоғамдық қатынастарды реттеу үшін өзгеше
нормалардың пайда болуын қажет етті. Сөйтіп, Қазақстан Республикасында
алғашқы тәуелсіздік жылдары құқықтық реформа жүріп, бұрынғы заңдар біздің
экономикамыздың деңгейіне, әлеуметтік-экономикалық жағдайға байланысты
сәйкесінше өзгерді. Өстіп құрылыстағы мердігерлікті құқықтық реттеудің
өзіне тән ерекше, жаңа нормалар пайда болды. Бұл нормалардың болуы құрылыс
мердігерлік қатынастарын реттеуді және онда туындаған проблемаларды шешуге
мүмкіндік береді. Сонымен құрылыс мердігерлік қатынастарын реттеуге
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 32 тарауының 3 параграфы
арналған.
Менің осы жұмысым құрылыс саласындағы мердігерлік қатынастарын
реттеуіне бағытталған заңдарға және құрылыс мердігерлік шартына арналады.
Сөйтіп, осы жұмысымда құрылыс мердігерлік шартының сонау рим құқығында
пайда бола бастағаннан қазіргі кездегі құрылыс мердігерлік шартының өзіне
тән ерекшеліктеріне дейінгі мәселелер қарастырылады.
Жалпы құрылыс мердігерлік шартының қазіргі кездегі қалыптасуына,
тәуелсіздік алғаннан кейін еліміздің жоспарлы экономикалық жүйеден нарықтық
экономикаға көшуі бірденбір себеп болып табылады. Сол кезде жекешелендіру
процесс жүріп өтті де, ірі құрылыс ұйымдары ыдырап жеке тұлғалардың
қолдарына тиді. Міне сол жеке ұйымдарға инвестициялық салымдар салынып
қайта жаңартылып, қалпына келіп қайта құрылыс өндірісіне келгенше және
біртіндеп дамығанша біраз уақыт өтті. Сонымен, 2000 жылдары құрылыс
мердігерлік қызметі жаңа қарқынмен дами отырып белсенділігін көрсетті.
Көптеген жеке құрылыс ұйымдар, фирмалар барлық қарқынмен құрылыс жүргізді.
Бұл фактімен Астана қаласының салынуы да байланысты. 2000 жылы
республикамызда 2967 мердігерлік ұйымдар тіркелген. Олардың құрылыс
мердігерлік шарты бойынша атқарған жұмыстары 142 млрд теңгені құрады және
бұл көрсеткіш 1999 жылға қарағанда 1.8 есе көп. Орта есеппен орындалған
құрылыс жұмыстары мен қызмет көрсету бойынша әр құрылыс ұйымына шаққанда
47.8 млн. теңгеден келеді екен. Ал 1999 жылы 27.3 млн, 1998 жылы 18.3 теңге
болған.
Құрылысты инвестициялауға келсек, мысалы, Астана қаласының
статистикалық басқармасының статистикалық мәліметтері бойынша 2001 ж тек
Астана қаласына салынған инвестиция көлемі 1 млрд 395 млн теңгені құрады.
Аталған инвестицияның 78.8%-і күрделі құрылысқа берілген. Осыдан біз,
құрылыс жұмыстарының көбейіп, сонымен қатар құрылыс мердігерлік шарттары да
жиі жасалынып жатыр деген ойдамыз.
Қазіргі танда жалпы қызмет көрсету, оның ішінде құрылыс мердігерлік
қызметін зерттеуге көптеген ғалымдар көңіл бөлуде.
Мысалы, жалпы мердігерлік шарттарға және соның ішінде құрылыс
мердігерлік шарты жайлы Брагинский М.И Договор подряда и подобные ему
договоры атты еңбегінде толық ашып, осы қатынастардың құқықтық табигатын
ашқан. Сонымен бірге осы саланы зерттеуге Басин Ю.Г., Гришаев С.П., Жайлин
ГА., Иоффе О.С., Калпин А.Г., Лаптев В.В., Мейер Д.И., Масляев А.И.,
Сүлейменов М.К., Сергеев А.П., Толстой Ю.К. және т.б. ғалымдар үлес қосқан.
Ол ғалымдардың осы қатынасты зерттеуінің нәтижесі, бұл қатынастың дамуына
да түрткі болды.
Бұл бітіру жұмысын жазудың не мақсаты бар? деген сұрақ туындауы
мүмкін. Оған жауап: азаматтық заңнамадағы құрылыс қатынастарын реттейтін
құқықтық базасына соңғы жылдарда енгізілген жаңалықтарға сәйкес құрылыс
мердігерлік шартының өзіне тән ерекшеліктерін түгел қарастырып, оларды
көрсету, сонымен қатар осы саладағы қатынастардың заң түрғысынан реттелуін,
сол нормаларды қолданудың салдарын атап көрсету болып табылады.
Зерттеудің пәні тараптардың құрылыс саласындағы қатынастарының жүзеге
асуы барысында, әсіресе құрылыс мердігерлік шартының орындалу кезіндегі
туындайтын тараптардың құқықтары ең міндеттерінің пайда болуы және оның
іске асу ерекшеліктерін көрсету.
Бұл жұмысты жазу барысында бұрын заңды күшке ие болған және қазір
заңды күшке ие нормативтік актілер, тәжірибелі мәліметтер, оқулықтар
пайдаланылып, жүйеленіп осы жұмыс тақырыбының толық ашылуының құралы болды.
Сонымен қатар, жүмыстың тақырыбының ашылуына ықпал ететін қолданылатын
өдістер. Әдістерге келсек, жоғарыда аталған нормативтік құқықтық актілерге
анализ, синтез, жүйелеу әдістерін және ең маңызды әдіс; - ол салыстыру
әдісін қолдана отырып жұмысты зерттеу. Өйткені әр нәрсе, салыстыру арқылы
танытады деген қағида, нақыл сөз бар.
Бұл диплом жұмысымды келесідей жүйелеп жазғанды дұрыс көрдім. Ең
бірінші, кіріспе, одан кейін негізгі бөлім және жұмыс бойынша қорытынды.
Негізгі бөлімнің ішінде құрылыс мердігерлік шартының ұғымы мен
элементтеріне, шарттың мазмұны мен орындалуы туралы ережелерге, және үшінші
тарауды тараптардың жауапкершілігіне арнадым.
І. Құрылыс мердігерлік шартының ұғымы және элементтері
1.1. Құрылыс мердігерлік шартының анықтамасы және қоғамдағы алатын
орны
Жұмысымның тақырыбы Құрылыс мердігерлік шарты болғандығымен де,
жалпы мердігерлікке сипаттама бергенім дұрыс болар.
ҚР АК 616 бабының 1 тармағына сәйкес Мердігерлік шарты бойынша бір
тарап (мердігер) екінші тараптың (тапсырысшының) тапсырмасы бойынша белгілі
бір жұмысты атқаруға және белгіленген мерзімде оның нәтижесін тапсырысшыға
өткізуге міндеттенеді, ал тапсырысшы жұмыстың нәтижесін қабылдап алуға және
оған ақы төлеуте (жұмыстың бағасын төлеуге) міндеттенеді.
Мердігерлік шарттан туындайтын қатынастар жұмысты атқару жөніндегі
міндеттемслерге жатады және олардың көмегімен белгілі бір тұлғаның істеген
жұмысының нәтижссі белгілі ақша сомасына ауыстырылады. Сөйтіп, бұл
міндеттеме экономикалық қатынастарды реттейді деп айтуға болады. Басқаша
айтқанда, мердігерлік борышкердің белгілі бір затты беруі емес, белгілі бір
жұмысты атқару міндеттемесіне жатады.
Ең алғаш мердігерлік қатынастар туралы мәліметтер рим құқығьнда
көрініс тапқан. Ол кезде еске сала кетейік, феодалдардың билік етуі басым
болған, сондықтан, жұмыстың көп бөлігі құлдардың еңбек етуімен асты. Яғни,
осыдан келе, сол кездерде адамның белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыру
үшін құлдарды жұмыс істету арқылы жүзеге асты. Сонымен, осыдан туындайтын
нәрсе, сгер жұмысты құлдар атқарса, онда затты жалдау шарты жасалатын
болған, ал егер жұмысты атқарушы римнің еркін азаматы болса, онда
мердігерлік немесе қызмет көрсету шарты жасалатын болған. Жалдау шарты мен
мердігерлік шартының бөлініп кетуі міне осыдан басталады. Осы екі шарттың
ең негізгі айырмашылығы, ол мердігерлік шартының нәтижесі белгілі бір
экономикалық жетістіктерге әкеледі, ал қызмет көрсетуді жалдау шартында
жоғарыдағыдай жетістіктер жоқ.[1]
Сонымен, мердігердің жұмысты атқаруы белгілі бір жетістіктерге
жетуге, мысалы, белгілі бір затты жасап шығаруға, оңы жөндеуге, оның
қажетті қасиеттерін жақсартуға немесе қасиетін ерекшелендіретін басқа бір
жетістіктерге жетуге бағытталған және ақырында мердігер өзі жасаған
жұмыстың нәтижесін тапсырысшыға өткізу керек. Ал жасаған жұмыстың нәтижесі,
яғни белгілі бір зат немесе құрылғы тапсырысшыға өткізілмей тұрып,
мердігердің жеке меншігі болып табылады.
Сонымен қатар тағы бір тоқталып кететін жағдай, ол авторлардың көбісі
мердігерлікке арналған баптарда жұмыспен қызмет көрсетудің мазмұнын
ажыратып қарамаған. Бұл туралы, яғни мердігерлік жайлы Д.И.Мейердің көз
қарасы келесідей: "Мердігерлік" деп, бір тұлға белгілі ақы үшін, белгілі
уақыт аралығында басқа тұлғаға белглі бір қызмет көрсету, яғни ғимарат
салу, ауыр затты тасымалдауы т.с.с. туралы шарт. Бірақ мердігер, бұл
жұмысты өзі орындамайды, ол жұмысты басқа тұлғалар немесе жұмысшылар
атқарады. Сөйтіп, мердігер қызметі мердігерлікте айтылған жұмыс емес, ол
тек тапсырысшы мен жұмысты атқарушы жұмысшылар арасында делдалдық қызметпен
айналысады. Сөйтіп, ғимарат салуға мердігерлік шарты жасалады да, мердігер
еш құрылыс жұмыстарын атқармайды, ол тек құрылысшыларды жинап, олардың
үстінен қадағалау жүргізіп, осы операцняны басқарады. Сонымен мердігерлік
жеке жолдауға жақын келеді екен.[2]
Осы жоғарыдағы айтылғанға қарап мердігерлік тәжірибеде көп көрініс
таппағанын көруге болады. Бұл туралы Мейер: "шынымен де мердігерлік шарты
тәжірибеде аз кездеседі, өйткені жұмысты қажет еткен тұлға, мердігерлік
шарт жасаспайақ жеке жалдау немесе сол сияқты шарт жасасып, сондай қажетті
нәтижеге жетеді. Сөйтіп, үй салуды бастаған тұлға мердігерлік шарт
жасаспайақ, тас қалаушымен, ағаш шеберімен немесе сылақ жүргізетін тұлғамен
жеке жалдау шартын жасайды".[3]
Бұл жөнінде менің ойымша біз тәжірибеде кез келген шарт жасасқанда
нотариалдық куәландыру, оны тіркеу т.б. шартты жасасу бойынша әрекеттерді
орындағанда мұның бәрі тегін болмайды, яғни белгілі сомада ақша шығынымыз
кетеді. Бұдан айтқым келгені, жоғарыда айтылғандай бір тұлға үй салу үшін
жазбаша жеке жалдау шартын жасаспайақ үй сала алады. Мұндай жағдайда бір
жағынан үй салушы мен екінші жағынан құрылысшы, тас қалаушы т.б. тұлғалар
арасында өзара сенім қатынастары болу керек. Бірақ мұндай ауызша жеке
жалдау шарты, екі жақтың арасында қайшы жағдай туындаған кезде көп,
қиыншылық тудыруы мүмкін. Тағы да айта кетейін, тәжірибеде әсіресе
кішігірім қалаларда, ауылды аймақтарда мұндай ауызша жеке жалдау шартын
жасасу өте көп кездеседі және Осыдан нәтиже, ауызша шарт жасасу тиімсіз
болып табылады.
Сонымен мердігерлік шартпен анықталатын, міндеттемелердің негізгі
белгілері келесідей болады:
Мердігер жұмысты, тапсырысшының тапсырмасы бойынша оның
қажеттіліктерін және талаптарын қанағаттандыру мақсатында атқарады.
I. Мердігер, жұмыстың нәтижесі, белгілі бір затты жасап шығару, немесе
бар затты қайта жаңғырту, жақсарту, өзгерту болып табылатын жұмысты
атқаруға міндеттенеді.
3. Мердігерлік шарт бойынша жасалынып шыққан зат, тапсырысшының затты
қабылдап алған сәтіне дейін, мердігердің жеке меншігі болып табылады.
Мердігер шарт бойынша көзделген нәтижеге жету тәсілін, әдісін таңдауда
тәуелсіз.
Мердігер жұмысты атқару барысында тәуекелді өз мойнына алуға
міндеттенеді. Яғни мердігер жұмыс үшін алатын ақыны шартта көзделген
нәтижеге жеткен кезде ғана ала алады.
6. Мердігер жұмысты белгілі бір ақы үшін атқарады және заңда немесе
шартта көзделген жағдайлардан басқа, мердігерде ақы алу құқығы, жұмысты
атқарып, тапсырысшыға өткізгеннен кейін ғана пайда болады.
Жоғарыда аталған белгілер арқылы біз мердігерлік шартыпың
консенсуалды, ақылы, екі жақты екенін көреміз. Мердігерлік шартының басқа
консенсуалды шарттардан айырмашылығы ол жасалғаннан кейін бірден орындала
алмайды, өйткені шарт бойынша жұмысты орындау үшін белгілі бір уақыт қажет.
Бұл жөнінде О.С.Иоффе өз кезінде көңіл аударып былай деген:"Сатып алу сату
шартын жасай салып орындалатын болса, бұл ереже мердігерлік шартты реттей
алмайды, өйткені мердігерлік шарты бойынша, шартты жасасу мен ол бойынша
жұмысты орындау уақыттары әртүрлі, өйткені оған белгілі бір уақыт кетеді".
Бұл шарт, менің ойымша тек мердігерге ғана қатысты емес, тапсырысшыға
да қатысты. Өйткені, ол жұмыс белгілі бір мерзімде аяқталғаннан кейін ғана
оны қабылдап мердігерге ақысын төлейді. Бірақ, кейбір шарттар жасалғаннан
кейін бірден орындалады немесе жұмысты тапсырысшының көзінше орындайды.
Бұған мысал бола алатын әрекет ол : фотосуретті бірден шығаратын суретке
түсіру, бізге ол ретінде белгілі.[4]
Мердігерлік қатынастарды бөлек түрлерге белуге болады, ол мердігердің
атқарып жатқан жұмыс түрі мен нәтижесіне байланысты. Мысалы: Мердігердің
жұмыс нәтижесіне қарап, мердігерлік қатынастарды, жаңа затты жасап шығару
бойынша міндеттемелері деп болуге болады. Осыған байланысты затты жасап
шығаруға бағытталған шарттарды мердігерлік шарты деп, ал заттың тұтыну
қасиеттерін өзгертуге бағытталған шарттарды жұмысты орындау шарты деп
атауға болады.
Осы азаматтық құқықтық қатынастар бұрынғы заңдарға сәйкес күрделі
құрылысқа мердігерлік шарттардан қарастырылған және олардың шаруашылық
шарттардың жүйесінде ерекше рөлі болды. Көрсетілген шарттардың жасау
тәртібі, тараптардың құқықтары мен міндеттері, міндеттемелері жөніндегі
тараптардың жауапкершілігі, осының бәрі күрделі императивтік құрылыс
нормаларымен жеке жеке қарастырылатын болған. Бұл шарттарда әрине негізгі
маңызды мәселелер ол: жобалау алғы шарттарына көп көңіл бөлінген және ол
шарттармен тығыз байланысты болған.
Бастан өткен әлеуметтік экономикалық саладағы өзгерістердің
нәтижссінде тапсырысшымен мердігердің ара қатынасына елеулі өзгерістер
әкелді. Бюджет есебінен жүргізілетін құрылыс көлемі азайды, әсіресе тұрғын
үй салуда жұмыстар көп мәрте азайды, ал кейбір аумақтарда мүлдем жоқ болды.
Күрделі құрылыс саласындағы инвестициялық салымдар көбінесе мемлекеттік
емес сипатқа не. Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін жаппай жекешелендіру процесі
өтті, сол кезде мемлекет қарамағынан көптеген құрылыс индустриялары, завод-
фабрикалар жеке кәсіпкерлер қолына өтті. Сөйтіп, 90-шы жылдардың ортасында
жеке меншіктік қатынастар басым болды, осыған байланысты оларды құқықтық
реттеу үшін, жаңа құқықтық база керек болды. Өйткені, оларға қатысты бұрын
қолданылған нормалар сол кездегі, яғни 1990-шы жылдардың ортасында мүлдем
сәйкес келмеді. Ал ҚР АК-тің Ерекше бөлімінің шығуына байланысты күрделі
құрылыс саласында да көптеген қайшылықтар, түсініксіз жағдайлар орнына
келіп шешілді және келесі бұрын қабылданған нормалар күшін жойды:
1. 1994 жылы 3 наурызда ҚР құрылыс Министрлігімен қабылданған ҚРғы
капиталдық құрылыс жөніндегі мердігерлік шарттар туралы уақытша ереженің
күші жойылды.
2. 1994 жылы 39 маусымда ҚР құрылыс Министрлігімен қабылданған № 75
"Мердігерлер ұйымымен қосалқы мердігерлік арасындағы қатынастар туралы"
нұсқауы күшін жойды.[5] Бұдан басқа, тағы да бірнеше мемлекеттік
органдармен қабылданған құжаттар күшін жойды.
Сонымен қазір күші бар заңның негізгі түріне келсек, ол 2001 жылы 16
шілдеде қабылданған № 24211 "ҚР-ғы сәулет, қала құрылысы және құрылыс
қызметі туралы" ҚРң Заңы. Бұл заңда осы қатынастардың субъектілері жайлы,
олардың осы қызметті жүзеге асырудағы жауапкершіліктері жайлы, сонымен
қатар осы саладағы мемлекеттік басқару туралы мәселелер қарастырылған. Осы
заңның 3ші бөлімі "Құрылыс" деп аталады. Осы бөлімде 65ші баптан бастап,
құрылыс кезінде пайда болатын қатынастарды АК-тен басқа реттеуге арналған
нормалар бар. 65ші бапта, тапсырысшы мен мердігердің сол мердігерлік
қатынастың ең басты қатысушылары болып табылатындығы айтылған.
Заңның 66 бабына сәйкес мердігерді таңдау 3 жолмен жүргізіледі:
1 Егер бұл жоба бойынша заңдармен өзгеше көзделмесе мердігерді таңдау
конкурссыз негізде жүргізіледі.
2. Жабық немесс ашық конкурс негізінде жүргізіледі.
3. Қатысушылардың алдын ала квалификациясы бойынша, немесе онсыз.
Тағыда осы заңда құрылыс процессіне қойылатын негізгі талаптар туралы,
пайдалануға берудің сапа кепілдігі жайлы мерзім 69 бапта көрсетілген, бірақ
бұл бапта ҚР АҚ 665 бабының 1 бөлігіне сілтеме жасалған, яғни онда шартта
өзгеше көзделмесе ол мерзім 10 жыл делінген. Сонымен бірге құрылыстың жалпы
сапасы туралы норма. Бұлардан басқа құрылыс объектілерін пайдалануға беруді
қабылдау туралы, қабылдайтын комиссия туралы айтылған. Ең соңғы бап
объектілерді пайдалануға беруді тапсыру мен қабылдау бойынша қатысушылардың
жауапкершілігі жайлы жазылған.
Осы заң негізінде 2002 жылдың 26 қаңтарында № 126 Сәулет, қала
құрылысы және құрылыс қызметі жөніндегі өкілетті мемлекеттік орган туралы
ҚР Үкіметінің Қаулысы шыққан.
ҚР азаматтық заңнамасымен мердігерлік қатынастардың келесі түрлері
қарастырылған: 1.Тұрмыстық мердігерлік. 2. Құрылыс мердігерлік. 3. Жобалау
әне іздестіру жұмыстарына мердігерлік. 4. Ғылыми-зерттеу, тәжірибе-
конструкторлық және технологиялық жұмыстарға мердігерлік.
Менің қарастырайын деп отырған мердігерлік қатынас түрі, ол қүрылыс
мердігерлік қатынастары және құрылыс мердігерлік шарты. Қаралып отырған
қатынас, оның құқықтық реттелуі жағынан өз кезегінде көптеген өзгерістерге
үшыраған. Социалистік экономиканың дамуының алғашқы кездерінде құрылыс
мердігерлік шарты, жалпы мердігерлік шартымен қаралатын болған. Әсіресе
1923 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енген РСФСРң АКң 220 235 баптарында,
сонымен қатар РСФСРң АКң 523 бабына № 5 Қосымша ретінде Мемлекеттік
мердігерлік және жеткізу туралы ережесінде мердігерлік жұмыстардың
кезкелген түрлерін іске асыру бойынша жалпы нормалар болған. Жоғарыда
айтылған ереже, шарттың кезкелген жұмысқа байланысты жасалуына Қарамастан
мемлекеттік органдардың қатысуымен жүзеге асқан Кездегі мердігерлік шарттың
ерекшеліктері реттелген.[6]
Қазіргі таңда мердігерлік қатынастарды реттейтін негізгі норма АК 32
тарауында көзделген. Ал мен қарастырып отырған мердігерлік қатынас түрі,
яғни құрылыс мердігерлігі туралы параграфте қамтылған.
Тәжірибедегі өндіріс процессін жобалауының күшейуіне байланысты
өндірісте жалпы мердігерлік шарт ішінен құрылыс мердігерлік шарты
ерекшеленіп, бөліне бастады. 1961 жылдан бастап барлық жүйелі азаматтық
құқықтық актілер құрылыс мердігерлік шартын жалпы мердігерлік шарттың бір
түрі деп қарамай, оны азаматтық құқықтық шарттың жеке түрі деп қарады.[7]
Енді қазір құрылыс мердігерлік шартының құқықтық реттелуі экономика
саласындағы заңдармен үйлесімді болып келеді. Бірақ онда кеңестік азаматтық
құқықтың дамуынан қалған кемшіліктер бар. Осының бәрі құрылыс мердігерлік
шартының ерекшеліктерінің көрініс табуына түрткі болды. Осы ерекшеліктер
құрылыс мердігерлік жұмыстары кезінде басқа құқықтық қатынастардың пайда
болуымен байланысты, жер учаскелеріне заттық құқықты иемденумен, салынып
жатқан объектілерді энергиямен қамтамасыз ету шарттарын жасасумен, кейбір
мемлекет органдарымен жалпы Құқықтық қатынастар орнатумен байланысты.
Сонымен құрылыс мердігерлік шарты туралы ҚР АК-ң 651 бабына сәйкес
құрылыс мердігерлік шарты бойынша мердігер тапсырысшының тапсырмасы бойынша
шартта белгіленген мерзімде белгілі бір объектіні салуға, не өзге құрылыс
жұмысын орындауға міндеттенеді, ал тапсырысшы мердігерге жұмысты орындауы
үшін қажетті жағдайлар жасауға, оның нәтижесін қабылдап алуға және ол үшін
келісілген бағаны төлеуге міндеттенеді.
Міне, күрделі құрылыс жөнінде жалпы заң нормалары туралы сипаттаманы
аяқтай келе айтатын жай, ол құрылыс заңнамасы әртүрлі құқық саласының
нормаларын иемденген, әсіресе әкімшілік қаржылық және азаматтық нормаларды
иемденген.
Бұның негізгі ерекшелігі болып заңдармен қабылданатын нормативтік
техникалық құжаттардың жүйесінің бар болуы, яғни қолданылатын құрылыс
материалдарға, құрылғыға, бұйымдарға қойылатын талаптары бар техникалық
жобалау процессін және құрылыс монтаждау жұмыстарын реттейтін ережелер
болып табылады.
Көрсетілген нормалар әртүрлі мемлекеттік өкілетті органдармен
қабылданған ұйғарымдар мен ережелерде, құрылыс нормаларында қарастырылады.
Осы нормалардың көбісі қазір жаңартылу жолында, өйткені өз кезінде жоғарыда
көрсеткендей одақтық кездерде қабылданғандары да бар. Олардың жаңартылуына
түрткі болған ғылыми-техникалық прогресс, сонымен қатар жұмыстың сапсымен
құрылыс объектісінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады.
Құрылыс мердігерлік шартының негізінде атқарылатын жұмыс құрылыс
объектілерінің салынуына немесе жаңаруына әкеледі. Әрине, бұл жұмыстарды
бастамай тұрып, көптеген проблемаларды шешіп алу керек, керекті ыңғайлы жер
учаскесін алу, жобалау сметалық құжаттаманы бекіту, қала құрылыс саясатына,
өрт қауіпсіздігіне, экологиялық қауіпсіздікке жауап беретін органдардан
рұқсат алу және т.б әрекеттерді істеу керек.
Бәрімізге белгілі, құрылыс мердігерлік шартын орындау көп Уақытқа
созылады, өйткені құрылыс жұмыстары жүргізіледі және қосу жұмыстары
жүргізіледі. Осы уақыт аралығына құрылыс жұмыстарына және құрылыс
материалдарына баға өзгеріп кетуі мүмкін, осының нәтижесінде жобалау
сметалық құжаттамаға өзгерту енгізу қажеттілігі туындауы мүмкін. Міне
осының бәрі заңмен реттелген.
Құрылыс мердігерлік шарты бойынша, ондағы тараптардың арасындағы
белсенді ара қатынасын да көздейді. Мысалы: шарт бойынша тиісті нәтижеге
жету үшін ондағы түрған бөгеттерді бірге шешу; бас мердігерлік жүйесін
кеңінен қолдану; жұмыстың сапасын және қауіпсіздігін қамтамасыз ететін
нормативтер мен ережелерге бағыну т.с.с.
Қаралып отырған құрылыс мердігерлік шартының негізгі ерекшелігінің
бірі болып Құрылысты толық аяқтау туралы шарт жасасу табылады.[8] Бұл
туралы ҚР АК-нің 651 бабының 3 тармағында айтылған Құрылысты толық аяқтау
туралы шарт жасасу кезінде мердігер өзіне құрылыс және оны қамтамасыз ету
жөніндегі барлық міндеттемені алады және шарт ережелеріне сәйкес
тапсырысшыға пайдалануға дайын объектіні тапсыруға тиіс.
Тараптардың келісімі бойынша тапсырысшы, құрылыс бойынша материалдық
ресурстармен қамтамасыз ету сияқты кейбір міндеттемені өз мойнына алуы
мүмкін. Бірақ тапсырысшы ондай міндеттемелерді мойнына алса да, мердігер,
құрылысты толық аяқтап, объектіні пайдалануға дайын түрінде тапсырысшыға
өткізу туралы шартта міндеттенген. Әдетте өндіріс объектілерін салу
барысында мердігерге техникалық құжаттаманы да, техникалық жобалауды да
және пайдалану ережелерін де өткізу міндеттемесі жүктеледі.
Құрылыс мердігерліктің құқықтық реттелуінің бір ерекшелігі, ол
тараптардың қатынастары мердігер өз жұмысының нәтижесін тапсырысшыға
откізгеннен кейін да жалғаса беруі мүмкін. Өйткені мердігер жұмыс
нәтижесін, яғни белгілі бір дайын объектіні тапсырысшыға өткізген соң, сол
объектіге байланысты объектіні пайдалануға беру немесе тапсырысшының
жұмыскерлерін объктіні пайдалану бойынша үйрету, әртүрлі ережелерді
дайындау сияқты қызмет көрсету жұмыстарын жүргізіп бере алады. Бұл жөнінде
қызмет көрсетудің көлемі, бағасы т.б сипаттамалары құрылыс мердігерлік
шартының өзінде қарастырылады. Бұл мәселе туралы халықаралық құрылыс
тәжірибесінде де қолданылады. Оның атауы өнімді қолға беру орысша
айтқанда продукция на руки деп аталады. Бұл шарт бойынша мердігер, өзі
салған объектіні пайдалануға дұрыс берілу үшін оны тек салып қана қоймай
тапсырысшының персоналына, объектінің техникалық, жүргізушілік білімі мен
ыңғайын да беріп кетуге міндеттенеді.[9]
Құрылыс мердігерлік қатынастардың табигаты жоғарыда айтылған
міндеттемелерді, сонымен қатар жүргізілген кәсіби қызметтің жоғары дәрежеде
өтуін қамтамасыз ететін және объектіні өткізілгеннен кейінгі туындайтын
қызметтестікті дамытуға жол береді.
ҚР АК 666 бабының 1 тармағына сәйкес құрылыс мердігерлік шартында
тапсырысшының талап етуі бойынша және тапсырысшының есебінен мердіГер
жауапты болмайтын кемшіліктерді (ақаулар мен шала істелген жұмыстарды)
мердігердің жою міндеті көзделуі мүмкін.
Осы баптың 2 тармағына сәйкес шарттың нысанасымен тікелей байланысты
болмаған немесе өзіне қатысы жоқ себептермен мердігердің орындауы мүмкін
болмаған жагдайда мердігер осы баптың 1 тармағында көрсетілген жұмыстарды
орындаудан бас тартуға құқылы. Мұндай жағдайда мердігерліктің де қызмет
көрсетуді де элементтері бар шарттар туралы әңгіме болып отыр. ҚР АК 687
бабына сәйкес Мердігерлік туралы жалпы ережелер және тұрмыстық мердігерлік
туралы ережелер, егер осы Кодекстің 683, 686 баптарына, сондайақ өтелмелі
қызмет көрсету шарты нысанасының ерекшеліктеріне қайшы келмесе, өтелмелі
қызмет көрсету шартына қатысты қолданылады.
Ендігі тоқталатын нәрсе, осы құрылыс мердігерлік шартының біздің
қоғамымыздағы және мердігерлік шарттар жүйесіндегі орны. Ең бірінші
мердігерлік шарттардың арасындағы орнына келсек, өзіміз білетіндей
азаматтық кодексте мердігерліктің бірнеше түрі көрсетілген. Осылардың
ішінде құрылыс мердігерлік шарты, өзінің ерекшеліктерімен басқа
мердігерліктерге ұқсамай ерекшеленіп тұр. Оның өзіне тән келесідей
ерекшеліктері бар: шарт бойынша жұмыс объектінің тұрған жерінде
жүргізіледі; шарттың пәні ерекше ол, ғимарат, құрылғы немесе т.б. құрылыс
жұмысының нәтижесі; шарттың субъектілік құрылымы, яғни құрылыс саласындағы
инвестициялық қызметтің қатысушылары мердігер мен тапсырысшының арасындағы
келісімділік байланысының ұзақтығы; қосалқы мердігерлік жүйесін кеңінен
қолдану; құрылыс саласындағы қатынастарды реттейтін арнайы нормативтік
актілердің бар болуы.[10] Міне осы ерекшеліктер арқылы құрылыс мердігерлік
шарты басқа Мердігерлік шарттарға қарағанда тәжірибеде көбірек
қолданыңатыны дәлелденеді. Ал енді құрылыс мердігерлік шартының қоғамдағы
алатын орнына келсек, құрылыс мердігерлік шарты құрылыс қатынастарын
реттеуді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін шарт болып табылады сонымен
қатар, құрылыстағы жұмыскерлердің біліктілігінің, кәсіби мамандығының
жоғарылауына түрткі болады. Сонымен бірге құрылыс қатынастары дамыған сайын
құрылыс сапасы да жоғарылайды және ең маңызды жері ол үйлер мен көрікті
ғимараттардың жаңартылын, салынып, қалалардың әсемденуі. Тіпті, құрылыс
мердігерлік шартының қоғамға тигізетін пайдасы тұрмыстық мердігерлікпен
салыстырғанда да көбірек. Өйткені, адамның тұрмыстағы қажеттілігінің ең
біріншісі үй, офис, қойма т.с.с ал басқа да тұрмыстық қажеттіліктер екінші
орында. Міне осы туралы және құрылыс мердігерлік шартының басқа мердігерлік
шарттарына қарағанда ең маңыздысы екеніне дәлел болатын статистикалық
көрсеткіштерге көңіл аударайық.
Республикамызда соңғы 10 жыл ішінде болып жатқан құрылыс кешенінің
сипатына қарап, осы кезеңді шартты түрдс 3 кезеңге белуге болады:
Бірінші кезеңде (1991, 1995) нарықтық қатынасқа өту процесінің
басталуына байланысты шаруашылық байланыстың бүзылуы байқалды, инфляцияның
прогрестенуі, потенциалды инвесторлардың қаржылық мүмкіндіктерінің
қысқаруы, яғни мұның бәрі құрылыс ұйымдарының қызметтеріне әсер етті. 1992
жылы мердігерлік жұмыстардың көлемі 1991 жылға қарағанда екі есе төмендеді
және төмендеуін ары қарай жалғастырды.
Жекешелендіру процесінің басталуына байланысты көптеген құрылыс
ұйымдары, құрылыс ғимараттары ыдырап, көптеген жеке құрылыс ұйымдарының,
құрылыс кооперативтердің көбейуіне. Құрылыс кешенінің мемлекеттік
секторының көлемі азайды. Мердігерлік ұйымдардың саны бойынша 1991 жылы
94%дан (3008бірлік) 95 жылы 11%ке дейін (420 бірлік) түсті.
Екінші кезсң. (1996, 1999) Жоғары дәрежеде болмаса да, құрылыс
индустриясының жағдайын сипаттайтын көрсеткіштерінің тұрақты болғанын
көрсетті. Бұл жылдары мердігерлік жұмыстардың көлемі орташа болды 900 млн.
теңге (сметалық баға бойынша) осы кезеңдегі республика территориясында
әрекет ететін құрылыс ұйымдар саны шамамен 3 мың, яғни 1991 жылмен бірдей.
Жекешелендіру процесі жалпы аяқталды, олардың нәтижесі мемлекеттік құрылыс
ұйымдарының саны азайды, 96 жылы 391ге дейін, 99 жылы 88ге дейін. Қазіргі
таңда көбінесе жеке отандық ұйымдар құрайды, 96 жылы жалпы санынан 79%, ал
99 жылы 78%ін құрады, ал шетел құрылыс фирмалары 96 жылы 0.7%, 99 жылы
17%ті құрады. Сонымен қатар құрылыста жұмыскерлердің орташа жылдық саны
азаюда, 1996 жылы 225 мың, ал 1999 жылы 99 мың адам.
Үшінші кезең 2000 жылдан басталды, бұл жыл мердігерлік қүрылыс
қызметінің белсенді болуын көрсетеді. Кіші, орташа және ірі құрылыс
ұйымдардың құрылыс мердігерлік шарты бойынша атқарған жұмыстары 142 млрд
теңгені құрады және бұл көрсеткіш 1999 жылға қарағанда 1.8 есе көп. 2000
жъшы республикамызда құрылыс Қызметімен айналысатын 2967 мердігерлік
ұйымдар тіркелген. Орта есеппен орындалған құрылыс жұмыстары мен қызмет
көрсету бойынша әр құрылыс ұйымына шаққанда 47.8 млн теңгеден келеді екен.
Ал 1999 жылы 27.3 млн, 1998 ж 18.3 млн. тсңге болған.[11] Қазіргі күндері
алысқа кетпей қарасақ біздің Астанамыз да күннен күнге көркейіп келеді.
Атап айтқанда Астана Қаласының статистикалық басқармасының мәліметтері
бойынша 2001 жылы негізгі капиталға салынған ИНВЕСТИЦИЯ көлемі 73 млрд 395
млн тсңгені құрады. Бұл алдыңғы жылға қарағанда 4,2% ке көп.
Аталған инвестицияның 78.8%і күрделі құрылысқа берілген. Былтырғы
жылга қарағанда 16.3%ке өскен. Құрылыс жұмыстарының 47.1%і мемлекеттік
бюджеттен ал, 7.1%і шетел инвесторларымен қаржыландырылған, күрделі
құрылысқа салынған қалған инвестицияны шаруашылық еткен субъектілердің жеке
қалтасынан салынған.
Өткен жылы жаңа үйлер салынған олардың көлемі 217 мың м. кв құрайды.
Барлығы 1520 пәтер өткізілген, ол бұл көрсеткіш өткен жылга қарағанда
әлдсқайда көп, 51,4%і құрайды. Бұл жұмыстарды атқаруға меншік нысаны әр
түрлі құрылыс ұйымдарымен салынды.[12]
1.2. Құрылыс мердігерлік шартының тараптары және нысаны
Құрылыс мердігерлік шартының тараптары болып, мердігер және тапсырысшы
табылады. Тапсырысшы ретінде кезкелген заңды және жеке тұлғалар бола
береді. Бірақ қаралып отырған салада тапсырысшының қызметін атқару, жекелеп
айтқанда мердігердің жұмысты орындауына қадағалау жүргізу сияқты әрекеттер
арнайы білімді және ыңғайын талап етеді, ал кейде осы әрекетке ерекше
рұқсатты қажет етеді.
Құрылыс мердігерлік шартын жасау, инвестициялық қызметтің 61 элементін
құрады және өздеріңіз білесіздер оның қатысушылары болып инвесторлар
табылады.[13] Ал инвесторлар өзінің жеке, заемдық және жұмылдырылған
қаржыларын инвестиция нысанында салады және бір уақытта оның мақсатты түрде
жүзеге асуын қамтамасыз етеді. Бұдан айтатын дегенім, инвесторлар құрылыс
мердігерлік шартында, өздерінің атынан тапсырысшы ретінде шыға алады. Бірақ
кейбір кезде тәжірибеде, тапсырысшының функциялары, яғни инвестор өз
тапсырысшылық функциясын өзінің өкілдері болып табылатын арнайы тұлғаларға
береді. Еске сала кетейік, инвесторларға заң бойынша контракт негізінде
өзіне тиесілі өкілеттіктерін азаматтарға, заңды тұлғаларға, мемлекеттік
және муниципалды органдарға беруге мүмкіндік берілген. Мұндай жағдайда
инвестор мен тапсырысшы арасында ерекше инвестициялық шарт жасалады және ол
шарт өзінің құқықтық табиғатына қарай тапсырыс немесе комиссия шарты болып
табылады. Осы шарт негізінде инвестордың тапсырмасы бойынша әрекет ететін
тұлға тапсырысшы ретінде жұмысты атқарушымен құрылыс мердігерлік шартын
жасасады.[14]
Сонымен осы ойды қорытындылап айтқанда тапсырысшы болып инвестордың
немесе өз атынан мердігермен құрылыс мердігерлік шартын жасасатын және осы
шарт бойынша барлық құқықтар мен міндеттерге ие болатын тұлға табылады.
Мердігер ретінде меншік нысанына қарамастан әртүрлі құрылыс және
құрылыс монтаждық ұйымдар, сонымен қатар құрылыс Қызметіне лицензиялары бар
жеке кәсіпкерлер шығады. Құрылыста бас мердігерлік жүйесі көп қолданылады.
Ол бойынша бас мердігер функциясын жалпы құрылыс мекемелері жүзеге асырады,
ал арнайы ыңғайды білімді, мүмкіндіктерді қажет ететін жұмыстарды, қосалқы
мердігерлер жүзеге асырады, олар арнайы фирмалар мен ұйымдар болып
табылады.
Ал енді құрылыс мердігерлік шартының нысанына келетін болсак, бұл шарт
көп жағдайда жазбаша түрде жасалады. Көбінесе бұрын тәжірибеде құрылыс
мердігерлік шарты, бірнеше пунктен тұратып оте қысқа түрде жазылған, бірақ
мұндай шарттарды жасап, оның ішінде тараптар үшін қолайлы құқықтар мен
міндеттердің бәрін кіргізу қиындау болды. Ал қазіргі танда көбінесе
неғұрлым негізді, көп жақты шарттар жасалады және онда мердігердің де,
тапсырысшының да құқықтары мен міндеттері жайлы, келісілген т.б жағдайлар
жайлы толық, қысқа емес түрінде жазылады.
Көп жағдайда құрылыс мердігерлік шартын жасау үшін, үлгі нысандағы
арнайы құрылыс жұмыстарына арналған шарттар ұсынылады. Айтатын жай,
тараптар үшін міндетті, арнайы типтес мердігерлік немесе қосалқы
мердігелік шарт жоқ. Сондықтан, ойымды қорытындылай келе, тараптар құрылыс
мердігерлік шартын еркін және келісе отырып, жазбаша жасайды. Енді құрылыс
мердігерлік шартының нысаны жайлы айта келе осы шарттың елеулі жағдайлары
туралы айтқаным дұрыс болар. Шарттың елеулі жағдайлары болып, шартта
көзделуге тиіс өзекті мәселелер табылады. Сонымен құрылыс мердігерлік
шартының елеулі жағдайлары болып тапсырысшының мердігерге берген нақты
тапырмасы табылады. Демек шарттың елеулі жағдайы тапсырмадан құралады.
Сонымен қатар, шарттың елеулі жағдайлар қатарына тараптардың шартпен
көзделген нәтижеге жетуге бағытталған міндеттемелерін де жатқызуға болады.
Жоғарыда айтылғанмен қоса шарт құрыльімында боуы міндетті болып табылатын
тараптардың құқықтары түгел жазылады. Сонымен қатар міндетті шарттардың
бірі, ол жұмыстың ақысын төлеудің мөлшері мен тәртібі және өзекті
мәселелердің бірі ол тараптардың мүліктік жауапкершілігі көрсетіліп кетуі
тиіс. Мұнда, әрине форсмажор жайлы да көрсетілуі тиіс. Осы ойды
қорытындылай келе, елеулі жағдайлардың бәрі шартта көзделуі тиіс, ал егер
олар шартта көзделмесе заң нормаларымен реттелу керек деп айтқым келеді.
1.3. Құрылыс мердігерлік шартының жасасу тәртібі мен мерзімі
Құрылыс мердігерлік шарты, бүгінгі күндері, бұрынғыдай жобалық сипатта
жасалмайды, қазір шарт тараптардың келісуімен барлық ыңғайлы, пайдалы
мәнжайларын ескере отырып еркін түрде жасала береді. Кеңестік дәуірде
көбінесе құрылыс жұмыстары, мемлекеттің тапсыруы бойынша жүзеге асты.
Сонымен бірге құрылыс мердігерлік шарттар да аса жанжақты болмады, ал дәл
қазіргі кезге келсек, тапсырысшылар болып кобінесе өздеріне офис, қойма т.б
ғимараттарды қажет еткен мемлекеттік емес компаниялар, фирмалар болып
табылады, ал мердігерлер болып, пайда табу мақсатында құрылған
тапсырысшының тапсырыстарын ақылы негізде атқарып беретін жеке құрылыс
фирмалары болып табылады. Бұдан келесі қорытынды туындайды, ол құрылыс
мердігерлік шартының көбінесе кәсіпкерлік салада жасалады, яғни
кәсіпкерлікпен тікелей байланысты деп айтуға болады және бұл, әрине шарттың
көбінесе жанжақты болуына да әсер етті. Бірақ бұдан шарт бойынша
қатынастардың барлық әкімшілік құқықтық алғы шарттары жоғалып кетті деп
айтуға болмайды. Мәселен: Бүгінігі күндері нақты бір құрылыс жұмыстарын
жүргізу үшін, яғни белгілі бір объектіні салу үшін бірқатар мемлекеттік
өкілетті органдардың келісімін алу қажет. Әдетте, инвестор құрылысты бастау
жөнінде барлық негіздерді ескере отырып шешім қабылдайды. Бірақ құрылысты
бастамай тұрып, жобалау сметалық құжаттаманы жасап, оны міндетті
мемлекеттік экспертизаның өткізіліп, заңмен орнатылған тәртіпте бекітілу
керек. Жобалау сметалық құжаттамаға тоқталатын болсақ, ол Қазақстан
Республикасы Азаматтық Кодскеінің 654 бабында көрсетілген. Онда 654 баптың
1-тармағында мердігер құрылысты және оған байланысты жұмыстарды жұмыстың
көлемі мен мазмұнын және жұмысқа қойылатын басқа да талаптарды айқындайтын
жобалау құжаттамасы мен жұмыстың бағасын айқындайтын сметаға сәйкес жүзеге
асырута міндетті делінген. Сонымен қатар 2001 жылы 16 шілдеде қабылдаңған
№ 24221 ҚР-ғы Сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі туралы ҚРң
Заңының 60 бабы жобалау (жобалау смета) құжаттамасы деп аталады. Осы
баптың 1ші тармағында объектілердің және олардың кешендерінің құрылысы
(реконструкциялау, қалпына келтіру, кеңейту, техникамен қайта
жарақтандыру, жаңғырту, күрделі жөндеу) сондай-ақ коммуникацияларды төсеу,
аумақты инженерлік жағынан дайындау, абаттандыру және көгалдандыру
жобалаусметалық құжаттамалары бойынша жүзеге асырылатындығы айтылған.
Сонымен бірге осы Заңның 63 бабының 1- тармағында құрылыс үшін
жобалаусметалық құжаттамасының негізгі бөлігі ретінде құрылыс
жобасында объектілердің орналасқан жерінің қала құрылысы жағынан
негізделуі, құрылыс жүргізу және объектіні пайдалануға беру үшін қажетті
көлемде экономикалық, сәулет, көлемдік жоспарлау, функционалдық,
технологиялық, конструкциялық, инженерлік, табиғат қорғау және өзге де
шешімдер болуға тиіс.
Жоғарыда айтып кеткенімдей кез келген жобалаусметалық құжаттама
экспертизадан өтуі тиіс. Осыған орай жоғарыда көрсеткен заңның 64-бабында
осы экспертиза туралы айтылған. 64-баптың 1- тармағында жобалар
сараптамасын мемлекеттік сараптама, сондай-ақ тиісті лицензиясы бар жеке
және заңды тұлғалар (сарапшылар) жүзеге асырады.
Сараптама, алдынала жобалау құжаттамасының жекелеген түрлері бойынша,
сондайақ жобалаусметалық құжаттамасы бойынша ҚР Үкіметі белгілейтін
тәртіппен жүргізіледі. Қала құрылысы жобалары осы Заңда көзделген тәртіппен
мемлескттік сараптамадан өтілетіндігі туралы айтылғаы.
Экспертизадан өткен құрылыс жобалау сметалары белгіленген тәртіппен
бекітілу керек. Құжаттарды бекіту ҚР Заңдарымен белгіленген тортіппен
окілетті және атқарушы мемлекеттік органдармен жүзеге асырылады. Егер
құрылыс жобаларын мсмлекет қаржыландырған болса, яғни құрылысқа
республикалық бюджеттен ақша бөлінді, онда оны мемлекеттік басқару
органдары белгіленген тәртіппен бекітеді. Егер құрылыс жобалары ҚРң
субъектілерінің капиталдық салымдары арқылы жүзеге асырылса, онда бекітуді
оған сәйкес мемлекеттік органдар жүзеге асырады. Ал егер құрылыс жобасын
толығымен инвестор жеке, заемдық немесе жұмылдырылған ақша қаражаттары
арқылы қаржыландырса, онда бекітуді сол тапсырысшының өзі жүзеге асырады.
Құрылыс мердігерлік шарты әдеттегі тәртіппен жасалуы мүмкін, яғни
болашақ контрагенттердің болашақ шарттың керекті жағдайларының бәрін
келісіп шеше отырып, оған қол қояды.
Құрылыс мердігерлік шартын жасаудың тағы бір әдісі ол мердігерлік
сауда (торг) арқылы жасалады. Бұл қатынастар сәулет, қала құрылысы және
құрылыс қызметі туралы ҚР Заңының 66, 67-баптарымен реттеледі.
Мердігерлік сауда деп тапсырысшының тапсырыстарын тарату нысаны деп
айтуға болады. Бұл түсінікке, сонымен қатар, мердігерді конкурс негізінде
тандау да кіреді. Конкурс тендер түрінде өтеді. Жоғарыда айтып кеткенімдей
тендерлік әрекеттердің тәртібі жоғарыда аталған заңның баптарымен
реттеледі.
Енді тендерлік құжаттамаға келетін болсақ, онда келесі ақпараттар бар:
1. Салынатын объектінің жалпы сипаттамасы, яғни түрған жері, жұмыстың
орындалу уақыты, тапсырысшының атыжөні т.б.
2. Жобалық құжаттамалар, оның ішіде чертеждер, схемалар, графиктер
т.б.
3. Оферта құжаттарының құрылысы бойынша талаптар, кейбір құжаттар,
ақша түсімдері туралы құжаттар.
4. Оферта бойынша барлық құжаттар, офертаны дайындау, ұсыну
жөніндегі талаптар т.б.
5. Конкурсты өткізу тәртібі, онда сайыстың түрі мен жүргізілу
нысаны, ұтып алушыны таңдау тәртібі.
6. құрылыс мердігерлік шартының жобасы.
7. Сайысқа қатысуға құжаттаманың нысаны.
Сонымен қатар мердігерлік саудалар келесі негізгі түрлерге бөлінеді:
Тендерді ұйымдастырушының жеңімпаздары алдынала таңдау саудасына
байланысты алдынала квалификациясы бар сауда және аддынала
квалификацияланбаған сауда;
бір объект бойынша сауданың қаншасыншы рет болып отырғанына
байланысты алғашқы және кейінгі;
шетел оферентінің қатысуына байланысты шетел оференті қатысатын
сауда және шетел оференті қатыспайтын сауда;
оференттердің қатысуы және олардың қатысуының нәтижесіне байланысты
жария сауда және жария емес сауда;
саудаға қатысушылардың саны шексіз бе әлде тек белгілі бір талапқа
жауап беретін таларкерлер ғана қатысуына байланысты ашық және жабық
сауда.[15]
Тендердің жеңімпазы болып тендерлік құжаттамалардағы талаптардың
бәріне жауап беретін оферент табылады. Ол тендерлік комитетпен шешіледі
және ол хаттамамен бекітіледі. Хаттаманың мазмұнында жеңімпаздың атыжөні,
тендерлік комитеттің құрамы, дауыс беру нәтижесі, жеңімпазбен шарт жасасу
мерзімі. Хаттаманы тендерлік комитет тапсырысшыға (инвесторға) бекітуге
жібереді. Хаттама тапсырысшымен бекітілгеннен кейін ғана сауда аяқталған
болып есептеледі. Одан кейін ең маңызды бір жері, ол тапсырысшы, сауданың
жеңімпазы мен тендерлік құжаттама негізінде және жеңімпаздың офертасының
негізінде құрылыс мердігерлік шартын жасайды.
Құрылыс мердігерлік шарты нақты бір мерзімге жасалады. Бұрын азаматтық
заңнама күшіне енгенге дейін, қарастырылып отырған шарт бір жылдан аса
уақытқа жасалатын болған және көбінесе бас мердігерлік нысанда жасалатын
болған. Қазіргі заңдар, жоғарыда аталған сияқты міндеттемелік жүйені
қабылдамайды бірақ, тараптар өздері жалпы шарттағы мерзімнен басқа шарт
бойынша жеке объектілердің мерзімі де көрсетілуі мүмкін. Бұл мерзімдер
жалпы мерзімге кіріп кетуі немесе қосымша мерзім деп те есептелуі мүмкін.
ҚР АК 620 бабында жұмысты орындаудың бастапқы және түпкі мерзімі
сонымен қатар аралық мерзімдері көрсетілген. Сонымен бірге тараптар ме
нақты мерзімдер көрсетілуі мүмкін, әдетте олар жеке жұмыс түрлері
жасалғанда көрсетіледі. Мысалы: жұмыс кезінде немесе жұмысты қабылдау
кезінде кемшіліктерді жою. Аталған барлық тараптармен келісілген мерзімдер,
міндетті сипатқа ие және оларды сақтамау жауапкершілікке әкеліп соғады.
Жекелеп айтқанда ҚР АК 627-бабының 2- тармағына сәйкес мердігер шартты
орындауға уақытылы кіріспесе немесе жұмысты соншалықты баяу орындап, оны
мерзімінде аяқтау көрінеу мүмкін болмаса, тапсырысшы шарттан бас тартуға
және шеккен залалдарын өтеуді талап етуге құқылы.
Осы баптың 3-тармағына сәйкес, мердігер жұмыс кемшіліктерін қисынды
мерзімде жоймаса, тапсырысшыға шарттан бас тарту құқығы берілген.
Құрылыс мердігерлік шартында мерзімдер тек мердігер үшін ғана емес,
олар тапсырысшыға да орнатылады. Мысалы: тапсырысшының белгілі бір мерзімде
құрылыс материалдарын, жобалау сметалық құжаттарды беруді кешіктірсе, бұл
тапсырысшының жауапкершілігіне әкеліп қана соқпан, барлық құрылыс жұмысының
тоқтап қалуына немесс оны жүргізу мерзімін ауыстыруға әкеліп соғады.
II. Құрылыс мердігерлік шартының мазмұны және орындалуы туралы жалпы
ережелер
2.1. Құрылыс мердігерлік шартының мазмұны және орындалуы
Құрылыс мердігерлік шартының мазмұнын құрайтын ең бірінші мәселелердің
бірі ол, тараптардың құқықтары мен міндеттері болып табылады. Ол бойынша
жалпы мердігерлік және жеке мердігерлігі бойынша ауқымды мәселелер
қамтылған.
Кез келген объектінің құрылысын бастау үшін ең бірінші оның қайда
салынатынын білуіміз керек. Тапсырысшы салынатын объектінің болашақ иесі
ретінде құрылыс салу үшін өзі тандаған жер учаскесін шартта көрсетілген
көлемде және сондай күйде уақытылы беруге міндетті. Шартта мұндай нұсқау
болмаған жағдайда жер учаскесінің көлемі мен күйі жұмыстың уақытылы
басталуын, оның қалыпты жүргізілуін және мерзімінде аяқталуын қамтамасыз
етуге тиіс. Шартпен мердігерге жер учаскесін қабылдап алу және құрылысқа
дайындық жұмыстарын жүргізу, объектіге бағытталған жолдарды тазалау,
дайындау міндеті жүктелуі мүмкін. Мұндай жағдайда құрылыс мердігерлік
шартында, тапсырыс шартының элементтері де болуы мүмкін немесе мердігер бұл
қызметті басқа тапсырыс шарты негізінде жүзеге асырады.
Келесі мәселелердің бірі құрылысты материалдық техникалық
жабдықтармен қамтамасыз ету. Бұрын жоспарлық шаруашылық жүйе кезінде
материалдықтехникалық қамтамасыз ету арнайы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz