Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қолдау жүйесі
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
I Тарау. Халықты әлеуметтік қолдау жүйесінің теориялық негіздері
1.1. Әлеуметтік қолдау түсінігі, құрылымы, қағидалары мен атқаратын қызметі ... ... ...4
1.2. Халықты әлеуметтік қолдаудың модельдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
II Тарау. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қолдау жүйесі.
2.1.Әлеуметтік қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесінің қалыптасуы ... ... ... ... 10
2.2. Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарымен төленетін негізгі әлеуметтік төлемдер түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.3 Әлеуметтік қолдау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті басқару ерекшеліктері ... ..16
III Тарау. Қазақстан Республикасының әлеуметтік қолдау жүйесін дамыту және жетілдіру бағыттары.
3.1. Қазақстан Рспубликасының әлеуметтк қолдау жүйесін дамытудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3.2. Халықты қолдау жүйесінің әлеуметтік экономикалық тиімділігін жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
I Тарау. Халықты әлеуметтік қолдау жүйесінің теориялық негіздері
1.1. Әлеуметтік қолдау түсінігі, құрылымы, қағидалары мен атқаратын қызметі ... ... ...4
1.2. Халықты әлеуметтік қолдаудың модельдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
II Тарау. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қолдау жүйесі.
2.1.Әлеуметтік қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесінің қалыптасуы ... ... ... ... 10
2.2. Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарымен төленетін негізгі әлеуметтік төлемдер түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.3 Әлеуметтік қолдау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті басқару ерекшеліктері ... ..16
III Тарау. Қазақстан Республикасының әлеуметтік қолдау жүйесін дамыту және жетілдіру бағыттары.
3.1. Қазақстан Рспубликасының әлеуметтк қолдау жүйесін дамытудың негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
3.2. Халықты қолдау жүйесінің әлеуметтік экономикалық тиімділігін жетілдіру бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан үшін жаңа, тиімді әрі адал әлеуметтік қолдау жүйесін құру және әлеуметтік қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесінің қалыптасуын көрсету. Мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер белгіленді: Қазақстанның әлеуметтік қолдау жүйесінің қазіргі жағдайын тереңірек зерттеп, жаңа даму бағыттарын белгілеу. .
Әлеуметтік қолдау нысаналы сипат алып, халықтың әлеуметтік-демографиялық және басқа да сипаттамалары бойынша өздерін жарамды тұрмыс деңгейімен қамтамасыз етуге қабілетсіз топтарына ғана бағытталуға тиіс.
Қоғамның әлеуметтік араласуын күшейту және ондағы қарама-қайшы процестерді дамыту әлеуметтік кепілдіктердің сенімді жүйесін жасауды қажет етеді, ол мына процестердің дамытылуына негізделетін болуға тиіс:
1) адамның өндірістегі, бөлу мен тұтынудағы құқықтарын қамтамасыз ететін әлеуметтік кепілдіктер түрлерін сақтау және оның меншікті, одан алынатын табысты иелену құқығы, меншік түрлеріне еңбек ақысының сараланған ең төменгі мөлшерін алу құқығы, жұмыссыздыққа байланысты жәрдемақы алу құқығы, ақшалай табысты индекстеу механизмі сияқты жаңа түрлерін қалыптастыру;
2) халықтың экономикалық тұрғыдан ең осал топтарына көп балалы және толық емес отбасыларына, зейнеткерлерге, уақытша жұмыс істемейтіндерге, студенттерге, қызметкерлердің төмен жалақы алатын топтарына әлеуметтік қолдау көрсету.
Басты кепілдіктердің бірі әрбір еңбеккердің белсенді және өнімді еңбек етуі үшін жағдайлар жасау кепілдігі болуға тиіс, оның өзі шаруашылық жүргізуші кез келген тұлғаға экономикалық қызметпен және кәсіпкерлікпен шұғылдану бостандығының берілуін көздейді.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Нарықтық экономика механизмдерін қалыптастыру мәселелерінің арасында халықтың белгілі бір топтарын әлеуметтік қолдаудың сенімді және тиімді жүйесін жасау шаралары аса маңызды орындардың бірінде тұр. Нарыққа өту жағдайларында халықтың әлеуметтік қорғалуын қолдау мен нығайтуға бағытталған мемлекеттік шаралар жүйесі қажет/1,59б/ Дұрыс қабылданан әлеуметтік саясат тұрақтылықтың кепілі, ал саясат негізінде әлеуметтік қолдау жүйесі жатыр. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, «Халықты әлеуметтік қолдау жүйесі» бүгінгі таңда өзекті мәселе болып табылатынына ешқандай күмән жоқ.
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының Президентінің жолдаулары мен Заңдар, нормативтік актілер, сонымен қатар, мемлекет үкімдері, қазақстандық және шет елдік авторлардың еңбектері қолданылды.
Әлеуметтік қолдау нысаналы сипат алып, халықтың әлеуметтік-демографиялық және басқа да сипаттамалары бойынша өздерін жарамды тұрмыс деңгейімен қамтамасыз етуге қабілетсіз топтарына ғана бағытталуға тиіс.
Қоғамның әлеуметтік араласуын күшейту және ондағы қарама-қайшы процестерді дамыту әлеуметтік кепілдіктердің сенімді жүйесін жасауды қажет етеді, ол мына процестердің дамытылуына негізделетін болуға тиіс:
1) адамның өндірістегі, бөлу мен тұтынудағы құқықтарын қамтамасыз ететін әлеуметтік кепілдіктер түрлерін сақтау және оның меншікті, одан алынатын табысты иелену құқығы, меншік түрлеріне еңбек ақысының сараланған ең төменгі мөлшерін алу құқығы, жұмыссыздыққа байланысты жәрдемақы алу құқығы, ақшалай табысты индекстеу механизмі сияқты жаңа түрлерін қалыптастыру;
2) халықтың экономикалық тұрғыдан ең осал топтарына көп балалы және толық емес отбасыларына, зейнеткерлерге, уақытша жұмыс істемейтіндерге, студенттерге, қызметкерлердің төмен жалақы алатын топтарына әлеуметтік қолдау көрсету.
Басты кепілдіктердің бірі әрбір еңбеккердің белсенді және өнімді еңбек етуі үшін жағдайлар жасау кепілдігі болуға тиіс, оның өзі шаруашылық жүргізуші кез келген тұлғаға экономикалық қызметпен және кәсіпкерлікпен шұғылдану бостандығының берілуін көздейді.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Нарықтық экономика механизмдерін қалыптастыру мәселелерінің арасында халықтың белгілі бір топтарын әлеуметтік қолдаудың сенімді және тиімді жүйесін жасау шаралары аса маңызды орындардың бірінде тұр. Нарыққа өту жағдайларында халықтың әлеуметтік қорғалуын қолдау мен нығайтуға бағытталған мемлекеттік шаралар жүйесі қажет/1,59б/ Дұрыс қабылданан әлеуметтік саясат тұрақтылықтың кепілі, ал саясат негізінде әлеуметтік қолдау жүйесі жатыр. Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, «Халықты әлеуметтік қолдау жүйесі» бүгінгі таңда өзекті мәселе болып табылатынына ешқандай күмән жоқ.
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының Президентінің жолдаулары мен Заңдар, нормативтік актілер, сонымен қатар, мемлекет үкімдері, қазақстандық және шет елдік авторлардың еңбектері қолданылды.
1. Карибжанов А.С. Социальная ащита населения-Алматы: Экономика, 2002 год
2. Назарбаев Н.А. 2006 жылғы ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы ел президентінің Қазақстан халқына жолдауы
3. Алимбаев А.А., Алпысбаев С.Н., Ниязеков Р.К. и др. Формирование модели социально ориентированной экономики в Казахстане – Караганда ПК Алем-2004 г.
4. Экономикалық теория негздері. Оқулық. Алматы, 2001ж. Авторлар ұжымы.
5. Бабакумаров А.Г. Социальная политика государства.-Алматы 2002 г.
6. Пемехонов Ю. Социалная защита населения в условиях рыночной экономики
7. Алимбаев А.А. Государственое регулировани экономики- Алматы, 2002 г.
8. Парамонов В.В. Экономика Казахстана. Алматы.-2003г- 98 б.
9. Антропов В. Модели социальный защиты в странах-2008 г.
10. Сансызбаева Г.Н. Системе социальной защиты населения.- Алматы 2002 г
11. Кепелбаева Г.П. Социалная защита- правовые проблемы систмы соцобеспеченя 2002 г.
12. Концепция социальный защиты населения РК: Постанавление правительство РК от 28 июня 2004 г.
13. Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңы. -2001 жыл
14. «Қазақстан Ресубликасындағы мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы заңы».-2002 ж.
15. Исахова П.Б. Әеуметтік қорғау жүйесіндегі тәуекел
16. Қаржы министрлігінің статистикалық бюллетені -2007 ж 212 б
17. Қазақстан Республиксының Президнті Назарбаев «Қазақстан Халқына жолдауы» - Астана 2009ж 1 наурыз
18. 2008-2007 жылдардағы Қазақстан жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамыту бағдарламасы
19. ҚР «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы заңы»-2004 жыл
2. Назарбаев Н.А. 2006 жылғы ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы ел президентінің Қазақстан халқына жолдауы
3. Алимбаев А.А., Алпысбаев С.Н., Ниязеков Р.К. и др. Формирование модели социально ориентированной экономики в Казахстане – Караганда ПК Алем-2004 г.
4. Экономикалық теория негздері. Оқулық. Алматы, 2001ж. Авторлар ұжымы.
5. Бабакумаров А.Г. Социальная политика государства.-Алматы 2002 г.
6. Пемехонов Ю. Социалная защита населения в условиях рыночной экономики
7. Алимбаев А.А. Государственое регулировани экономики- Алматы, 2002 г.
8. Парамонов В.В. Экономика Казахстана. Алматы.-2003г- 98 б.
9. Антропов В. Модели социальный защиты в странах-2008 г.
10. Сансызбаева Г.Н. Системе социальной защиты населения.- Алматы 2002 г
11. Кепелбаева Г.П. Социалная защита- правовые проблемы систмы соцобеспеченя 2002 г.
12. Концепция социальный защиты населения РК: Постанавление правительство РК от 28 июня 2004 г.
13. Зейнетақымен қамтамасыз ету туралы заңы. -2001 жыл
14. «Қазақстан Ресубликасындағы мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы заңы».-2002 ж.
15. Исахова П.Б. Әеуметтік қорғау жүйесіндегі тәуекел
16. Қаржы министрлігінің статистикалық бюллетені -2007 ж 212 б
17. Қазақстан Республиксының Президнті Назарбаев «Қазақстан Халқына жолдауы» - Астана 2009ж 1 наурыз
18. 2008-2007 жылдардағы Қазақстан жинақтаушы зейнетақы жүйесін дамыту бағдарламасы
19. ҚР «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы заңы»-2004 жыл
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
I Тарау. Халықты әлеуметтік қолдау жүйесінің теориялық негіздері
1.1. Әлеуметтік қолдау түсінігі, құрылымы, қағидалары мен атқаратын
қызметі ... ... ...4
1.2. Халықты әлеуметтік қолдаудың
модельдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
II Тарау. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қолдау жүйесі.
2.1.Әлеуметтік қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесінің
қалыптасуы ... ... ... ... 10
2.2. Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарымен төленетін
негізгі әлеуметтік төлемдер
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 13
2.3 Әлеуметтік қолдау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті басқару
ерекшеліктері ... ..16
III Тарау. Қазақстан Республикасының әлеуметтік қолдау жүйесін дамыту және
жетілдіру бағыттары.
3.1. Қазақстан Рспубликасының әлеуметтк қолдау жүйесін дамытудың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3.2. Халықты қолдау жүйесінің әлеуметтік экономикалық тиімділігін жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан үшін жаңа, тиімді әрі адал
әлеуметтік қолдау жүйесін құру және әлеуметтік қолдау көрсетудің
мемлекеттік жүйесінің қалыптасуын көрсету. Мақсатқа жету үшін келесідей
міндеттер белгіленді: Қазақстанның әлеуметтік қолдау жүйесінің қазіргі
жағдайын тереңірек зерттеп, жаңа даму бағыттарын белгілеу. .
Әлеуметтік қолдау нысаналы сипат алып, халықтың әлеуметтік-
демографиялық және басқа да сипаттамалары бойынша өздерін жарамды тұрмыс
деңгейімен қамтамасыз етуге қабілетсіз топтарына ғана бағытталуға тиіс.
Қоғамның әлеуметтік араласуын күшейту және ондағы қарама-қайшы
процестерді дамыту әлеуметтік кепілдіктердің сенімді жүйесін жасауды қажет
етеді, ол мына процестердің дамытылуына негізделетін болуға тиіс:
1) адамның өндірістегі, бөлу мен тұтынудағы құқықтарын қамтамасыз ететін
әлеуметтік кепілдіктер түрлерін сақтау және оның меншікті, одан
алынатын табысты иелену құқығы, меншік түрлеріне еңбек ақысының
сараланған ең төменгі мөлшерін алу құқығы, жұмыссыздыққа байланысты
жәрдемақы алу құқығы, ақшалай табысты индекстеу механизмі сияқты жаңа
түрлерін қалыптастыру;
2) халықтың экономикалық тұрғыдан ең осал топтарына көп балалы және
толық емес отбасыларына, зейнеткерлерге, уақытша жұмыс
істемейтіндерге, студенттерге, қызметкерлердің төмен жалақы алатын
топтарына әлеуметтік қолдау көрсету.
Басты кепілдіктердің бірі әрбір еңбеккердің белсенді және өнімді
еңбек етуі үшін жағдайлар жасау кепілдігі болуға тиіс, оның өзі шаруашылық
жүргізуші кез келген тұлғаға экономикалық қызметпен және кәсіпкерлікпен
шұғылдану бостандығының берілуін көздейді.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Нарықтық экономика механизмдерін
қалыптастыру мәселелерінің арасында халықтың белгілі бір топтарын
әлеуметтік қолдаудың сенімді және тиімді жүйесін жасау шаралары аса
маңызды орындардың бірінде тұр. Нарыққа өту жағдайларында халықтың
әлеуметтік қорғалуын қолдау мен нығайтуға бағытталған мемлекеттік шаралар
жүйесі қажет1,59б Дұрыс қабылданан әлеуметтік саясат тұрақтылықтың
кепілі, ал саясат негізінде әлеуметтік қолдау жүйесі жатыр. Жоғарыда
айтылғандарды ескере отырып, Халықты әлеуметтік қолдау жүйесі бүгінгі
таңда өзекті мәселе болып табылатынына ешқандай күмән жоқ.
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының Президентінің жолдаулары
мен Заңдар, нормативтік актілер, сонымен қатар, мемлекет үкімдері,
қазақстандық және шет елдік авторлардың еңбектері қолданылды.
I Тарау. Халықты әлеуметтік қолдау жүйесінің теориялық негіздері.
1. Әлеуметтік қолдаудың түсінігі, құрылымы, қағидалары мен атқаратын
қызметі.
Әлеуметтік саясат негізінде тиімді әлеуметтік қолдау жүйесін құру
жатыр. Әртүрлі елдер мен халықаралық ұйымдарда әлеуметтік қолдау
түсінігі әртүрлі қарастырылады.3,69б
Әлеуметтік қолдау бұл қолайсыз жағдайларға байланысты экономикалық
белсенді бола алмайтын және лайықты еңбекақы төленетін еңбекке қатысу
жолымен өзін табыспен қамтамасыз ете алмайтын азаматтар үшін өмірлік
қажетті игіліктердің және әл ауқаттың белгілі бір деңгейін қамтамасыз
етуге арналған.
Әлеуметтік қолдау жүйесі кең мағынада бұл құқықтық, әлеуметтік,
саяси және экономикалық кепілдеме. Ол кепілдеме тіршілік затын
қамтамасыз етуге
Әлеуметтік қолдаудың нысандарын шартты түрде үш топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа ең төменгі табысы бар мұқтаж азаматтарға берілетін
әлеуметтік жәрдемақылар жатады.
Әлеуметтік қолдау жүйесі тар мағынада бұл нарық жағдайындағы халықтың
белгілі бір тобындағы киыншылықтарды төмендетуге бағытталған реттегіш
мемлекеттік жүйе.
Қазақстан мүше болып табылатын халықаралық еңбек ұжымының анықтауы
бойынша әлеуметтік қоғау жүйесі мындай шарлар кешенін қамтиды.
Тұрақты ақылы еңбекке ынталандыру;
Негізгі әлеуметтік қатердің алдын алу, ал ондай туынаған жағдайда
әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатердің салдарынан айырылған
табысының бір бөлігін қалпына келтіру;
Халықты әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз топтарына
арналған әлеуметтік көмек тәсілдері;
Азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтар мен
қызметтерге қол жеткізу. Әлеуметтік қамтамасыз ету халықтың әлеуметтік осал
қатарына қатысты мемлекеттің конституциялық борышы. Қазіргі кезде көптеген
батыс елдерде мынаай ойлар жүріп жатыр: әлеуметтік қамтамасыз ету шығындар
еңбек факторын өте қымба қылады. Олар еңбекақы шығындарының бір бөлігі
болып табылады, сонымен бірге бәсекеге қабілеттілікті төмендетеді және
жұмысбастылық саласындағы саясатқа әсер етеді.
Әлеуметтік сақтандыру жүйесі әлеуметтік реттеу саласындағы реттеуші
механизмдерінің бастысының бірі. Ол үшін субъект байланысы арқылы
негізделген: жұмыс беруші, жұмысшы, мемлекет. Барлық әлеуметтік сақтандыру
жүйесінің басты проблемасы болып, оны қаржыландыру табылады. Тек қана
әлеуметтік сақтандыруың барлық түрлерін анықтау маңызд, жұмыс берушінің,
жұмысшының, мемлекеттің, сақтандырудың маңызды бөлігі болып көрсетілетін
көмекті төлем есебінен қаржыландыру және төлем мен әлеуметтік қызмет
көлемінің арасындағы тығыз байланысы табылады. Көмек көлемі
сақтандырылған жеке адамның алдын ала салымын ыңғайланады.
Әлеуметтік көмек тішілік жағдайын қолдауда объектіге көмекті
қамтамасыз ету міндетін мемлекетің мойындауы, ал керекті кезде жағдайды
дамытуда мемлекеттің мойындауы. Әлеуметтік көмек принципі бойынша шаралар
бюджетен қаржыландыруы және алушының жеке қажеттілігіне ыңғайлануды
қалайды. Бұндай көмек көлемі алдын ала төленген төлемдерге тәуелді емес.
Бірақ көмек көрсету кезінде екі жағдай ескерілу керек. Біріншіден, көмек
алушы адамдар арасында өз белсенділігін көрсету керек. Екіншіден, көмек
көрсетудің басқа жолы қалмағанда әлеуметтік саясат іске араласады. Жоғарыда
көрсетілгендердің негізінде әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылымы
ұсынылады.сурет1 5,53б.
Осылайша, әлуметтік қолдау жүйесінің құрылымы әлеуметтік қорғаудың
субъектілері мен объектілерін, құралдарын, механизмдерін және өмірлік
стандарттар санынан тұрады. Белгілі тәуелділік санына сәйкес әлеуметтік
қорғау қүрылымы өзіне негізгі бағыттарды да қосады.
Әлуметтік қолдаудың нысандарын шартты түде үш топқа бөлуге болады.
Бірінші топ ен төменгі табысы бар мұқтаж азаматтарға берілетін
әлеуметтік жәрдемақылар жатады
Сурет 1- Әлеуметтік қолдау жүйесінің құрылымы
Екінші топқа жұмыс қабілетін жоғалтқан жағдайға табыстың болмауы
есебінен берілетін жәрдемақылар. Бұл жағдайда табыстың қайта бөлінуінің
арғы жағында белгілі бір уақытта табыс пен әлеуметтік тәуекелдіктің бөлінуі
көрсетіледі. Адамның экономикалық белсенді өмірін алатын болсақ, онда
орташа әрбір жұмыспен қамтамасыз етілген азамат әлеуметтік қолдау жүйесіне
өз табысынан қанща төлем беріп отырса, сонша алатын болады.
Үшінші топқа жұмысқа қабілеті жоқ халық топтары жатады, олар негізінде
балалар мен зейнеткерлер, бұл жерде табыстар адамдардың өмір жасына
байланысты бөлінеді.
Әлеуметтік қорғау объектілері республика халқы, әлеуметтік кластар,
әлеуметтік топтар, жеке азаматтар болып табылады.
Әлеуметтік қолдаудың негізгі субъектісі болып ғасыр бойында әр елде
мемлекет болып келеді, яғни әлеуметтік қолдау қызметінің орындалуын
қамтамасыз ететін әлеуметтік институттар мен ұйымдар. Бірақ олармен бірге
қолдаудың активті субъектілері болып мемлекеттік емес ұйымдар, ұжымдар,
жанұялар жә жеке тұлғалар табылады. Маңызды рөль қайырымдылық жүйесі
орнайды.
1.2 Халықты әлеуметтік қолдаудың модельдері
Әлеуметтік қолдаудың дамыған жүйесі фундаментальді компания пен
нарықтық басқарудың сурапалық модемнің ерекшелігін көрсетеді. Керекті
инститтар демографиялық және экономикалық қозғамті резінде туындайтын
әлеуметтік шиеленісті басуда маңызды роль атқарады.
Бір қарағанда, Еуроодак елдерідегі әлеуметтік қолдаудың ұлттық
жүйесінде ұқсастықтарға қарағанда айырмашылықтары көбірек. Себебі, әр
мемлекет әлеуметтік саясатты қалыптастыруда өзі таңдаған жолмен жүрді.
Әлеуметтік қолдаудың моделі әлеуметтік қамту бағдарламасының
қалыптасуы мен ұйымдар ұстанымын түсіндеру негізінде жасалған сурапалық
комиссияның 1995 ж есебіне қарағанда Еуроодақ елдерінде негізгі төрт
модель бар: континентальдық, англосаксондық, скандинавиялық және оңтүстік
еуропалық.
Бисмарктық деп аталатын континентальдық модель әлеуметтік қолдаудың
деңгейі мен кәсіби қызметтің ұзақтығының арасындағы байланысты анықтайды.
Қаштылғандардың төлемі есебінен қаржыланатын әлеуметтік сақтандың оның
негізі болып саналады. Бұл модельдің негізі принциптері XIX ғ. Германияда
қалыптасты. Канцлер О. Бисмарк кейіннен басқа индустриялды елдергі үлгі
болған сол кезеңдегі әлеуметтік қолдаудың прогрессивті негізін жасады.
Германияда күні бүгінге дейін қолданылтын әлеуметтік саласында үш саласы
сол кезде пайда болды. Олар қартықта, мүгедектікті және өндірістегі оқыс
жағдайлардан туындаған ауруларуын қамсыздандыру. Аталған модельдің негізгі
принциптері Австрия, Франция, Бенилюкс елдерінде де қолдыналады.
Оның негізгі принциптерінің бірі – жаодамалы жұмысшылар мен
кәсіпкерлер басқаратын фондтарын қадағалайтын кәсібге сақтандыру фондар
сақтандыру төлемдерін жүзеге асыратын жолақыдан алыналатын әлеуметтік
бөлуді шоғырландырады.
Бұндай сақтандыру жүйелерін мемлекет бюджеті қаржыландырмайды.
Әлеуметтік қамтудың бұл моделіне бюджеттің әмбебептығы уйкес келмейді.
Еуропа мемлекеттерінде қолданылатын бұл қолдау моделі бір ғана принципке
негізделмеген. Сондықтан ынтымақтастық әлеуметтік көмек беріледі.
Әлеуметтік сақтандырудың миндеттеріне қарамастан (Германияда ол
заңмен бекетілген) ол толық сақталмайды. Бұл жалақы деңгейнің өсуіне
байланысты болатын ерукті сақтандыру мен бөленген қаражаты
жүзеге асады.
Аталған модель негізінде сақтандыру салымдарының деңгейіне қарай
сақтандыруға бөленген сана (қаржы Анықталатын каммутативті әділдік принципі
жатыр. XIX ғ.а. Германияда пайда болғанда да осыған сәйкес болатын. Бүгінде
әлеуметтік көмек жүйесінің дамуы әлеуметтік қолдаудың фискалды қаржылануы
үлесінің өсуіне әкелді.
ФРГ-ның әлеуметтік қолдау жүйесінде әлеуметтік сақтандыру айрықша
маңызға ие. Бұнда көптеген батыс Еуропа елдеріндегі сияқты әлеуметтік
сақтандыру міндетті және жеке сақтандыру жүйесіне бөлінеді. Оның негізгі
болыттары: медициналық және зейнеткерлік сақтандыру, мүлдектік, жұмыссыздық
сәтсіз оқиғалардан сақтандыру. Неміс зерттеу еңбектерінде әлеуметтік қолдау
жүйесінің негізгі принциптері ретінде мыналарды атайды.
1) Сақтандыру қағидасы. Аталған көмекті қаржыландыру сақтандыру ұйвшы
мүшелерінің төлемдері есібінен жүзеге асады. Жеке салымдар негізінде
әлеуметтік көмек ретінде беріледі. Жаласының белгілі бір мөлшерін
сақтандыру фондына берген адамның бұрынғы жалақының көлеміне сай көмек
алуға құқығы бар. Әлеуметтік сақтандыру принципі эквиваленттілік ережесімен
қатар бөлудің элементтері де кіреді.
2) Қамтамасыз ету қағидасы. Әлеуметтік көмек бұрынғы салымдарына
қарамастан беріледі және бюджетке түсетін салық есебінен жүзеге асады. Бұл
принцип бойынша әлеуметтік көмек алатындар бұрын ешқандай салым
төлемегендер, бірақ мемлекет алдындағы еңбектері үшін осындай құқыққа ие.
Бюджет есебінен қаржыландыру бюджет жағдайы мен экономиканың тиімділігіне
тікелеі байланысты. Бұл принципті сақтандыру принципін қолдануға болмайтын
кезде жүзеге асыру керек.
3) Қамқарлық қағидасы. Әлеуметтік көмекті әрбір қажет адам қиын
жағдайдан шығу үщін өзіне керекті көлемде алады. Қамтамасыз ету принципі
сияқты бұл да мемлекеттік бюджет жағдайына тікелей байланысты. Қамкорлық
принципі ФРГ экономикасындағы әлеуметтік қамту жүйесінің ажыпамас бөлігі.
Себебі сақтандыру және қамтамысыз ету принципі барлық қауіпті қашта
алмайды.
ФРГ-дағы әлеуметтік қолдау жүйесі өзін өзі басқару принципіне
негізделген. Бірақ мемлекеттің сақтандыру ұйымдары жұмысына араласуына
кедергі келтірмейді. Мемлекет әлеуметтік қолдау ұйымдарының заңды сақтауын
қадағалайды.
100 жылдан астам уақыт өмір сүріп келе жатқан Германиядағы өзін-өзі
басқару негізіндегі сақтандыру ұйымдары сақтандырушы мен сақтанушы
байланысын жақындата түсүге септігінтігізеді өзін-өзі басқару принципі
әлеуметтік тұрақтылықтық нығанына және әлеуметтік серіктестікті қолдауға
негіз болады.
Германиядағы әлеуметтік қолдау мекемелері қоғамдық ұйымдар статусына
ие. Бұл неміс зерттеушілерінің пікірінше, барлық әлеуметтік топтардың
мүдделерін қолдауға мүмкіндік береді. Өзін-өзі басқару органдар
демократиялық принципте екі жақтың тығыз қарымқатынас орнатуына жағдай
жасайды. Бұндай ұйымдық құқықтық форма елдегі профсоюз қозғалысының
денгейіне байланысты тиімді болып отыр.
ФРГ-ғы әлеуметтік қолдау жүйесіне әлеуметтік сақтандыруды жүзеге
асыратын қарым-қатынас тән. Зейнеткерлікке және өндірістегі жағдайлардан
туындаған ауруларға байланысты қамтамасыз ету ұйымдары жұмыс істейді.
Жұмыссыздықты сақтандыру әлеуметтік қолдау жұйесіне кірмейді әлеуметтік
сақтандырумен қатар басқа көмек механизмдері қарастырылған. Ол барлық
телемауы ерлері беткенде жүзеге асады.
Мендетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін қаржыландыру сақтанушылар
төлемі. Бірақ оның негізгі көзі сақтандыру толемдері болып табылады. Олар
медициналық, зейнеткерлік, жумыссыздықты сақтандыру формаларына бөленеді.
Әлеуметтік сақтандыру ұйымдарында қаржылық қиындық туындағанда,
мемлекет оның міндеттерін атқарады.
Ұлыбритания мен Ирландияда қолданылатын англосаксондық модель
немістердінің бөлек. Ағылшын экономисті У. Беверидждің баяндамасы негізінде
қалыптасқан. Беверидж оны үкіметке 1942 ж. таныстырды. Оған Кейнстің
қоғамдық өндірістің жылдамдығы төлемақыға байланысты, төмен табысты
әлеуметтік топтың мүддесіне сай кірісті бөлу керек деген идеясы қатты жер
етті Беверидж әлеуметтік қолдау жүйесін құруды ұсынды.
Біріншіден, барлық материалдық көмекке зәру жандарға тарату,
екіншіден бірдей көлемдегі зейнетақы мен төлемақы түріндегі әлеуметтік
қызметтің үйлестіру принципын ұсынды Піріске сай жалақы деген талапты
Беверидж әділ деп есептеді. Себебі көптеген жағдайларда кеткен шығынның
мөлшеріне қарамастан зейнетақы мен төлемады теңдігі байқалды.
Бұл модельдің негізінде әрбір адамның қандай топқа жатағындағына
қарамастан, минималды әлеуметтік қолдауға құқығы бар. Беверидж
концепциясының мәні-тамақ, тұргың үй, медициналық қажеттіліктерге кететін
аз мөлшердегі шығынға байланысты бір кіріске репілдік беруінде.
Бұл модельде кәсіби емес, ұлттық ынтымақтастық басты орында.
Әлеуметтік қолдаудың қаржылануы сақтану кірістерінің есебінен жүргізіледі.
Отбасылық толемақылар мен денсаулық сақтау мемлекеттік бюджеттен, ал өзге
әлеуметтік төлемдер жолдамалы жұмысшылар мен жұмыс берушілердің
төлемдерінен қаржыланады. Бисмарк модемнен бұл модельдің айырмашылығы-
әлеуметтік көмекке негізделген сондай-ақ, төлемақы алу үшін мендетті түрде
кірісті есептейд.
Англосаксондық модельдің кейбір никі өзгешеліктері де бар. Мәселен,
Англияда медициналық көмек керіс деңгейіне дарамастан барлығына бірдей
көрсетілсе, Ирландияда тек төмен төлемақы алатындарға ана біріледі.
Әлеуметтік қолдаудың британдық жүйесінің екі ерекшелігі бар.
Біріншіден, қарртық, ауру, жұмыссыздық сияқты әлеуметтік қауспен
айналысатын арнайы институттары жоқ. Әлеуметтік сақтандырудың барлық
бағдарламасы бір жүйеге біріктірілген. Екіншіден, әлеуметтік қызмет
көрсетуде мемлекеттік менемелердің маңыздар.
Әлеуметтік қолдаудың үйлестіру жұйесі екі ірі топқа бөленеді, ол
елдің барлық тұрғындарын қамтиды: - зейнеткерлеп, мүндентік, әлеуметтік
көмек, уақытша жұмыссыздыққа байланысты бағдарламалар кіретін ұлттық
әлеуметтік сақтандыру.
Барлығы азаматтарға, Англия территориясында ұзақ мерзім тұрын жатқан
шетелдіктерге медикалық қызмет көрсететін ұлттық денсаулық сақтау.
II Тарау. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтк қолдау жүйесі
1. Әлеуметтік қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесінің қалыптасуы
Біраз алдыңғы уақытқа дейін Қазақстанда бұрынғы одақтан қалған
халықты әлеуметтік қолдау жүйесі болатын. Былайша барлық жүйе мемлекеттік
болатын және өзі екі блоктан құрылатын: әлеуметтік сақтандырудың
мемлекеттік жүйесі және мемлекеттік әлеуметтік қамтамасыз ету.
Егеменді ел болғаннан кейін 2002 жылы Республикада халықты әлеуметтік
қолдау жүйесі өзгертулерге ұшырады (Сурет 2) 11, 15б.
Қазіргі әлеуметтік қолдау жүйесінде толық ынтымақтастық және
мемлекеттік институтардың қатысу деңгейі басым да, ынталандыру деңгейі
төмен.
Құрамына Қазақстанда кіретін халықаралық еңбек ұйымы әлеуметтік
қолдау жүйесін қолданылатын шаралар жиынтығы деп қарастырады, оған мыналар
кіреді: лайықты төленетін, тұрақты еңбек қызметін қалыптастыру; әлеуметтік
сақтандыру механизмдері арқылы негізгі әлеуметтік қауіп-қатер туындаған
жағдайда оның алдын алу немесе пайданың жартысын тәркілеу; әлеуметтік
сақтандыру жүйесінің мүшелегіне енбейтін әлсіз топтарға әлеуметтік көмек
механизмдерін ұсыну; азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты
негізгі құқықтар мен қызметтерді пайдалану мүмкіндіктері.
Әлеуметтік қолдау жүйесінің сандық көрсеткіштері белгілі бір
дәрежеде экономикалық даму деңгейіне, ал екі жақтық өзара келісімге келу
деңгейі, мемлекеттік институттық қатысуы және қалыптастыру деңгейі
таңдалған әлеуметтік-экономикалық моделге байланысты.
Бірдей дәрежеде дамып келе жатқан елдерде тарихи, мәдени, саяси және
басқа да факторлар тұрғысынан әлеуметтік қолдау жүйесін ұйымдастыруда екі
жақтық өзара келісімге келу деңгейлері мен мемлекеттік институттардың
қатысу деңгейі әр түрлі дәрежеде болады.
Әлеуметтік қолдауға ие болу құқығын алу жарнаға емес, қауіпті
жағдайдың туындау уақытына байланысты болғанкезде, екі жақтық толықтай
ынтымақтастығы жарна мен төлеме арасындағы байланысты болдырмауы мүмкін,
қаржылық қысымды барлық салықтөлеушілер көтереді, ал әлеуметтік көмек алуға
барлық азаматтра құқылы. Мұндай жүйеде пайданы бөлу механизміжәне бірден-
бір қаржы көзі мемлекттік бюджет, ал үйлестіруші мемлекет болады.
Толықтай ынтымақтастық қағидасына негізделген жүйелер барлық
азаматтарға бірдей, төмен деңгейдегі әлеуметтік көмек көрсетеді.
Ынтымақтастық шектеулі болған жағдайда төлем алу құқығы адамның
енгізген жарнасына байланысты. әдетте, мұндай жүйе жұмысшылар мен жұмыс
берушілердің салымы есебінен қаржыландырылады, жарна көлеміне
байланысты төлем ақы алу құқығына салым салған азаматтар ғана ие болады
(немесе жұмыс берушісі олар үшін ақша бөлсе). Әдетте, мұндай жүйелер
белгілі бір әлеуметтік топтарға қосымша көмек береді. Мысалы, жұмысшыларына
немесе нақты бір еңбек ұжымына.
Сонымен қатар, әрбір азамат жеке алымдардан алынатын, сондай-ақ
әлеуметтік қауіп төнгенде төленетін төлемдермен байланысты жүйеде
ынтымақтастық көрінбейді.
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу аяқталып келеді. Экономикалық
қарым-қатынастардың өзгеруі әлеуметтік қолдаудың жүйесін құруды талап етіп
отыр.
Мемлекет өтпелі кезеңдегі алғашқы сатысында инфляция деңгейіндегі
әлеуметтік қолдау мәселелерімен бюджет тапшылығымен, өндірістің
төмендеуінен, экономикалық формальді емес секторының үлесін өсірумен
айналысуға тиісті етеді. әлеуметтік сферадағы реформалар негізінде
проблемаларды шешудегі жауапты реакция түрінде көрінеді, жинақтаушы
зейнетақы жүйесін енгізу мен жеңілдіктерді ақшалай төлемдермен алмастыру
бұған енбейді 12, 13б.
Енгізілген жаңалықтарға қарамастан, қазіргі кезде әлеуметтік қолдау
жүйесі өзінің күрделілігімен, заңдық тұрғыдағы жүйесіздігімен, жүйеге
қатысуға деген құлшыныстың төмендігімен сипатталады.
Соңғы жылдардағы экономикадағы оң өзгерістер мен тұрақты өсуді қамтамасыз
етуге арналған шаралар әлеуметтік қауіп төнгенде жасалатынәлеуметтік
қолдаудың кешенді жүйесін құруға мүмкіндік береді.
Әлеуметтік қолдаудың қазіргі жүйесі толық ынтымақтастық
иеленудің қағидасы мен мемлекеттік қатысудың жоғарғы деңгейі мен төмен
құлшыныстармен сипатталады.
Толық ынтымақтастықтың қағида негізнде мүгедектерді, жұмыссыздарды
асыраушысынан айрылғандарды жасының ұлғаюына байланысты адамдарды
әлеуметтік қамтамасыз ету ұйымдастырылған. Барлық Қазақстан Республикасының
азаматтары шетелдіктер мен азаматтығы жоқтар мен Қазақстан Республикасының
территориясында тұрақты тұрып жатырғандар әлеуметтік қауіп жағдай
туындағанда жұмыс істеу мүмкіндігіне және жарнасқа қарамастан, барлығына
бірдей мемлекеттік төлемдер беріледі, заңмен және халықаралық келісімшартта
қарастырылмаса ғана жүзеге аспайды. Сондай-ақ экономикалық нормативтердің
жоқтығынан төлемақылардың арақатынасы жойылады. Нәтижесінде көрсетілетін
әлеуметтік көмекке қарағанда жұмысқа жарамды бөлігі төмен көмекақы жүйеге
қатысы жоқ азаматтарға алады.
Республикамызда ынтымақтастықты шектейтін және жұмыс жасаушылардың
қосымша қорғанысын қамтамасыз ететін жүйе жоқтың қасы.
Ынтымақтастығы зейнетақы жүйесі – қарттық кезеңдегі қамтамасыз
ететін жалғыз түрі, ол жүйеге қатысты белгілі бір құлшыныстары бар
қатысушылардың негізінде құрылған.
Заңмен белгіленгендей, сондай-ақ қажетті таратуды қажет етпейтін
факторға байланысты әлеуметтік қауіп төнген жағдайда ерікті қамсыздандыру
қарастырылған.
Қаржылық және әлеуметтік қоғаудың жалпы қалыптасқан жүйесі мемлекет
негізінде жүзеге асырылады. Заңға байланысты белгілі бір топ адамдарына
мемлекет есебінен әлеуметтік көмек ұсынылады, жүйеге қатысу деңгейі
жинақтаушы зейнетақы жүйесін есептемегенде төмен дәрежеде ¸ әлеуметтік
қорғаудың ағымдағы жүйесі мен оның тиімді жүйеге асуына кедергі келтірген
негізгі кемшіліктер:
1) Жетілдірілмеген жарнама: әлеуметтік саланы реттейтін заңнама, әлеуметік
катерлер мен төлемдерге негізделмей, көбіне әлеуметтік төлемдер түрлері
бойынша қалыптастырылған, сондықтан күрделі және анық емес.
2) Әлеуметтік көмекті алу құқығын жүзеге асыратын, экономикадағы
формальдысектордың қызметкерлерінің басымдықтарының жоқтығынан жеткіліксіз
әділдк пен төмен деңгей туындайды.
3) Айқындықтың жеткіліксіздігі: дербес сәйкестендіру жүйесі немесе
жәрдемақыларды алу мен бөлу процесін қадағалау үшін дерекқордың қалыпасу
сатысында болуы.
2.2 Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарымен
төленетін негізгі әлеуметтік төлемдер түрлері
Мүгеектігіне немесе асыраушысынн айырлуына байланысты жәрдемақы алуға
құқығы бар әр азамат жәрдемақы алу туралы өтінішті зейнетақы төлейтн
мемлекеттік орталықтың жергілікті, аудандық бөлімшелеріне, тізімде
көрсетілген қажетті құжаттармен бірге тұрғылықты жеріне тапсырылады. Бір
мезгілде мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алуға құқы бар адамдарға өз
таңдауы бойынша бір жәрдемақы беріледі.
Мемлекеттік әлеуметтік зейнетақылар мемлекеттік әлеуметтік
қамсыздандыру жүйесіне енеді. Асыраушысының жоқтығына, жасының ұлғаюына
мүгедектігіне байланысты жүйелі түрде мемлекеттк бюджет есебінен жүзеге
асырылады. 13, 6б..
Жәрдемақы туралы өтініш ол өз құқығын білгеннен кейін шектеусіз түрде
жүзеге асады. Жәрдемақы алу туралы өтініш әр адамның тұрғылықты жердегі
әлеуметтік қорғау органдарына тапсырады. Бұл орган жәрдемақы белгілеу үшін
құжат тапсырғаннан бастап он күн ішінде қаралуы керек.
Әлеуметтік қамсыздандыру органы бес күннен кем емес мерзім ішінде өз
шешімі туралы өтніш иесіне мәлімдейді. Ал жәрдемақы төлеуді қолдамаған
жағдайда әлеуметтік қорау органы өтініш иесіне құжаттарын қйтарып, оның
себебін жазбаса түсіндіру керек. Әлуметтік қамсыздандыру органының
шешімімен келіспеген жағдайда сотқа шағымдануға құқығы бар.
Мүгедектігіне байланысты төлемдер.
Қазақстан Республикасындағы Қазақстан Республикасындағы
мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы заңында14, 1б: Мүгедек
денсаулығындағы ақауларға, ауруына, жарақаты мен оның салдарына байланысты
өмір сүру деңгейі шектелген және әлеуметтік қорғауды қажет ететін адам .
Мүгедектерді әлеуметік қорғау Қазақстан Республикасының Конституциясысында
қарастырылған.
Қазақстан Республикасының азаматына минималды жалақы мен зейнетақы
мөлшері жасының ұлғаюына, ауруына, мүгедектігіне, асыраушысынан айырылуына
және басқа да жағдайларға байланысты белгіленеді.
Осыған байланысты 2008 жылы 12 сәуірде Қазақстан Республикасы
мүгедектерді қорғау туралы заң қабылданды. Ол мүгедектерге әлеметтік
қорғауды, қоғаммен бірлесуді, ақпарат алуды, денсаулығына байланысты қызмет
түрін таңдауды, тегін медициналық көмекті, еңбекке қабілеттілігін қалпына
келтіруді, медициналық және әлеуметтік шаралар өткізуді қамтамасыз етеді.
Мүгедектерді әлеуметік қолдау әлеуметтк көмек, медициналық,
әлеуметтік және кәсіби реабилитация, өзге адамдармен тең қарым қатынас
жасау негізінде көрініс тапқан.
Өткізілген медициналық реабилитация ауру, жарақат салдарынан болған
әлсіздікті жою мақсатымен диагностикаық емдік, реаблитациялау кешенді
шараларды жүзеге асыруда, мүгедектерді әлуметтік реабилитация олардың
әлеуметтік статусын қалпына келтіруге, әлеуметтік күнделікті, қалыпты
жағдайларға негізделген. Ол мүгедектерге әлеуметік көмек беруді, қажетті
техникалық көмектер мен транспорт, ақпараттық ортаны қолдануды материалдық
және әлеуметтік психологиялық қолдау көрсетуді қамтамасыз етеді.
Мүгедектерге әлеуметтік қолдау көрсету жүйесі өзгелердің көмегін зәру
жандарға республика бойынша медициналық орталықтың үйде және аймақтық
жерлерде әлеуметтік көмек көрсетеді.
Республикаызда алты аймақтық әлеуметтік көмек көрсету орталықтары
жұмыс істейді. Олар қарттар мен мүгедектерге арнайы әлеуметтік көмек
көрсетеді. Сондай ақ олардың құқықтарын заңды түрде қорғайды.
Жанұялық жәрдемақыны төлеу.
Тууды қалпына келтіу және демографияның жағдайын реттеу үшін
республикада әрбір туылған балаға төлнетн жәрдемақы заңмен қарастырылған
жәрдемақы баланың туылған күнінен бастап бір жасқа дейін белгіленеді. Екі
немесе одан да көп баланың күтіміне байланысты әр балаға жеке жәрдемақы
төленеді. Отбсының жиынтық көлемін есептегенде балаларға жәрдемақы
берілгенде мыналар ескеріледі.
1) 18 жасқа толмаған аа аналар қамқорлығындағы балалар;
2) 18 жасқа толмаған және стиендия алатын күндізгі бөлім студенттері;
3) Асырап алынған балалар, егер олардың өзге ата аналары болмаса;
4) Медициналық және шипажайларда емделіп жатқан балаларға, сондай ақ
мектеп интернаттарында тұрып жатқандығы үшін ата аналары белгілі
бір мөлшерде төлем төлейтін балалар.
Жәрдемақы алуға үміттенген отбасында отбасы туыстары есепке
алынбайды.
Уақытша жұмысқа жарасыздығына байланысты жәрдемақылар.
Уақытша еңбекке жарамсыз жандарға жәрдемақы жарақат алуына, отбасы
мүшелерінің біреуінің ауырып қалуына байланысты төлемақы төленеді.
Егер жұмысшы жұмыс барысында зақымданып, ауырып қалса, онда оған
уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты төлемақы төленеді. Жұмысберуші
оған еңбекке жарамсыз болып қалған күннен бастап жұмысқа шықанға дейін
немесе мүгедектікке бекіткенге дейін орташа жалақы көлемінің жүз пайызын
төлейді.
Екі жасқа дейінгі жас баласы бар анаға, баласы ауырып қалған жағдайда,
отбасында басқа күтуші адамының болу болмауына қарамастан жәрдемақы
төленеді.
Әскери оқу кезеңінде немесе өндірістен аластатылмай белгілі бір оқу
орнында оқуына байланысты демалыс берілген кезде, уақытша еңбекке
жарамсыздыққа байланысты жәрдемақы еңбекке жарамсыз болған алғашқы күннен
көрсетілген мерзімнің аяқталуына дейін төленеді.
Уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты төлемақы мынандай жағдайда
төленбейді:
1) Жұмысшы қылмыс жасау барысында алған жарақаттары салдарынан еңбекке
жарамсыз болып қалса;
2) Соттың шешімі бойынша жұмысшыны еріксіз емдеу уақытында;
3) Жұмысшы қамауға алынған және соттың медициналық тексеру кезінде болған
уақытта және сондай-ақ, айыпты деп табылған жағдайда;
4) Ішімдік, есірткі, токсикология өнімдерін қабылдап, соның салдарынан
жарақаттанып, еңбекке жарамсыз болып қалған жағдайда .
Жүктілікке және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақылар
Жүктілікке және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақылар және
сондай-ақ, баланы тікелей перзентханадан асырап алған әйелдерге
(еркектерге) жәрдемақы орташа жалақы көлемінен жүктілік пен босану уақыты
барысында сондай-ақ асырап алған күннен бастап, бала туылғаннан елу алты
күн өткенге дейін төленіп тұрады.
Ядролық сынақтар жүргізілген территорияларда тұратын әйелдерге
жүктілікпен босану уақытша байланысты әлеуметтік жәрдемақы босану жағдайына
қарай бір қалыпты болса, жүз жетпіс күнтізбелік күн бойынша, ауыр болған
және екі-үш бала туған жағдайда жүз сексен төрт күн бойынша төленеді. Әйел
қамауға алынған, соттық-медициналық тексеруден өту кезінде айыпты деп
табылса және соттың шешімімен еріксіз емдеуге жіберілсе (жүйке ауруларынан
басқа), жүктілік және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақы
берілмейді.
Жұмысшылар жұмысқа шыққан күні жұмыс берушіге уақытша еңбекке жарамсыз
болғандығын дәлелдейтін еңбекке жарамсыз қағазын тапсырады.
Жұмысшы уақытша еңбекке жарамсыздықты куәләндыратын қағазды, жәрдемақы
алу үшін де көрсете алады. Жұмысберуші еңбекке жарамсыздық туралы қағазға
қажетті белгілерді енгізеді.
Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақылары жалақы төлеуге белгіленген
уақыты төленеді.
Жұмысшының өліміне байланысты жәрдемақы төленбей қалған жағдайда, оны
бірге тұрған отбасы мүшелері немесе оныен бірге некеде тұрған адамдар
алады. Мұндай адамдар болмаған жағдайда, жәрдемақы жерлеу рәсімдерін
мойнына алған тұлғаларға беріледі. Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақы
қолхат арқылы немесе алуға болатын жұмысшының өтініші негізінде оның жеке
банктік шотына аударылады.
Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақысын төлеуге бөлінген қаржыны дұрыс
жұмсау жауапкершілігі, ұйымының бас есепшісінің мойнында.
2.3 Әлеуметтік қолдау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті басқару
ерекшеліктері
Халықты әлеуметтік қолдау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті
басқаруда қоғамдық тәжірибе әртүрлі әдістерді қолданады. Бұл әдістердің әр
қайсысы ұлттық ерекшеліктерімен айқындалса да, жалпы біркелкі әлеуметтік
экономикалық мазмұнға ие. Қазіргі жағдайдағы халықты қолдау деңгейі мен
халық өмірінің сапасын талдау барысында жалпы әлеуметтік қолдау жүйесінде
мынадай құрамдас бөлікті көрсетуге болады:
1) әлеуметтік сақтандыру;
2) әлеуметтік қамсыздандыру;
3) әлеуметтік көмек немесе қызмет;
4) жұмыс берушілердің қаржы есебінен корпоративтік қолдау;
5) жеке қолдау (жеке сақтандыру, зейнетақы жүйесі);
6) салық жеңілдіктері мен несиелер;
7) қайырымдылық қорлар 15, 32б.
Әлеуметтік салық төлейтін барлық асыраушысынан айырылған жағдайға,
жұмысы жоқ болғанда, еңбекке қабілеттіліктен айырылғанда әлеметтік
сақтандыру жүйесінің қатысушылары болады.
Әлеуметтік сақтандыру жүйесін еңгізу кезінде бастауыш кезең
ерекшеліктер ескеріледі. Әлеуметтік сақтандыру жүйесін қаржыландыру
басталуы кезде жұмыс берушілердің бөлімі есебінен, сондай-ақ жұмысшылар
есебінен жүзеге асады.
1) Еңбекке қабілеттілік пен асыраушасынан айырылған жағдайда
көрсетілетін әлеуметтік көмек. Еңбекке қабілетті жанның мүгедентік
деңгейіне баға беруде тіршілік ету деңгейінің шектелуі мен қатар еңбекке
қабилеттілігінің шектелуі де есептелінеді. Мүгедектік статусын беру,
еңбекке қабілеттілігінен айырылу деңгейін анықтау шаралары жүргізіледі.
Еңбекке қабилеттілік пен асыраушысынан айырылған жағдайда әлеуметтік
қолдау жүйесін реформалағанда мынадай құрылымды енгізу қарастырылады.
Бірінші деңгей, барлық азаматтар бюджет есебінен бірдей төлемақы
беру,
екінші деңгей формалды сектор жұмысшыларына міндетті әлеуметтік
сақтандыру жүйесінен зейнеткерлік жасына жетуге дейін емес сақтандыру
төлемдері ие себепті болған жағдайлар тоқтатылғанда қосымша төлем беру.
Әлеуметтік сақтандыру жүйесінен берелетін төлем көлемі белгілі бір
уақыт аралығындағы орташа жалақысының орнын басатын коэффициент негізінде
және еңбекке қабілеттілекті жоғалту деңгейі мен қарауындағы жандардың
санына байланысты есептелінеді.
Әлеуметтік сақтандыру і төлемінен міндетті зейнеткерлік салымдар
ұсталады. Төлемдер салымдар анықталатын жұмысшылардың максималды кірісі
заңмен белгіленген.
Үшінші деңгей оқыс жағдай немесе еңбек жағдайында ауруға ұшырау
нәтижесінде еңбекке қабілеттілік пен асыраушысынан айырылғанда зейнеткерлік
жасына дейін немесе сақтандыру төлемдеріне себепті болған жағдайлар
тоқтатылғанда сақтандыру ұйымдары төлем түріндегі қосымша әлеуметтік көмек
көрсетеді. Жұмыс жағдайында жұмысшының өмірі мен денсаулығына нуқсан келсе,
жұмыс беруші жауапкершілігіне негізденген мендетті сақтандыру жүйесі
еңгізіледі. Сақтандыру жұмыс берушілердің міндетті бөлемдері есебінен
қабілеттілік пен асыраушысынан айырылған азаматтың әлеуметтік қауіптің
түріне сәйкес бюджет есебінен төлемақылар алуға және сақтандыру жүйесінен
төлемдер алуға және сақтандыру компаниялары мен әлеуметтік сақтандыру
жүйесінен төлемдер алуға құқығы бар. Сонымен қатар, сақтандыру компаниясы
зарадап шеккен адамның емделуінің барлық шығындарын жабады. Сақтандыру
ұйымдар төлемінен міндетті зейнеткерлік салымдар алынып отырады.
Сақтандырушы компаниялар төлемнің минималды мөлшері заңмен
белгіленеді және жұмыс берушінің сақтандыру келісімін мерзімінде
жасалмағаны үшін айыппұл төлеу жүйесі енгізілген.
Сақтандырудың аталмыш түрін енгізу жұмыс жағдайын жақсарту мен
қауіпсіздікті қадағалауда жұмыс беруші стимул ретінде қызмет етеді.
Республиканың және жергілікті бюджет есебінен қаржылынатын
мемлекеттік үйымдар жұмысшылары үшін өмірі мен денсаулығына төнген қатердің
орнын толтыруда арнайы тәртібі белгіленген. Компенсация көлемі заңмен
бескеленеді.
Сонымен қатар, еңбекке қабілеттік пен асыраушысынан айырылған
жағдайда азаматтардың жеке қаражаттары есебінен еректі сақтандыруды жүзеге
асырады 16, 155б.
2) Жұмысынан айырылған жағдайда көрсетілетін әлеуметтік көмек.
Жұмысынан айырылған жағдайда әлеуметтік қолдау жүйесін реформалауда 2-
деңгейлі құрылымды еңгізу қарастырылған.
Бірінші деңгей барлық жұмысқа жарамды азаматтарды жұмысқа
орналастыруда, кәсіби қайта дайындауда, жергелікті бюджет есебінен
төленетін қоғамдық жұмыстарды берудегі әлеуметтік көмек.
Екінші деңгей формалды сектор жұмысшыларын белгілі бір мерзім ішінде
міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінен төлемдер беру.
Азаматтардың әлеуметтік сақтандыру жүйесінен төлем алу құқығы мына
жағдайда туындайды: егер азамат заңдық тұрғыда жұмыссыз деп танылса және
белсенді түрде жұмыс іздеп жүрсе, сондай-ақ жүйеге белгілі бір салым салса.
Төлемдер көлемі жалақы деңгейі мен сақтандыру бөлімдерінің ұзақтығына
байланысты. Әлеуметтік сақтандыру жүйесінің төлемдерінен міндетті
зейнеткерлік салым ұсталынып отырады. Әлеуметтік сақтандыру жүйесіне
салымдар бөлінетін және төлемдер белгіленетін кірістің максималды шегі
белгіленеді.
Түрлі деңгейдегі құқық бузушылықтарды дисквалификациялау жүйесі
қарастырылады. Оның негізінде төлемді кейінге қалдыруға болады, мәселен
ыңғайлы жұмыстан бас тарту, егер ол жұмысшының мамандығы мен
квалификациясына сай болса, жұмыстан өз еркімен кету т.б.
Жұмыссыздықтан міндетті сақтандырудың жүйесін енгізу азаматтарды
жұмыстан айырылу кезінде қамтамасыз етудең жүйесін айтарлықтан жақсартады
және кеңейтеді төлем алушылар өздеріне берілетін төлемады мөлшерін білетін
болады және белсенді түрде жұмыс іздеуге кереседі. Жұмыссыз азаматтарды
ақпараттық қолдау мақсатында еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсынысқа
негізделген орталықтандырылған база құрылады.
3) Кәрілікке байланысты әлеуметтік көмек. Ынтымақтастық жүйесінің
төлемдері жүзеге асады, зейнетақы төлемдерінің көлемін ұлғайтуда
зейнеткерлікке шығу мерзімі есептеледі ынтымақтастық жүйесіндегі зейнетақы
мөлшері тұтынушы бағасының осуі мен төлемдерде шектеу есебінен кезең-
кезеңімен артып отырады.
Жинақтаушы зейнетақы жұйесінің жағдайын түсіндіру мен белсенді
насихаттау қарастырылады. Тұрғындарды, әсіресе ауылдық жерлердің
тұрғындарын кезінен қамту шаралары, пошталық-жинақтау қызметінің
мүмкіндіктерін пайдаланатын жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметтері,
зейнетақы төлеудегі мемлекеттік орталық пен өзге де институттар
қарастырылған.
Кәсіпорындардың мендетті зейнетақы салымдарын мерзімінде толық беруді
қадағалауда салық органдары тарапынан қатаң шаралар қолданылады. Сонымен
қатар, әкімшілік құқық бұзушылақтар туралы Кодекске қосымшалар енгізіледі,
кәсіпорындардың міндетті зейнетақы салымдарын төлемеуіне байланысты айыппұл
көлемі ұлғаяды.
Жинақтаушы зейнеткерлік қорлардың зейнетақы төлемдерінің
механизмдерін жүзеге асыру жалғасады және жеткіліксіз зейнетақы қорында
минималды зейнетақы түрінде мемлекеттік кепілдеме біріледі. Зейнетақы
нарығын дамыту шаралары қарастырылады. Сондай-ақ, ерлі-зайыптылардың
азаматтарды жинақтаушы зейнетақы жүйесінен ай сайынғы төлемдермен
қамтамасыз етуде аннуитеттерді сатып алуы қарастырылады (зейнетақы
түрледегі сақтандыру төлемін жүзеге асыратын жеке сақтандырудың түрі)
Зейнеткерлік туралы заңға, өзгертулер енгізіледі және мемлекеттік
жинақтаушы зейнетақы қорының функцияларын шығару. Жинақтаушы зейнетақы
қорына заңмен белгіленген талаптарды орындауда зейнетақы активтерін өз
бетімен қаржыландыру құқығы берілген.
4) Аз қамтылған жандарға көрсетілетін әлеуметтік көмек Кедейшілік
деңгейін төмендету жаңа жұмыс орындарын құру мен жалақы көлемін ұлғайту
есебінен жүргізіледі. Арнайы мемлекеттік әлеуметтік көмек азаматтарға
ақшалай және табиғи формалары сондай-ақ қоғамдық жұмыстармен қамтамасыз
етуге беріледі. Арнайы әлеуметтік көмек механизмдерін жүзеге асырумен
қатар, кіріс деңгейіне баға беретін әдістері қарастырылады.
Табиғи түрде әлеуметтік көмек те балалар зейнеткерлер, мередектер
сияқты жұмысқа қабілет жоқ азаматтарға беріледі. Еңбекке қабилетті жандарға
әлеуметтік көмек қоғамдық жұмыстарда қаржыландыру, білім жетілдері
бағдарламалар жұмысқа орналастыру арқылы көрсетіледі.
Қоғамдық жұмыстардан төлемақы деңгейі азаматтардың ұзақ қалуын
қамтамасыз етпейді, тұрақты жұмыс істеуге итермелейді.
Қарттар мен мүгендентердің үй-интернаттары тәруді дәстүрлі формадағы
институционалды көмек пен қатар әлеуметтік қонақүйлер, аз қамтылғандарға
асхана, тұрғылыуты жері жоқ жандарға арналған үй сияқты арнайы
институционалды көмекті дамыту көзделеді. Әлеуметтік институттар арқылы
табиғи көмек түрінде жәрдем беру оны жинау, алмастыру, қайта сату
мүмкіндіктері жау жерде қолданылады.
Аталған әлеуметтік-экономикалық құралдар бір-бірін толықтырып отырады.
Олардың қолдануы әлеуметтік тәуекелдіктің түріне, халықтың әлеуметтік-
демографиялық топтарын қолдаудың деңгейіне, мемлекеттің әлеуметтік
саясатына байланысты болады. Мысалы әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік
қамсыздандыруды қолдану әлеуметтік тәуекелдіктің табиғатына байланысты.
Егер әлеуметтік тәуекелдік жұмыс қабілетін жоюға алып келсе, онда
әлеуметтік сақтандыру қолданылады. Егер әлеуметтік тәуекелдік күнкөріс
минимумынан төмен табысқа алып келсе, онда әлеуметтік қамсыздандыру
қолданылады. әлеуметтік қызмет натуралдық нысанда көмек қажет етілгенде
қолданылады. Салық жеңілдіктері мен несиелер жұмысқа қабілеті бар халықты
еңбек етуге талпындырады. Соңғы кездері жұмыс берушілердің өз жұмысшыларын
қолдауда қосымша ұжымдық сақтандыруды немесе медицина, спорт, бала бақшалар
тәрізді ақысыз қызмет нысандыран қолданатынын айта кету қажет.
Қазақстанда мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
I Тарау. Халықты әлеуметтік қолдау жүйесінің теориялық негіздері
1.1. Әлеуметтік қолдау түсінігі, құрылымы, қағидалары мен атқаратын
қызметі ... ... ...4
1.2. Халықты әлеуметтік қолдаудың
модельдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
II Тарау. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қолдау жүйесі.
2.1.Әлеуметтік қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесінің
қалыптасуы ... ... ... ... 10
2.2. Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарымен төленетін
негізгі әлеуметтік төлемдер
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 13
2.3 Әлеуметтік қолдау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті басқару
ерекшеліктері ... ..16
III Тарау. Қазақстан Республикасының әлеуметтік қолдау жүйесін дамыту және
жетілдіру бағыттары.
3.1. Қазақстан Рспубликасының әлеуметтк қолдау жүйесін дамытудың негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3.2. Халықты қолдау жүйесінің әлеуметтік экономикалық тиімділігін жетілдіру
бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан үшін жаңа, тиімді әрі адал
әлеуметтік қолдау жүйесін құру және әлеуметтік қолдау көрсетудің
мемлекеттік жүйесінің қалыптасуын көрсету. Мақсатқа жету үшін келесідей
міндеттер белгіленді: Қазақстанның әлеуметтік қолдау жүйесінің қазіргі
жағдайын тереңірек зерттеп, жаңа даму бағыттарын белгілеу. .
Әлеуметтік қолдау нысаналы сипат алып, халықтың әлеуметтік-
демографиялық және басқа да сипаттамалары бойынша өздерін жарамды тұрмыс
деңгейімен қамтамасыз етуге қабілетсіз топтарына ғана бағытталуға тиіс.
Қоғамның әлеуметтік араласуын күшейту және ондағы қарама-қайшы
процестерді дамыту әлеуметтік кепілдіктердің сенімді жүйесін жасауды қажет
етеді, ол мына процестердің дамытылуына негізделетін болуға тиіс:
1) адамның өндірістегі, бөлу мен тұтынудағы құқықтарын қамтамасыз ететін
әлеуметтік кепілдіктер түрлерін сақтау және оның меншікті, одан
алынатын табысты иелену құқығы, меншік түрлеріне еңбек ақысының
сараланған ең төменгі мөлшерін алу құқығы, жұмыссыздыққа байланысты
жәрдемақы алу құқығы, ақшалай табысты индекстеу механизмі сияқты жаңа
түрлерін қалыптастыру;
2) халықтың экономикалық тұрғыдан ең осал топтарына көп балалы және
толық емес отбасыларына, зейнеткерлерге, уақытша жұмыс
істемейтіндерге, студенттерге, қызметкерлердің төмен жалақы алатын
топтарына әлеуметтік қолдау көрсету.
Басты кепілдіктердің бірі әрбір еңбеккердің белсенді және өнімді
еңбек етуі үшін жағдайлар жасау кепілдігі болуға тиіс, оның өзі шаруашылық
жүргізуші кез келген тұлғаға экономикалық қызметпен және кәсіпкерлікпен
шұғылдану бостандығының берілуін көздейді.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Нарықтық экономика механизмдерін
қалыптастыру мәселелерінің арасында халықтың белгілі бір топтарын
әлеуметтік қолдаудың сенімді және тиімді жүйесін жасау шаралары аса
маңызды орындардың бірінде тұр. Нарыққа өту жағдайларында халықтың
әлеуметтік қорғалуын қолдау мен нығайтуға бағытталған мемлекеттік шаралар
жүйесі қажет1,59б Дұрыс қабылданан әлеуметтік саясат тұрақтылықтың
кепілі, ал саясат негізінде әлеуметтік қолдау жүйесі жатыр. Жоғарыда
айтылғандарды ескере отырып, Халықты әлеуметтік қолдау жүйесі бүгінгі
таңда өзекті мәселе болып табылатынына ешқандай күмән жоқ.
Курстық жұмыста Қазақстан Республикасының Президентінің жолдаулары
мен Заңдар, нормативтік актілер, сонымен қатар, мемлекет үкімдері,
қазақстандық және шет елдік авторлардың еңбектері қолданылды.
I Тарау. Халықты әлеуметтік қолдау жүйесінің теориялық негіздері.
1. Әлеуметтік қолдаудың түсінігі, құрылымы, қағидалары мен атқаратын
қызметі.
Әлеуметтік саясат негізінде тиімді әлеуметтік қолдау жүйесін құру
жатыр. Әртүрлі елдер мен халықаралық ұйымдарда әлеуметтік қолдау
түсінігі әртүрлі қарастырылады.3,69б
Әлеуметтік қолдау бұл қолайсыз жағдайларға байланысты экономикалық
белсенді бола алмайтын және лайықты еңбекақы төленетін еңбекке қатысу
жолымен өзін табыспен қамтамасыз ете алмайтын азаматтар үшін өмірлік
қажетті игіліктердің және әл ауқаттың белгілі бір деңгейін қамтамасыз
етуге арналған.
Әлеуметтік қолдау жүйесі кең мағынада бұл құқықтық, әлеуметтік,
саяси және экономикалық кепілдеме. Ол кепілдеме тіршілік затын
қамтамасыз етуге
Әлеуметтік қолдаудың нысандарын шартты түрде үш топқа бөлуге болады.
Бірінші топқа ең төменгі табысы бар мұқтаж азаматтарға берілетін
әлеуметтік жәрдемақылар жатады.
Әлеуметтік қолдау жүйесі тар мағынада бұл нарық жағдайындағы халықтың
белгілі бір тобындағы киыншылықтарды төмендетуге бағытталған реттегіш
мемлекеттік жүйе.
Қазақстан мүше болып табылатын халықаралық еңбек ұжымының анықтауы
бойынша әлеуметтік қоғау жүйесі мындай шарлар кешенін қамтиды.
Тұрақты ақылы еңбекке ынталандыру;
Негізгі әлеуметтік қатердің алдын алу, ал ондай туынаған жағдайда
әлеуметтік сақтандыру тәсілдері арқылы сол қатердің салдарынан айырылған
табысының бір бөлігін қалпына келтіру;
Халықты әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын әлсіз топтарына
арналған әлеуметтік көмек тәсілдері;
Азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты негізгі құқықтар мен
қызметтерге қол жеткізу. Әлеуметтік қамтамасыз ету халықтың әлеуметтік осал
қатарына қатысты мемлекеттің конституциялық борышы. Қазіргі кезде көптеген
батыс елдерде мынаай ойлар жүріп жатыр: әлеуметтік қамтамасыз ету шығындар
еңбек факторын өте қымба қылады. Олар еңбекақы шығындарының бір бөлігі
болып табылады, сонымен бірге бәсекеге қабілеттілікті төмендетеді және
жұмысбастылық саласындағы саясатқа әсер етеді.
Әлеуметтік сақтандыру жүйесі әлеуметтік реттеу саласындағы реттеуші
механизмдерінің бастысының бірі. Ол үшін субъект байланысы арқылы
негізделген: жұмыс беруші, жұмысшы, мемлекет. Барлық әлеуметтік сақтандыру
жүйесінің басты проблемасы болып, оны қаржыландыру табылады. Тек қана
әлеуметтік сақтандыруың барлық түрлерін анықтау маңызд, жұмыс берушінің,
жұмысшының, мемлекеттің, сақтандырудың маңызды бөлігі болып көрсетілетін
көмекті төлем есебінен қаржыландыру және төлем мен әлеуметтік қызмет
көлемінің арасындағы тығыз байланысы табылады. Көмек көлемі
сақтандырылған жеке адамның алдын ала салымын ыңғайланады.
Әлеуметтік көмек тішілік жағдайын қолдауда объектіге көмекті
қамтамасыз ету міндетін мемлекетің мойындауы, ал керекті кезде жағдайды
дамытуда мемлекеттің мойындауы. Әлеуметтік көмек принципі бойынша шаралар
бюджетен қаржыландыруы және алушының жеке қажеттілігіне ыңғайлануды
қалайды. Бұндай көмек көлемі алдын ала төленген төлемдерге тәуелді емес.
Бірақ көмек көрсету кезінде екі жағдай ескерілу керек. Біріншіден, көмек
алушы адамдар арасында өз белсенділігін көрсету керек. Екіншіден, көмек
көрсетудің басқа жолы қалмағанда әлеуметтік саясат іске араласады. Жоғарыда
көрсетілгендердің негізінде әлеуметтік қорғау жүйесінің құрылымы
ұсынылады.сурет1 5,53б.
Осылайша, әлуметтік қолдау жүйесінің құрылымы әлеуметтік қорғаудың
субъектілері мен объектілерін, құралдарын, механизмдерін және өмірлік
стандарттар санынан тұрады. Белгілі тәуелділік санына сәйкес әлеуметтік
қорғау қүрылымы өзіне негізгі бағыттарды да қосады.
Әлуметтік қолдаудың нысандарын шартты түде үш топқа бөлуге болады.
Бірінші топ ен төменгі табысы бар мұқтаж азаматтарға берілетін
әлеуметтік жәрдемақылар жатады
Сурет 1- Әлеуметтік қолдау жүйесінің құрылымы
Екінші топқа жұмыс қабілетін жоғалтқан жағдайға табыстың болмауы
есебінен берілетін жәрдемақылар. Бұл жағдайда табыстың қайта бөлінуінің
арғы жағында белгілі бір уақытта табыс пен әлеуметтік тәуекелдіктің бөлінуі
көрсетіледі. Адамның экономикалық белсенді өмірін алатын болсақ, онда
орташа әрбір жұмыспен қамтамасыз етілген азамат әлеуметтік қолдау жүйесіне
өз табысынан қанща төлем беріп отырса, сонша алатын болады.
Үшінші топқа жұмысқа қабілеті жоқ халық топтары жатады, олар негізінде
балалар мен зейнеткерлер, бұл жерде табыстар адамдардың өмір жасына
байланысты бөлінеді.
Әлеуметтік қорғау объектілері республика халқы, әлеуметтік кластар,
әлеуметтік топтар, жеке азаматтар болып табылады.
Әлеуметтік қолдаудың негізгі субъектісі болып ғасыр бойында әр елде
мемлекет болып келеді, яғни әлеуметтік қолдау қызметінің орындалуын
қамтамасыз ететін әлеуметтік институттар мен ұйымдар. Бірақ олармен бірге
қолдаудың активті субъектілері болып мемлекеттік емес ұйымдар, ұжымдар,
жанұялар жә жеке тұлғалар табылады. Маңызды рөль қайырымдылық жүйесі
орнайды.
1.2 Халықты әлеуметтік қолдаудың модельдері
Әлеуметтік қолдаудың дамыған жүйесі фундаментальді компания пен
нарықтық басқарудың сурапалық модемнің ерекшелігін көрсетеді. Керекті
инститтар демографиялық және экономикалық қозғамті резінде туындайтын
әлеуметтік шиеленісті басуда маңызды роль атқарады.
Бір қарағанда, Еуроодак елдерідегі әлеуметтік қолдаудың ұлттық
жүйесінде ұқсастықтарға қарағанда айырмашылықтары көбірек. Себебі, әр
мемлекет әлеуметтік саясатты қалыптастыруда өзі таңдаған жолмен жүрді.
Әлеуметтік қолдаудың моделі әлеуметтік қамту бағдарламасының
қалыптасуы мен ұйымдар ұстанымын түсіндеру негізінде жасалған сурапалық
комиссияның 1995 ж есебіне қарағанда Еуроодақ елдерінде негізгі төрт
модель бар: континентальдық, англосаксондық, скандинавиялық және оңтүстік
еуропалық.
Бисмарктық деп аталатын континентальдық модель әлеуметтік қолдаудың
деңгейі мен кәсіби қызметтің ұзақтығының арасындағы байланысты анықтайды.
Қаштылғандардың төлемі есебінен қаржыланатын әлеуметтік сақтандың оның
негізі болып саналады. Бұл модельдің негізі принциптері XIX ғ. Германияда
қалыптасты. Канцлер О. Бисмарк кейіннен басқа индустриялды елдергі үлгі
болған сол кезеңдегі әлеуметтік қолдаудың прогрессивті негізін жасады.
Германияда күні бүгінге дейін қолданылтын әлеуметтік саласында үш саласы
сол кезде пайда болды. Олар қартықта, мүгедектікті және өндірістегі оқыс
жағдайлардан туындаған ауруларуын қамсыздандыру. Аталған модельдің негізгі
принциптері Австрия, Франция, Бенилюкс елдерінде де қолдыналады.
Оның негізгі принциптерінің бірі – жаодамалы жұмысшылар мен
кәсіпкерлер басқаратын фондтарын қадағалайтын кәсібге сақтандыру фондар
сақтандыру төлемдерін жүзеге асыратын жолақыдан алыналатын әлеуметтік
бөлуді шоғырландырады.
Бұндай сақтандыру жүйелерін мемлекет бюджеті қаржыландырмайды.
Әлеуметтік қамтудың бұл моделіне бюджеттің әмбебептығы уйкес келмейді.
Еуропа мемлекеттерінде қолданылатын бұл қолдау моделі бір ғана принципке
негізделмеген. Сондықтан ынтымақтастық әлеуметтік көмек беріледі.
Әлеуметтік сақтандырудың миндеттеріне қарамастан (Германияда ол
заңмен бекетілген) ол толық сақталмайды. Бұл жалақы деңгейнің өсуіне
байланысты болатын ерукті сақтандыру мен бөленген қаражаты
жүзеге асады.
Аталған модель негізінде сақтандыру салымдарының деңгейіне қарай
сақтандыруға бөленген сана (қаржы Анықталатын каммутативті әділдік принципі
жатыр. XIX ғ.а. Германияда пайда болғанда да осыған сәйкес болатын. Бүгінде
әлеуметтік көмек жүйесінің дамуы әлеуметтік қолдаудың фискалды қаржылануы
үлесінің өсуіне әкелді.
ФРГ-ның әлеуметтік қолдау жүйесінде әлеуметтік сақтандыру айрықша
маңызға ие. Бұнда көптеген батыс Еуропа елдеріндегі сияқты әлеуметтік
сақтандыру міндетті және жеке сақтандыру жүйесіне бөлінеді. Оның негізгі
болыттары: медициналық және зейнеткерлік сақтандыру, мүлдектік, жұмыссыздық
сәтсіз оқиғалардан сақтандыру. Неміс зерттеу еңбектерінде әлеуметтік қолдау
жүйесінің негізгі принциптері ретінде мыналарды атайды.
1) Сақтандыру қағидасы. Аталған көмекті қаржыландыру сақтандыру ұйвшы
мүшелерінің төлемдері есібінен жүзеге асады. Жеке салымдар негізінде
әлеуметтік көмек ретінде беріледі. Жаласының белгілі бір мөлшерін
сақтандыру фондына берген адамның бұрынғы жалақының көлеміне сай көмек
алуға құқығы бар. Әлеуметтік сақтандыру принципі эквиваленттілік ережесімен
қатар бөлудің элементтері де кіреді.
2) Қамтамасыз ету қағидасы. Әлеуметтік көмек бұрынғы салымдарына
қарамастан беріледі және бюджетке түсетін салық есебінен жүзеге асады. Бұл
принцип бойынша әлеуметтік көмек алатындар бұрын ешқандай салым
төлемегендер, бірақ мемлекет алдындағы еңбектері үшін осындай құқыққа ие.
Бюджет есебінен қаржыландыру бюджет жағдайы мен экономиканың тиімділігіне
тікелеі байланысты. Бұл принципті сақтандыру принципін қолдануға болмайтын
кезде жүзеге асыру керек.
3) Қамқарлық қағидасы. Әлеуметтік көмекті әрбір қажет адам қиын
жағдайдан шығу үщін өзіне керекті көлемде алады. Қамтамасыз ету принципі
сияқты бұл да мемлекеттік бюджет жағдайына тікелей байланысты. Қамкорлық
принципі ФРГ экономикасындағы әлеуметтік қамту жүйесінің ажыпамас бөлігі.
Себебі сақтандыру және қамтамысыз ету принципі барлық қауіпті қашта
алмайды.
ФРГ-дағы әлеуметтік қолдау жүйесі өзін өзі басқару принципіне
негізделген. Бірақ мемлекеттің сақтандыру ұйымдары жұмысына араласуына
кедергі келтірмейді. Мемлекет әлеуметтік қолдау ұйымдарының заңды сақтауын
қадағалайды.
100 жылдан астам уақыт өмір сүріп келе жатқан Германиядағы өзін-өзі
басқару негізіндегі сақтандыру ұйымдары сақтандырушы мен сақтанушы
байланысын жақындата түсүге септігінтігізеді өзін-өзі басқару принципі
әлеуметтік тұрақтылықтық нығанына және әлеуметтік серіктестікті қолдауға
негіз болады.
Германиядағы әлеуметтік қолдау мекемелері қоғамдық ұйымдар статусына
ие. Бұл неміс зерттеушілерінің пікірінше, барлық әлеуметтік топтардың
мүдделерін қолдауға мүмкіндік береді. Өзін-өзі басқару органдар
демократиялық принципте екі жақтың тығыз қарымқатынас орнатуына жағдай
жасайды. Бұндай ұйымдық құқықтық форма елдегі профсоюз қозғалысының
денгейіне байланысты тиімді болып отыр.
ФРГ-ғы әлеуметтік қолдау жүйесіне әлеуметтік сақтандыруды жүзеге
асыратын қарым-қатынас тән. Зейнеткерлікке және өндірістегі жағдайлардан
туындаған ауруларға байланысты қамтамасыз ету ұйымдары жұмыс істейді.
Жұмыссыздықты сақтандыру әлеуметтік қолдау жұйесіне кірмейді әлеуметтік
сақтандырумен қатар басқа көмек механизмдері қарастырылған. Ол барлық
телемауы ерлері беткенде жүзеге асады.
Мендетті әлеуметтік сақтандыру жүйесін қаржыландыру сақтанушылар
төлемі. Бірақ оның негізгі көзі сақтандыру толемдері болып табылады. Олар
медициналық, зейнеткерлік, жумыссыздықты сақтандыру формаларына бөленеді.
Әлеуметтік сақтандыру ұйымдарында қаржылық қиындық туындағанда,
мемлекет оның міндеттерін атқарады.
Ұлыбритания мен Ирландияда қолданылатын англосаксондық модель
немістердінің бөлек. Ағылшын экономисті У. Беверидждің баяндамасы негізінде
қалыптасқан. Беверидж оны үкіметке 1942 ж. таныстырды. Оған Кейнстің
қоғамдық өндірістің жылдамдығы төлемақыға байланысты, төмен табысты
әлеуметтік топтың мүддесіне сай кірісті бөлу керек деген идеясы қатты жер
етті Беверидж әлеуметтік қолдау жүйесін құруды ұсынды.
Біріншіден, барлық материалдық көмекке зәру жандарға тарату,
екіншіден бірдей көлемдегі зейнетақы мен төлемақы түріндегі әлеуметтік
қызметтің үйлестіру принципын ұсынды Піріске сай жалақы деген талапты
Беверидж әділ деп есептеді. Себебі көптеген жағдайларда кеткен шығынның
мөлшеріне қарамастан зейнетақы мен төлемады теңдігі байқалды.
Бұл модельдің негізінде әрбір адамның қандай топқа жатағындағына
қарамастан, минималды әлеуметтік қолдауға құқығы бар. Беверидж
концепциясының мәні-тамақ, тұргың үй, медициналық қажеттіліктерге кететін
аз мөлшердегі шығынға байланысты бір кіріске репілдік беруінде.
Бұл модельде кәсіби емес, ұлттық ынтымақтастық басты орында.
Әлеуметтік қолдаудың қаржылануы сақтану кірістерінің есебінен жүргізіледі.
Отбасылық толемақылар мен денсаулық сақтау мемлекеттік бюджеттен, ал өзге
әлеуметтік төлемдер жолдамалы жұмысшылар мен жұмыс берушілердің
төлемдерінен қаржыланады. Бисмарк модемнен бұл модельдің айырмашылығы-
әлеуметтік көмекке негізделген сондай-ақ, төлемақы алу үшін мендетті түрде
кірісті есептейд.
Англосаксондық модельдің кейбір никі өзгешеліктері де бар. Мәселен,
Англияда медициналық көмек керіс деңгейіне дарамастан барлығына бірдей
көрсетілсе, Ирландияда тек төмен төлемақы алатындарға ана біріледі.
Әлеуметтік қолдаудың британдық жүйесінің екі ерекшелігі бар.
Біріншіден, қарртық, ауру, жұмыссыздық сияқты әлеуметтік қауспен
айналысатын арнайы институттары жоқ. Әлеуметтік сақтандырудың барлық
бағдарламасы бір жүйеге біріктірілген. Екіншіден, әлеуметтік қызмет
көрсетуде мемлекеттік менемелердің маңыздар.
Әлеуметтік қолдаудың үйлестіру жұйесі екі ірі топқа бөленеді, ол
елдің барлық тұрғындарын қамтиды: - зейнеткерлеп, мүндентік, әлеуметтік
көмек, уақытша жұмыссыздыққа байланысты бағдарламалар кіретін ұлттық
әлеуметтік сақтандыру.
Барлығы азаматтарға, Англия территориясында ұзақ мерзім тұрын жатқан
шетелдіктерге медикалық қызмет көрсететін ұлттық денсаулық сақтау.
II Тарау. Қазақстан Республикасындағы әлеуметтк қолдау жүйесі
1. Әлеуметтік қолдау көрсетудің мемлекеттік жүйесінің қалыптасуы
Біраз алдыңғы уақытқа дейін Қазақстанда бұрынғы одақтан қалған
халықты әлеуметтік қолдау жүйесі болатын. Былайша барлық жүйе мемлекеттік
болатын және өзі екі блоктан құрылатын: әлеуметтік сақтандырудың
мемлекеттік жүйесі және мемлекеттік әлеуметтік қамтамасыз ету.
Егеменді ел болғаннан кейін 2002 жылы Республикада халықты әлеуметтік
қолдау жүйесі өзгертулерге ұшырады (Сурет 2) 11, 15б.
Қазіргі әлеуметтік қолдау жүйесінде толық ынтымақтастық және
мемлекеттік институтардың қатысу деңгейі басым да, ынталандыру деңгейі
төмен.
Құрамына Қазақстанда кіретін халықаралық еңбек ұйымы әлеуметтік
қолдау жүйесін қолданылатын шаралар жиынтығы деп қарастырады, оған мыналар
кіреді: лайықты төленетін, тұрақты еңбек қызметін қалыптастыру; әлеуметтік
сақтандыру механизмдері арқылы негізгі әлеуметтік қауіп-қатер туындаған
жағдайда оның алдын алу немесе пайданың жартысын тәркілеу; әлеуметтік
сақтандыру жүйесінің мүшелегіне енбейтін әлсіз топтарға әлеуметтік көмек
механизмдерін ұсыну; азаматтардың білім және медициналық көмек сияқты
негізгі құқықтар мен қызметтерді пайдалану мүмкіндіктері.
Әлеуметтік қолдау жүйесінің сандық көрсеткіштері белгілі бір
дәрежеде экономикалық даму деңгейіне, ал екі жақтық өзара келісімге келу
деңгейі, мемлекеттік институттық қатысуы және қалыптастыру деңгейі
таңдалған әлеуметтік-экономикалық моделге байланысты.
Бірдей дәрежеде дамып келе жатқан елдерде тарихи, мәдени, саяси және
басқа да факторлар тұрғысынан әлеуметтік қолдау жүйесін ұйымдастыруда екі
жақтық өзара келісімге келу деңгейлері мен мемлекеттік институттардың
қатысу деңгейі әр түрлі дәрежеде болады.
Әлеуметтік қолдауға ие болу құқығын алу жарнаға емес, қауіпті
жағдайдың туындау уақытына байланысты болғанкезде, екі жақтық толықтай
ынтымақтастығы жарна мен төлеме арасындағы байланысты болдырмауы мүмкін,
қаржылық қысымды барлық салықтөлеушілер көтереді, ал әлеуметтік көмек алуға
барлық азаматтра құқылы. Мұндай жүйеде пайданы бөлу механизміжәне бірден-
бір қаржы көзі мемлекттік бюджет, ал үйлестіруші мемлекет болады.
Толықтай ынтымақтастық қағидасына негізделген жүйелер барлық
азаматтарға бірдей, төмен деңгейдегі әлеуметтік көмек көрсетеді.
Ынтымақтастық шектеулі болған жағдайда төлем алу құқығы адамның
енгізген жарнасына байланысты. әдетте, мұндай жүйе жұмысшылар мен жұмыс
берушілердің салымы есебінен қаржыландырылады, жарна көлеміне
байланысты төлем ақы алу құқығына салым салған азаматтар ғана ие болады
(немесе жұмыс берушісі олар үшін ақша бөлсе). Әдетте, мұндай жүйелер
белгілі бір әлеуметтік топтарға қосымша көмек береді. Мысалы, жұмысшыларына
немесе нақты бір еңбек ұжымына.
Сонымен қатар, әрбір азамат жеке алымдардан алынатын, сондай-ақ
әлеуметтік қауіп төнгенде төленетін төлемдермен байланысты жүйеде
ынтымақтастық көрінбейді.
Қазақстанда нарықтық экономикаға көшу аяқталып келеді. Экономикалық
қарым-қатынастардың өзгеруі әлеуметтік қолдаудың жүйесін құруды талап етіп
отыр.
Мемлекет өтпелі кезеңдегі алғашқы сатысында инфляция деңгейіндегі
әлеуметтік қолдау мәселелерімен бюджет тапшылығымен, өндірістің
төмендеуінен, экономикалық формальді емес секторының үлесін өсірумен
айналысуға тиісті етеді. әлеуметтік сферадағы реформалар негізінде
проблемаларды шешудегі жауапты реакция түрінде көрінеді, жинақтаушы
зейнетақы жүйесін енгізу мен жеңілдіктерді ақшалай төлемдермен алмастыру
бұған енбейді 12, 13б.
Енгізілген жаңалықтарға қарамастан, қазіргі кезде әлеуметтік қолдау
жүйесі өзінің күрделілігімен, заңдық тұрғыдағы жүйесіздігімен, жүйеге
қатысуға деген құлшыныстың төмендігімен сипатталады.
Соңғы жылдардағы экономикадағы оң өзгерістер мен тұрақты өсуді қамтамасыз
етуге арналған шаралар әлеуметтік қауіп төнгенде жасалатынәлеуметтік
қолдаудың кешенді жүйесін құруға мүмкіндік береді.
Әлеуметтік қолдаудың қазіргі жүйесі толық ынтымақтастық
иеленудің қағидасы мен мемлекеттік қатысудың жоғарғы деңгейі мен төмен
құлшыныстармен сипатталады.
Толық ынтымақтастықтың қағида негізнде мүгедектерді, жұмыссыздарды
асыраушысынан айрылғандарды жасының ұлғаюына байланысты адамдарды
әлеуметтік қамтамасыз ету ұйымдастырылған. Барлық Қазақстан Республикасының
азаматтары шетелдіктер мен азаматтығы жоқтар мен Қазақстан Республикасының
территориясында тұрақты тұрып жатырғандар әлеуметтік қауіп жағдай
туындағанда жұмыс істеу мүмкіндігіне және жарнасқа қарамастан, барлығына
бірдей мемлекеттік төлемдер беріледі, заңмен және халықаралық келісімшартта
қарастырылмаса ғана жүзеге аспайды. Сондай-ақ экономикалық нормативтердің
жоқтығынан төлемақылардың арақатынасы жойылады. Нәтижесінде көрсетілетін
әлеуметтік көмекке қарағанда жұмысқа жарамды бөлігі төмен көмекақы жүйеге
қатысы жоқ азаматтарға алады.
Республикамызда ынтымақтастықты шектейтін және жұмыс жасаушылардың
қосымша қорғанысын қамтамасыз ететін жүйе жоқтың қасы.
Ынтымақтастығы зейнетақы жүйесі – қарттық кезеңдегі қамтамасыз
ететін жалғыз түрі, ол жүйеге қатысты белгілі бір құлшыныстары бар
қатысушылардың негізінде құрылған.
Заңмен белгіленгендей, сондай-ақ қажетті таратуды қажет етпейтін
факторға байланысты әлеуметтік қауіп төнген жағдайда ерікті қамсыздандыру
қарастырылған.
Қаржылық және әлеуметтік қоғаудың жалпы қалыптасқан жүйесі мемлекет
негізінде жүзеге асырылады. Заңға байланысты белгілі бір топ адамдарына
мемлекет есебінен әлеуметтік көмек ұсынылады, жүйеге қатысу деңгейі
жинақтаушы зейнетақы жүйесін есептемегенде төмен дәрежеде ¸ әлеуметтік
қорғаудың ағымдағы жүйесі мен оның тиімді жүйеге асуына кедергі келтірген
негізгі кемшіліктер:
1) Жетілдірілмеген жарнама: әлеуметтік саланы реттейтін заңнама, әлеуметік
катерлер мен төлемдерге негізделмей, көбіне әлеуметтік төлемдер түрлері
бойынша қалыптастырылған, сондықтан күрделі және анық емес.
2) Әлеуметтік көмекті алу құқығын жүзеге асыратын, экономикадағы
формальдысектордың қызметкерлерінің басымдықтарының жоқтығынан жеткіліксіз
әділдк пен төмен деңгей туындайды.
3) Айқындықтың жеткіліксіздігі: дербес сәйкестендіру жүйесі немесе
жәрдемақыларды алу мен бөлу процесін қадағалау үшін дерекқордың қалыпасу
сатысында болуы.
2.2 Қазақстан Республикасындағы жергілікті басқару органдарымен
төленетін негізгі әлеуметтік төлемдер түрлері
Мүгеектігіне немесе асыраушысынн айырлуына байланысты жәрдемақы алуға
құқығы бар әр азамат жәрдемақы алу туралы өтінішті зейнетақы төлейтн
мемлекеттік орталықтың жергілікті, аудандық бөлімшелеріне, тізімде
көрсетілген қажетті құжаттармен бірге тұрғылықты жеріне тапсырылады. Бір
мезгілде мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алуға құқы бар адамдарға өз
таңдауы бойынша бір жәрдемақы беріледі.
Мемлекеттік әлеуметтік зейнетақылар мемлекеттік әлеуметтік
қамсыздандыру жүйесіне енеді. Асыраушысының жоқтығына, жасының ұлғаюына
мүгедектігіне байланысты жүйелі түрде мемлекеттк бюджет есебінен жүзеге
асырылады. 13, 6б..
Жәрдемақы туралы өтініш ол өз құқығын білгеннен кейін шектеусіз түрде
жүзеге асады. Жәрдемақы алу туралы өтініш әр адамның тұрғылықты жердегі
әлеуметтік қорғау органдарына тапсырады. Бұл орган жәрдемақы белгілеу үшін
құжат тапсырғаннан бастап он күн ішінде қаралуы керек.
Әлеуметтік қамсыздандыру органы бес күннен кем емес мерзім ішінде өз
шешімі туралы өтніш иесіне мәлімдейді. Ал жәрдемақы төлеуді қолдамаған
жағдайда әлеуметтік қорау органы өтініш иесіне құжаттарын қйтарып, оның
себебін жазбаса түсіндіру керек. Әлуметтік қамсыздандыру органының
шешімімен келіспеген жағдайда сотқа шағымдануға құқығы бар.
Мүгедектігіне байланысты төлемдер.
Қазақстан Республикасындағы Қазақстан Республикасындағы
мүгедектердің әлеуметтік қорғалуы туралы заңында14, 1б: Мүгедек
денсаулығындағы ақауларға, ауруына, жарақаты мен оның салдарына байланысты
өмір сүру деңгейі шектелген және әлеуметтік қорғауды қажет ететін адам .
Мүгедектерді әлеуметік қорғау Қазақстан Республикасының Конституциясысында
қарастырылған.
Қазақстан Республикасының азаматына минималды жалақы мен зейнетақы
мөлшері жасының ұлғаюына, ауруына, мүгедектігіне, асыраушысынан айырылуына
және басқа да жағдайларға байланысты белгіленеді.
Осыған байланысты 2008 жылы 12 сәуірде Қазақстан Республикасы
мүгедектерді қорғау туралы заң қабылданды. Ол мүгедектерге әлеметтік
қорғауды, қоғаммен бірлесуді, ақпарат алуды, денсаулығына байланысты қызмет
түрін таңдауды, тегін медициналық көмекті, еңбекке қабілеттілігін қалпына
келтіруді, медициналық және әлеуметтік шаралар өткізуді қамтамасыз етеді.
Мүгедектерді әлеуметік қолдау әлеуметтк көмек, медициналық,
әлеуметтік және кәсіби реабилитация, өзге адамдармен тең қарым қатынас
жасау негізінде көрініс тапқан.
Өткізілген медициналық реабилитация ауру, жарақат салдарынан болған
әлсіздікті жою мақсатымен диагностикаық емдік, реаблитациялау кешенді
шараларды жүзеге асыруда, мүгедектерді әлуметтік реабилитация олардың
әлеуметтік статусын қалпына келтіруге, әлеуметтік күнделікті, қалыпты
жағдайларға негізделген. Ол мүгедектерге әлеуметік көмек беруді, қажетті
техникалық көмектер мен транспорт, ақпараттық ортаны қолдануды материалдық
және әлеуметтік психологиялық қолдау көрсетуді қамтамасыз етеді.
Мүгедектерге әлеуметтік қолдау көрсету жүйесі өзгелердің көмегін зәру
жандарға республика бойынша медициналық орталықтың үйде және аймақтық
жерлерде әлеуметтік көмек көрсетеді.
Республикаызда алты аймақтық әлеуметтік көмек көрсету орталықтары
жұмыс істейді. Олар қарттар мен мүгедектерге арнайы әлеуметтік көмек
көрсетеді. Сондай ақ олардың құқықтарын заңды түрде қорғайды.
Жанұялық жәрдемақыны төлеу.
Тууды қалпына келтіу және демографияның жағдайын реттеу үшін
республикада әрбір туылған балаға төлнетн жәрдемақы заңмен қарастырылған
жәрдемақы баланың туылған күнінен бастап бір жасқа дейін белгіленеді. Екі
немесе одан да көп баланың күтіміне байланысты әр балаға жеке жәрдемақы
төленеді. Отбсының жиынтық көлемін есептегенде балаларға жәрдемақы
берілгенде мыналар ескеріледі.
1) 18 жасқа толмаған аа аналар қамқорлығындағы балалар;
2) 18 жасқа толмаған және стиендия алатын күндізгі бөлім студенттері;
3) Асырап алынған балалар, егер олардың өзге ата аналары болмаса;
4) Медициналық және шипажайларда емделіп жатқан балаларға, сондай ақ
мектеп интернаттарында тұрып жатқандығы үшін ата аналары белгілі
бір мөлшерде төлем төлейтін балалар.
Жәрдемақы алуға үміттенген отбасында отбасы туыстары есепке
алынбайды.
Уақытша жұмысқа жарасыздығына байланысты жәрдемақылар.
Уақытша еңбекке жарамсыз жандарға жәрдемақы жарақат алуына, отбасы
мүшелерінің біреуінің ауырып қалуына байланысты төлемақы төленеді.
Егер жұмысшы жұмыс барысында зақымданып, ауырып қалса, онда оған
уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты төлемақы төленеді. Жұмысберуші
оған еңбекке жарамсыз болып қалған күннен бастап жұмысқа шықанға дейін
немесе мүгедектікке бекіткенге дейін орташа жалақы көлемінің жүз пайызын
төлейді.
Екі жасқа дейінгі жас баласы бар анаға, баласы ауырып қалған жағдайда,
отбасында басқа күтуші адамының болу болмауына қарамастан жәрдемақы
төленеді.
Әскери оқу кезеңінде немесе өндірістен аластатылмай белгілі бір оқу
орнында оқуына байланысты демалыс берілген кезде, уақытша еңбекке
жарамсыздыққа байланысты жәрдемақы еңбекке жарамсыз болған алғашқы күннен
көрсетілген мерзімнің аяқталуына дейін төленеді.
Уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты төлемақы мынандай жағдайда
төленбейді:
1) Жұмысшы қылмыс жасау барысында алған жарақаттары салдарынан еңбекке
жарамсыз болып қалса;
2) Соттың шешімі бойынша жұмысшыны еріксіз емдеу уақытында;
3) Жұмысшы қамауға алынған және соттың медициналық тексеру кезінде болған
уақытта және сондай-ақ, айыпты деп табылған жағдайда;
4) Ішімдік, есірткі, токсикология өнімдерін қабылдап, соның салдарынан
жарақаттанып, еңбекке жарамсыз болып қалған жағдайда .
Жүктілікке және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақылар
Жүктілікке және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақылар және
сондай-ақ, баланы тікелей перзентханадан асырап алған әйелдерге
(еркектерге) жәрдемақы орташа жалақы көлемінен жүктілік пен босану уақыты
барысында сондай-ақ асырап алған күннен бастап, бала туылғаннан елу алты
күн өткенге дейін төленіп тұрады.
Ядролық сынақтар жүргізілген территорияларда тұратын әйелдерге
жүктілікпен босану уақытша байланысты әлеуметтік жәрдемақы босану жағдайына
қарай бір қалыпты болса, жүз жетпіс күнтізбелік күн бойынша, ауыр болған
және екі-үш бала туған жағдайда жүз сексен төрт күн бойынша төленеді. Әйел
қамауға алынған, соттық-медициналық тексеруден өту кезінде айыпты деп
табылса және соттың шешімімен еріксіз емдеуге жіберілсе (жүйке ауруларынан
басқа), жүктілік және босану мерзіміне байланысты берілетін жәрдемақы
берілмейді.
Жұмысшылар жұмысқа шыққан күні жұмыс берушіге уақытша еңбекке жарамсыз
болғандығын дәлелдейтін еңбекке жарамсыз қағазын тапсырады.
Жұмысшы уақытша еңбекке жарамсыздықты куәләндыратын қағазды, жәрдемақы
алу үшін де көрсете алады. Жұмысберуші еңбекке жарамсыздық туралы қағазға
қажетті белгілерді енгізеді.
Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақылары жалақы төлеуге белгіленген
уақыты төленеді.
Жұмысшының өліміне байланысты жәрдемақы төленбей қалған жағдайда, оны
бірге тұрған отбасы мүшелері немесе оныен бірге некеде тұрған адамдар
алады. Мұндай адамдар болмаған жағдайда, жәрдемақы жерлеу рәсімдерін
мойнына алған тұлғаларға беріледі. Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақы
қолхат арқылы немесе алуға болатын жұмысшының өтініші негізінде оның жеке
банктік шотына аударылады.
Әлеуметтік қамсыздандыру жәрдемақысын төлеуге бөлінген қаржыны дұрыс
жұмсау жауапкершілігі, ұйымының бас есепшісінің мойнында.
2.3 Әлеуметтік қолдау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті басқару
ерекшеліктері
Халықты әлеуметтік қолдау жүйесіндегі әлеуметтік тәуекелдікті
басқаруда қоғамдық тәжірибе әртүрлі әдістерді қолданады. Бұл әдістердің әр
қайсысы ұлттық ерекшеліктерімен айқындалса да, жалпы біркелкі әлеуметтік
экономикалық мазмұнға ие. Қазіргі жағдайдағы халықты қолдау деңгейі мен
халық өмірінің сапасын талдау барысында жалпы әлеуметтік қолдау жүйесінде
мынадай құрамдас бөлікті көрсетуге болады:
1) әлеуметтік сақтандыру;
2) әлеуметтік қамсыздандыру;
3) әлеуметтік көмек немесе қызмет;
4) жұмыс берушілердің қаржы есебінен корпоративтік қолдау;
5) жеке қолдау (жеке сақтандыру, зейнетақы жүйесі);
6) салық жеңілдіктері мен несиелер;
7) қайырымдылық қорлар 15, 32б.
Әлеуметтік салық төлейтін барлық асыраушысынан айырылған жағдайға,
жұмысы жоқ болғанда, еңбекке қабілеттіліктен айырылғанда әлеметтік
сақтандыру жүйесінің қатысушылары болады.
Әлеуметтік сақтандыру жүйесін еңгізу кезінде бастауыш кезең
ерекшеліктер ескеріледі. Әлеуметтік сақтандыру жүйесін қаржыландыру
басталуы кезде жұмыс берушілердің бөлімі есебінен, сондай-ақ жұмысшылар
есебінен жүзеге асады.
1) Еңбекке қабілеттілік пен асыраушасынан айырылған жағдайда
көрсетілетін әлеуметтік көмек. Еңбекке қабілетті жанның мүгедентік
деңгейіне баға беруде тіршілік ету деңгейінің шектелуі мен қатар еңбекке
қабилеттілігінің шектелуі де есептелінеді. Мүгедектік статусын беру,
еңбекке қабілеттілігінен айырылу деңгейін анықтау шаралары жүргізіледі.
Еңбекке қабилеттілік пен асыраушысынан айырылған жағдайда әлеуметтік
қолдау жүйесін реформалағанда мынадай құрылымды енгізу қарастырылады.
Бірінші деңгей, барлық азаматтар бюджет есебінен бірдей төлемақы
беру,
екінші деңгей формалды сектор жұмысшыларына міндетті әлеуметтік
сақтандыру жүйесінен зейнеткерлік жасына жетуге дейін емес сақтандыру
төлемдері ие себепті болған жағдайлар тоқтатылғанда қосымша төлем беру.
Әлеуметтік сақтандыру жүйесінен берелетін төлем көлемі белгілі бір
уақыт аралығындағы орташа жалақысының орнын басатын коэффициент негізінде
және еңбекке қабілеттілекті жоғалту деңгейі мен қарауындағы жандардың
санына байланысты есептелінеді.
Әлеуметтік сақтандыру і төлемінен міндетті зейнеткерлік салымдар
ұсталады. Төлемдер салымдар анықталатын жұмысшылардың максималды кірісі
заңмен белгіленген.
Үшінші деңгей оқыс жағдай немесе еңбек жағдайында ауруға ұшырау
нәтижесінде еңбекке қабілеттілік пен асыраушысынан айырылғанда зейнеткерлік
жасына дейін немесе сақтандыру төлемдеріне себепті болған жағдайлар
тоқтатылғанда сақтандыру ұйымдары төлем түріндегі қосымша әлеуметтік көмек
көрсетеді. Жұмыс жағдайында жұмысшының өмірі мен денсаулығына нуқсан келсе,
жұмыс беруші жауапкершілігіне негізденген мендетті сақтандыру жүйесі
еңгізіледі. Сақтандыру жұмыс берушілердің міндетті бөлемдері есебінен
қабілеттілік пен асыраушысынан айырылған азаматтың әлеуметтік қауіптің
түріне сәйкес бюджет есебінен төлемақылар алуға және сақтандыру жүйесінен
төлемдер алуға және сақтандыру компаниялары мен әлеуметтік сақтандыру
жүйесінен төлемдер алуға құқығы бар. Сонымен қатар, сақтандыру компаниясы
зарадап шеккен адамның емделуінің барлық шығындарын жабады. Сақтандыру
ұйымдар төлемінен міндетті зейнеткерлік салымдар алынып отырады.
Сақтандырушы компаниялар төлемнің минималды мөлшері заңмен
белгіленеді және жұмыс берушінің сақтандыру келісімін мерзімінде
жасалмағаны үшін айыппұл төлеу жүйесі енгізілген.
Сақтандырудың аталмыш түрін енгізу жұмыс жағдайын жақсарту мен
қауіпсіздікті қадағалауда жұмыс беруші стимул ретінде қызмет етеді.
Республиканың және жергілікті бюджет есебінен қаржылынатын
мемлекеттік үйымдар жұмысшылары үшін өмірі мен денсаулығына төнген қатердің
орнын толтыруда арнайы тәртібі белгіленген. Компенсация көлемі заңмен
бескеленеді.
Сонымен қатар, еңбекке қабілеттік пен асыраушысынан айырылған
жағдайда азаматтардың жеке қаражаттары есебінен еректі сақтандыруды жүзеге
асырады 16, 155б.
2) Жұмысынан айырылған жағдайда көрсетілетін әлеуметтік көмек.
Жұмысынан айырылған жағдайда әлеуметтік қолдау жүйесін реформалауда 2-
деңгейлі құрылымды еңгізу қарастырылған.
Бірінші деңгей барлық жұмысқа жарамды азаматтарды жұмысқа
орналастыруда, кәсіби қайта дайындауда, жергелікті бюджет есебінен
төленетін қоғамдық жұмыстарды берудегі әлеуметтік көмек.
Екінші деңгей формалды сектор жұмысшыларын белгілі бір мерзім ішінде
міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінен төлемдер беру.
Азаматтардың әлеуметтік сақтандыру жүйесінен төлем алу құқығы мына
жағдайда туындайды: егер азамат заңдық тұрғыда жұмыссыз деп танылса және
белсенді түрде жұмыс іздеп жүрсе, сондай-ақ жүйеге белгілі бір салым салса.
Төлемдер көлемі жалақы деңгейі мен сақтандыру бөлімдерінің ұзақтығына
байланысты. Әлеуметтік сақтандыру жүйесінің төлемдерінен міндетті
зейнеткерлік салым ұсталынып отырады. Әлеуметтік сақтандыру жүйесіне
салымдар бөлінетін және төлемдер белгіленетін кірістің максималды шегі
белгіленеді.
Түрлі деңгейдегі құқық бузушылықтарды дисквалификациялау жүйесі
қарастырылады. Оның негізінде төлемді кейінге қалдыруға болады, мәселен
ыңғайлы жұмыстан бас тарту, егер ол жұмысшының мамандығы мен
квалификациясына сай болса, жұмыстан өз еркімен кету т.б.
Жұмыссыздықтан міндетті сақтандырудың жүйесін енгізу азаматтарды
жұмыстан айырылу кезінде қамтамасыз етудең жүйесін айтарлықтан жақсартады
және кеңейтеді төлем алушылар өздеріне берілетін төлемады мөлшерін білетін
болады және белсенді түрде жұмыс іздеуге кереседі. Жұмыссыз азаматтарды
ақпараттық қолдау мақсатында еңбек нарығындағы сұраныс пен ұсынысқа
негізделген орталықтандырылған база құрылады.
3) Кәрілікке байланысты әлеуметтік көмек. Ынтымақтастық жүйесінің
төлемдері жүзеге асады, зейнетақы төлемдерінің көлемін ұлғайтуда
зейнеткерлікке шығу мерзімі есептеледі ынтымақтастық жүйесіндегі зейнетақы
мөлшері тұтынушы бағасының осуі мен төлемдерде шектеу есебінен кезең-
кезеңімен артып отырады.
Жинақтаушы зейнетақы жұйесінің жағдайын түсіндіру мен белсенді
насихаттау қарастырылады. Тұрғындарды, әсіресе ауылдық жерлердің
тұрғындарын кезінен қамту шаралары, пошталық-жинақтау қызметінің
мүмкіндіктерін пайдаланатын жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметтері,
зейнетақы төлеудегі мемлекеттік орталық пен өзге де институттар
қарастырылған.
Кәсіпорындардың мендетті зейнетақы салымдарын мерзімінде толық беруді
қадағалауда салық органдары тарапынан қатаң шаралар қолданылады. Сонымен
қатар, әкімшілік құқық бұзушылақтар туралы Кодекске қосымшалар енгізіледі,
кәсіпорындардың міндетті зейнетақы салымдарын төлемеуіне байланысты айыппұл
көлемі ұлғаяды.
Жинақтаушы зейнеткерлік қорлардың зейнетақы төлемдерінің
механизмдерін жүзеге асыру жалғасады және жеткіліксіз зейнетақы қорында
минималды зейнетақы түрінде мемлекеттік кепілдеме біріледі. Зейнетақы
нарығын дамыту шаралары қарастырылады. Сондай-ақ, ерлі-зайыптылардың
азаматтарды жинақтаушы зейнетақы жүйесінен ай сайынғы төлемдермен
қамтамасыз етуде аннуитеттерді сатып алуы қарастырылады (зейнетақы
түрледегі сақтандыру төлемін жүзеге асыратын жеке сақтандырудың түрі)
Зейнеткерлік туралы заңға, өзгертулер енгізіледі және мемлекеттік
жинақтаушы зейнетақы қорының функцияларын шығару. Жинақтаушы зейнетақы
қорына заңмен белгіленген талаптарды орындауда зейнетақы активтерін өз
бетімен қаржыландыру құқығы берілген.
4) Аз қамтылған жандарға көрсетілетін әлеуметтік көмек Кедейшілік
деңгейін төмендету жаңа жұмыс орындарын құру мен жалақы көлемін ұлғайту
есебінен жүргізіледі. Арнайы мемлекеттік әлеуметтік көмек азаматтарға
ақшалай және табиғи формалары сондай-ақ қоғамдық жұмыстармен қамтамасыз
етуге беріледі. Арнайы әлеуметтік көмек механизмдерін жүзеге асырумен
қатар, кіріс деңгейіне баға беретін әдістері қарастырылады.
Табиғи түрде әлеуметтік көмек те балалар зейнеткерлер, мередектер
сияқты жұмысқа қабілет жоқ азаматтарға беріледі. Еңбекке қабилетті жандарға
әлеуметтік көмек қоғамдық жұмыстарда қаржыландыру, білім жетілдері
бағдарламалар жұмысқа орналастыру арқылы көрсетіледі.
Қоғамдық жұмыстардан төлемақы деңгейі азаматтардың ұзақ қалуын
қамтамасыз етпейді, тұрақты жұмыс істеуге итермелейді.
Қарттар мен мүгендентердің үй-интернаттары тәруді дәстүрлі формадағы
институционалды көмек пен қатар әлеуметтік қонақүйлер, аз қамтылғандарға
асхана, тұрғылыуты жері жоқ жандарға арналған үй сияқты арнайы
институционалды көмекті дамыту көзделеді. Әлеуметтік институттар арқылы
табиғи көмек түрінде жәрдем беру оны жинау, алмастыру, қайта сату
мүмкіндіктері жау жерде қолданылады.
Аталған әлеуметтік-экономикалық құралдар бір-бірін толықтырып отырады.
Олардың қолдануы әлеуметтік тәуекелдіктің түріне, халықтың әлеуметтік-
демографиялық топтарын қолдаудың деңгейіне, мемлекеттің әлеуметтік
саясатына байланысты болады. Мысалы әлеуметтік сақтандыру мен әлеуметтік
қамсыздандыруды қолдану әлеуметтік тәуекелдіктің табиғатына байланысты.
Егер әлеуметтік тәуекелдік жұмыс қабілетін жоюға алып келсе, онда
әлеуметтік сақтандыру қолданылады. Егер әлеуметтік тәуекелдік күнкөріс
минимумынан төмен табысқа алып келсе, онда әлеуметтік қамсыздандыру
қолданылады. әлеуметтік қызмет натуралдық нысанда көмек қажет етілгенде
қолданылады. Салық жеңілдіктері мен несиелер жұмысқа қабілеті бар халықты
еңбек етуге талпындырады. Соңғы кездері жұмыс берушілердің өз жұмысшыларын
қолдауда қосымша ұжымдық сақтандыруды немесе медицина, спорт, бала бақшалар
тәрізді ақысыз қызмет нысандыран қолданатынын айта кету қажет.
Қазақстанда мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz