70-80 жж. реформалар және тоталитарлық жүйе

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. 70.80 жж. реформалар және тоталитарлық жүйе ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Реформалардың бұрмалануы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
3. Реформалардың нәтиже бермеу себептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
4. 70.80 жж. теріс құбылыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
5. Экономиканың экстенсивті дамуынан арылмау ... ... ... ... ... ... ... ... .8
6. 70.80 жж. республика экономикасындағы үйлесімсіздіктер ... ... ...11

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16

Қазақстан Ресей империясының қол астына кіргеннен бері реформалар лебіне бауранған. Ол реформалардың негізгі мақсаты-күйзелген қазақ елін мәдени отарлау, халқын арзан күш-қол ету, кен байлықтарын игеру, яғни өзінің арсеналы ету еді. Сол себепті реформалардың пайдасынан зияны көп еді. Әр жаңа реформа күйзелген халықтың жағдайын жақсартудың орнына қайғы-қасірет алып келуімен ерекшеленді. Реформалардың сәтсіздікке ұшырауының негізгі себебтері:
1. Саяси саладағы демократияландыру процесінің тежелуі болды. Ол тек экономиканың ұйымдық-техникалық саласымен ғана шектеліп, қоғамның саяси құрылымына, меншік қатысына соқпады, бюрократияның тірегі – мемлекеттік меншіктің монополиясын сақтады, нарықтық қатынастарды теріске шығарды.
2. Экономикалық реформалардың қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыруға бағытталған бастапқы идеялары бұрмаланды.
3. Жоғарыдан орталықтандырылған жоспарлау сақталып қалды.
4. Реформалардың және жаңалықтардың көбісінің ғылыми зерттелуісіз (болжамсыз) жасалуы.
5. Мемлекет мүддесі халық мүддесінен жоғары тұрды.
Міне, осындай жағдайлар еліміздің экономикасының, халқымыздың әлеуметтік жағдайының жақсаруына, қарқындап өсуіне әсерін тигізбей қойған жоқ.
Дәл осы жағдайлар ХХ ғасырдың 70-80 жылдарында да өз орнын таба білді. Ленин аңсанған коммунизм, халықтың жүрегінде тек қана көктегі қол жетпейтін жұлдыз ретінде қалып, жарқын болашақтан қол үзіп, қалыптасқан жағдайды утопиялық коммунизм деп қарастырған кезең болды.

1. Берденова К.А. Қазақстанның экономикалық тарихы Алматы,2000;
2. Қазақстан экономикасы: кеше, бүгін, ертең... Түркістан,2001;
3. Қазақстан тарихы очерктері .Алматы,1994.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3

1. 70-80 жж. реформалар және тоталитарлық
жүйе ... ... ... ... ... ... ... ..4
2. Реформалардың
бұрмалануы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...4
3. Реформалардың нәтиже бермеу
себептері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 5
4. 70-80 жж. теріс
құбылыстар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... .7
5. Экономиканың экстенсивті дамуынан
арылмау ... ... ... ... ... ... ... ... .8
6. 70-80 жж. республика экономикасындағы үйлесімсіздіктер ... ... ...11

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 14
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...16

Кіріспе
Қазақстан Ресей империясының қол астына кіргеннен бері
реформалар лебіне бауранған. Ол реформалардың негізгі мақсаты-күйзелген
қазақ елін мәдени отарлау, халқын арзан күш-қол ету, кен байлықтарын игеру,
яғни өзінің арсеналы ету еді. Сол себепті реформалардың пайдасынан зияны
көп еді. Әр жаңа реформа күйзелген халықтың жағдайын жақсартудың орнына
қайғы-қасірет алып келуімен ерекшеленді. Реформалардың сәтсіздікке
ұшырауының негізгі себебтері:
1. Саяси саладағы демократияландыру процесінің тежелуі болды. Ол тек
экономиканың ұйымдық-техникалық саласымен ғана шектеліп, қоғамның саяси
құрылымына, меншік қатысына соқпады, бюрократияның тірегі – мемлекеттік
меншіктің монополиясын сақтады, нарықтық қатынастарды теріске шығарды.
2. Экономикалық реформалардың қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыруға
бағытталған бастапқы идеялары бұрмаланды.
3. Жоғарыдан орталықтандырылған жоспарлау сақталып қалды.
4. Реформалардың және жаңалықтардың көбісінің ғылыми зерттелуісіз
(болжамсыз) жасалуы.
5. Мемлекет мүддесі халық мүддесінен жоғары тұрды.
Міне, осындай жағдайлар еліміздің экономикасының,
халқымыздың әлеуметтік жағдайының жақсаруына, қарқындап өсуіне әсерін
тигізбей қойған жоқ.
Дәл осы жағдайлар ХХ ғасырдың 70-80 жылдарында да өз
орнын таба білді. Ленин аңсанған коммунизм, халықтың жүрегінде тек
қана көктегі қол жетпейтін жұлдыз ретінде қалып, жарқын болашақтан қол
үзіп, қалыптасқан жағдайды утопиялық коммунизм деп қарастырған кезең
болды.

1. 70-80 жж. реформалар және тоталитарлық жүйе
1966 жылы басталған экономикалық реформа бастапқы кезде
экономикалық дамуға белгілі дәрежеде серпін берді. Тоғызыншы бесжылдықтың
басына дейін жоспарлау мен экономикалық ынталандырудың жаңа жүйесі бойынша
Қазақстандық 1578 кәсіпорын немесе олардың жалпы санының 80 проценті жұмыс
істеді. Жоспар сегізінші бесжылдықтың негізгі көрсеткіштері бойынша
орындалды: өнеркәсіптің жалпы өнімі 56, ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 52
процентке артты. Өнеркәсіптің барлық саласы тиімді жұмыс істеді. Бірақ
белгілі дәрежедегі радикализмге қарамай, экономикалық реформаның бірінші
қадамынан бастап-ақ оның жүйесіздігі, көрініп тұрды. Тоталитарлық жүйе
оның өмір сүріп отырған экономикалық құрылымының шеңберінен шығуына жол
бермеді, бұл құрылым өз дамуында тауарсыз социализмнің үстемдік құрып
отырған лепірмесінің құрсауында болатын.
Осының салдарынан 70-жылдардың басында экономикалық
реформаның қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыруға бағытталған бастапқы
идеялары бұрмаланды.

2. Реформалардың бұрмалануы
Реформаның негізгі мақсаты - кәсіпорындардың шаруашылық
дербестігін жоспарлы кеңейту – тек көрсеткіштерді кемітуге және
коллективтердің көтермелеу қорларын қалыптастыру тәртібін өзгертуге әкеп
сайды. Көптеген кәсіпорындар пайда табудың қызығына беріліп, неғұрлым оңай
жолға - өз өнімдерін бағасын қолдан жоғарлату жолына түсті. Бағаның өсуі
есебінен алынған пайда жалақыны көбейтуге мүмкіндік берді, оның өсуі еңбек
өнімділігінің өсуін басып озды, мұның өзі 70-жылдың басында-ақ инфляциялық
процестердің басталуының себебі болды, бұл экономиканың дамуына теріс
ықпал жасады. Рефоманың жартыкештігі мынадан көрінді: ол кәсіпорындардың
дербестігін кеңейте отырып, министрліктер мен ведомстволардың әкімшілік
және экономикалық өкілеттігін күшейтті. Қол жеткен дәреже принциптеріне
негізделген жоғарыдан орталықтандырылған жоспарлау сақталып қалды, жалпы
өнім көрсеткіштері, олардың жетілдірілмеген деп танылғанына қарамастан,
қолданыла берді.

3. Реформалардың нәтиже бермеу себептері

Реформаның сәтсіздікке ұшырауының негізгі себебі саяси саладағы
демократияландыру процесінің тежелуі болды. Ол тек экономиканың ұйымдық-
техникалық саласымен ғана шектеліп, қоғамның саяси құрылымына, меншік
қатысына соқпады, бюрократияның тірегі – мемлекеттік меншіктің монополиясын
сақтады, нарықтық қатынастарды теріске шығарды. Брежнев пен оның
төңірегіндегілер реформа негізінде экономиканы терең қайта құруға қарсы
болды, олар экономиканың қызметіндегі әкімшілік жүйелеріне қол сұғуға
болмайтындығын сақтауға тырысты .
70- жылдардың басында реформаны жүргізу тоқтатылды. Сол
жылдары әлі де шаруашылықты жүргізу, жоспарлау мен ынталандыру
механизмдерін жақсартуға әлденеше рет талпыныс жасалғанымен мұның өзі
тиісті нәтиже бермеді. Қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыру қолдан
келмеді. Теріс құбылыстар көбейе берді, қор қайтымы төмендеді, жаңа
өндірістік қуаттар шабан игерілді, экономикалық қызметтің ысырапшылық
сипаты күшейді, бұрынғыша экономиканың дамуын экстенсивті факторлар
белгіледі.
Тоғызыншы бесжылдықтың басына қарай республиканың
экономикасында өнеркәсіп жетекші орын алды. 1970 жылы қоғамдық өнімнің
жалпы құрылымында оның үлесі 48 процентке тең болды. Халық
шаруашылығындағы негізгі өндірістік қорлардың 39,8 проценті өнеркәсіптің
үлесіне тиді, онда 1052 мың адам қызмет істеді, ол республика
жұмысшыларының 22,4 проценті еді.
1970-1985 жж. республиканың индустриялық потенциалы белгілі
дәрежеде өсе түсті. Өнеркәсіпті өркендетуге 40,8 млрд. сом немесе халық
шаруашылығына жұмсалған қаржының 32 проценті жұмсалды. Негізгі өндірістік
қорлар 3,1 есе артты, оның ішінде химия және мұнай химиясында 6,5 есе,
машина жасауда 4 есе дерлік, отын өнеркәсібінде 3,8 есе өсті. 15 жыл
ішінде өнеркәсіп өнімінің жалпы көлемі екі есе, ал машина жасау, химия
өнеркәсібі сияқты салаларда үш еседен астам өсті. 1000-дай өнеркәсіп
орындары мен цехтар қатарға қосылды. Оның ішіндегі Қазақ газ өңдеу зауыты,
Шевченко пластмасса зауыты, Қарағанды резина-техника зауыты, Павлодар мен
Шымкент мұнай өндеу зауыттары, Қарағанды металлургия комбинатындағы ақ
қаңылтыр цехы, Екібастұз және Ермак ГРЭС-тері, Қапшағай су-электр
станциясы, Шымкент және Жамбыл фосфор зауыттары, Жәйрем кен байыту
комбинаты және басқалар бар. Өнеркәсіп өндірісінің көлемі жөнінен
Қазақстан үшінші (РКФСР мен Украинадан кейін) орын алды. Маңғыстау, Қаратау-
Жамбыл, Павлодар – Екібастұз аймақтық-өндірістік комплекстері қалыптасты .

Экономикалық потенциалдың өсуі халық шаруашылық айналымына
шикізат және отын энергетикалық ресурстары тарту есебінен жүзеге
асырылды.
Экономиканы басқаруды қатаң орталықтандырудың жағдайында
өнеркәсіптің құрылымы шикізат өндіруге бағытталған сипатын бұлжытпай
сақтап қалды. Базалық министрліктердің өзімшілдік мүдделеріне бас шұлғи
отырып, орталық республика экономикасын дамытуда кен шығаратын салаларға
басымдық беріп отырды. Ғылымды көп талап ететін өндірісті дамытудың орнына
ірі күрделі қаржы соларға жұмсалды. 80-жылдардың басында республика
өнеркәсібінде кен шығаратын салалардың үлесі орта есеппен алғанда
елдегімен салыстырғанда 1,7 есе жоғары еді. Республика өнеркәсібінің
жартысына жуығы одақтық министрліктің қарамағында болды. Одақтық
ведомствалар республикадан шикізат ресурстарын сорып алып, аса зор пайда
таба отырып, республика бюджетіне инфрақұрылымды дамытуға қаржы жұмсамады
деп айтуға болады. Олар өз кәсіпорындары жылына 15 млрд. сом жалпы табыс
алып отырған жағдайда республикалық бюджетке бар болғаны 31 млн. сом немесе
1 проц. аз қаржы аударды. Одақтық министрліктер жалпы өнім көрсеткіштері
мен пайдаға құныға отырып республиканың әлеуметтік инфрақұрылымын дамыту,
ұлттық жұмысшы кадрларын даярлау, қоршаған ортаны қорғау мүдделерін аяққа
басты.

7. 70-80 жж. теріс құбылыстар

70 – 80-ж.ж. алып кәспорындар түріндегі шикізат салаларын дамытуға
бағыт ұстау өнеркәсіптің өңдейтін және қайта өңдейтін өндірісінің өсу
қарқыны төмен болуына, халық тұтынатын тауарлар, тамақ және жеңіл өнеркәсіп
өндірісінің дамуы жеткіліксіз болуына әкеп соқтырды. Тұтынатын азық-түлік
емес товарлардың 60 проц. Қазақстанға басқа республикалардан алынып
келінді, осының өзінде олардың бір бөлігі Қазақстан шикізатынан жасалды,
бірақ ақтық өнімді өткізуден түсетін пайданы оны жасап шығарушылар алды.
Директивалық жоспарлау және монополист-ведомствалардың мүдделері
салдарынан республиканың орны толмас ресурстары талан-таражға салынып,
тасып әкетіліп жатты. Шығарылған шикізат пен қуаттардың пайдаланылу
тиімділігі төмен болды.
Бесжылдықтан бесжылдық өткен сайын индустрияға жұмсалатын күрделі қаржы
өсе берді, өндірістік құрылыстың сипаты алып көлеммен белгіленді.
Республиканың басшылығы мұндай алыпқа табынушылықты қолдап, КОКП-ның
кезекті съездерінде елдегі немесе Еуропадағы ең ірі өнеркәсіп орнының,
шахтаның, мұнай кәсіпшілігінің, комбинаттардың, зауыттардың қатарға
қосылғаны туралы есеп беріп отырды. Республиканың жағдайы халықтың тұрмыс
дәрежесімен, оның КСР Одағындағы егемен құқықтарының толықтығымен және
нақтылығымен, рухани мәдениетінің дамуымен емес, жұмсалған күрделі қаржының
сомасымен, шығарылған руданың, көмірдің, мұнайдың басқалардың тоннасымен
бейнеленді.
Экономиканың көкейтесті міндеттері көбінше әміршіл-әкімшілік
әдістермен шешілді. Мемлекеттік жоспарлауға қандай да бір елеулі өзгеріс
еңгізілген жоқ. Кәсіпорындарға директивалық жоспарлы тапсырма еңбек
коллективінің келісімінсіз жоғарыдан жіберілді. Іс жүзінде өнімнің
барлық түрлері, өзіндік құнның және басқалардың көрсеткіштері
жоспарланды. Мұның өзі кәсіпорынды қандай шығынға да қарамай жоспарды
орындауға мәжбүр етті, тұтынушыларды өндіріске ықпал ету мүмкіндігінен
айырды. Өндірістің теңестірілмеуі, нұсқау арқылы басқарылуы жағдайында
жылдық, тоқсандық және айлық тапсырмаларды өзгертіп отыру үйреншікті
іске айналды. 1981-1985 жылдары республикада әртүрлі министрліктер мен
ведомстволардың жоспарлары 300-ден астам рет өзгертілген.

8. Экономиканың экстенсивті дамуынан арылмау

Экономикадағы дағдарысты құбылыстардың өсуі халық
шаруашылығының бірқалыпты дамымауына алып келді. Өнеркәсіп өнімдерінің
жылдық орташа өсуі тоғызыншы бесжылдықта 3,8 процентке дейін төмендеді, ал
ұлттық табыс осыған сай 4,4-тен 1,4 процентке дейін төмендеді. Жүйенің және
республика партия басшылығының жоспарды қандай шығынмен болса да
орындауға жұмсаған күш-жігеріне қарамастан өнеркәсіп өндірісі көлемін
ұлғайту жөніндегі тоғызыншы бесжылдық жоспар 12,6 проценті, оныншы
бесжылдық 25 проценті, он бірінші бесжылдық жоспар 3,8 проценті орындалмай
қалды.
Бітпеген құрылыстар түрінде аса көп материалдық байлықтар мен
еңбек өлі дүниеге айналып жатты. Мұндай дүниелер 1980-1989 жж.
өндірістік салаларда жұмсалған жалпы күрделі қаржының 85 процентінен 101
процентке дейінгі мөлшерінде болды. Тек 1976-1985 жж. ғана республиканың
құрылысшылары 4,2 млрд. сом күрделі қаржыны игере алмады. Осының
салдарынан халық 1,4 млн. шаршы метр тұрғын үйді, 121,5 мың мектеп орнын,
49,5 мың мектепке дейінгі мекемелер орнын, 67 мың кәсіптік–техникалық
училишелер орнын, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.