І. Жансүгіров лирикасы

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

І. Жансүгіров лирикасы

МАЗМҰНЫ:

КІРІСПЕ . . . 5

1 ІЛИЯС ЖАНСҮГІРОВ ЖӘНЕ СӨЗ ӨНЕРІ

1. 1Ілияс Жансүгіров кеңес дәуіріндегі сөз өнерінің барлық жанрына мол үлес қосқан ақын . . . 7

Ілияс Жансүгіровтің поэмалары . . . 11

2 ІЛИЯС ЖАНСҮГІРОВ ЛИРИКАСЫ

2. 1 Ілияс Жансүгіровтің өлеңдерінің негізгі тақырыптары . . . 18

2. 2 Ілияс Жансүгіровтің жаңа заман жырлары . . . 23

2. 3 Ілияс Жансүгіровтің әлемге арналған ақындық үні . . . 25

2. 4 Ілияс Жансүгіров лирикасының ерекшеліктері . . . 28

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 31

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР . . . 33

КІРІСПЕ

Ілияс Жансүгіров -қазақ әдебиетінің қайнар көзі болған қазақтың дәстүрлі әдебиетінің, яғни халық шығармасының бай-мұрасын зерттеп, оны творчестволық жолмен игеру керектігін де үнемі қадағалап, ол жөнінде пікір айтып оған қамқоршы болған әдебиетші. Халық шығармасын, ескі заман күйін шертер аңыз-әңгіме жырларына ерекше назар аударып, оны өзінің творчествосына пайдалануда да Ілияс Жансүгіров басқаларға үлгі көрсеткен ақындардың бірі болды. Ілияс өзі араласқан әдебиет майданында халқының асыл қазынасын зерттеді. Кейінгі ұрпаққа мирас болған осынау мол дүниені (фольклорды) жинау туралы пікірлер айтты. «Тілінің көркемдігі, сөз образдарының оргиналдығы жағынан Ілияс қазақ әдебиетінде айрықша орын алады», -деп жазады Қ. Жұмалиев. І. Жансүгіров поэзиясы қазақ әдебиетін түр жағынан байытқанын айта келіп, Т. Нұртазин де: «І. Жансүгіровтің поэтикалық жаңалықтары арнайы зерттеуге тұрарлық дүние», - дейді. Ілияс сол мағынасын сақтап, сөздің тіркестерін де бұзбай пайдаланады.

Курс жұмысында І. Жансүгіров лирикасының қырлары арнайы түрде қарастырылып отыр. Курс жұмысында қазақ әдебиетіндегі Ілияс арнасы да сөз болып ондағы ақын поэзиясының орны, әдеби бағыттың дамуына қосқан үлесі, өзіндік жаңашылдығы айқындалады. Әрі суреткердің негізгі бейнелеу тәсілі мен реализм, сентиментализм, символизм сынды көркемдік әдістерінің өзара байланысы, сабақтастығы сөз болады.

Курс жұмысының өзектілігі: І. Жансүгіровтің әдеби мұрасы соңғы жылдардағы қазақ әдебиеттану ғылымында әртүрлі қырынан зерттелініп, қарастырып келеді. Алайда оның арналы ерекшеліктерінің бірі болып табылатын бейнелеу тәсілдері жөніндегі мәселеге қажетті деңгейде назар аударылмай жүр. Соның нәтижесінде, ақын поэзиясының ең негізгі бейнелеу тәсілі - романтикалық тәсілдің идеялық-көркемдік мазмұны да арнайы зерттеу нысанасына айналды.

Курс жұмысының мақсаты: Ілияс Жансүгіровтің көркем шығармаларындағы, жалпы қазақ әдебиеті тарихындағы ақын лирикасының табиғатын, маңызы мен орнын айқындау. Аса көрнекті суреткердің лирикасы мен поэмасының туу, қалыптасу себептерін ашып, қоғамдық жағдайлармен байланыстыра отырып, олардың идеялық-эстетикалық ерекшеліктерін қарастыру.

Курс жұмысының міндеті: Ақын лирикасының тарихи-әлеуметтік, әдеби-эстетикалық және философиялық негіздерін көрсетіп, оның ұлттық табиғатына ерекше мән беру; Қаламгер лирикасындағы романтизмді тақырыптық, әрі хронологиялық жағынан қарастыра отырып, оның ішкі ағымдарының идеялық-көркемдік мазмұнына сипаттама жасау, олардың даму процесін ашу; Романтикалық поэма саласындағы ақындық ерекшелігі мен көркемдік жетістіктеріне көңіл бөлу; Ақынның негізгі бейнелеу әдісінің сыр-сипатын толымды ашу мақсатында, оның шығармаларындағы өзге де көркемдік әдістер ерекшелігін баяндап, олардың табиғи бірлігін айқындау.

Зерттеу жұмысының нысаны: Ақынның лирикасын мазмұнына қарай жүйелеп, олардың әртүрлі ағымдарына қарай топтастырылуы. Қаламгердің романтикалық поэмаларының табиғатын ашып көрсету. І. Жансүгіров шығармаларының көркемдік бейнелеу тәсілдерін таныту, жалпы ұлттық сөз өнері тарихындағы маңызды әдеби- көркем құбылыстың қыр-сырын анықтау.

Курс жұмысының құрылымы: Жұмыс кіріспеден, негізгі екі тараудан, қорытындыдан тұрады. Соңында пайдаланылған әдебиеттердің тізімі берілген.

1 ІЛИЯС ЖАНСҮГІРОВ ЖӘНЕ СӨЗ ӨНЕРІ

1. 1 Ілияс Жансүгіров кеңес дәуіріндегі сөз өнерінің барлық жанрына мол үлес қосқан ақын

Қазақ әдебиетінің дарынды тұлғаларының бірі - Ілияс Жансүгіров кеңес дәуіріндегі сөз өнерінің барлық жанрына мол үлес қосты. Ұлттық әдебиетке ақындық қуатпен де, кең тынысты проза мен мол арналы драма арқылы да рухани олжалар әкеліп, адам мен оның іс-әрекеттерін, халық өнерпаздарының таланты мен тағдырын, т. б. реалистік үлгіде бейнеледі. Сондай-ақ, революция туғызған уақыт шындықтары, халық өміріндегі өзгеріс-құбылыс пен әлеуметтік-рухани талаптар ақынның «Арыным» өлеңінде:

…Тапсыз, тату, мерекелі өнерлі,

Ел жасаймыз, еңбегіне қуанған, - деп айқын да бедерлі берілген.

І. Жансүгіров халық поэзиясының озат үлгілерімен сусындады да, кейін дүниежүзілік әдебиеттің өнегелерін пайдаланып, талантын кең дамытты. Оның творчествосында халықтың шешен, төкпе жырларының жаңа заман талабына сай жаңартылған нұсқалары мол. Ол лирикалық-философиялық поэма үлгісін туғызды. Сюжетті поэмаларының өзін өмір шындығының қат-қабат, шытырман күйлерін тереңдей барлайтын ойшылдыққа құрды. «Дала» поэмасы - Ілияс жаңашылдығының тамаша көрінісі болды. Қазақ халқының әр кезде бастан кешкен тарихи жырларының жаңаша жасалған жиынтығы еді ол. Егер халық өмірінің ертедегі ауыр күйлерін бейнелейтін жырлар шағын, нақты бір дәуір үлгісінің эпизодтық бейнесін көрсетсе, Ілияс поэмасында тарих дамуы әр дәуір шындықтарымен ауыстырылып, тұтаса келе үлкен эпикалық тыныс танытады. Осының негізінде ақын бүкіл даланың өзгерісін бейнелейді, оның тарихтық-философиялық образын жасайды. Ақын мұрасының ең қымбат үлгілері - оның өнер тақырыбына жазған поэмалары болса, бұларда да ол жаңашыл ақын есебінде қазақ поэзиясын өзгеше үлгілермен байытты. «Күйші» поэмасы қазақ ақынының өлеңмен жазылған роман деуге боларлық шытырман характерлерді терең берілген сезім күйлерімен ашқан осы еңбегінде ұлылықтың да, шындықтың да тамаша сипаты бар. «Күй» поэмасындағы Молықбай күйінің рухани күшінен де, «Құлагердегі» өз заманының ауыртпалығын арқалап, дүние пендешілгінен биік тұрған Ақан тұлғасынан да Ілияс ұлылықтың сипаттарын таниды. І. Жансүгіров қаламынан туған халықтық күй сарындарының эпикалық суреті қазақ поэзиясындағы тың үлгілердің қатарына жатады. Ақын бұларда күй тудырған оқиғалар мен соларды баяндаған кездегі домбыра ырғағын, сарынын поэзия тілінде шебер суреттейді. Оның бұл саладағы суреткерлік еңбектері біздің ұлттық поэзиямызда өз алдына мектеп дерлік. Ілияс эпикада да, лирикада да терең ойдың, үлкен сезімнің, ұшқыр қиялдың ақыны болды. Оның поэзиясы әрқашан жүректен жарып шыққан сезімнің шыншыл күйін бейнеледі [3, 25] .

Тұнғыш кітабы шыққаннан жазықсыз жазаға ұшырағанға дейінгі 10 жылға жетер-жетпес аралықта Ілияс Жансүгіров қазақ әдебиетін "Жолдастар" атты пьесаларымен байытады, әсіресе, поэзияда көптеген әсерлі өлеңдері мен "Жетісу суреттері", "Гималай" атты керемет көркем жыр-толғауларына қоса, артынан "Дала", "Күй", "Күйші", "Құлагер" сияқты классикалық поэмалар беріп, ақындық шыңына көтерілді. Көзі тірісінде ақындықтың Құлагері атанған Ілияс Жансүгіров 1938 жылы жазықсыз жазаға ұшырады.

. . . Шаттық жыр ағыл-тегіл, жаз қаламым,

Шат өмір шалқуыңа аз ба, жаным.

. . . Ырысты еркін, азат елім қандай,

Кең байтақ, кең дәулетті жерім қандай . . .

Қандай шаттыққа, сенімге толы жыр еді! Осындай риясыз қуанышпен жыр-тұлпарының тізгінін тыймай, еркін ұстаған ақын құдырет-күш тәңірісіндей сымбатты, еңселі адам болып елестейді. Оның жүзі жарқын, жаны жазирадай кең, жанары жарқылға толы болса керек-ті.

Ілиястың шығармашылығы көп қырлы, алуан сырлы. Ол поэзия, проза, драма саласында өнімді еңбектеніп, өзіндік қолтаңбасы айқын көркем шығармалардың маржан шоғырын дүниеге келтірген құнарлы да тегеурінді қаламгер. Оның шығармаларына арқау болған тақырып өрістері де алуан түрлі. Поэзия, проза, драма салаларындағы шығармаларына өзі ғұмыр кешкен ортадағы нақтылы өмір көріністерінен бастап, тарихи тақырыпқа дейін арқау болып отырады. Ақын ретінде Ілияс шығармаларының шоқтықты шыңы - оның поэмалары. Оның қаламынан туған «Күй», «Дала», «Күйші», «Құлагер» сияқты он беске жуық көлемді поэмалары қазақ поэзиясының інжу-маржаны болып табылады. Ілияс Жансүгіровтің прозалық шығармасының ішіндегі көлемдісі «Жолдастар» романы. Мұнда қазақ сахарасындағы еңбек адамдарының тұрмыс-тіршілігін, азаттықты көксеген арман-аңсарын, 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісінің дүмпуін суреткерлікпен ашып көрсетеді [5, 56] .

Ілиястың драма саласындағы «Кек», «Түрксіб», «Исатай-Махамбет» сияқты туындылары да қаламгер дарынына айғақ шығармалар. Ол әдебиет сыны мен аударма саласында да өнімді еңбектенді. А. С. Пушкиннің көптеген өлеңдеріне қоса, «Евгений Онегин» романын қазақ тіліне алғаш рет толық аударды. Сондай-ақ, М. Ю. Лермонтовтың, А. М. Горькийдің, Н. А. Некрасовтың, В. В. Маяковскийдің көптеген шығармаларын қазақ тіліне аударды. Ілияс Жансүгіров қазақ сөз өнерінің поэтикасын кемелдендірген, көріктендірген қайталанбас дарын иесі. Оның шығармалары қазақ әдебиетін ұдайы көркемдіктің шырқау шыңына бастай беретін мәңгілік үлгі-өнеге. Бүгінде Жансүгіровтің еліміздегі аса көрнекті жазушыларының қатарына қосылатынына, қазақ көркем сөз өнерінің асқан шеберлерінің бірі екеніне ешкім де шүбә келтіре алмайды. Ақын жырларын халық қастерлеп, әдебиетіміздің бір асқар Алатауы, немесе жыр Жетісуы. Иә, ол қазақ әдебиетіндегі қайталанбас, қала берді әлем әдебиетіндегі сирек, сара құбылыс. Оған бұл орайда жетіспейтін жалғыз-ақ нәрсе - бес құрылық халықтары тіліне аударылмай жатқандығы. Бұл жерде баса айтатын бір ерекшелік - өнердің заңы өмірдің заңынан да өргелек. Бейнебір бақи дүниенің қағидасы пәни дүниенің қағидасынан басым түсіп жататындай . . . Мәселен, әйгілі әлемдік тартылыс заңын кезінде ұлы ағылшын ғалымы Исаак Ньютон зерттеп, зерделеп таппаса да кейіннен басқа біреу міндетті түрде табар еді. Ал, «Евгений Онегинді» тек А. С. Пушкиннен басқа ешкім қалайша жаза алмаса, «Жетісу суреттерін», «Күйші», «Рүстем қырғынын», «Исатай-Махамбетті», «Құлагерді» нақ солайша Ілияс Жансүгірұлынан басқа ешкім жаза алмайды. Осы ретте біз оқырманымызға қатысты Луи Арагонның мына бір сөздерін алға тартсақ түк артық емес: «Біздің ғасырымыздың маңдайына бірнеше ақындардың нұрлы есімдері мөр болып басылған. Англияда ол - Киплинг, Францияда - Апполинер мен Элюар, Германияда - Рильке, Испанияда - Гариса Лорка. Осынау нұрлы күндердің қайсысы сөнсе де, нақ сол күні әлемді қара түнек басқандай болатын. Бірақ олардың қай-қайсысының да соңына қалдырған мұрасы көлеңке емес, жалын, ақ жалын еді». «Қазақстанда олар - Мағжан Жұмабайұлы мен Ілияс Жансүгірұлы» дегенді қосқымыз келер еді. Ақын бүгінгі егемен Еліне, ерікті де еркін қандастарына қарап тіл қатады:

Астана Алатаудан саңқылдасам,

Жетпей ме жер жүзіне жаңғырығым!

Ақын Ілияс Жансүгірұлының үні жер жүзіне таралып жатыр.

«Мен өзім тауда туып тасында өстім».

Жас ақынның сұлулық мұраттарының орнығуына, көркемдік талғамының қалыптасуына, өлең мәдениетін игеруіне Абай поэзиясының ықпал жасауы - оның әдеби тағдырындағы бақыттылық, айта қаларлықтай эстетикалық құбылыс, дәстүр жалғастығын көрсететін жайт. Ел қазынасы, халық фольклоры өкілдері тәжірибелерінің сабақтары мен жазба әдебиет үлгілері ақын тәжірибесінде жаңа келісім тауып, өзіндік арна іздей бастады. Алғашқы өлеңдерден-ақ болашақ іргелі ақын Ілиястың стиль өрнегі, қаламгерлі дара тұлғасы айқындалады. Құйылған сөз тасқыны, эпикалық кеңдік, теңеу, метафора эпитет, градация, эпифора, анафора, байлығы - оның поэзиясының негізгі белгілері бола бастайды.

Лирикалық, пәлсапалық толғау, ұзақ сюжетті шығармалар қатар жазылады. Өз бетімен тірнектеп жинаған білімінің аздығын, түртінектеп оқыған кітаптарының мардымсыздығын қатты сезіне бастаған Ілияс, қайтсе де жүйелі түрде оқымақ болып 1920 жылы Алматыға келіп, үш айлық мұғалімдер курсын бітіреді. Артынан Ташкенттегі Қазақ ағарту институтының жанындағы қысқа мерзімді курста бес-алты ай оқығаннан кейін, денсаулығының нашарлауына байланысты ауылына қайтады.

Дауылды жылдардың тартысты тіршілігі жас мұғалімді өз толқынына тартады. Қазақ ағарту институтында, Жетісу облысының Қосшы комитетінде губерниялық оқу бөлімінде, «Тілші» газеті редакциясында қызмет істеу, экспедицияға шығып фольклор үлгілерін жинау кешегі ауыл жігітін ширатып шыңдайды. Жас азаматтың қызметтен өзге уақыты түгелдей кітап, газет-журнал оқуға, өз көкірегіндегі сырларды қағазға түсіруге жұмсалады. Алғашқы өлеңдері «Тілші», «Кедей еркі», «Лениншіл жас», газеттерінде «Жаңа мектеп», «Әйел теңдігі» журналдарында жарияланады. 1927 жылы «Беташар» атты үгіт өлеңі, 1928 жылы «Сағанақ» деген тұңғыш кітабы шығады. Халықтың қалың ортасынан қайнап шыққан қажырлы талантының мол, өнімді еңбегінің берекелі жемістеріне таң қаласың.

1927-1937 жылдар арасында поэзия, проза, драматургия, сын, аударма салаларында жиырмадан астам кітап шығарып, артынан аса бай әдеби мұра қалдырады. Оның лирикалық шығармалары, «Дала», «Күй», «Күйші», «Құлагер» поэмалары, «Жолдастар» романы, «Кек», «Турксиб», «Исатай - Махамбет» пьесалары қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған өлмес туындылар. Он жылдың ішінде осынша шығарма берген қалам қайраты, талант табандылығы ғажап.

Тиянақты білімсіз ешнәрсе өндіре алмасына әбден көзі жеткен Ілиястың Москвадағы Коммунистік журналистика институтына түсуі лекцияларды былай қойғанда, тарихтан, пәлсападан, әдебиеттен, ғылымның басқа да салаларынан жан-жақты білім алу үшін өз бетімен дамылсыз іздену, талмай еңбектену Ілиясы тез марқайтады. Орыс, Еуропа классиктерінің шығармаларын зерттей оқу, тексере үйрену тәжірибесі ақын талантының жарқырап ашылуына мүмкіндік береді. Қала өмірі, шаһар тіршілігінің ырғағы, зиялы ортаның мінез-әрекет қалыбы сезімтал жүрекке орасан зор ықпал етеді.

1928 жылы журналистика институтын бітіріп, елге оралған Ілияс Жансүгіров «Еңбекші қазақ» газеті редакциясына қызмет істеп, қазақ баспасөзінің қалыптасуына көп үлес қосты. Аршынды қаламгер, үлкен мәдениет қайраткері Ілияс Жансүгіров 1934-1935 жылдары Қазақстан көркем әдебиет баспасында поэзия бөлімін басқарады, ССРО Жазушыларының І съезінде сөз сөйлейді, республиканың әлеуметтік өміріне белсене араласады. Жазушының М. Горькиймен шығармашылық байланысы, Сәкен Сейфуллин, Мұхтар Әуезовпен достығы оның қаламгерлік жолында терең із қалдырған. Көзі тірісінде қазақ поэзиясының өрен жүйрігі, ақындықтың Құлагері атанған Ілияс Жансүгіров кесапат-кесел репрессияға ұшырап, 1938 жылы опат болды.

Ілияс Жансүгіров «Қысқаша өмірбаяным» деген 1928 жылы жазған еңбегінде: «Хат білген соң өлең кітап оқығыш болдым. «Қыз Жібек» қиссаларын мен оқығанда талай жан жылайтын. Кейін аймағымыздың, ауыл бозбаласының өлеңшісі болдым. Жарып той бастап, таңдап әріптес алып айтысып, «құтырған» күндер өтті. Түнгі тойды таңға тарқатпай, ауыл әлеуметін ауызға қаратқан күндер өтті» деп жазды. Бұл сөздерде ақын өнерінің бастау-қайнар түп төркінін терең ұғуға мүмкіндік беретін кілт бар. Табиғатынан аса дарынды туған, бір естіген әнді, тартылған күйді, бір жырланған дастанды қолма-қол қағып алып, әсте ұмытпайтын көкірегі сезімді, тілі орамды, құйма құлақ, зерек Ілияс ең алдымен халық әдебиетінің бай қазынасын бойына сіңіріп, өзі де сал, сері болып, айт пен той, қыз ұзату мен тамашаның көл-дария қызығына батып, келіннің бетін ашып, өлгенге жоқтау шығарып беріп, ел ішінде Жансүгірдің ақын ұлы атанды [1, 25 ] .

Қысқасы, Ілиястың кейінгі мол арналы, терең ағысты поэзиясындағы туырылып жатқан көркемдік кестелер, таудан түскен селдей жөңкілген ырғақтар, бедері тозып, бояуы кетпеген, алтын-күмістей сылдыраған сөз айшықтары, інжу-маржан, лағыл-гауһарша жарқыраған теңеуі, метафора, эпитет байлығы, асыққа құйылған қорғасындай дәлдік, шапқан аттың, соққан желдің екпініндей жігерлі жыр, терме, толғаулар ғасырлар бойы халық таланттарының небір өрен жүйріктері жасаған асыл байлықтар қазынасынан, фольклордың мұхиттай мол да құнарлы қазынасынан келген болатын. Мұның үстіне қазақ тілінде шыққан газет-журналдарды, ағартушы-демократтық бағыттағы кітаптарды құныға оқу - жас ақынның жазба әдебиет дәстүрлерін үйренуіне, ой өрісінің кеңейіп, білімінің артуына, саяси-әлеуметтік көзқарасының қалыптасуына ықпал жасаған факторлар.

Абайдың ақындық мектебінен шыққан көптеген қиссалардың авторы, дарынды сазгер, асқан әнші, сегіз қырлы, бір сырлы ақын Әсет Найманбаевтың (1856-1923) бес өрлетіп, қырық қарпып, тоқсан толғап салған әнін естиді, сөзі - жаңбыр, дауысы - дауыл Әсетпен алғаш қалай ұшырасқанын, оның өнерінен, әнінен алған әсерінен Ілияс «Тұңғыш тоғысу» (1923) өлеңінде жан-жақты суреттейді. Ғаламат өнерін көреді. Кейін Ілияс күй, ән әсерін бейнелегенде осы Әсеттен алған, үйренген, өзі де дамытқан әрекетті, тірі қозғалысты көрсететін шалқыту, дамылдату, сауылдату, мамырлату, қалқу, жүзу, толқыту, өрлеу, тербеу, күңіренту, аңырату, жамырату, жауындату, дауылдату, шаңқылдату, жорғалату, ағындату, қалтырату, жүгірту, шырқату, шығандату, шапшыту, шүмектету, нөсерлету, талдыру, талықсыту, тамылжыту, орғыту, орғыту, самғату, саңқылдату, ұрынту, өршеленту, саржелгізу, серпілу, сумаңдату, қоңырлату, желдету, ойнақтату секілді сөздерді ерекше шеберлікпен, орынды да дәл қолданатын болады [5, 256 ] .

Ескі ақындарша ауызша, қолма-қол айтып тастайтын суырып салма өнермен қатар, өлеңді жазып шығаруға машықтана бастаған көк қауырсын, жас қыран - Ілиястың қаламгерлік тағдырында 1916 жылдың ерекше орны бар. «Қысқаша өмірбаянымында» өзі көрсеткендей, бұл кезде ол Абайдың 1909 жылы Петербургте шыққан жинағын қолына түсіреді. Бұрын данышпан ақын шығармаларын Әсет арқылы ауызша естіп таң қалған, ғажап әсер алған Ілиястың қолынан енді күндіз-түні түспейтін Абай кітабы болады.

1. 2 Ілияс Жансүгіровтің поэмалары

Ілияс Жансүгіров -қазақ әдебиетінің қайнар көзі болған қазақтың дәстүрлі әдебиетінің, яғни халық шығармасының бай-мұрасын зерттеп, оны творчестволық жолмен игеру керектігін де үнемі қадағалап, ол жөнінде пікір айтып оған қамқоршы болған әдебиетші. Халық шығармасын, ескі заман күйін шертер аңыз-әңгіме жырларына ерекше назар аударып, оны өзінің творчествосына пайдалануда да Ілияс Жансүгіров басқаларға үлгі көрсеткен ақындардың бірі болды. Ілияс өзі араласқан әдебиет майданында халқының асыл қазынасын зерттеді. Кейінгі ұрпаққа мирас болған осынау мол дүниені /фольклорды / жинау туралы пікірлер айтты. «Тілінің көркемдігі, сөз образдарының оргиналдығы жағынан Ілияс қазақ әдебиетінде айрықша орын алады», -деп жазады Қ. Жұмалиев. І. Жансүгіров поэзиясы қазақ әдебиетін түр жағынан байытқанын айта келіп, Т. Нұртазин де: «І. Жансүгіровтің поэтикалық жаңалықтары арнайы зерттеуге тұрарлық дүние», - дейді. Ілияс сол мағынасын сақтап, сөздің тіркестерін де бұзбай пайдаланады. Мысалы қаһарлы қыстан малы аман-есен жұтқа ұшырамай шыққанды: «қисаймай шықты қылшығы»деген метафорамен берсе, бір малы екі болып шаруасы ілгері басқанның:

Шығынсыз шыбыш мақтап

Төлдеген тоқты бір заман, -деп береді.

«Құлагер»поэмасындағы екі балуанның күреске шыққан жерінде ақын :

Аттатып атандайын алшаңдатып,

Желкілдеп қара сақал шудадайын

Бұлқынды алып қара бурадайын-

десе, адамның көптігін «қаптасты құмырсқадай қырға қазақ», кәрілікті «қуарған аппақ қудай сақал -шашы»-деп теңеуі халықтың ауыз әдебиетінде, ы түскен сағымға, «Екі беттің ажары, жазғы түскен сағымдай» қыздың жалпы мүсінін талға, шыбыққа:

Біздің ауыл сұрасаң Белтұрғанда

Биік ағаш солқылдар жел тұрғанда

Қазақтың ай мен күнін не қылайын,

Бұралып тал шыбықтай сен тұрғанда

теңеледі. Осы белгілі теңеуді І. Жансүгіров «Исатай»атты поэмасында былай қолданады.

«Қыз тұлғасын қарасаң», «Қыз ажарын қарасаң »деп келетін қайталаулар да ауыз әдебиетінің үлгісі. Сол дайын теңеулерді ала отырып, ақын осыған бір ғана жаңалық қосқан.

Ал, қыздың тұлғасын бейнелеуде әйтеуір бір талды алмайды, «Жайықтың боз талындай »-деп жердің, мекеннің атын атайды. Қыз ажары әйтеуір бір атқан таңдай емес, «Еділ - Жайық »таңындай . Поэмадағы оқиға Жайық бойында болып кейіпкерлердің өздері де сол Еділ-Жайықты мекендеген адамдар болғандықтан ақын ауыз әдебиетіндегі белгілі жалпылама теңеулерді, нақтылыққа ауыстырады . . .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.