«Қазақстан-2030» стратегиялық бағдарламасының орындалуы
Кіріспе
І Тарау. «Қазақстан.2030» стратегиялық бағдарламасының орындалуы
1.1. «Қазақстан.2030» стратегиялық бағдарламасының
«Егемен Қазақстан» газетіндегі қоғамдық.саяси көрінісі
1.2. Қазақстан Республикасының нарықтық экономика жағдайындағы даму мәселелері
ІІ Тарау. «Қазақстан.2030» стратегиялық даму бағдарламасы және қоғам дамуы
2.1. «Егемен Қазақстан» газетінде «Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл.ауқаты» басымдығы орындалуының көрінісі
2.2 «Қазақстан.2030» стратегиялық бағдарламасына 11.жыл.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
І Тарау. «Қазақстан.2030» стратегиялық бағдарламасының орындалуы
1.1. «Қазақстан.2030» стратегиялық бағдарламасының
«Егемен Қазақстан» газетіндегі қоғамдық.саяси көрінісі
1.2. Қазақстан Республикасының нарықтық экономика жағдайындағы даму мәселелері
ІІ Тарау. «Қазақстан.2030» стратегиялық даму бағдарламасы және қоғам дамуы
2.1. «Егемен Қазақстан» газетінде «Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл.ауқаты» басымдығы орындалуының көрінісі
2.2 «Қазақстан.2030» стратегиялық бағдарламасына 11.жыл.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Қаншама жыл бодандықты бастан кешіріп келген біз – қазақ елі 1991 жылы Кеңес Одағы құлағаннан кейін өз тәуелсіздігімізге қол жеткіздік. «Ешкімге соқтықпай жай жатқан елдің» кең байтақ жеріне қызығушылық танытқан қалмақ-жоңғарлардың шайқасын, Ресей патшалығының бодандығына өтуін, ғасырға жуық уақыт ішінде көптеген қанды көтерілісті, ашаршылықты, арыстай азаматтарының «халық жауы» атанып, жазықсыз оққа ұшуын, Ұлы Отан үшін қан майданда қасық қаны қалғанша соғысуын, өз ұлтымызға өз басшымызды сұраған жастардың еш кінәсіз айып тағылып, қудалануын бастан кешіріп барып егемендікке қол жеткіздік. Әбілхайыр, Абылай сияқты хандар хандық құрып, Райымбек, Қабанбай секілді батырлар шайқасып, Абай, Ыбырай, Ахметтер ағартушылықты бастап қазақ елін біртұтас ұлы мемлекетке айналдыруды аңсағаны тек қана ХХ ғасырдың аяқ шетіне қарай орындалды. Тәуелсіз Қазақстан Республикасы құрылды. 1995 жылы Ата Заңы – Конституциясы қабылданды. Қазақстан Республикасының Конституциясының бірінші бабында: «Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары» деп көрсетілген. Осы баптың екінші тармағында елімізде, негізгі қоғамда орын алатын принциптері нақты айқындалып берілген: «Қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкiл халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму; қазақстандық патриотизм; мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен, оның iшiнде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу» [1]. Қоғамда орын алып отырған әрбір мәселе Заң жолымен шашілетіндігі және қоғамдағы атқарылар іс-әрекеттер халық игілігі үшін, азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау үшін жасалынатындығы ашық көрсетілген.
Көпұлтты Қазақстан Республикасындағы халықтардың бейбіт өмірі, тыныштығы, ұлт ретінде сақталуы, әрине, басты мақсатта. Бұрынғы Кеңес Одағында бесжылдық жоспарлар арнайы дайындалатын еді. Халықтың орындауы керек деген басты мәселелер қабылданатын. Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін даму жоспарын дайындаған емес, халықтың ертеңгі күні не істейтіндігі де тұманды болған еді. Алайда сайлау өткізіп, Заң қабылдап, даму реформаларын дайындап, дамыған және дамушы елдердің өткені мен бүгінін саралай келе өз даму бағытымызды айқындадық.
Көпұлтты Қазақстан Республикасындағы халықтардың бейбіт өмірі, тыныштығы, ұлт ретінде сақталуы, әрине, басты мақсатта. Бұрынғы Кеңес Одағында бесжылдық жоспарлар арнайы дайындалатын еді. Халықтың орындауы керек деген басты мәселелер қабылданатын. Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін даму жоспарын дайындаған емес, халықтың ертеңгі күні не істейтіндігі де тұманды болған еді. Алайда сайлау өткізіп, Заң қабылдап, даму реформаларын дайындап, дамыған және дамушы елдердің өткені мен бүгінін саралай келе өз даму бағытымызды айқындадық.
1. Қазақстан Республикасының Коституциясы, 1995 ж.;
2. Назарбаев Н.Ә. Қазақтың бүкіл тарихы – бірігу тарихы, тұтастану тарихы // Егемен Қазақстан.-1998, 28 наурыз;
3. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 26-бет;
4. Смайыл Д. Ұлттық мәдениет пен мемлекеттік тілді дамытудағы БАҚ-тың рөлі // А.: Қазақ Университеті, 2007, 9-бет;
5. Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш // А.: Атамұра,2001, 12-бет;
6. Келімбетов Қ. Шығар биігіңді болжасаң, жол азабынан қорықпайсың // Егемен Қазақстан.-2000, 8-қыркүйек;
7. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 10-бет;
8. Нысанбаев Ә. Адам және ашық қоғам // Егемен Қазақстан.-1998, 14 ақпан;
9. Амандосов Т. Қазақ совет журналстикасының тарихы мен практикасы // А.: Рауан, 1967, 57-бет
10. Бұл да сонда;
11. Бұл да сонда;
12. Бұл да сонда;
13. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 35-бет;
14. Нысанбаев Ә. Адам және ашық қоғам // Егемен Қазақстан.-1998, 18 ақпан;
15. Құлдыбаев М. Стратегияның түп қазығы басты арқауы – адам тағдыры // Егемен Қазақстан.-1998, 27 ақпан;
16. Амандосов Т. Қазақ совет журналистикасының тарихы // А.: Рауан, 1967, 68-бет;
17. Бұл да сонда
18. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 6-бет;
19. Әбішев Т. Даму стратегиясының құқықтық маңызы // Егемен Қазақстан.-1998, 24 маусым
20. Жарқынбекұлы О. Бізге керегі беделге салып, белден басу емес, ежелгі рух еркіндігінің асыл дәстүрі – демократияны дамыту // Егемен Қазақстан.-1999,
6-мамыр;
21. Кенжин Б. Ел ертеңі бүгіннен басталады // Егемен Қазақстан.-2000, 5-сәуір;
22. Қожакеев Т. Жас тілшілер серігі // А.:Рауан, 1991, 44-бет;
23. Келімбетов Қ. Шығар биігіңді болжасаң, жол азабынан қорықпайсың // Егемен Қазақстан.-2000, 8-қыркүйек;
24. Қалмырзаев С. Мемлекетке қызмет ету құрметті әрі жауапты іс // Егемен Қазақстан.-2001, 17-сәуір;
25. Ертісбаев Е. Іс үстіндегі стратегия // Егемен Қазақстан.- 2000, 17-қараша;
26. Назарбаев Н. Ең бастысы – ел тыныштығы // Егемен Қазақстан,-2002, 7-ақпан;
27. Сатыбалдин С. Қазақы экономикалық металитет // Егемен Қазақстан.-1998, 20 мамыр;
28. Бұл да сонда;
29. Құрманғалиев С. Қазақстандағы нарықтық мәселе қатынасы // Егемен қазақстан.-1998, 19 ақпан;
30. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 52-бет;
31. Құланбай Ә. Экономиканы дамытуда инвестицияның орны бөлек // Егемен Қазақстан.-1998, 5 наурыз;
32. Бұл да сонда;
33. Адасбаев Е. Кіші кредиттер үлкен істің бастамалары // Егемен Қазақстан.-1998, 10 наурыз;
34. Бұл да сонда;
35. Смағұлов А. Кіші кредиттер экономиканың қозғаушы күшіне айналсын // Егемен Қазақстан.-1998, 12-наурыз;
36. Сәрсебаев Ж. Қарыз болып қалмайды ауыл. Оған қайтарымы болатын жан-жақты көмек керек // Егемен Қазақстан.-1998, 3-мамыр;
37. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 15-бет;
38. Сатыбалдин Ә. Агроөнеркәсіп кешенінің жай-күйі мен болашақ даму жолдары // Егемен Қазақстан.-1998, 28-сәуір;
39. Рахманов М. Жеке меншік – нарықтық экономиканың негізі // Егемен Қазақстан.-2001, 20-сәуір;
40. Есіркепов Т. Ауылдағы жекешелендіру: түзеу үшін алдымен қателіктерді білу керек // Егемен Қазақстан.-2001, 10-сәуір;
41. Жанымбет Б. Басым бағыттар баяны // Егемен Қазақстан.- 2001, 14-сәуір;
42. Қалмырзаев С. Тиімді экономиканың негізі – жеке меншік институы // Егемен Қазақтан.-2001, 4-шілде;
43. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 70-бет;
44. Құланбай Ә. Жүк тасымалында тамір жолға балама жоқ // Егемен Қазақстан.-1998, 15-қаңтар;
45. Қалиев Е. Келер ғасырдың жол желілері // Егемен Қазақстан.-1998, 23-қаңтар;
46. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 65-бет;
47. Төребаев Ш. Байқоңырдың жабулы қазанын ашатын кез келді // Егемен қазақстан.-1998, 26-ақпан;
48. Бұл да сонда;
49. Меңдебаев Т. Жер қойнауын қорғау – болашаққа бойлау// Егемен Қазақстан.-1998, 14-мамыр;
50. Нүкенов М. Экономикалық қауіпсіздік күзетінде // Егемен Қазақстан.-2001, 18-мамыр;
51. Мүсіреп Ғ. Ден саулығы – ел саулығы // Егемен Қазақстан.-2002, 12-наурыз;
52. Рысмендиев А. Халық денсаулығының қырағы күзетінде // Егемен Қазақстан.-1998, 18-сәуір;
53. Найманбаев Қ. Алдымыздан жарылқасын, ағайын! // Егемен Қазақстан.-1998, 3-ақпан;
54. Қайыпова Н.Ә. Ақиқат алдында ар таза болсын // Егемен Қазақстан.-1998, 31-қаңтар;
55. Құланбай Ә. 2030 стратегиясын орындау жастардың еншісінде // Егемен Қазақстан.-1998, 6-қаңтар;
56. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 37-бет;
57. Қалмырзаев Ә. Қазақстандық патриотизм қалай қалыптасады? // Егемен Қазақстан.-1998, 10-қаңтар;
58. Ахметова Л. Жетекші тұлға мен отаншылдық проблемалары // Егемен Қазақстан.-1998, 13-қаңтар;
59. Мейірманова А. Болашаққа бағдар // Егемен Қазақстан.-1998, 5-шілде;
60. Бижанов А. Қазақстан тарихы және саяси даму бағыттары // Егемен Қазақстан.-1998, 18-сәуір;
61. Нысанбаев Ә. Адам және ашық қоғам // Егемен Қазақстан.-1998, 2-шілде;
62. Құсайынов А. Білім беру реформасын қалай жүргізу керек? // Егемен Қазақстан.-1998, 25-ақпан;
63. Бұл да сонда;
64. Әліпбаева Л. Білім жүйесін ақпараттандыру – мемлекеттік бағдарламаның негізі // Егемен Қазақстан.-1998, 9-сәуір;
65. Мұхамеджанова А. Тұма көздер біліммен ашылсын // Егемен Қазақстан.-1998, 6-мамыр;
66. Қауныш Т. Білімді ұрпақ – ұлттық байлық // Егемен Қазақстан.-1998, 3-маусым;
67. Исабаев Е. Білім мазмұнын жаңғырту – уақыт талабы // Егемен Қазақстан.-1998, 16-маусым;
68. Жолдасбеков М. Келешектің алтын кілті // Егемен Қазақстан.-2002, 30-қаңтар;
69. Айталы А. Ұлттың биік мерейі // Егмен Қазақстан.-2002, 22-наурыз;
70. Ә.Құланбай. Бізді биіктеткен бағдарлама // Егемен Қазақстан.-2007, 29-қыркүйек;
71. Сәрсенқұлов Б. Баянды бағыт // Егемен Қазақстан.-2007, 12-қазан;
72. Төлеуханқызы А. Мұнай мен газға көз тігер аз ба? // Егемен Қазақстан.-2007, 14-қазан;
73. Қажырахыманов Ж. Ауыл жайы әлі де алаңдатады // Егемен Қазақстан.-2007, 18-қазан;
74. Шайынғазы С. Тағы да салықтар туралы // Егемен Қазақстан.-2007 9-қазан;
75. Пірназар С. Алғашқы онжылдықтың қорытындысы мен болашағы // Егемен Қазақстан.-2007, 13-қазан;
76. Мұхамеджанова А. Дүние жүзін қызықтырған стратегия // Егемен Қазақстан.-2007, 12-қазан;
77. Абдрахманов С. Еліміздің әскери қауіпсіздігі – басым міндеттердің бірі // Егемен Қазақстан.-2007, 26-желтоқсан;
78. Тоқаев Қ. Қазақстан және халықаралық қауіпсіздік // Егемен Қазақстан.-2004, 28-қазан;
79. Мәдени мұра – стратегиялық басымдық негізінде. Мәдениет министрлігінің есебі // Егемен Қазақстан.-2007, 16-желтоқсан;
80. Сейдімбек А. Кім үшін жасалуда? Ұлы мұраны ұқсата білейік // Егемен Қазақстан.-2007, 1-қаңтар;
81. Абдрахманов С. Мәдениет мұраты – ұлт рухын асқақтату // Егемен Қазақстан.-2006, 29-желтоқсан;
82. Пірназар С. Ел экономикасын арттыру – стратегиялық басымдық негізінде // Егемен Қазақстан.-2007, 15-қазан;
83. Қожакеев Т. Жас тілшілер серігі // А.: Рауан, 160-бет;
2. Назарбаев Н.Ә. Қазақтың бүкіл тарихы – бірігу тарихы, тұтастану тарихы // Егемен Қазақстан.-1998, 28 наурыз;
3. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 26-бет;
4. Смайыл Д. Ұлттық мәдениет пен мемлекеттік тілді дамытудағы БАҚ-тың рөлі // А.: Қазақ Университеті, 2007, 9-бет;
5. Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш // А.: Атамұра,2001, 12-бет;
6. Келімбетов Қ. Шығар биігіңді болжасаң, жол азабынан қорықпайсың // Егемен Қазақстан.-2000, 8-қыркүйек;
7. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 10-бет;
8. Нысанбаев Ә. Адам және ашық қоғам // Егемен Қазақстан.-1998, 14 ақпан;
9. Амандосов Т. Қазақ совет журналстикасының тарихы мен практикасы // А.: Рауан, 1967, 57-бет
10. Бұл да сонда;
11. Бұл да сонда;
12. Бұл да сонда;
13. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 35-бет;
14. Нысанбаев Ә. Адам және ашық қоғам // Егемен Қазақстан.-1998, 18 ақпан;
15. Құлдыбаев М. Стратегияның түп қазығы басты арқауы – адам тағдыры // Егемен Қазақстан.-1998, 27 ақпан;
16. Амандосов Т. Қазақ совет журналистикасының тарихы // А.: Рауан, 1967, 68-бет;
17. Бұл да сонда
18. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 6-бет;
19. Әбішев Т. Даму стратегиясының құқықтық маңызы // Егемен Қазақстан.-1998, 24 маусым
20. Жарқынбекұлы О. Бізге керегі беделге салып, белден басу емес, ежелгі рух еркіндігінің асыл дәстүрі – демократияны дамыту // Егемен Қазақстан.-1999,
6-мамыр;
21. Кенжин Б. Ел ертеңі бүгіннен басталады // Егемен Қазақстан.-2000, 5-сәуір;
22. Қожакеев Т. Жас тілшілер серігі // А.:Рауан, 1991, 44-бет;
23. Келімбетов Қ. Шығар биігіңді болжасаң, жол азабынан қорықпайсың // Егемен Қазақстан.-2000, 8-қыркүйек;
24. Қалмырзаев С. Мемлекетке қызмет ету құрметті әрі жауапты іс // Егемен Қазақстан.-2001, 17-сәуір;
25. Ертісбаев Е. Іс үстіндегі стратегия // Егемен Қазақстан.- 2000, 17-қараша;
26. Назарбаев Н. Ең бастысы – ел тыныштығы // Егемен Қазақстан,-2002, 7-ақпан;
27. Сатыбалдин С. Қазақы экономикалық металитет // Егемен Қазақстан.-1998, 20 мамыр;
28. Бұл да сонда;
29. Құрманғалиев С. Қазақстандағы нарықтық мәселе қатынасы // Егемен қазақстан.-1998, 19 ақпан;
30. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 52-бет;
31. Құланбай Ә. Экономиканы дамытуда инвестицияның орны бөлек // Егемен Қазақстан.-1998, 5 наурыз;
32. Бұл да сонда;
33. Адасбаев Е. Кіші кредиттер үлкен істің бастамалары // Егемен Қазақстан.-1998, 10 наурыз;
34. Бұл да сонда;
35. Смағұлов А. Кіші кредиттер экономиканың қозғаушы күшіне айналсын // Егемен Қазақстан.-1998, 12-наурыз;
36. Сәрсебаев Ж. Қарыз болып қалмайды ауыл. Оған қайтарымы болатын жан-жақты көмек керек // Егемен Қазақстан.-1998, 3-мамыр;
37. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 15-бет;
38. Сатыбалдин Ә. Агроөнеркәсіп кешенінің жай-күйі мен болашақ даму жолдары // Егемен Қазақстан.-1998, 28-сәуір;
39. Рахманов М. Жеке меншік – нарықтық экономиканың негізі // Егемен Қазақстан.-2001, 20-сәуір;
40. Есіркепов Т. Ауылдағы жекешелендіру: түзеу үшін алдымен қателіктерді білу керек // Егемен Қазақстан.-2001, 10-сәуір;
41. Жанымбет Б. Басым бағыттар баяны // Егемен Қазақстан.- 2001, 14-сәуір;
42. Қалмырзаев С. Тиімді экономиканың негізі – жеке меншік институы // Егемен Қазақтан.-2001, 4-шілде;
43. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 70-бет;
44. Құланбай Ә. Жүк тасымалында тамір жолға балама жоқ // Егемен Қазақстан.-1998, 15-қаңтар;
45. Қалиев Е. Келер ғасырдың жол желілері // Егемен Қазақстан.-1998, 23-қаңтар;
46. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 65-бет;
47. Төребаев Ш. Байқоңырдың жабулы қазанын ашатын кез келді // Егемен қазақстан.-1998, 26-ақпан;
48. Бұл да сонда;
49. Меңдебаев Т. Жер қойнауын қорғау – болашаққа бойлау// Егемен Қазақстан.-1998, 14-мамыр;
50. Нүкенов М. Экономикалық қауіпсіздік күзетінде // Егемен Қазақстан.-2001, 18-мамыр;
51. Мүсіреп Ғ. Ден саулығы – ел саулығы // Егемен Қазақстан.-2002, 12-наурыз;
52. Рысмендиев А. Халық денсаулығының қырағы күзетінде // Егемен Қазақстан.-1998, 18-сәуір;
53. Найманбаев Қ. Алдымыздан жарылқасын, ағайын! // Егемен Қазақстан.-1998, 3-ақпан;
54. Қайыпова Н.Ә. Ақиқат алдында ар таза болсын // Егемен Қазақстан.-1998, 31-қаңтар;
55. Құланбай Ә. 2030 стратегиясын орындау жастардың еншісінде // Егемен Қазақстан.-1998, 6-қаңтар;
56. Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы. Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы // А.: Білім, 1998, 37-бет;
57. Қалмырзаев Ә. Қазақстандық патриотизм қалай қалыптасады? // Егемен Қазақстан.-1998, 10-қаңтар;
58. Ахметова Л. Жетекші тұлға мен отаншылдық проблемалары // Егемен Қазақстан.-1998, 13-қаңтар;
59. Мейірманова А. Болашаққа бағдар // Егемен Қазақстан.-1998, 5-шілде;
60. Бижанов А. Қазақстан тарихы және саяси даму бағыттары // Егемен Қазақстан.-1998, 18-сәуір;
61. Нысанбаев Ә. Адам және ашық қоғам // Егемен Қазақстан.-1998, 2-шілде;
62. Құсайынов А. Білім беру реформасын қалай жүргізу керек? // Егемен Қазақстан.-1998, 25-ақпан;
63. Бұл да сонда;
64. Әліпбаева Л. Білім жүйесін ақпараттандыру – мемлекеттік бағдарламаның негізі // Егемен Қазақстан.-1998, 9-сәуір;
65. Мұхамеджанова А. Тұма көздер біліммен ашылсын // Егемен Қазақстан.-1998, 6-мамыр;
66. Қауныш Т. Білімді ұрпақ – ұлттық байлық // Егемен Қазақстан.-1998, 3-маусым;
67. Исабаев Е. Білім мазмұнын жаңғырту – уақыт талабы // Егемен Қазақстан.-1998, 16-маусым;
68. Жолдасбеков М. Келешектің алтын кілті // Егемен Қазақстан.-2002, 30-қаңтар;
69. Айталы А. Ұлттың биік мерейі // Егмен Қазақстан.-2002, 22-наурыз;
70. Ә.Құланбай. Бізді биіктеткен бағдарлама // Егемен Қазақстан.-2007, 29-қыркүйек;
71. Сәрсенқұлов Б. Баянды бағыт // Егемен Қазақстан.-2007, 12-қазан;
72. Төлеуханқызы А. Мұнай мен газға көз тігер аз ба? // Егемен Қазақстан.-2007, 14-қазан;
73. Қажырахыманов Ж. Ауыл жайы әлі де алаңдатады // Егемен Қазақстан.-2007, 18-қазан;
74. Шайынғазы С. Тағы да салықтар туралы // Егемен Қазақстан.-2007 9-қазан;
75. Пірназар С. Алғашқы онжылдықтың қорытындысы мен болашағы // Егемен Қазақстан.-2007, 13-қазан;
76. Мұхамеджанова А. Дүние жүзін қызықтырған стратегия // Егемен Қазақстан.-2007, 12-қазан;
77. Абдрахманов С. Еліміздің әскери қауіпсіздігі – басым міндеттердің бірі // Егемен Қазақстан.-2007, 26-желтоқсан;
78. Тоқаев Қ. Қазақстан және халықаралық қауіпсіздік // Егемен Қазақстан.-2004, 28-қазан;
79. Мәдени мұра – стратегиялық басымдық негізінде. Мәдениет министрлігінің есебі // Егемен Қазақстан.-2007, 16-желтоқсан;
80. Сейдімбек А. Кім үшін жасалуда? Ұлы мұраны ұқсата білейік // Егемен Қазақстан.-2007, 1-қаңтар;
81. Абдрахманов С. Мәдениет мұраты – ұлт рухын асқақтату // Егемен Қазақстан.-2006, 29-желтоқсан;
82. Пірназар С. Ел экономикасын арттыру – стратегиялық басымдық негізінде // Егемен Қазақстан.-2007, 15-қазан;
83. Қожакеев Т. Жас тілшілер серігі // А.: Рауан, 160-бет;
Кіріспе
І Тарау. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының орындалуы
1.1. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының
Егемен Қазақстан газетіндегі қоғамдық-саяси көрінісі
1.2. Қазақстан Республикасының нарықтық экономика жағдайындағы даму
мәселелері
ІІ Тарау. Қазақстан-2030 стратегиялық даму бағдарламасы және қоғам дамуы
5 Егемен Қазақстан газетінде Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі
мен әл-ауқаты басымдығы орындалуының көрінісі
2.2 Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасына 11–жыл.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Қаншама жыл бодандықты бастан кешіріп келген біз – қазақ елі 1991
жылы Кеңес Одағы құлағаннан кейін өз тәуелсіздігімізге қол жеткіздік.
Ешкімге соқтықпай жай жатқан елдің кең байтақ жеріне қызығушылық танытқан
қалмақ-жоңғарлардың шайқасын, Ресей патшалығының бодандығына өтуін, ғасырға
жуық уақыт ішінде көптеген қанды көтерілісті, ашаршылықты, арыстай
азаматтарының халық жауы атанып, жазықсыз оққа ұшуын, Ұлы Отан үшін қан
майданда қасық қаны қалғанша соғысуын, өз ұлтымызға өз басшымызды сұраған
жастардың еш кінәсіз айып тағылып, қудалануын бастан кешіріп барып
егемендікке қол жеткіздік. Әбілхайыр, Абылай сияқты хандар хандық құрып,
Райымбек, Қабанбай секілді батырлар шайқасып, Абай, Ыбырай, Ахметтер
ағартушылықты бастап қазақ елін біртұтас ұлы мемлекетке айналдыруды
аңсағаны тек қана ХХ ғасырдың аяқ шетіне қарай орындалды. Тәуелсіз
Қазақстан Республикасы құрылды. 1995 жылы Ата Заңы – Конституциясы
қабылданды. Қазақстан Республикасының Конституциясының бірінші бабында:
Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және
әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам
және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары деп көрсетілген. Осы
баптың екінші тармағында елімізде, негізгі қоғамда орын алатын принциптері
нақты айқындалып берілген: Қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкiл
халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму; қазақстандық патриотизм;
мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен, оның
iшiнде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы
шешу [1]. Қоғамда орын алып отырған әрбір мәселе Заң жолымен шашілетіндігі
және қоғамдағы атқарылар іс-әрекеттер халық игілігі үшін, азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын сақтау үшін жасалынатындығы ашық көрсетілген.
Көпұлтты Қазақстан Республикасындағы халықтардың бейбіт өмірі,
тыныштығы, ұлт ретінде сақталуы, әрине, басты мақсатта. Бұрынғы Кеңес
Одағында бесжылдық жоспарлар арнайы дайындалатын еді. Халықтың орындауы
керек деген басты мәселелер қабылданатын. Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен
кейін даму жоспарын дайындаған емес, халықтың ертеңгі күні не істейтіндігі
де тұманды болған еді. Алайда сайлау өткізіп, Заң қабылдап, даму
реформаларын дайындап, дамыған және дамушы елдердің өткені мен бүгінін
саралай келе өз даму бағытымызды айқындадық.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 1997 жылы
Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі
және әл-ауқатының артуы деп аталатын Қазақстан халқына Жолдауын жасады.
Бұл Жолдау – Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму
бағдарламасының жоспары. Мұндай стратегиялық бағдарлама ТМД мемлекеттерінде
де қолға алынбаған шаруа еді. Қазақстан-2030 стратегиясы бізге не үшін
қажет болды? Елбасы Н.Ә.Назарбаев: Нарықтың бас кезінде жоспар атаулыға
жоламай кеткеніміз бар болатын. Енді ойлап отырсақ, мәселе жалпы
жоспарлауда емес, нені, қалай жоспарлауда екен. Соңғы жылдарда ендігі жерде
тек бүгінгі күнмен ғана, ағымдағы міндеттерді шектеумен ғана жүре беруге
болмайтындығына көзіміз анық жетті. Бұған елдегі экономикалық жағдайдың
біршама тұрақтанғандығы жағдай жасады. Сонан барып стратегия дүниеге келді.
Стратегия – біздің болашақ ұрпақ алдындағы жауапкершілікті
сезінетіндігіміздің көрінісі [2],- деп жауап берді. Президент
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдаған Стратегияда көзделген мақсат —
ұлттық бiрлiкке, әлеуметтік әдiлеттiлiкке, бүкiл жұртшылықтың экономикалық
әл-ауқатын жақсартуға қол жеткiзу үшiн тәуелсiз, гүлденген және саяси
тұрақты Қазақстан мемлекетiн орнату. Осы мақсатқа орай мынандай ұзақ
мерзiмдi негiзгi бағыттар бөлiп көрсетiлдi:
– Ұлттық қауiпсiздiк: аумақтық тұтастықты толық сақтай отырып,
елiмiздiң тәуелсiз мемлекет ретiнде дамуы. Мемлекеттiң тұрақты түрде дамуын
қамтамасыз ететiн барлық қажеттiлiктер шеңберiндегi бастапқы шарт — ұлттық
қауiпсiздiк және мемлекеттiлiктiң сақталуы. Ұлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз
етудiң негiзгi көрсеткiшi ретiнде демократиялы, индустриясы дамыған басты
мемлекеттермен байланыстарды күшейту, халықаралық институттар мен
форумдардың көмегi мен жәрдемiн пайдалану қажеттiгi атап көрсетiлдi. Мұның
өзi халықаралық қоғамдастық тарапынан Қазақстанға қолдау жасаудың жақсы
жолға қойылуын, бай табиғи қорлардың тиiмдi пайдаланылуын қамтамасыз етедi,
Қазақстан азаматтарының өз елiне деген сүйiспеншiлiк сезiмiн арттырады.
Қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жұмысындағы сөзсiз басым бағыт сыртқы саяси
қызметке, Қазақстанның өз көршiлерiмен және дүние жүзiнiң жетекшi елдерiмен
өзара тиiмдi қатынастар қалыптастыруға саяды.
– Iшкi саясаттың орнықтылығы және қоғамның шоғырлануы: бiрлiк —
қоғам мен мемлекеттiң одан әрi дамуының кепiлi. Бұл салада барша
азаматтар үшiн тең мүмкiндiктiң және барлық этникалық топтар үшiн
тең құқықтың болуына кепiлдiк беру, ауқаттылар мен кедейлер
арасындағы айырманы азайту, әлеуметтік мәселелердi шешу, саяси
орнықтылық пен қоғамның шоғырлануын ұзақ мерзiмге қамтамасыз
ететiн дәулеттi Қазақстан мемлекетiн орнату мiндетi қойылды.
–
– Шетелдiк инвестициялар мен iшкi жинақ қаражаттың деңгейi жоғары
болатын ашық нарықтық экономика негiзiнде экономикалық өрлеу. Негiзгi
қағидалары: мемлекеттiң белсендi рөлiн сақтай отырып, оның экономикаға
араласуын шектеу, макроэкономиканы орнықтыру, экономикалық өрлеудi
қамтамасыз ету, экономиканың нақты секторын сауықтыру, күштi әлеуметтік
саясат жүргiзу, қатаң қазыналық және монетарлық шектеулер жағдайында бағаны
ырықтандыру, ашық экономика мен еркiн сауда қатынасын орнату, энергетикалық
және табиғи қорды өндiрудi одан әрi жалғастыру, шетелдiк инвестицияларды
қорғау.
– Қазақстандықтардың денсаулығы, бiлiм алуы және игiлiгi:
азаматтардың тұрмыс жағдайы мен деңгейiн көтеру, экологиялық ортаны
жақсарту. Сырқаттардың алдын алу және салауатты тұрмыс салтына ынталандыру,
азаматтарды салауатты тұрмыс салтын ұстауға, дұрыс тамақтану, гигиена мен
тазалық ережелерiн сақтауға баулу, нашақорлық пен наша бизнесiне қарсы
күресу, маскүнемдiк пен темекi шегудi қысқарту, ана мен баланың денсаулығын
сақтау, қоршаған орта мен экологияны таза ұстау мәселелерiн қамтиды.
– Энергетикалық қорлар: тұрақты экономикалық өрлеу үшiн мұнай мен газ
өндiрудiң және оларды шетке шығарудың көлемiн жедел ұлғайту жолымен
энергетикалық қорды тиiмдi пайдалану. Бұл стратегия: таңдаулы халықаралық
технологияларды, ноу-хауды және қомақты капиталды тарту, қордың тез де
ұтымды пайдаланылуы үшiн басты халықарлық мұнай компанияларымен ұзақ
мерзiмдi серiктестiк орнату, мұнай мен газ экспорты үшiн құбырлар желiсiнiң
жүйесiн жасау, отын қорын пайдалану қызметiнде дүниежүзілік қоғамдастықтағы
iрi елдердiң Қазақстанға және оның әлемдiк отын берушiлiк рөлiне ынтасын
ояту бағытын ұстау, iшкi энергетикалық инфрақұрылымды жасау, өзiн-өзi
қамтамасыз ету және бәсекеде тәуелсiз болу мәселелерiн шешу мәселелерiн
қамтиды. Инфрақұрылым (көлiк және байланыс): ұлттық қауiпсiздiктi, саяси
тұрақтылықты нығайту, экономикалық өрлеудi күшейту. Отандық көлiк-
коммуникациялық кешеннiң әлемдiк рыноктағы бәсекелестiк қабiлетiн
қамтамасыз ету және Қазақстан арқылы өтетiн сауда ағынын ұлғайту мiндетi
қойылған.
Қазақстан осы стратегиялық мiндеттердi орындай отырып, 2030 жылға
қарай дамыған елдердiң деңгейiне жетуге, дүние жүзiнiң ең дамыған елу
елiнiң қатарына қосылуды көздейдi. Реформалар стратегиясында эконимикалық
және саяси құрамдағы ырықтандырудың өзара ажырамайтын байланыста
болатындығы ескерiлген. Бәсекелестiк қабiлетi қалыптасқан қоғам орнату одан
әрi демократияландыру арқылы өтедi, ол сайлауды әдiл өткiзуге, саяси
партиялардың, парламенттiң рөлiн, үкiметтiң мүмкiндiгiн күшейтуге, сот
жүйесiн реформалауға, БАҚ-қа еркiндiк беруге, әйелдердiң қоғамдағы рөлiн
күшейтуге саяды. Аталған Жолдауда Қазақстан Республикасының Президенті
Н:Ә.Назарбаев: Егер біз өз стратегиямызды айқын орындай отырып, тыным
таппай жұмыс істейтін болсақ, онда шын мәніндегі тұңғыш Орталық Азия
барысы атанамыз. Өзге дамушы елдер үшін үлгі боламыз [3],- деп атап
көрсетеді.
Кең ауқымды уақытты қамтыған бағдарлама алыс-жақын шет мемлекеттерді,
барша қазақстандықтарды елең еткізді. Осы бағдарламаның талқылануы,
бағдарлама негізінде жыл сайын Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың халыққа
Жолдаулары жасалынуы Қазақстан хылқының өмірінде маңызы зор.
1997 жылы қабылданып, отыз үш жылды бағдарлаған осы стратегияның
қоғамда насихатталуы, талқылануы және осы бағдарлама аясында жоспарланған
және атқарылған жұмыстар туралы еліміздің түрлі бұқаралық ақпарат
құралдарында айтылып, жазылғандығы айқын. Қоғамдық пікір қалыптастыруға
қазақ, орыс тілдерінде тәуелсіз газеттер басылып жатыр. Қазіргі таңда
Қазақстанда тұтастай алғанда 1824 бұқаралық ақпарат құралы, оның ішінде
1202 газет, 483 журнал, 124 теле-радио және 15 ақпарат агенттігі жұмыс
істейді. Барлық бұқаралық ақпарат құралдарының 85 пайызы үкіметтік емес
болып табылады. 159 бұқаралық ақпарат құралдарының иесі қоғамдық
қауымдастықтар болса, 11 басылым саяси партиялар мен қозғалыстарға және 10
басылым діни ұйымдарға жатады [4]. Әрбір Қазақстан азаматының өз елінің
игілігі үшін, өз туған жерінің тыныштығы үшін, болашақтағы дамуы үшін
үлесін қосуы азаматтық борышы болып есептелетіні сөзсіз. Кезінде Ахмет
Байтұрсынұлының Газет – халықтың даушысы. Жұртым деп халықтың арын
арлап, зарын зарлап, намысын жоқтатпайтын азаматтары газет арқылы халықтың
сөзін сөйлеп, пайдасын қорғап, зарарына қарсы тұрып, қарғаға көзін
шоқытпасқа тырысады [5] деп жазуының өзінде үлкен мән жатыр. Қазақстан-
2030 стратегиялық бағдарламасының орындалуы, дамуы үшін бұқаралық ақпарат
құралдары өкілдерінің атқарар рөлі зор. Алаш азаматы, қазақ халқының дамуы
үшін ерен еңбек атқарған ағартушы Ахмет Байтұрсынұлы: Газет – халықтың
көзі, құлағы һәм тілі деген екен. Халық игілігі мақсатында қолға алынған
шаралардың атқарылу барысын, кем-кетігін ашып айтатын, мәселе етіп
көтеретін де бұқаралық ақпарат құралдары.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасы барша қазақстандықтарды
ойлантқан үлкен стратегиялық бағдарлама екендігі де анық. Халық арасында
түрлі пікірлер туды. Қазақстандықтар ғана емес алыс-жақын шет
мемлекеттердің де арасында таң қалғандықтары байқалды. Басылым бетінде:
Қазақстан-2030 даму стратегиялық бағдарламасы осы жылдар ішінде өзінің
өміршеңдігін көрсетіп, елімізде қолға алынып жатқан барлық істердің бастауы
бола білді [6] деген бағаға ие болған бағдарламаның орыналуында қоғамдағы
қажетті, маңызды салалардың барлығын қамтыған. Қоғамдық пікір
қалыптастыруда, дамушы елдер қатарынан дамыған елдер қатарына қосылуға
ынталандыруда баспасөз өкілдері – журналистердің атқарар қызметі маңызды.
Диплом жұмысымда осындай бұқаралық ақпарат құралдарының ішінде
мерзімді баспасөз өкілі – республикалық қоғамдық-саяси Егемен Қазақстан
басылымында жарияланған мақалалар негінде зерттеу жүргіздім. 1919 жылдан
жарық көріп келе жатқан бұл басылымның қоғамдық пікір қалыптастыруда алар
орны ерекше. Ауыл, ел, көші-қон мәселелерін көптен көтерген. Егемен
Қазақстан газетінде 1997 жылы жарияланған Қазақстан Республикасы
Президентінің Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы деп аталатын Қазақстан халқына
Жолдауының насихатталуы, орындалуы жан-жақты талқыланды. Республика
көлеміне тарайтын бұл басылым беттерінің 1997 жылғы жарияланған сандарында
елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауының орындалу барысы
Қазақстан-2030 айдарымен басылған мақалаларда жалпы халыққа жеткізілді.
Жарияланған мақалаларды оқи отырып, диплом жұмысымда алыс-жақын шет
мемлекеттермен саяси-экономикалық байланыс, ішкі тұрақтылық, Қазақстан
халқының бейбіт өмірі және әлеуметтік жағдайы жан-жақты талқыланған
материалдарды қабілетім жеткенше зерттедім.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазақстан тарихында маңызы бар
бағдарламаның аясында жарияланған мақалалардың журналистика тұрғысында
зерттелуі.
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан-2030 стратегиялық даму
бағдарламасының басылым бетіндегі көрінісін зерттеу.
Диплом жұмысының мақсаты – қоғам үшін маңызды қадам жасалған
кезеңіндегі қазақ баспасөзінің атқарған жұмысын сараптау. Басылымда
жарияланған мақалалардың берілу формасы, жанры және басылымдағы жаңалығы
мен өзгешілігін қарастыру. Диплом жұмысының міндеті. Мемлекеттік
бағдарламаның орындалуының баспасөздегі көрінісінде мәселені жан-жақты
қарап, сараптауды, біржақты пікір қалыптастырмау керектігін көрсету.
Диплом жұмысының зерттелуі. Осы уақытқа дейін стратегияның орындалу
көрінісі зерттелмеген. Бітіру жұмысында басылым мақалалары мен елбасының
халыққа жолдаған Жолдаулары қарастырылған. Диплом жұмысының деректері.
Қазақстан Республикасының Коституциясы, Егемен Қазақстан басылымында
бұдан он-он бір жыл бұрын Қазақстан-2030 айдарымен жарияланған мақалалар,
Президенттің Қазақстан халқына жолдаған Жолдаулары, Т.Қожакеевтің кітаптары
пайдаланылған.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы екі тараудан, қорытынды
және сілтемелерден тұрады тұрады. Бірінші тарау Қазақстан-2030
стратегиялық бағдарламасының орындалуы деп аталады. Ол өз кезегінде екі
тараушадан тұрады: біріншісі – Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының Егемен Қазақстан газетіндегі қоғамдық-саяси көрінісі,
ал екінші тараушасы – Қазақстан Республикасының нарықтық экономика
жағдайындағы даму мәселелері. Бұл тараушада басылым бетінде осы аталған
салалар бойынша жарияланған мақалалар жеке-жеке талданған. Құрылысы, жанры
жағынан зерттелген. Екінші тарау Қазақстан-2030 стратегиялық даму
бағдарламасы және қоғам дамуы деп аталады. Бұл тарау да екі тараушадан
тұрады. Екінші тараудың бірінші тараушасында стратегияда көрсетілген
Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі, әл-ауқатын арттыру басымдығын
орындау барысында жарияланған мақалалар талданған, ал екінші тараушасында
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының қабылдануына он жыл толғаннан
кейінгі басылым бетіндегі талқылану мәселелері жайында жазылған.
І Тарау. Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының орындалуы
1.1. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының
Егемен Қазақстан газетіндегі қоғамдық-саяси көрінісі
Қоғамдағы келелі мәселелерді көтеріп, ұлтқа ұйытқы болып отырған
Егемен Қазақстан республикалық қоғамдық-саяси басылымында Қазақстан-
2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-
ауқатының артуы атты Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан
халқына Жолдауы жайындағы түрлі саланы қамтыған мақалалар Қазақстан-2030
айдарымен кең көлемде жарияланды. Осы айдар астында түрлі саладағы
мамандар, қоғам қайраткерлері, оқытушы-профессорлар, тағы басқа да Алаш
азаматтары қоғамдағы туындап отырған түрлі мәселелерді көтерді. Қазақстан
Республикасының болашақта дамуын Қазақстан-2030 стратегиялық жоспары
бойынша орындаудың бағыттарын ұсынып отырған. Қазіргі уақытта қоғамда
атқарылып жатқан келелі істер 1997 жылы қолға алынған стратегиялық
жоспардың негізінде жасалып жатыр десек қателеспейміз. Ал осы атқарылып
жатқан шаруалар бұқаралық ақпарат құралдарында, оның ішінде Егемен
Қазақстан басылымында кең көлемде жарық көргеніне көз жеткіземіз.
Қазақстан-2030 стратегиялық даму бағдарламасында Елбасы
Н.Ә.Назарбаев: Біздің алға қарай тұрақты жылжуымыздың басты шарты – біздің
қоғамымыздың алға қойылған мақсаттарға қол жеткізудегі біртұтастығы,
халықтың барлық жіктері мен топтарының ортақ міндеттерді шешуге бағытталған
стратегия айналасында топтасуы [7],- деп жарқын болашақтағы басты
мақсатымызды көрсетті. Осы мақсатта Қазақстан Республикасында ашық
азаматтық қоғам орнату және оның проблемалары хақында көптеген мақалалар
жарияланды. Соның бірі ретінде Ә.Нысанбаевтың Адам және ашық қоғам [8]
деп аталатын мақаласын атауға болады. Автор мақаласы жанры жағынан –
проблемалық мақала. Мақала қоғамдық, әлеуметтік құбылыстар мен оқиғаларды
зерттеп жазылады.мақсатына қарай проблемалық, публицистикалық, насихаттық
және бас мақала деп бөлінеді [9] Бағдарламаның қабылданған сәтінен-ақ
қоғамда орын алып отырған түрлі өзекті мәселелерді: қоғам орнатудағы
демократиялылық, қоғамдағы ұлттық қауіпсіздік, ұлттық мәдениет, дін, тіл,
діл мәселелерін атап-атап көрсеткен. Қоғамның өзекті мәселелерін ашып
көрсеткенімен, ғылыми және публицистикалық стильде жазылған материал өте
ұзақ, оқырманды шаршатады. Тағы бір назар аударарлық жайт, Егемен
Қазақстан газетінің бірнеше сандарында жарияланған. Бір тақырып аясында
газеттің бірнеше санында қоғамдағы өзекті мәселелерін стратегиялық
бағдарламаның аясында орындаудың ұсыныстарын жасаған. Автор бұл мақалада:
Ел президентінің Қазақстан халқының санының аздығына қарамастан, Еуразия
құрлығының дәл ортасындағы әлемдік мүдделер мен коммуникациялар желісінің
болашақ торабына айналуға тиіс маңызды да кең байтақ геосаяси аймақты алып
жатқан үлкен елдің ұлан-асыр даму көшінің бастауы [10] деп баға берді. Ел
президентінің Қазақстан халқына жолдаған стратегиялық жоспарында барлық
қазақстандықтарды жаңаша тәрбиелеу арқылы қоғамды жетілдіруді негіз етіп
алған. Жаңа азаматтық қоғам құрудамыз, баршамыз жаңа технологиямен өмір
сүре бастадық, қоғам орнатуда жаңаша, азаматтық қоғам құру жоспарға алынды.
Осы тұстары автор 1990-95 жылдары Қазақстан халықының әл-ауқатының
төмендегенін нақты деректер арқылы белгілеп береді. Қазақстан халқының
1990-1995 жылдар аралығында өмір сүруінің орта жасы 4,7 жылға қысқарғанын,
білім алушылар саны 33 пайызға азайғанын, жалпы өнім өндіру көлемі 7
пайызға төмендегенін атап көрсеткен [11]. Автор мақаласында Қазақстанның
дамуындағы өзекті мәселелерді атап көрсетіп, оны статистикалық нақты
мәліметтермен дәлелдей түскендігін көреміз.
Батыстағы да, шығыстағы да халықтың жағдайын, әл-ауқатын жақсартқан
жол біреу ғана болған. Әлемдік қаржы көздері мен озат технологиялардың
еркін ағылып келуіне жеке адамдар мен жекеменшік кәсіпорындар мүддесінің
жүзеге асуына мүмкіндік беретін ашық қоғам орнату; өнімнің, қызметтің
бағасы мен сапасын, мөлшері мен бағытын өзін-өзі реттеп отыратын, барша
өндірісті үнемі жетілуге, ілгері жылжуға мәжбүр ететін нарық заңдарына
көшу; барлық адамдарға бірдей құқық беретін, олардың ашық бәсекелесе алуына
жағдай туғызатын саяси-әлеуметтік мәселелердің бейбіт жолмен қамтамасыз
ететін демократия принциптерін қабылау екендігіне қазіргі таңда әрбір
қазақстандық қарсы шықпас. Қазақстанның дамуында алғаш тәуелсіздік алған
жылдары көптеген салалардың құлдырағандығы да белгілі. Ауыл шаруашылығында,
статистикалық мәліметтерге жүгінсек, кәсіпорындар жекешелендірілгені 1991
жылы 2183 болса, 1997 жылы 77-ге дейін азайған. Ауыл халқы қалаға қарай
қоныс аударғанынан урбанизация (қала халқының қарқынды түрде көбеюі) болып,
ауылда жұмыс көздері жоққа айналды. Ауыл халқы 1996 жылы 46 пайызды құраса,
1997 жылы 35 пайызға дейін кеміді [12]. Дей келе автор мемлекетте ашық
дамыған қоғам орнату үшін ауыл шаруашылығын жоғалтпауды ұсынып отыр.
Елбасы Жолдауында Ұлттық қауіпсіздік мәселесі ұзақ мерзімді басымдық
ретінде көрсетілген. Бостандық пен тәуелсіздікті жеңіп алу жеткіліксіз,
оны табанды түрде қорғап, нығайтып, ұрпақтарға қалдыру қажет. Әрине,
болашақты бағамдаудың қисыны кез келген ішкі және сыртқы жағдайларда ұзақ
мерзімді кезеңге арналған Қазақстан саясатының стратегиялық бағыты үшін
уақыты жағынан үздіксіз болуы керек [13]. Ұлттық қауіпсіздік ұғымы саяси
қауіпсіздік, әскери қауіпсіздік, экономикалық қауіпсіздік, экологиялық
қауіпсіздік, рухани адамгершілік қауіпсіздік болып бөлінгенімен, бұлардың
тоғысар нүктесі – Адам. Болашақ отандасымыздың адамзат өркениетінің алдыңғы
легінде жүретіндей, өзге жұрт өкілдерімен терезесі тең тұрып, бәсекелесе
алатындай, ұлттың қадір-қасиетін жоғалтпайтындай орнықты дамуы бүгінгі
таңдағы басты міндетке айналды. Осы міндет оң шешімін тапса, саяси-
экономикалық қауіпсізікті қамтамасыз ете аламыз [14]. Адам тағдыры,
Қазақстан халқының мәселесі Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында
түбегейлі көрсетілгендігін дәлелдейтін М.Құлдыбаевтың мақаласы
Стратегияның түп қазығы, басты арқауы ― адам тағдыры [15] деп аталады.
Мақала жарияланған стратегиялық жоспарды халыққа түсіндіру, үгіт-насихат
түрінде жазылған деп айтуға әбден болады, яғни мақала эпистолярлық жанрда.
Эпистола сөзі грек тілінде жолдау деген мағынаны білдіреді, яғни қадың
көпшілікке, белгілі бір адресатқа арналған проблеманы көтерген баяндау
тілімен жазылатын материал [16]. Оған автордың мына бір жолдары дәлел:
Президент Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауын Қазақстанның 2030 жылға
дейінгі даму жолдарын, негізгі бағыт-бағдарын айқындайтын және келешекке
жол сілтейтін тарихи құжат деп бағалауға болады. Түсіне білген адамға
Қазақстан халқына Жолдау кездейсоқ құбылыс емес, әлемдік өркениетті елдер
мен қазақ халқының сан ғасырлық өсіп-өркендеу тәжірибесіне сүйене отырып
жасалған айқын бағдарлама [17]. Стратегиялық бағдарламаның саяси,
экономикалық, әлеуметтік дамуда атқарар шаруасы, алға қойған мақсаты жоғары
болғандығы ― адам тағдырының қауіпсіздігі үшін. Бұл мақсатта, әрине,
Егемен Қазақстан газетінде көптеген материалдар жарияланды.
Қазақстан тек ХХ ғасырдың аяғында ғана өз тәуелсіздігін алды. Ұзақ
жылдарға созылған қиын кезеңдерден кейін өзіміздің мемлекетіміздің жарқын
болашағын өз қолымызбен орнатуға мүмкіндік алдық. Біздің бірқатар мәдениет
қайраткерлеріміз бірлігімізді нықтап, бекемдей түсетін ұлттық идея
мәселесін қозғап жүр. Біздің қандай мемлекет құрып жатқанымыз оған таңдап
алған жолымыз айқын. Демократиялық ел болуға бағыт ұстанғанда мемлекеттік
саясат көп ретте күштеумен емес, құқықтық өлшеміне сәйкес болумен
көрсетіледі. Қазақстандағы құрудағы жалпы ортақ мақсат-мұратқа
ынтымақтастық білдіріп, ынта-ықылас таныту керек. Барлық мәселе Қазақ
елінің әрбір азаматының барлығымызға қатысты ел тірлігінің игілігі үшін
үлес қосуды талап етеді. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында:
Бүгінгі таңда басымыздан кешіп отырған қиын жағдайлар біздің күш-қуатымыз
бен үміттен айырмауға тиіс. Перспективаларымызды айқын ұғыну, жолымызда
тұрған қиындықтар мен қауіп-қатерді бүкпесіз түсіндіру біздің қоғамымыздың
барша азаматтардың осынау ортақ міндетті шешу үшін жұмылдыруға
жәрдемдеседі [18] деп атап көрсетуі жайдан-жай емес. Қазақстан-2030
стратегиясында азаматтардың жеке белсенділігіне ортақ дәулетті іске
жұмылуына жәрдем жасау және үкіметтің іс-қимыл шаралары айқындалған. Қазақ
елінің әлемдік аренада дамушы мемлекеттер қатарынан дамыған елдердің
қатарына қосылуы үшін, саясатта білімдарлықты таныту үшін Қазақстан
азаматтары құқықтық сауаттылығы маңызды. Алдымен бізің елдегі қабылданып
отырған заңдардың азаматтардың мүддесі үшін және Конституцияның негізінде
қабылданып отырғандығын тәжірибеде көз жеткізіп отырмыз.
Егемен Қазақстан газетінің бұдан он жыл бұрынғы сандарында алғаш
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы жарияланғаннан-ақ оның құрылысы
және орындалу жолдары жайында мақалалар жарияланып отырғандығы белгілі. Осы
Жолдауды – Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасын талдауда басылым
бетінде Т.Әбішевтың Даму стратегиясының құқықтық маңызы [19] атты
материалы жарияланды. Автор мақаласында стратегияның Қазақстанның негізгі
Заңы – Конституцияның нормалары мен принциптерін (қоғамдық татулық пен
саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму,
қазақстандық патриотизм және мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін
демократиялық жолмен шешу) басшылыққа ала отырып жасалғанын, дүние
жүзіндегі дамыған мемлекеттердің әлеуметтік-экономикалық саясатына терең
талдау жасалғанын баса көрсеткен. Нәтижесінде ғасырлар тоғысында дүниеге
келген қазақстандықтардың тұрақты даму стратегиясы еліміздің халықаралық
аренада беделін арттырып, шетел мемлекеттерімен әр саладағы өзара тиімді
байланыстарды нығайта түскендігін жеткізген. Мақала эпистолярлық жанрда,
яғни қалың бұқараға түсіндіру, үгіт-насихаттық мақсатта жазылған.
Бізге керегі беделге салып, белден басу емес, ежелгі рух
еркіндігінің асыл дәстүрі – демократияны дамыту [20] деп аталатын
О.Жарқынбекұлының мақаласына зер салайық. Бұл жарияланған мақала да үгіт-
насихаттық негізде, эпистолярлық жанрда жазылған. Автор мақаласында
Елбасының Жолдаулары мен Үкіметтің қабылдаған түрлі саланы дамыту
реформаларының барлығы Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының
негізінде жасалғанын халыққа жеткізген. Осы атқарылар шаруаны бүкіл ел
болып, бірлікте орындап, демократия үлгісін жасау керек деген ұсыныс
білдірген. Бұқаралық ақпарат құралдырын, Үкіметтік емес ұйымдарды, жеке
кәсіпкерлікті дамыту, олардың беделін, саны мен сапасын көтеру керектігі
жайында мәселе көтерген.
Қай портқа бет алғанын білмейтін кеменің желі оңынан тумайды деп
Сенека айтқан екен. Осы секілді еліміздің даму жолында Қазақстан-2030
стратегиялық бағдарламасына жолдан тайдырмайтын бағдаршам деген баға
беріліп, оның орындалу жағдайын көрсететін мақалалар жарияланған.
Солардың бірі Б.Кенжиннің Ел ертеңі бүгіннен басталады [21] деп
аталатын мақалаы стратегиялық бағдарлама арнасында жүргізіліп жатқан
жұмыстардың халыққа берілген есебі деп айтуға әбден болады. Хабарлама
жанрларының ішінде қоғамдық, әлеуметтік мәселелер сөз болған жиындардан,
жиналыстардан, басқосулардан жазылатын хабарды есеп деп атаймыз [22].
Материал есеп жанрында жазылған. Нақты айтсақ, Қазақстанның бірінші
кезектегі стратегиялық басымдығы ұлттық қауіпсіздік болса, үкімет бұл
міндеттің оңтайлы шешімін үнемі іздестіру үстінде. Осы мақсатта Шанхайлық
бестік туралы айтпай кетуге болмайды. Қазақстан, Ресей, Қытай, Тәжікстан
елдері сыртқы саясатының қатынастарының сапасын білдіретін Шанхай келісімі
жақсы нәтиже көрсетіп отырғандығын, Ресей Федерациясымен тиімді қарым-
қатынас орнату бағытында едәуір ілгерілеу болғандығы жайында және Америка
құрама штаттары (АҚШ), Жапония, Батыс елдерімен стратегиялық байланыстың
дами түскендігі туралы жазған.
Стратегияда ұлттық қауіпсіздік қоғамдық-саяси мақсатта ұзақ мерзімді
бірінші орынды басымдық ретінде айқын көрсетілсе, жоғарыда аталған мақалада
ұлттық қауіпсіздік деңгейіне мықты демографиялық және көші-қон мәселесінің
де жетіп отырғандығын хабарлайды. Халық санының артуы үшін әлуеметтік
көмектің жасалынуы, оның ішінде көп балалы отбасыларға үкімет тарапынан
көмек беріліп жатқандығы жайында да есеп берген. Сонымен қатар халық
санының артуы үшін көші-қон мәселесінің де тигізер пайда-зиянын ашып
көрсеткен. 1991 жылдан 2000 жылға дейін алыс, жақын шет мемлекеттерден,
оның ішінде Монғолия мен Қытайдан 43003 отбасы немесе 181402 қандасымыз
атамекеніне оралғандығы жайында хабар береді. Үкімет тарапынан қолдау
көрсетіліп, бюджет есебінен тұрғын үй үшін қаржы бөлініп, оралмандардың
басым бөлігі баспанамен қамтамасыз етілгендігі жөнінде есеп берген.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының орындалу барысындағы
атқарылған жұмыстарға тоқталып өткен, яғни есеп жанрында жарияланған
материал Қ.Келімбетовтың Шығар биігіңді болжасаң, жол азабынан
қорықпайсың [23] деген тақырыптағы мақаласы. Мұнда автор Қазақстан-2030
стратегиялық бағдарламада айқын көрсетілген жеті басымдық бойынша
атқарылған істерге жеке-жеке талдау жасаған. Ұлттық қауіпсіздік басымдығы
бойынша Қазақстан мен Қытай елінің, сондай-ақ Ресей Федерациясымен көршілес
қарым-қатынастарды нығайту мақсатында маңызды қадамдар жасалғандығын,
Қазақстанда әскери доктрина және ұлттық қауіпсіздік стратегиялық реформасы
қабылданғанын, діни эктремизмге қарсы арнайы комиссия мен есірткі бизнесіне
қарсы күрес агенттігінің құрылғаны жөнінде есеп берген. Бұл халық игілігі
үшін, қоғам дамуы үшін атқарылған жұмыстар екендігін баса көрсеткен. Ішкі
саяси тұрақтылық пен қоғамдық топтасуы басымдығы бойынша Қазақстан Халықтар
Ассамблеясының жұмыстарының, үкіметтік емес ұйымдардың, халықаралық және
әйелдер қоғамдық ұйымдарының жұмыстары қарқынды түрде дамығандығы туралы
есеп берген. Үкіметтің қолға алып жатқан барлық істері, реформалары
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының негізінде жасалынып
жатқандығын тілге тиек еткен.
Үкіметтің және мемлекеттік органдардың атқарып жатқан шаруалары
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында көрсетілген кәсіби
мемлекеттік қызмет құру Қазақстанның ұзақ мерзімді басымдығының негізгі
мақсаты екендігін С.Қалмырзаевтың Мемлекетке қызмет ету құрметті әрі
жауапты іс [24] атты мақалада көрсетілген. Мемлекеттік басқару
органдарының толыққанды әрекет етуі, еліміздегі әлеуметтік-экономикалық
және саяси өзгерістердің ойдағыдай іске асырылуы және жедел өзгерістегі
өмірдің қалыптасып отырғаны тұрақты бейімделу үстіндегі басқару жүйесінсіз
мүмкін емес әрі тәуелсіздік алғаннан кейінгі қоғам дамуындағы оң нәтижелі
істер Заңдар мен Реформалардың, мемлекеттік басқарудың дұрыс
бағытталғанынан деген тұжырым жасаған.
Арада үш жыл өткеннен кейін басылым бетінде атқарылған істердің
есебі, оның орындалуындағы артықшылықтар мен кемшіліктер жайында да
мақалалар көптеп жариялана бастады. Е.Ертісбаевтың Іс үстіндегі стратегия
[25] атты хабарлама жанрының бірі есеп түрінде жазылған материалы осының
куәсі. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында көрсетілген әрбір
басымдық бойынша атқарылған шаруалар жайынан негізгі мәлімет беріп, оның
қоғамдағы маңыздылығы хақында сөз қозғаған.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының қоғамда орындалуының
Егемен Қазақстан газетінде көрініс табуын, әсіресе, қоғамдық, саяси
жағынан жарияланған материалдарды саралай келе, басылым бетінде көркем-
публицистикалық жанрлардан: фельетон, памфлет, очерк сынды жанрларда
жазылған материалдардың жоқтығын және де бағдарламаның орындалуы барысын
сынаған сыни мақалаларды кездестірмедік. Қоғамдық-саяси жағынан талдау
жасала отырып жарық көрген материалдар атқарылар істер мен нәтижелі
жұмыстарды халыққа таныстыру, есеп беру, не болмаса, ұғындыру, үгіттеу
мақсатында жарияланған деп айтуға әбден болады. Елбасы Н.Ә.Назарбаев бұдан
бірнеше жыл бұрын әдеттегідей журналистерге берген сұхбатында: Менің
мақсатым – қалыпты демократиялық, ашық қоғам құру. Азаматтық қоғам орнату
[26] деген болатын. Сөз бостандығына белгілі бір деңгейде шек қоймайтын
құқықтық, демократиялық қоғамда атқарылып отырған мемлекеттік шаруаларға
бұқаралық ақпарат құралдары өз пікірлерін ашық айтып, қоғамдық пікір
тудыруы керек. Қазақстан Республикасында Жас Алаш, Дат, Тасжарған,
Свобода слова, Время секілді қазақ және орыс тілдеріндегі басылымдарда
оппозициялық тұрғыдағы биліктің атқарып жатқан шаруаларын сынаған мақалалар
жарық көреді. Ашық қоғамда Елбасының бастамасымен қолға алынған Қазақстан-
2030 стратегиялық бағдарламасының орындалуына сыни мақалалар жарияланса
салыстыруға, белгілі бір нәтиже шығаруға жеңіл болар еді. Қазақ халқы
Таяқтың екі ұшы бар деп жатады. Орын алып отырған өзекті мәселелердің де
ақ-қарасы, дұрыс не бұрыс тұстары бар. Осы мәселелер Егемен Қазақстан
басылымында орын алса нұр үстіне нұр болар еді. Мақалалардың барлығы бір
ғана тұлғаның атынан жазылған. Басылым бетінде бірқатар қоғам
қайраткерлерінің, белгілі бір сала бойынша қызмет атқаратын азаматтардың
басын қосып, дөңгелек үстел өткендігі жайында және сол басқосуда көтерілген
мәселелер туралы, жалпы жиынның қалай өткендігіне баға беру мақсатындағы
мақалалар жарияланбаған. Мақалалар формасы жағынан, жанры жағынан жаңалық
пен өзгешелік жоқ екендігін байқадым. Материалдардың басым көпшілігі үгіт-
насихаттық мақсатта жазылған. Белгілі бір жерде, аймақта, қызмет саласында
бағдарламада көзделген мақсаттардан өзге де ұсыныстар болғандығы, не
болмаса, бағдарламаның орындалу барысында қателіктер мен кемшіліктер
кеткендігі жөнінде материалдар жарияланбаған. Қоғам дамуында халықтың
мінезі, қабылдауы әр түрлі. Жоғары жақта қандай бастама көтеріліп жатса да,
оған әлеуметтік топтардың кейбір өкілдері қызықпауы мүмкін. Сондықтан да
мақаланың жазылу формасын құбылтып, тақырыпты ой салатындай,
қызықтыратындай етіп қойғандары абзал. Мысалы,жоғарыда атап өткен
Қ.Келімбетовтың Шығар биігіңді болжасаң, жол азабынан қорықпайсың атты
мақаласының тақырыбына мән берелік. Тақырыбы оқырманның көзіне оттай
басылатындай, қызығушылығын арттыратындай емес. Мақаланың жарық көруінің
алдында редакциялық алқа талқылағаннан кейін ғана басуға рұқсат беретіндігі
баршамызға аян және тақырып материалдың жанрына қарай таңдалынатынын
ұмытпағанымыз жөн. Кез келген тақырып оқырманға ой салатындай, мақаланың
мәнін ашып тұратындай болуы керек.
Қазіргі кезде басылым беттерінен көркем-публицистикалық, атап
айтқанда, памфлет, фельетон, очерк жанрларында жазылған материалдарды
кездестіру мүмкін болмай кетті. Оның бір себебі ақпарат алмасу заманында
өзекті мәселелер хабарлама немесе талдамалы жанрларда жиі жазылып жатыр.
Алғаш рет қолға алынған Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының
басылым беттерінде орындалу барысы, қоғам дамуына тигізген ықпал-әсері,
халықтың жалпы көзқарасын баспасөздің барлық жанрында көтергені дұрыс болар
еді. Қазақ халқында Сын түзелмей мін түзелмейді деген нақыл айтылған.
Қоғамдағы орын алған саяси-әлеуметтік мәселелерді уытты сатирамен, астарлы
қалжыңмен жазғанда, көркем-публицистикалық жанрлардағы материалдар баспасөз
беттерінен жиі орын алар еді.
1.2. Қазақстан Республикасының нарықтық экономика
жағдайындағы даму мәселелері
Қазақстан-2030 даму стратегиясында көзделген ең маңызды Шетел
инвестицияларының деңгейі дамыған нарықтық экономикаға негізделген
экономикалық өсу басымдығы нарықтық қатынастарға негізделген экономикалық
өсудің принципін, мемлекеттің белсенді рөл атқара отырып, экономикаға
араласуының шектеулі болуын және мемлекеттің өзі еркін экономиканың кепілі
болу керек деген қағидаларды қамтиды. Көптеген ірі сауда айналымында дамушы
мемлекет ретінде біздің еліміздің жағдайы ашық экономика мен еркін сауда
құруды талап етеді. Тұйықтық пен өз нарығын оқшаулау әрекетінен гөрі мұндай
саясат елдер мен құрлықтар арасын әлдеқайда жылдам жалғайды. Бұл мақсат
мемлекеттің белсенді рөл атқара отырып, экономикаға араласуының шектеулі
болуын, макроэкономиканы тұрақтандырудың, жеке меншік институттарды
нығайтуды, кәсіпорындарды жекешелендіруді аяқтауды, ашық экономика мен
еркін сауда құруды, шетел инвестицияларын тиісінше кепілді қорғауды,
индустриалды технологиялық стратегия қалыптастыруды, тағы басқа да маңызды
шараларды қамтиды. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында нарықтық
экономиканы реттеп отыратын және әлеуметтік бағыты бар жаңа ұлттық
менталитет қалыптастыруға да ерекше мән берілген.
Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшкен тұс Қазақстан
халқына оңай тиген жоқ. Барлық мәселелерді үкімет шешіп беріп, не істеу
керектігіне дейін айтылып отырғанға бойлары үйренген халық нарықтық
экономика жағдайында тығырықтан қалай шығу керектігін түсінбеді. Егемен
Қазақстан газетінде жарияланған С.Сатыбалдиннің Қазақы экономикалық
менталитет [27] деп аталатын мақаласында нарықтық экономика жағдайындағы
қазақ елінің мәселелерін ашып көрсеткен. Президенттің Қазақстан халқына
Жолдауында жаңа құндылықтар жүйесіне тез бейімделіп, болашаққа жаңаша
көзқарасы бар жас ұрпаққа сүйене отырып, бұқаралық сананы төзімділікпен
жаңартуға тиіспіз деп мақсаттарға жетудің жолдарын көрсетіп берген. Біздің
халқымыз негізінен алғанда еңбексүйгіш, оның өз Отанын сүйетін патриоттық
сезімі күшті, білімі мен әзірлік деңгейі жоғары [28],– деп баға берген
мақала авторы С.Сатыбалдин шетел тәжірибесін ешбір тексерусіз елімізге
енгізуді қателік деп көрсетеді. Әр халықтың өзіндік менталитеті, өзіндік
болмыс-бітімі, бейімделу қабілетін ескеріп барып, дамыған мемлекеттің
тәжірибесін қолдануды ұсынады. Ұлттық болмыс пен бітімді негізге алған
автордың материалы жанры жағынан эпистолярлық жанрда жазылған деп айтуға
болады. Себебі құрылысына, мазмұнына мән берер болсақ, онда жоғарғы жақта
халықтың атынан сөз сөйлеп, шешім қабылдап отырған қолында билігі,
мүмкіндігі бар жандарға арнап хат ретінде жазылғандығын байқауға болады.
Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан реформалар нарықтық экономикалық
қатынастар жүйесін қалыптастыруға бағытталған. Нарықтық қатынастардың
жоспарлы экономикадан айырмашылығы өндірісті дамытудың қозғаушы күшімен
реттеушісі ретінде бәсекеге иек артуында [29]. Бағдарлама негізінде ұлттық
экономиканы әлеуметтік бағдарлы етіп құруға бағытталып отырғандығын
дәлелдеп берген. Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму
бағдарламасында: Қазақстанның шетел капиталынсыз, технологиясынсыз және
тәжірибесінсіз жедел экономикалық өрлеу мен жаңартуға қол жеткізетінін көз
алдымызға елестету қиын [30] деп көрсетілген. Еліміздің экономикасын
көтеруге және дамытуға шетел инвестициясының айтарлықтай көмегі болатынын
сезіне бастадық. Ә.Құланбайдың Экономиканы дамытуда инвестицияның орны
бөлек [31] деп аталатын мақаласында еліміздің шетел инвестициясын
пайдаланатын ТМД елдерінің ішінде алдыңғы орында тұрғандығын айтқан. 1996
жылы инвестицияның көлемі 1905,5 миллион АҚШ доллларын құраса, 1997 жылы
оның көлемі 26,2 пайызға өскендігін жеткізіп отыр. Шет мемлекттердің
тәжірибесіне сүйенсек, Қытай, Жапония, Тайвань, Оңтүстік Корея, Малайзия
секілді бірқатар шығыс елдері өз экономикасын инвестицияның көмегімен
көтергені айқын. Президент Жолдауындағы Қазақстанға тартылған
инвестициялардың көмегі мен сапасы бойынша басты орынға шығуы үшін бізге
саяси ерік-жігер мен нақты іс-қимыл қажет. Стратегиялық даму
бағдарламасында көрсеткендей, бұл мәселеде артта қалмауымыз керек [32],–
деп халыққа жалынды үн жолдайды. Қазақстанда нарықтық экономика жағдайында
халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту үшін, жұмыссыздықты азайту үшін,
шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін кіші кредиттерді беру керектігін Е.Адасбаев
Кіші кредиттер үлкен істің бастамалары [33] атты мақаласында ашып
көрсетеді. Мақала қоғамда орын алып отырған өзекті мәселені көтерген. Жанры
жағынан проблемалық мақалаға жатады. Автор мақаланы жазуда оны өз ішінде
бірнеше бөлімдерге бөлген. Оқырмандардың назарын аудару үшін әр
бөлімшесінің қаріптерін ерекше қарайту тәсілін қолданған. Алғашқы
бөлімінде: Шағын кәсіпкерлікті қолдауды күшейту туралы президенттің
жарлығынан кейін елімізде шағын кәсіпорындардың саны 105-тен 121 мыңға
жетті. Жеке кәсіпкерлер саны 145,7 мыңнан 181,3 мыңға көтерілді деп
Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің хал-ахуалына тоқталып өткен. Елбасының
1998 жылы үкіметке берген тапырмасын жеке-жеке қарастырып, сол
тапсырмалардың орындалу жолдарын ұсынады. Шағын бизнестің табысқа жетуі
мен оның қанат жаюы қаржыландырудың мүмкіндіктеріне, ең алдымен, сыртқы
инвесторлардың капиталын тартумен байланысты екендігіне ешкім де талас
тудырмайды. Алайда кез-келген кәсіпкер қарыз алу мен оны мейлінше ұтымды
пайдалану үшін ақша операцияларының барысын бақылап отыруы тиіс [34] деген
пікірлерді келтіреді. Бұл жоспарлардың іске асырылуы Қазақстан-2030
бағдарламасының орындалуы екендігін ашық көрсетеді.
Қоғамда шағын кәсіпкерлікті дамыту арқылы ел экономикасын көтеру
керек деген пікірді білдіріп, кіші кредиттердің берілу мақсаттары мен
жолдарын қарастырып берген, Қазақстан-2030 Жолдауындағы бағыттардың
орындалу жолын ұсынған проблемалық мақала – Кіші кредиттер экономиканың
қозғаушы күшіне айналсын [35] деп аталатын А.Смағұловтың материалы. Ел
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 стратегиялық жоспары
тарихымыздың ұзақ мерзімдік кезеңін алып отырған мемлекет пен оның
экономикасының дамуын жеделдету жөніндегі стратегиялық жоспарлардың
бағдарламасын белгілеп беруді мақсат ететіндігі айқын. Мұндай стратегияның
бастапқы кезеңіндегі мәселелердің бірі және сонымен бірге миллиондаған
қазақстандықтардың өмірлік мүдделеріне тікелей қатысты бүгінгі таңдағы
экономикалық міндет – кіші кредиттер беру арқылы шағын және орта бизнесті
дамыту. Мақала авторы Қазақстан Президентінің Жолдауына сәйкес үкімет үш
жыл ішінде заңда тыйым салынбаған кез-келген кәсіпкерлікпен шұғылдану үшін,
жан бағып, өздерінің іскерлік дағдыларын ұмытпау үшін кіші несиелердің
берілуін қамтамсыз ету керек деген ұсынысты білдіріп, үлкен мәселе
көтерген. Айналып келгенде, кіші кредиттердің саяси және экономикалық мәні
миллиондаған адамдардың өзі қалаған шаруасын қолға алуына, іскерлік
қабілеттерін дамытуына көмектесуге әкеліп саятындығын, кіші кредиттер
азаматтардың түрлі пайдалы жобаларды жүзеге асыру арқылы табыстарын
арттыруға, дағдарысты жағдайдан шығуына, сол арқылы ел экономикасына,
кәсіпкерлік арқылы жұмыссыздықтың азаюына алып келетіндігін жіті
түсіндірген. Мақала арқылы оқырман жеке кәсіпкерлікті бастауына мүмкіндік
берілудің шаралары қарастырылып жатқандығынан хабардар болатындығы айқын.
Сондықтан да мақала авторы оқырманға да, Үкіметке де ой салып отыр. Кіші
кредит ұлттық бағдарламасы қараусыз қалған құнарлы жерлерді ауылшаруашылық
айналымына қайта қосуға, жаңа жұмыс орындарын құруға, жұмыссыздықты едәуір
азайтуға және шағын экономиканы барлық жерде: ауылдық жерлерде, қалалық
аймақтарда және облыс орталықтарында да дамытуға мүмкіндік туғызатындығына
автор оқырмандардың көзін жеткізіп отыр. Жалпы Қазақстанның әрбір азаматы
нарықтық экономика жағдайына бейімделе білу керектігі жиі айтылып жатыр.
Жұмыссыздық дағдарысынан шығуға және адамдардың болашаққа деген
алаңдаушылығын туғызып, еңсесін басқан кедейшілік қатерінің ауыр жүгінен
құтылуға тиіспіз деген үлкен жауапкершілікті артып отыр.
Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдары, оның ішінде баспасөз өкілдері
Қазақстанның дамуындағы ауылдың рөлін, оның хал-ахуалы мен жай-күйінің
келелі мәселелерін айтудай-ақ айтып жатыр. Қалам ұстаған қауымның берер
көмегі билік өкілдеріне мәселенің ақ-қарасын ашып, шешілу жолдарына ұсыныс
айту. Елді дамыту мақсатында қолға алынған шаруларды қалың бұқараға
жеткізіп, оның орындалу барысында кездесетін кедергілерден өту жолына
ұсыныс-пікірлерін білдіріп жатады. Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының жоспарында орындалуы керек маңызды шаралардың баспасөз
беттерінде түрлі жанрда, түрлі формада талқыланып, сын айтылып жатқанда
ғана ол жоспардың іске асуында қателіктер мейлінше аз болады. Қазақта
Біткен іске сыншы көп деген сөз бар. Атқарылар шаруаға дер кезіне үлес
қосу, ұсыныстар мен пікірлер білдіру ақылы ғана жақсы нәтижелі етуге
болатындығын барлығымыз білеміз
Ауылдық жерлердің экономикасын өркендетіп, ауыл тұрғындарының
әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында шағын бизнеске қолдау көрсетілуі
керек деген ұсынысты Қарыз болып қалмайды ауыл. Оған қайтарымы болатын жан-
жақты көмек керек [36] деп аталатын мақала авторы Ж.Сәрсебаев ұсынып отыр.
Жекешелендіру саясатына орай, бұрынғы ұжымшарлар мен кеңшарлар таратылып,
жаңа меншік түріне көшті. Шаруақожалықтары мен фермерлер үлесін алып, өз
қабілеттеріне қарай шаруаға кірісті деп бастаған мақала авторы
ауылшаруашылығымен айналысып, жұмыссыздықты жою үшін, шаруа қожалықтарына
қолдау-көмек көрсету үшін Шығыс Қазақстан облысының Тарбағатай ауданында
Тарбағатай агроөнернкәсіптік қауымдастығын құрғандығын жеткізген.
Кәсіпкерлердің өткен форумында Елбасы Н.Ә.Назарбаев: Шағын және орта
бизнестің күрделі проблемаларының бірі – несиелік ресурстарға қол
жеткізудің қиындығы. Себебі несие алу үшін кепілге қоятын байлық жоқ деген
пікір білдірген. Сондықтан да шаруаларға несие алу тауарын қарастыруымыз
керек деп шаруа жайының өзекті мәселесін көтеріп отыр. Ауыл – асыраушымыз.
Еліміздің стратегиялық даму бағдарламасында ауыл мәселесін шешуге айрықша
мән беріліп, отырғандығы сондықтан. Ондағы: Біздің ауқымды алқаптарымыз,
ауыл шарушылығы жерлеріміз – орасан зор дәулетіміз. Көптеген өлшемдер
бойынша біз Канада мен Австралияға ұқсаспыз, бізге тек бір нәрсе – олардың
өнімділігі мен экспорттық әлеуеті жетіспейді. Бұл жерде де, тағы да, ең
бастысы – нақты және тиімді стратегия, адамдар мен капитал [37] деп
көрсетуі бекер емес. Оның астында ауыл шаруашылығын дамыту мақсатындағы
үлкен жауапкершілік жатыр.
Ауылшаруашылық өнімін өндіру, өңдеу және сақтаудың қазіргі жай-күйі
бұрынғыға қарағанда көп өзгеріске ұшыраған. Оның өзгерістерін,
артықшылықтары мен кемшіл тұстарына уақыт төреші. Ал болашақтағы қоғамның
жай-күйіні, халықтың әл-ауқатының жоғары сапалы болуын қамтамасыз ету үшін
бүгінгі күні әрекет жасауымыз керектігі де айқын. Бұқаралық ақпарат
құралдарының өкілдері басылым беттерінде, телеарналар мен радио эфирлерінде
қоғамның өзекті мәселелерін әр қырынан зерттеп, баршаға ұсынып жатады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауындағы,
яғни Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасындағы жоспарлардың орындалу
барысын, жолын және де оның нәтижесін, оңтайлы шешімдерін Егемен
Қазақстан басылымында жарияланған. Аталған басылым бетінде Қазақстан-
2030 стратегиялық бағдарламасының орындалуы аясында Ә.Сатыбалдиннің
Агроөнеркәсіп кешенінің қазіргі жай-күйі мен болашақ даму жолдары [38]
деп аталатын мақаласы жарық көрді. Бұл мақала жанры жағынан – проблемалық
мақала. Ауыл тұрғындарының, әсіресе, шалғай аудандардағы халықтың қалаларға
қоныс аударуының күрт өсуіне байланысты ауыл халқының саны төмендеп,
жұмыссыздық белең алғандығын, ауылшаруашылық өнімін өндіру мен өңдеу
көлемінің қысқаруына байланысты ауылдың әлеуметтік жағдайы нашарлағандығын
жеткізген автор елімізде ауыл шаруашылығын жүргізуде біртұтастықтың
жоқтығына басты назар аударған. Ауыл халқының жағдайы, ауыл шаруашылығының
дамуындағы көптеген мәселелерінің шешімін жоғарғы жақтан, яғни билік
өкілдері арқылы реттеу керектігі жайында сөз қозғаған. Автор мақаласын
іштей Баға саясаты, Салық саясаты, Несие саясаты деген тақырыптарға
бөліп, олардың әрқайсысына жеке-жеке талдау жасаған және ауыл
шаруашылығында өнім түрлерін көбейтіп, оның сапасын арттыру мақсатында
кәсіпорындар мен цехтарды жаңа техникамен қамтамасыз етуіне, жаңа құрал-
жабдықтар алынып, жаңа технологияның қолданылуы үшін қаржылай көмек
көрсетілу керектігін жеткізген.
Егемен Қазақстан газетінде Қазақстан-2030 бағдарламасы
орындалуының экономикалық даму жағынан қарастырғанда онда ауыл мәселесі,
шаруалардың жай-күйі, ауыл шаруашылығын дамыту мақсатында кіші несие беру
мен жекешелендіру ісін дамыту керек деген ұсынысты материалдар көптеп
жарияланған. Мысалы: М.рахмаонвтың Жеке меншік – нарықтық экономиканың
негізі [39] деп аталатын мақалаға назар аударайық. Ауылдық кооперативтер
мен шаруақожалықтарын жеке меншікке беру керек. Нарықтың талабымен өмір
сүру керек, ел экономикасы сонда ғана дамиды деп көрсеткен. Алайда мақалада
тағы бір назар аударарлығы Қазақстан-2030 стратегиялық даму
бағдарламасында көресетілгендей жекеше секторды дамытумен қатар мемлекеттің
маңызы зор өндіріс орындарын, кәсіпорындар мен мекемелерді өз меншігінен
шығармауды ұсынып отыр. Басылым бетінде мұндай тұрғыда жарияланған мақала
қоғамда жаңа пікір тудыру күшіне ие. Ал Т.Есіркептің Ауылдағы
жекешелендіру: түзеу үшін алдымен қателіктерді білу керек [40] атты
мақаласында республика бойынша кеңшарлар мен ауылшаруашылық кооперативтерін
жекешелендіру реформасын жүргізуде қателіктерге бой алдырмай, жіберілген
кемшіліктерді уақытында түзеп отыруды ұсынады. 1992 жылдан бері республика
көлемінде жекешелендіру жүргізілгенімен олардың экономикалық жағдайы сын
көтермейтіндігін, осы жұмыстарды Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының негізінде атқаруға баса назар салған. Ал Б.Жанымбеттің
Басым бағыттар баяны [41] атты мақаласы хабарлама жанрларының бірі есеп
түрінде жазылған. Үкіметтің аймақтағы ауыл шаруашылығын өркендетудегі
нарықтық үлгісі тереңдете меңгеруге ықпал етуде деп ауылдағы экономикалық
реформаның жүзеге асып жатқандығы жөнінен хабар берген. 1999 жылы ауыл
экономикасын көтерудің басым бағыттарын анықтау мақсатында Қазақстан-2030
стратегиялық бағдарламасының негізінде ауыл шаруашылығын дамытудың
бағдарламасы дайындалғанын, алдағы мақсат ауыл шаруашылығын толығымен
нарықтық әдіске көшуі тиіс екендігін жеткізген.
С.Қалмырзаевтың Тиімді экономиканың негізі – жеке меншік институты
деп аталатын мақаласында 1993 жылдан бері Қазақстан экономикасына тікелей
инвестициялардың жалпы көлемі 14 миллиард АҚШ доллары болғандығы айтылған
және Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында көрсетілгендей, өз
шикізаттарымызды өз елімізде өңдейтін өнеркәсіпті дамытып, тауарлардың жаңа
түрін шығарып, оны экспортқа шығаратындай дәрежеге жету керектігіміз туралы
үлкен мәселе көтерген [42]. Жанры жағынан проблемалық мақалаға жатады.
Қоғамдағы өндіріс және экономикалық даму мәселелерін қозғаған.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында экономикалық өрлеудің
нақтылы, тұрлаулы және барған сайын арта түсетін экономикалық өсу ұзақ
мерзімді басымдығы көрсетілген және Энергетика ресурстары мен
Инфрақұрылым, көлік және байланыс атты басым бағыттарды көрсеткен. Қай
басымдықты алып қарасаңыз да, олардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І Тарау. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының орындалуы
1.1. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының
Егемен Қазақстан газетіндегі қоғамдық-саяси көрінісі
1.2. Қазақстан Республикасының нарықтық экономика жағдайындағы даму
мәселелері
ІІ Тарау. Қазақстан-2030 стратегиялық даму бағдарламасы және қоғам дамуы
5 Егемен Қазақстан газетінде Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі
мен әл-ауқаты басымдығы орындалуының көрінісі
2.2 Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасына 11–жыл.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
Қаншама жыл бодандықты бастан кешіріп келген біз – қазақ елі 1991
жылы Кеңес Одағы құлағаннан кейін өз тәуелсіздігімізге қол жеткіздік.
Ешкімге соқтықпай жай жатқан елдің кең байтақ жеріне қызығушылық танытқан
қалмақ-жоңғарлардың шайқасын, Ресей патшалығының бодандығына өтуін, ғасырға
жуық уақыт ішінде көптеген қанды көтерілісті, ашаршылықты, арыстай
азаматтарының халық жауы атанып, жазықсыз оққа ұшуын, Ұлы Отан үшін қан
майданда қасық қаны қалғанша соғысуын, өз ұлтымызға өз басшымызды сұраған
жастардың еш кінәсіз айып тағылып, қудалануын бастан кешіріп барып
егемендікке қол жеткіздік. Әбілхайыр, Абылай сияқты хандар хандық құрып,
Райымбек, Қабанбай секілді батырлар шайқасып, Абай, Ыбырай, Ахметтер
ағартушылықты бастап қазақ елін біртұтас ұлы мемлекетке айналдыруды
аңсағаны тек қана ХХ ғасырдың аяқ шетіне қарай орындалды. Тәуелсіз
Қазақстан Республикасы құрылды. 1995 жылы Ата Заңы – Конституциясы
қабылданды. Қазақстан Республикасының Конституциясының бірінші бабында:
Қазақстан Республикасы өзiн демократиялық, зайырлы, құқықтық және
әлеуметтiк мемлекет ретiнде орнықтырады, оның ең қымбат қазынасы - адам
және адамның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары деп көрсетілген. Осы
баптың екінші тармағында елімізде, негізгі қоғамда орын алатын принциптері
нақты айқындалып берілген: Қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық; бүкiл
халықтың игiлiгiн көздейтiн экономикалық даму; қазақстандық патриотизм;
мемлекет өмiрiнiң аса маңызды мәселелерiн демократиялық әдiстермен, оның
iшiнде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы
шешу [1]. Қоғамда орын алып отырған әрбір мәселе Заң жолымен шашілетіндігі
және қоғамдағы атқарылар іс-әрекеттер халық игілігі үшін, азаматтардың
құқықтары мен бостандықтарын сақтау үшін жасалынатындығы ашық көрсетілген.
Көпұлтты Қазақстан Республикасындағы халықтардың бейбіт өмірі,
тыныштығы, ұлт ретінде сақталуы, әрине, басты мақсатта. Бұрынғы Кеңес
Одағында бесжылдық жоспарлар арнайы дайындалатын еді. Халықтың орындауы
керек деген басты мәселелер қабылданатын. Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен
кейін даму жоспарын дайындаған емес, халықтың ертеңгі күні не істейтіндігі
де тұманды болған еді. Алайда сайлау өткізіп, Заң қабылдап, даму
реформаларын дайындап, дамыған және дамушы елдердің өткені мен бүгінін
саралай келе өз даму бағытымызды айқындадық.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 1997 жылы
Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі
және әл-ауқатының артуы деп аталатын Қазақстан халқына Жолдауын жасады.
Бұл Жолдау – Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму
бағдарламасының жоспары. Мұндай стратегиялық бағдарлама ТМД мемлекеттерінде
де қолға алынбаған шаруа еді. Қазақстан-2030 стратегиясы бізге не үшін
қажет болды? Елбасы Н.Ә.Назарбаев: Нарықтың бас кезінде жоспар атаулыға
жоламай кеткеніміз бар болатын. Енді ойлап отырсақ, мәселе жалпы
жоспарлауда емес, нені, қалай жоспарлауда екен. Соңғы жылдарда ендігі жерде
тек бүгінгі күнмен ғана, ағымдағы міндеттерді шектеумен ғана жүре беруге
болмайтындығына көзіміз анық жетті. Бұған елдегі экономикалық жағдайдың
біршама тұрақтанғандығы жағдай жасады. Сонан барып стратегия дүниеге келді.
Стратегия – біздің болашақ ұрпақ алдындағы жауапкершілікті
сезінетіндігіміздің көрінісі [2],- деп жауап берді. Президент
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдаған Стратегияда көзделген мақсат —
ұлттық бiрлiкке, әлеуметтік әдiлеттiлiкке, бүкiл жұртшылықтың экономикалық
әл-ауқатын жақсартуға қол жеткiзу үшiн тәуелсiз, гүлденген және саяси
тұрақты Қазақстан мемлекетiн орнату. Осы мақсатқа орай мынандай ұзақ
мерзiмдi негiзгi бағыттар бөлiп көрсетiлдi:
– Ұлттық қауiпсiздiк: аумақтық тұтастықты толық сақтай отырып,
елiмiздiң тәуелсiз мемлекет ретiнде дамуы. Мемлекеттiң тұрақты түрде дамуын
қамтамасыз ететiн барлық қажеттiлiктер шеңберiндегi бастапқы шарт — ұлттық
қауiпсiздiк және мемлекеттiлiктiң сақталуы. Ұлттық қауiпсiздiктi қамтамасыз
етудiң негiзгi көрсеткiшi ретiнде демократиялы, индустриясы дамыған басты
мемлекеттермен байланыстарды күшейту, халықаралық институттар мен
форумдардың көмегi мен жәрдемiн пайдалану қажеттiгi атап көрсетiлдi. Мұның
өзi халықаралық қоғамдастық тарапынан Қазақстанға қолдау жасаудың жақсы
жолға қойылуын, бай табиғи қорлардың тиiмдi пайдаланылуын қамтамасыз етедi,
Қазақстан азаматтарының өз елiне деген сүйiспеншiлiк сезiмiн арттырады.
Қауiпсiздiктi қамтамасыз ету жұмысындағы сөзсiз басым бағыт сыртқы саяси
қызметке, Қазақстанның өз көршiлерiмен және дүние жүзiнiң жетекшi елдерiмен
өзара тиiмдi қатынастар қалыптастыруға саяды.
– Iшкi саясаттың орнықтылығы және қоғамның шоғырлануы: бiрлiк —
қоғам мен мемлекеттiң одан әрi дамуының кепiлi. Бұл салада барша
азаматтар үшiн тең мүмкiндiктiң және барлық этникалық топтар үшiн
тең құқықтың болуына кепiлдiк беру, ауқаттылар мен кедейлер
арасындағы айырманы азайту, әлеуметтік мәселелердi шешу, саяси
орнықтылық пен қоғамның шоғырлануын ұзақ мерзiмге қамтамасыз
ететiн дәулеттi Қазақстан мемлекетiн орнату мiндетi қойылды.
–
– Шетелдiк инвестициялар мен iшкi жинақ қаражаттың деңгейi жоғары
болатын ашық нарықтық экономика негiзiнде экономикалық өрлеу. Негiзгi
қағидалары: мемлекеттiң белсендi рөлiн сақтай отырып, оның экономикаға
араласуын шектеу, макроэкономиканы орнықтыру, экономикалық өрлеудi
қамтамасыз ету, экономиканың нақты секторын сауықтыру, күштi әлеуметтік
саясат жүргiзу, қатаң қазыналық және монетарлық шектеулер жағдайында бағаны
ырықтандыру, ашық экономика мен еркiн сауда қатынасын орнату, энергетикалық
және табиғи қорды өндiрудi одан әрi жалғастыру, шетелдiк инвестицияларды
қорғау.
– Қазақстандықтардың денсаулығы, бiлiм алуы және игiлiгi:
азаматтардың тұрмыс жағдайы мен деңгейiн көтеру, экологиялық ортаны
жақсарту. Сырқаттардың алдын алу және салауатты тұрмыс салтына ынталандыру,
азаматтарды салауатты тұрмыс салтын ұстауға, дұрыс тамақтану, гигиена мен
тазалық ережелерiн сақтауға баулу, нашақорлық пен наша бизнесiне қарсы
күресу, маскүнемдiк пен темекi шегудi қысқарту, ана мен баланың денсаулығын
сақтау, қоршаған орта мен экологияны таза ұстау мәселелерiн қамтиды.
– Энергетикалық қорлар: тұрақты экономикалық өрлеу үшiн мұнай мен газ
өндiрудiң және оларды шетке шығарудың көлемiн жедел ұлғайту жолымен
энергетикалық қорды тиiмдi пайдалану. Бұл стратегия: таңдаулы халықаралық
технологияларды, ноу-хауды және қомақты капиталды тарту, қордың тез де
ұтымды пайдаланылуы үшiн басты халықарлық мұнай компанияларымен ұзақ
мерзiмдi серiктестiк орнату, мұнай мен газ экспорты үшiн құбырлар желiсiнiң
жүйесiн жасау, отын қорын пайдалану қызметiнде дүниежүзілік қоғамдастықтағы
iрi елдердiң Қазақстанға және оның әлемдiк отын берушiлiк рөлiне ынтасын
ояту бағытын ұстау, iшкi энергетикалық инфрақұрылымды жасау, өзiн-өзi
қамтамасыз ету және бәсекеде тәуелсiз болу мәселелерiн шешу мәселелерiн
қамтиды. Инфрақұрылым (көлiк және байланыс): ұлттық қауiпсiздiктi, саяси
тұрақтылықты нығайту, экономикалық өрлеудi күшейту. Отандық көлiк-
коммуникациялық кешеннiң әлемдiк рыноктағы бәсекелестiк қабiлетiн
қамтамасыз ету және Қазақстан арқылы өтетiн сауда ағынын ұлғайту мiндетi
қойылған.
Қазақстан осы стратегиялық мiндеттердi орындай отырып, 2030 жылға
қарай дамыған елдердiң деңгейiне жетуге, дүние жүзiнiң ең дамыған елу
елiнiң қатарына қосылуды көздейдi. Реформалар стратегиясында эконимикалық
және саяси құрамдағы ырықтандырудың өзара ажырамайтын байланыста
болатындығы ескерiлген. Бәсекелестiк қабiлетi қалыптасқан қоғам орнату одан
әрi демократияландыру арқылы өтедi, ол сайлауды әдiл өткiзуге, саяси
партиялардың, парламенттiң рөлiн, үкiметтiң мүмкiндiгiн күшейтуге, сот
жүйесiн реформалауға, БАҚ-қа еркiндiк беруге, әйелдердiң қоғамдағы рөлiн
күшейтуге саяды. Аталған Жолдауда Қазақстан Республикасының Президенті
Н:Ә.Назарбаев: Егер біз өз стратегиямызды айқын орындай отырып, тыным
таппай жұмыс істейтін болсақ, онда шын мәніндегі тұңғыш Орталық Азия
барысы атанамыз. Өзге дамушы елдер үшін үлгі боламыз [3],- деп атап
көрсетеді.
Кең ауқымды уақытты қамтыған бағдарлама алыс-жақын шет мемлекеттерді,
барша қазақстандықтарды елең еткізді. Осы бағдарламаның талқылануы,
бағдарлама негізінде жыл сайын Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың халыққа
Жолдаулары жасалынуы Қазақстан хылқының өмірінде маңызы зор.
1997 жылы қабылданып, отыз үш жылды бағдарлаған осы стратегияның
қоғамда насихатталуы, талқылануы және осы бағдарлама аясында жоспарланған
және атқарылған жұмыстар туралы еліміздің түрлі бұқаралық ақпарат
құралдарында айтылып, жазылғандығы айқын. Қоғамдық пікір қалыптастыруға
қазақ, орыс тілдерінде тәуелсіз газеттер басылып жатыр. Қазіргі таңда
Қазақстанда тұтастай алғанда 1824 бұқаралық ақпарат құралы, оның ішінде
1202 газет, 483 журнал, 124 теле-радио және 15 ақпарат агенттігі жұмыс
істейді. Барлық бұқаралық ақпарат құралдарының 85 пайызы үкіметтік емес
болып табылады. 159 бұқаралық ақпарат құралдарының иесі қоғамдық
қауымдастықтар болса, 11 басылым саяси партиялар мен қозғалыстарға және 10
басылым діни ұйымдарға жатады [4]. Әрбір Қазақстан азаматының өз елінің
игілігі үшін, өз туған жерінің тыныштығы үшін, болашақтағы дамуы үшін
үлесін қосуы азаматтық борышы болып есептелетіні сөзсіз. Кезінде Ахмет
Байтұрсынұлының Газет – халықтың даушысы. Жұртым деп халықтың арын
арлап, зарын зарлап, намысын жоқтатпайтын азаматтары газет арқылы халықтың
сөзін сөйлеп, пайдасын қорғап, зарарына қарсы тұрып, қарғаға көзін
шоқытпасқа тырысады [5] деп жазуының өзінде үлкен мән жатыр. Қазақстан-
2030 стратегиялық бағдарламасының орындалуы, дамуы үшін бұқаралық ақпарат
құралдары өкілдерінің атқарар рөлі зор. Алаш азаматы, қазақ халқының дамуы
үшін ерен еңбек атқарған ағартушы Ахмет Байтұрсынұлы: Газет – халықтың
көзі, құлағы һәм тілі деген екен. Халық игілігі мақсатында қолға алынған
шаралардың атқарылу барысын, кем-кетігін ашып айтатын, мәселе етіп
көтеретін де бұқаралық ақпарат құралдары.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасы барша қазақстандықтарды
ойлантқан үлкен стратегиялық бағдарлама екендігі де анық. Халық арасында
түрлі пікірлер туды. Қазақстандықтар ғана емес алыс-жақын шет
мемлекеттердің де арасында таң қалғандықтары байқалды. Басылым бетінде:
Қазақстан-2030 даму стратегиялық бағдарламасы осы жылдар ішінде өзінің
өміршеңдігін көрсетіп, елімізде қолға алынып жатқан барлық істердің бастауы
бола білді [6] деген бағаға ие болған бағдарламаның орыналуында қоғамдағы
қажетті, маңызды салалардың барлығын қамтыған. Қоғамдық пікір
қалыптастыруда, дамушы елдер қатарынан дамыған елдер қатарына қосылуға
ынталандыруда баспасөз өкілдері – журналистердің атқарар қызметі маңызды.
Диплом жұмысымда осындай бұқаралық ақпарат құралдарының ішінде
мерзімді баспасөз өкілі – республикалық қоғамдық-саяси Егемен Қазақстан
басылымында жарияланған мақалалар негінде зерттеу жүргіздім. 1919 жылдан
жарық көріп келе жатқан бұл басылымның қоғамдық пікір қалыптастыруда алар
орны ерекше. Ауыл, ел, көші-қон мәселелерін көптен көтерген. Егемен
Қазақстан газетінде 1997 жылы жарияланған Қазақстан Республикасы
Президентінің Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы деп аталатын Қазақстан халқына
Жолдауының насихатталуы, орындалуы жан-жақты талқыланды. Республика
көлеміне тарайтын бұл басылым беттерінің 1997 жылғы жарияланған сандарында
елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауының орындалу барысы
Қазақстан-2030 айдарымен басылған мақалаларда жалпы халыққа жеткізілді.
Жарияланған мақалаларды оқи отырып, диплом жұмысымда алыс-жақын шет
мемлекеттермен саяси-экономикалық байланыс, ішкі тұрақтылық, Қазақстан
халқының бейбіт өмірі және әлеуметтік жағдайы жан-жақты талқыланған
материалдарды қабілетім жеткенше зерттедім.
Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы. Қазақстан тарихында маңызы бар
бағдарламаның аясында жарияланған мақалалардың журналистика тұрғысында
зерттелуі.
Диплом жұмысының өзектілігі. Қазақстан-2030 стратегиялық даму
бағдарламасының басылым бетіндегі көрінісін зерттеу.
Диплом жұмысының мақсаты – қоғам үшін маңызды қадам жасалған
кезеңіндегі қазақ баспасөзінің атқарған жұмысын сараптау. Басылымда
жарияланған мақалалардың берілу формасы, жанры және басылымдағы жаңалығы
мен өзгешілігін қарастыру. Диплом жұмысының міндеті. Мемлекеттік
бағдарламаның орындалуының баспасөздегі көрінісінде мәселені жан-жақты
қарап, сараптауды, біржақты пікір қалыптастырмау керектігін көрсету.
Диплом жұмысының зерттелуі. Осы уақытқа дейін стратегияның орындалу
көрінісі зерттелмеген. Бітіру жұмысында басылым мақалалары мен елбасының
халыққа жолдаған Жолдаулары қарастырылған. Диплом жұмысының деректері.
Қазақстан Республикасының Коституциясы, Егемен Қазақстан басылымында
бұдан он-он бір жыл бұрын Қазақстан-2030 айдарымен жарияланған мақалалар,
Президенттің Қазақстан халқына жолдаған Жолдаулары, Т.Қожакеевтің кітаптары
пайдаланылған.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы екі тараудан, қорытынды
және сілтемелерден тұрады тұрады. Бірінші тарау Қазақстан-2030
стратегиялық бағдарламасының орындалуы деп аталады. Ол өз кезегінде екі
тараушадан тұрады: біріншісі – Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының Егемен Қазақстан газетіндегі қоғамдық-саяси көрінісі,
ал екінші тараушасы – Қазақстан Республикасының нарықтық экономика
жағдайындағы даму мәселелері. Бұл тараушада басылым бетінде осы аталған
салалар бойынша жарияланған мақалалар жеке-жеке талданған. Құрылысы, жанры
жағынан зерттелген. Екінші тарау Қазақстан-2030 стратегиялық даму
бағдарламасы және қоғам дамуы деп аталады. Бұл тарау да екі тараушадан
тұрады. Екінші тараудың бірінші тараушасында стратегияда көрсетілген
Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі, әл-ауқатын арттыру басымдығын
орындау барысында жарияланған мақалалар талданған, ал екінші тараушасында
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының қабылдануына он жыл толғаннан
кейінгі басылым бетіндегі талқылану мәселелері жайында жазылған.
І Тарау. Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының орындалуы
1.1. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының
Егемен Қазақстан газетіндегі қоғамдық-саяси көрінісі
Қоғамдағы келелі мәселелерді көтеріп, ұлтқа ұйытқы болып отырған
Егемен Қазақстан республикалық қоғамдық-саяси басылымында Қазақстан-
2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-
ауқатының артуы атты Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан
халқына Жолдауы жайындағы түрлі саланы қамтыған мақалалар Қазақстан-2030
айдарымен кең көлемде жарияланды. Осы айдар астында түрлі саладағы
мамандар, қоғам қайраткерлері, оқытушы-профессорлар, тағы басқа да Алаш
азаматтары қоғамдағы туындап отырған түрлі мәселелерді көтерді. Қазақстан
Республикасының болашақта дамуын Қазақстан-2030 стратегиялық жоспары
бойынша орындаудың бағыттарын ұсынып отырған. Қазіргі уақытта қоғамда
атқарылып жатқан келелі істер 1997 жылы қолға алынған стратегиялық
жоспардың негізінде жасалып жатыр десек қателеспейміз. Ал осы атқарылып
жатқан шаруалар бұқаралық ақпарат құралдарында, оның ішінде Егемен
Қазақстан басылымында кең көлемде жарық көргеніне көз жеткіземіз.
Қазақстан-2030 стратегиялық даму бағдарламасында Елбасы
Н.Ә.Назарбаев: Біздің алға қарай тұрақты жылжуымыздың басты шарты – біздің
қоғамымыздың алға қойылған мақсаттарға қол жеткізудегі біртұтастығы,
халықтың барлық жіктері мен топтарының ортақ міндеттерді шешуге бағытталған
стратегия айналасында топтасуы [7],- деп жарқын болашақтағы басты
мақсатымызды көрсетті. Осы мақсатта Қазақстан Республикасында ашық
азаматтық қоғам орнату және оның проблемалары хақында көптеген мақалалар
жарияланды. Соның бірі ретінде Ә.Нысанбаевтың Адам және ашық қоғам [8]
деп аталатын мақаласын атауға болады. Автор мақаласы жанры жағынан –
проблемалық мақала. Мақала қоғамдық, әлеуметтік құбылыстар мен оқиғаларды
зерттеп жазылады.мақсатына қарай проблемалық, публицистикалық, насихаттық
және бас мақала деп бөлінеді [9] Бағдарламаның қабылданған сәтінен-ақ
қоғамда орын алып отырған түрлі өзекті мәселелерді: қоғам орнатудағы
демократиялылық, қоғамдағы ұлттық қауіпсіздік, ұлттық мәдениет, дін, тіл,
діл мәселелерін атап-атап көрсеткен. Қоғамның өзекті мәселелерін ашып
көрсеткенімен, ғылыми және публицистикалық стильде жазылған материал өте
ұзақ, оқырманды шаршатады. Тағы бір назар аударарлық жайт, Егемен
Қазақстан газетінің бірнеше сандарында жарияланған. Бір тақырып аясында
газеттің бірнеше санында қоғамдағы өзекті мәселелерін стратегиялық
бағдарламаның аясында орындаудың ұсыныстарын жасаған. Автор бұл мақалада:
Ел президентінің Қазақстан халқының санының аздығына қарамастан, Еуразия
құрлығының дәл ортасындағы әлемдік мүдделер мен коммуникациялар желісінің
болашақ торабына айналуға тиіс маңызды да кең байтақ геосаяси аймақты алып
жатқан үлкен елдің ұлан-асыр даму көшінің бастауы [10] деп баға берді. Ел
президентінің Қазақстан халқына жолдаған стратегиялық жоспарында барлық
қазақстандықтарды жаңаша тәрбиелеу арқылы қоғамды жетілдіруді негіз етіп
алған. Жаңа азаматтық қоғам құрудамыз, баршамыз жаңа технологиямен өмір
сүре бастадық, қоғам орнатуда жаңаша, азаматтық қоғам құру жоспарға алынды.
Осы тұстары автор 1990-95 жылдары Қазақстан халықының әл-ауқатының
төмендегенін нақты деректер арқылы белгілеп береді. Қазақстан халқының
1990-1995 жылдар аралығында өмір сүруінің орта жасы 4,7 жылға қысқарғанын,
білім алушылар саны 33 пайызға азайғанын, жалпы өнім өндіру көлемі 7
пайызға төмендегенін атап көрсеткен [11]. Автор мақаласында Қазақстанның
дамуындағы өзекті мәселелерді атап көрсетіп, оны статистикалық нақты
мәліметтермен дәлелдей түскендігін көреміз.
Батыстағы да, шығыстағы да халықтың жағдайын, әл-ауқатын жақсартқан
жол біреу ғана болған. Әлемдік қаржы көздері мен озат технологиялардың
еркін ағылып келуіне жеке адамдар мен жекеменшік кәсіпорындар мүддесінің
жүзеге асуына мүмкіндік беретін ашық қоғам орнату; өнімнің, қызметтің
бағасы мен сапасын, мөлшері мен бағытын өзін-өзі реттеп отыратын, барша
өндірісті үнемі жетілуге, ілгері жылжуға мәжбүр ететін нарық заңдарына
көшу; барлық адамдарға бірдей құқық беретін, олардың ашық бәсекелесе алуына
жағдай туғызатын саяси-әлеуметтік мәселелердің бейбіт жолмен қамтамасыз
ететін демократия принциптерін қабылау екендігіне қазіргі таңда әрбір
қазақстандық қарсы шықпас. Қазақстанның дамуында алғаш тәуелсіздік алған
жылдары көптеген салалардың құлдырағандығы да белгілі. Ауыл шаруашылығында,
статистикалық мәліметтерге жүгінсек, кәсіпорындар жекешелендірілгені 1991
жылы 2183 болса, 1997 жылы 77-ге дейін азайған. Ауыл халқы қалаға қарай
қоныс аударғанынан урбанизация (қала халқының қарқынды түрде көбеюі) болып,
ауылда жұмыс көздері жоққа айналды. Ауыл халқы 1996 жылы 46 пайызды құраса,
1997 жылы 35 пайызға дейін кеміді [12]. Дей келе автор мемлекетте ашық
дамыған қоғам орнату үшін ауыл шаруашылығын жоғалтпауды ұсынып отыр.
Елбасы Жолдауында Ұлттық қауіпсіздік мәселесі ұзақ мерзімді басымдық
ретінде көрсетілген. Бостандық пен тәуелсіздікті жеңіп алу жеткіліксіз,
оны табанды түрде қорғап, нығайтып, ұрпақтарға қалдыру қажет. Әрине,
болашақты бағамдаудың қисыны кез келген ішкі және сыртқы жағдайларда ұзақ
мерзімді кезеңге арналған Қазақстан саясатының стратегиялық бағыты үшін
уақыты жағынан үздіксіз болуы керек [13]. Ұлттық қауіпсіздік ұғымы саяси
қауіпсіздік, әскери қауіпсіздік, экономикалық қауіпсіздік, экологиялық
қауіпсіздік, рухани адамгершілік қауіпсіздік болып бөлінгенімен, бұлардың
тоғысар нүктесі – Адам. Болашақ отандасымыздың адамзат өркениетінің алдыңғы
легінде жүретіндей, өзге жұрт өкілдерімен терезесі тең тұрып, бәсекелесе
алатындай, ұлттың қадір-қасиетін жоғалтпайтындай орнықты дамуы бүгінгі
таңдағы басты міндетке айналды. Осы міндет оң шешімін тапса, саяси-
экономикалық қауіпсізікті қамтамасыз ете аламыз [14]. Адам тағдыры,
Қазақстан халқының мәселесі Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында
түбегейлі көрсетілгендігін дәлелдейтін М.Құлдыбаевтың мақаласы
Стратегияның түп қазығы, басты арқауы ― адам тағдыры [15] деп аталады.
Мақала жарияланған стратегиялық жоспарды халыққа түсіндіру, үгіт-насихат
түрінде жазылған деп айтуға әбден болады, яғни мақала эпистолярлық жанрда.
Эпистола сөзі грек тілінде жолдау деген мағынаны білдіреді, яғни қадың
көпшілікке, белгілі бір адресатқа арналған проблеманы көтерген баяндау
тілімен жазылатын материал [16]. Оған автордың мына бір жолдары дәлел:
Президент Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауын Қазақстанның 2030 жылға
дейінгі даму жолдарын, негізгі бағыт-бағдарын айқындайтын және келешекке
жол сілтейтін тарихи құжат деп бағалауға болады. Түсіне білген адамға
Қазақстан халқына Жолдау кездейсоқ құбылыс емес, әлемдік өркениетті елдер
мен қазақ халқының сан ғасырлық өсіп-өркендеу тәжірибесіне сүйене отырып
жасалған айқын бағдарлама [17]. Стратегиялық бағдарламаның саяси,
экономикалық, әлеуметтік дамуда атқарар шаруасы, алға қойған мақсаты жоғары
болғандығы ― адам тағдырының қауіпсіздігі үшін. Бұл мақсатта, әрине,
Егемен Қазақстан газетінде көптеген материалдар жарияланды.
Қазақстан тек ХХ ғасырдың аяғында ғана өз тәуелсіздігін алды. Ұзақ
жылдарға созылған қиын кезеңдерден кейін өзіміздің мемлекетіміздің жарқын
болашағын өз қолымызбен орнатуға мүмкіндік алдық. Біздің бірқатар мәдениет
қайраткерлеріміз бірлігімізді нықтап, бекемдей түсетін ұлттық идея
мәселесін қозғап жүр. Біздің қандай мемлекет құрып жатқанымыз оған таңдап
алған жолымыз айқын. Демократиялық ел болуға бағыт ұстанғанда мемлекеттік
саясат көп ретте күштеумен емес, құқықтық өлшеміне сәйкес болумен
көрсетіледі. Қазақстандағы құрудағы жалпы ортақ мақсат-мұратқа
ынтымақтастық білдіріп, ынта-ықылас таныту керек. Барлық мәселе Қазақ
елінің әрбір азаматының барлығымызға қатысты ел тірлігінің игілігі үшін
үлес қосуды талап етеді. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында:
Бүгінгі таңда басымыздан кешіп отырған қиын жағдайлар біздің күш-қуатымыз
бен үміттен айырмауға тиіс. Перспективаларымызды айқын ұғыну, жолымызда
тұрған қиындықтар мен қауіп-қатерді бүкпесіз түсіндіру біздің қоғамымыздың
барша азаматтардың осынау ортақ міндетті шешу үшін жұмылдыруға
жәрдемдеседі [18] деп атап көрсетуі жайдан-жай емес. Қазақстан-2030
стратегиясында азаматтардың жеке белсенділігіне ортақ дәулетті іске
жұмылуына жәрдем жасау және үкіметтің іс-қимыл шаралары айқындалған. Қазақ
елінің әлемдік аренада дамушы мемлекеттер қатарынан дамыған елдердің
қатарына қосылуы үшін, саясатта білімдарлықты таныту үшін Қазақстан
азаматтары құқықтық сауаттылығы маңызды. Алдымен бізің елдегі қабылданып
отырған заңдардың азаматтардың мүддесі үшін және Конституцияның негізінде
қабылданып отырғандығын тәжірибеде көз жеткізіп отырмыз.
Егемен Қазақстан газетінің бұдан он жыл бұрынғы сандарында алғаш
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы жарияланғаннан-ақ оның құрылысы
және орындалу жолдары жайында мақалалар жарияланып отырғандығы белгілі. Осы
Жолдауды – Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасын талдауда басылым
бетінде Т.Әбішевтың Даму стратегиясының құқықтық маңызы [19] атты
материалы жарияланды. Автор мақаласында стратегияның Қазақстанның негізгі
Заңы – Конституцияның нормалары мен принциптерін (қоғамдық татулық пен
саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму,
қазақстандық патриотизм және мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін
демократиялық жолмен шешу) басшылыққа ала отырып жасалғанын, дүние
жүзіндегі дамыған мемлекеттердің әлеуметтік-экономикалық саясатына терең
талдау жасалғанын баса көрсеткен. Нәтижесінде ғасырлар тоғысында дүниеге
келген қазақстандықтардың тұрақты даму стратегиясы еліміздің халықаралық
аренада беделін арттырып, шетел мемлекеттерімен әр саладағы өзара тиімді
байланыстарды нығайта түскендігін жеткізген. Мақала эпистолярлық жанрда,
яғни қалың бұқараға түсіндіру, үгіт-насихаттық мақсатта жазылған.
Бізге керегі беделге салып, белден басу емес, ежелгі рух
еркіндігінің асыл дәстүрі – демократияны дамыту [20] деп аталатын
О.Жарқынбекұлының мақаласына зер салайық. Бұл жарияланған мақала да үгіт-
насихаттық негізде, эпистолярлық жанрда жазылған. Автор мақаласында
Елбасының Жолдаулары мен Үкіметтің қабылдаған түрлі саланы дамыту
реформаларының барлығы Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының
негізінде жасалғанын халыққа жеткізген. Осы атқарылар шаруаны бүкіл ел
болып, бірлікте орындап, демократия үлгісін жасау керек деген ұсыныс
білдірген. Бұқаралық ақпарат құралдырын, Үкіметтік емес ұйымдарды, жеке
кәсіпкерлікті дамыту, олардың беделін, саны мен сапасын көтеру керектігі
жайында мәселе көтерген.
Қай портқа бет алғанын білмейтін кеменің желі оңынан тумайды деп
Сенека айтқан екен. Осы секілді еліміздің даму жолында Қазақстан-2030
стратегиялық бағдарламасына жолдан тайдырмайтын бағдаршам деген баға
беріліп, оның орындалу жағдайын көрсететін мақалалар жарияланған.
Солардың бірі Б.Кенжиннің Ел ертеңі бүгіннен басталады [21] деп
аталатын мақалаы стратегиялық бағдарлама арнасында жүргізіліп жатқан
жұмыстардың халыққа берілген есебі деп айтуға әбден болады. Хабарлама
жанрларының ішінде қоғамдық, әлеуметтік мәселелер сөз болған жиындардан,
жиналыстардан, басқосулардан жазылатын хабарды есеп деп атаймыз [22].
Материал есеп жанрында жазылған. Нақты айтсақ, Қазақстанның бірінші
кезектегі стратегиялық басымдығы ұлттық қауіпсіздік болса, үкімет бұл
міндеттің оңтайлы шешімін үнемі іздестіру үстінде. Осы мақсатта Шанхайлық
бестік туралы айтпай кетуге болмайды. Қазақстан, Ресей, Қытай, Тәжікстан
елдері сыртқы саясатының қатынастарының сапасын білдіретін Шанхай келісімі
жақсы нәтиже көрсетіп отырғандығын, Ресей Федерациясымен тиімді қарым-
қатынас орнату бағытында едәуір ілгерілеу болғандығы жайында және Америка
құрама штаттары (АҚШ), Жапония, Батыс елдерімен стратегиялық байланыстың
дами түскендігі туралы жазған.
Стратегияда ұлттық қауіпсіздік қоғамдық-саяси мақсатта ұзақ мерзімді
бірінші орынды басымдық ретінде айқын көрсетілсе, жоғарыда аталған мақалада
ұлттық қауіпсіздік деңгейіне мықты демографиялық және көші-қон мәселесінің
де жетіп отырғандығын хабарлайды. Халық санының артуы үшін әлуеметтік
көмектің жасалынуы, оның ішінде көп балалы отбасыларға үкімет тарапынан
көмек беріліп жатқандығы жайында да есеп берген. Сонымен қатар халық
санының артуы үшін көші-қон мәселесінің де тигізер пайда-зиянын ашып
көрсеткен. 1991 жылдан 2000 жылға дейін алыс, жақын шет мемлекеттерден,
оның ішінде Монғолия мен Қытайдан 43003 отбасы немесе 181402 қандасымыз
атамекеніне оралғандығы жайында хабар береді. Үкімет тарапынан қолдау
көрсетіліп, бюджет есебінен тұрғын үй үшін қаржы бөлініп, оралмандардың
басым бөлігі баспанамен қамтамасыз етілгендігі жөнінде есеп берген.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының орындалу барысындағы
атқарылған жұмыстарға тоқталып өткен, яғни есеп жанрында жарияланған
материал Қ.Келімбетовтың Шығар биігіңді болжасаң, жол азабынан
қорықпайсың [23] деген тақырыптағы мақаласы. Мұнда автор Қазақстан-2030
стратегиялық бағдарламада айқын көрсетілген жеті басымдық бойынша
атқарылған істерге жеке-жеке талдау жасаған. Ұлттық қауіпсіздік басымдығы
бойынша Қазақстан мен Қытай елінің, сондай-ақ Ресей Федерациясымен көршілес
қарым-қатынастарды нығайту мақсатында маңызды қадамдар жасалғандығын,
Қазақстанда әскери доктрина және ұлттық қауіпсіздік стратегиялық реформасы
қабылданғанын, діни эктремизмге қарсы арнайы комиссия мен есірткі бизнесіне
қарсы күрес агенттігінің құрылғаны жөнінде есеп берген. Бұл халық игілігі
үшін, қоғам дамуы үшін атқарылған жұмыстар екендігін баса көрсеткен. Ішкі
саяси тұрақтылық пен қоғамдық топтасуы басымдығы бойынша Қазақстан Халықтар
Ассамблеясының жұмыстарының, үкіметтік емес ұйымдардың, халықаралық және
әйелдер қоғамдық ұйымдарының жұмыстары қарқынды түрде дамығандығы туралы
есеп берген. Үкіметтің қолға алып жатқан барлық істері, реформалары
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының негізінде жасалынып
жатқандығын тілге тиек еткен.
Үкіметтің және мемлекеттік органдардың атқарып жатқан шаруалары
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында көрсетілген кәсіби
мемлекеттік қызмет құру Қазақстанның ұзақ мерзімді басымдығының негізгі
мақсаты екендігін С.Қалмырзаевтың Мемлекетке қызмет ету құрметті әрі
жауапты іс [24] атты мақалада көрсетілген. Мемлекеттік басқару
органдарының толыққанды әрекет етуі, еліміздегі әлеуметтік-экономикалық
және саяси өзгерістердің ойдағыдай іске асырылуы және жедел өзгерістегі
өмірдің қалыптасып отырғаны тұрақты бейімделу үстіндегі басқару жүйесінсіз
мүмкін емес әрі тәуелсіздік алғаннан кейінгі қоғам дамуындағы оң нәтижелі
істер Заңдар мен Реформалардың, мемлекеттік басқарудың дұрыс
бағытталғанынан деген тұжырым жасаған.
Арада үш жыл өткеннен кейін басылым бетінде атқарылған істердің
есебі, оның орындалуындағы артықшылықтар мен кемшіліктер жайында да
мақалалар көптеп жариялана бастады. Е.Ертісбаевтың Іс үстіндегі стратегия
[25] атты хабарлама жанрының бірі есеп түрінде жазылған материалы осының
куәсі. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында көрсетілген әрбір
басымдық бойынша атқарылған шаруалар жайынан негізгі мәлімет беріп, оның
қоғамдағы маңыздылығы хақында сөз қозғаған.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының қоғамда орындалуының
Егемен Қазақстан газетінде көрініс табуын, әсіресе, қоғамдық, саяси
жағынан жарияланған материалдарды саралай келе, басылым бетінде көркем-
публицистикалық жанрлардан: фельетон, памфлет, очерк сынды жанрларда
жазылған материалдардың жоқтығын және де бағдарламаның орындалуы барысын
сынаған сыни мақалаларды кездестірмедік. Қоғамдық-саяси жағынан талдау
жасала отырып жарық көрген материалдар атқарылар істер мен нәтижелі
жұмыстарды халыққа таныстыру, есеп беру, не болмаса, ұғындыру, үгіттеу
мақсатында жарияланған деп айтуға әбден болады. Елбасы Н.Ә.Назарбаев бұдан
бірнеше жыл бұрын әдеттегідей журналистерге берген сұхбатында: Менің
мақсатым – қалыпты демократиялық, ашық қоғам құру. Азаматтық қоғам орнату
[26] деген болатын. Сөз бостандығына белгілі бір деңгейде шек қоймайтын
құқықтық, демократиялық қоғамда атқарылып отырған мемлекеттік шаруаларға
бұқаралық ақпарат құралдары өз пікірлерін ашық айтып, қоғамдық пікір
тудыруы керек. Қазақстан Республикасында Жас Алаш, Дат, Тасжарған,
Свобода слова, Время секілді қазақ және орыс тілдеріндегі басылымдарда
оппозициялық тұрғыдағы биліктің атқарып жатқан шаруаларын сынаған мақалалар
жарық көреді. Ашық қоғамда Елбасының бастамасымен қолға алынған Қазақстан-
2030 стратегиялық бағдарламасының орындалуына сыни мақалалар жарияланса
салыстыруға, белгілі бір нәтиже шығаруға жеңіл болар еді. Қазақ халқы
Таяқтың екі ұшы бар деп жатады. Орын алып отырған өзекті мәселелердің де
ақ-қарасы, дұрыс не бұрыс тұстары бар. Осы мәселелер Егемен Қазақстан
басылымында орын алса нұр үстіне нұр болар еді. Мақалалардың барлығы бір
ғана тұлғаның атынан жазылған. Басылым бетінде бірқатар қоғам
қайраткерлерінің, белгілі бір сала бойынша қызмет атқаратын азаматтардың
басын қосып, дөңгелек үстел өткендігі жайында және сол басқосуда көтерілген
мәселелер туралы, жалпы жиынның қалай өткендігіне баға беру мақсатындағы
мақалалар жарияланбаған. Мақалалар формасы жағынан, жанры жағынан жаңалық
пен өзгешелік жоқ екендігін байқадым. Материалдардың басым көпшілігі үгіт-
насихаттық мақсатта жазылған. Белгілі бір жерде, аймақта, қызмет саласында
бағдарламада көзделген мақсаттардан өзге де ұсыныстар болғандығы, не
болмаса, бағдарламаның орындалу барысында қателіктер мен кемшіліктер
кеткендігі жөнінде материалдар жарияланбаған. Қоғам дамуында халықтың
мінезі, қабылдауы әр түрлі. Жоғары жақта қандай бастама көтеріліп жатса да,
оған әлеуметтік топтардың кейбір өкілдері қызықпауы мүмкін. Сондықтан да
мақаланың жазылу формасын құбылтып, тақырыпты ой салатындай,
қызықтыратындай етіп қойғандары абзал. Мысалы,жоғарыда атап өткен
Қ.Келімбетовтың Шығар биігіңді болжасаң, жол азабынан қорықпайсың атты
мақаласының тақырыбына мән берелік. Тақырыбы оқырманның көзіне оттай
басылатындай, қызығушылығын арттыратындай емес. Мақаланың жарық көруінің
алдында редакциялық алқа талқылағаннан кейін ғана басуға рұқсат беретіндігі
баршамызға аян және тақырып материалдың жанрына қарай таңдалынатынын
ұмытпағанымыз жөн. Кез келген тақырып оқырманға ой салатындай, мақаланың
мәнін ашып тұратындай болуы керек.
Қазіргі кезде басылым беттерінен көркем-публицистикалық, атап
айтқанда, памфлет, фельетон, очерк жанрларында жазылған материалдарды
кездестіру мүмкін болмай кетті. Оның бір себебі ақпарат алмасу заманында
өзекті мәселелер хабарлама немесе талдамалы жанрларда жиі жазылып жатыр.
Алғаш рет қолға алынған Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасының
басылым беттерінде орындалу барысы, қоғам дамуына тигізген ықпал-әсері,
халықтың жалпы көзқарасын баспасөздің барлық жанрында көтергені дұрыс болар
еді. Қазақ халқында Сын түзелмей мін түзелмейді деген нақыл айтылған.
Қоғамдағы орын алған саяси-әлеуметтік мәселелерді уытты сатирамен, астарлы
қалжыңмен жазғанда, көркем-публицистикалық жанрлардағы материалдар баспасөз
беттерінен жиі орын алар еді.
1.2. Қазақстан Республикасының нарықтық экономика
жағдайындағы даму мәселелері
Қазақстан-2030 даму стратегиясында көзделген ең маңызды Шетел
инвестицияларының деңгейі дамыған нарықтық экономикаға негізделген
экономикалық өсу басымдығы нарықтық қатынастарға негізделген экономикалық
өсудің принципін, мемлекеттің белсенді рөл атқара отырып, экономикаға
араласуының шектеулі болуын және мемлекеттің өзі еркін экономиканың кепілі
болу керек деген қағидаларды қамтиды. Көптеген ірі сауда айналымында дамушы
мемлекет ретінде біздің еліміздің жағдайы ашық экономика мен еркін сауда
құруды талап етеді. Тұйықтық пен өз нарығын оқшаулау әрекетінен гөрі мұндай
саясат елдер мен құрлықтар арасын әлдеқайда жылдам жалғайды. Бұл мақсат
мемлекеттің белсенді рөл атқара отырып, экономикаға араласуының шектеулі
болуын, макроэкономиканы тұрақтандырудың, жеке меншік институттарды
нығайтуды, кәсіпорындарды жекешелендіруді аяқтауды, ашық экономика мен
еркін сауда құруды, шетел инвестицияларын тиісінше кепілді қорғауды,
индустриалды технологиялық стратегия қалыптастыруды, тағы басқа да маңызды
шараларды қамтиды. Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында нарықтық
экономиканы реттеп отыратын және әлеуметтік бағыты бар жаңа ұлттық
менталитет қалыптастыруға да ерекше мән берілген.
Жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшкен тұс Қазақстан
халқына оңай тиген жоқ. Барлық мәселелерді үкімет шешіп беріп, не істеу
керектігіне дейін айтылып отырғанға бойлары үйренген халық нарықтық
экономика жағдайында тығырықтан қалай шығу керектігін түсінбеді. Егемен
Қазақстан газетінде жарияланған С.Сатыбалдиннің Қазақы экономикалық
менталитет [27] деп аталатын мақаласында нарықтық экономика жағдайындағы
қазақ елінің мәселелерін ашып көрсеткен. Президенттің Қазақстан халқына
Жолдауында жаңа құндылықтар жүйесіне тез бейімделіп, болашаққа жаңаша
көзқарасы бар жас ұрпаққа сүйене отырып, бұқаралық сананы төзімділікпен
жаңартуға тиіспіз деп мақсаттарға жетудің жолдарын көрсетіп берген. Біздің
халқымыз негізінен алғанда еңбексүйгіш, оның өз Отанын сүйетін патриоттық
сезімі күшті, білімі мен әзірлік деңгейі жоғары [28],– деп баға берген
мақала авторы С.Сатыбалдин шетел тәжірибесін ешбір тексерусіз елімізге
енгізуді қателік деп көрсетеді. Әр халықтың өзіндік менталитеті, өзіндік
болмыс-бітімі, бейімделу қабілетін ескеріп барып, дамыған мемлекеттің
тәжірибесін қолдануды ұсынады. Ұлттық болмыс пен бітімді негізге алған
автордың материалы жанры жағынан эпистолярлық жанрда жазылған деп айтуға
болады. Себебі құрылысына, мазмұнына мән берер болсақ, онда жоғарғы жақта
халықтың атынан сөз сөйлеп, шешім қабылдап отырған қолында билігі,
мүмкіндігі бар жандарға арнап хат ретінде жазылғандығын байқауға болады.
Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан реформалар нарықтық экономикалық
қатынастар жүйесін қалыптастыруға бағытталған. Нарықтық қатынастардың
жоспарлы экономикадан айырмашылығы өндірісті дамытудың қозғаушы күшімен
реттеушісі ретінде бәсекеге иек артуында [29]. Бағдарлама негізінде ұлттық
экономиканы әлеуметтік бағдарлы етіп құруға бағытталып отырғандығын
дәлелдеп берген. Қазақстанның 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму
бағдарламасында: Қазақстанның шетел капиталынсыз, технологиясынсыз және
тәжірибесінсіз жедел экономикалық өрлеу мен жаңартуға қол жеткізетінін көз
алдымызға елестету қиын [30] деп көрсетілген. Еліміздің экономикасын
көтеруге және дамытуға шетел инвестициясының айтарлықтай көмегі болатынын
сезіне бастадық. Ә.Құланбайдың Экономиканы дамытуда инвестицияның орны
бөлек [31] деп аталатын мақаласында еліміздің шетел инвестициясын
пайдаланатын ТМД елдерінің ішінде алдыңғы орында тұрғандығын айтқан. 1996
жылы инвестицияның көлемі 1905,5 миллион АҚШ доллларын құраса, 1997 жылы
оның көлемі 26,2 пайызға өскендігін жеткізіп отыр. Шет мемлекттердің
тәжірибесіне сүйенсек, Қытай, Жапония, Тайвань, Оңтүстік Корея, Малайзия
секілді бірқатар шығыс елдері өз экономикасын инвестицияның көмегімен
көтергені айқын. Президент Жолдауындағы Қазақстанға тартылған
инвестициялардың көмегі мен сапасы бойынша басты орынға шығуы үшін бізге
саяси ерік-жігер мен нақты іс-қимыл қажет. Стратегиялық даму
бағдарламасында көрсеткендей, бұл мәселеде артта қалмауымыз керек [32],–
деп халыққа жалынды үн жолдайды. Қазақстанда нарықтық экономика жағдайында
халықтың әлеуметтік жағдайын жақсарту үшін, жұмыссыздықты азайту үшін,
шағын кәсіпкерлікті дамыту үшін кіші кредиттерді беру керектігін Е.Адасбаев
Кіші кредиттер үлкен істің бастамалары [33] атты мақаласында ашып
көрсетеді. Мақала қоғамда орын алып отырған өзекті мәселені көтерген. Жанры
жағынан проблемалық мақалаға жатады. Автор мақаланы жазуда оны өз ішінде
бірнеше бөлімдерге бөлген. Оқырмандардың назарын аудару үшін әр
бөлімшесінің қаріптерін ерекше қарайту тәсілін қолданған. Алғашқы
бөлімінде: Шағын кәсіпкерлікті қолдауды күшейту туралы президенттің
жарлығынан кейін елімізде шағын кәсіпорындардың саны 105-тен 121 мыңға
жетті. Жеке кәсіпкерлер саны 145,7 мыңнан 181,3 мыңға көтерілді деп
Қазақстандағы шағын кәсіпкерліктің хал-ахуалына тоқталып өткен. Елбасының
1998 жылы үкіметке берген тапырмасын жеке-жеке қарастырып, сол
тапсырмалардың орындалу жолдарын ұсынады. Шағын бизнестің табысқа жетуі
мен оның қанат жаюы қаржыландырудың мүмкіндіктеріне, ең алдымен, сыртқы
инвесторлардың капиталын тартумен байланысты екендігіне ешкім де талас
тудырмайды. Алайда кез-келген кәсіпкер қарыз алу мен оны мейлінше ұтымды
пайдалану үшін ақша операцияларының барысын бақылап отыруы тиіс [34] деген
пікірлерді келтіреді. Бұл жоспарлардың іске асырылуы Қазақстан-2030
бағдарламасының орындалуы екендігін ашық көрсетеді.
Қоғамда шағын кәсіпкерлікті дамыту арқылы ел экономикасын көтеру
керек деген пікірді білдіріп, кіші кредиттердің берілу мақсаттары мен
жолдарын қарастырып берген, Қазақстан-2030 Жолдауындағы бағыттардың
орындалу жолын ұсынған проблемалық мақала – Кіші кредиттер экономиканың
қозғаушы күшіне айналсын [35] деп аталатын А.Смағұловтың материалы. Ел
Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 стратегиялық жоспары
тарихымыздың ұзақ мерзімдік кезеңін алып отырған мемлекет пен оның
экономикасының дамуын жеделдету жөніндегі стратегиялық жоспарлардың
бағдарламасын белгілеп беруді мақсат ететіндігі айқын. Мұндай стратегияның
бастапқы кезеңіндегі мәселелердің бірі және сонымен бірге миллиондаған
қазақстандықтардың өмірлік мүдделеріне тікелей қатысты бүгінгі таңдағы
экономикалық міндет – кіші кредиттер беру арқылы шағын және орта бизнесті
дамыту. Мақала авторы Қазақстан Президентінің Жолдауына сәйкес үкімет үш
жыл ішінде заңда тыйым салынбаған кез-келген кәсіпкерлікпен шұғылдану үшін,
жан бағып, өздерінің іскерлік дағдыларын ұмытпау үшін кіші несиелердің
берілуін қамтамсыз ету керек деген ұсынысты білдіріп, үлкен мәселе
көтерген. Айналып келгенде, кіші кредиттердің саяси және экономикалық мәні
миллиондаған адамдардың өзі қалаған шаруасын қолға алуына, іскерлік
қабілеттерін дамытуына көмектесуге әкеліп саятындығын, кіші кредиттер
азаматтардың түрлі пайдалы жобаларды жүзеге асыру арқылы табыстарын
арттыруға, дағдарысты жағдайдан шығуына, сол арқылы ел экономикасына,
кәсіпкерлік арқылы жұмыссыздықтың азаюына алып келетіндігін жіті
түсіндірген. Мақала арқылы оқырман жеке кәсіпкерлікті бастауына мүмкіндік
берілудің шаралары қарастырылып жатқандығынан хабардар болатындығы айқын.
Сондықтан да мақала авторы оқырманға да, Үкіметке де ой салып отыр. Кіші
кредит ұлттық бағдарламасы қараусыз қалған құнарлы жерлерді ауылшаруашылық
айналымына қайта қосуға, жаңа жұмыс орындарын құруға, жұмыссыздықты едәуір
азайтуға және шағын экономиканы барлық жерде: ауылдық жерлерде, қалалық
аймақтарда және облыс орталықтарында да дамытуға мүмкіндік туғызатындығына
автор оқырмандардың көзін жеткізіп отыр. Жалпы Қазақстанның әрбір азаматы
нарықтық экономика жағдайына бейімделе білу керектігі жиі айтылып жатыр.
Жұмыссыздық дағдарысынан шығуға және адамдардың болашаққа деген
алаңдаушылығын туғызып, еңсесін басқан кедейшілік қатерінің ауыр жүгінен
құтылуға тиіспіз деген үлкен жауапкершілікті артып отыр.
Қазіргі бұқаралық ақпарат құралдары, оның ішінде баспасөз өкілдері
Қазақстанның дамуындағы ауылдың рөлін, оның хал-ахуалы мен жай-күйінің
келелі мәселелерін айтудай-ақ айтып жатыр. Қалам ұстаған қауымның берер
көмегі билік өкілдеріне мәселенің ақ-қарасын ашып, шешілу жолдарына ұсыныс
айту. Елді дамыту мақсатында қолға алынған шаруларды қалың бұқараға
жеткізіп, оның орындалу барысында кездесетін кедергілерден өту жолына
ұсыныс-пікірлерін білдіріп жатады. Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының жоспарында орындалуы керек маңызды шаралардың баспасөз
беттерінде түрлі жанрда, түрлі формада талқыланып, сын айтылып жатқанда
ғана ол жоспардың іске асуында қателіктер мейлінше аз болады. Қазақта
Біткен іске сыншы көп деген сөз бар. Атқарылар шаруаға дер кезіне үлес
қосу, ұсыныстар мен пікірлер білдіру ақылы ғана жақсы нәтижелі етуге
болатындығын барлығымыз білеміз
Ауылдық жерлердің экономикасын өркендетіп, ауыл тұрғындарының
әлеуметтік жағдайын жақсарту мақсатында шағын бизнеске қолдау көрсетілуі
керек деген ұсынысты Қарыз болып қалмайды ауыл. Оған қайтарымы болатын жан-
жақты көмек керек [36] деп аталатын мақала авторы Ж.Сәрсебаев ұсынып отыр.
Жекешелендіру саясатына орай, бұрынғы ұжымшарлар мен кеңшарлар таратылып,
жаңа меншік түріне көшті. Шаруақожалықтары мен фермерлер үлесін алып, өз
қабілеттеріне қарай шаруаға кірісті деп бастаған мақала авторы
ауылшаруашылығымен айналысып, жұмыссыздықты жою үшін, шаруа қожалықтарына
қолдау-көмек көрсету үшін Шығыс Қазақстан облысының Тарбағатай ауданында
Тарбағатай агроөнернкәсіптік қауымдастығын құрғандығын жеткізген.
Кәсіпкерлердің өткен форумында Елбасы Н.Ә.Назарбаев: Шағын және орта
бизнестің күрделі проблемаларының бірі – несиелік ресурстарға қол
жеткізудің қиындығы. Себебі несие алу үшін кепілге қоятын байлық жоқ деген
пікір білдірген. Сондықтан да шаруаларға несие алу тауарын қарастыруымыз
керек деп шаруа жайының өзекті мәселесін көтеріп отыр. Ауыл – асыраушымыз.
Еліміздің стратегиялық даму бағдарламасында ауыл мәселесін шешуге айрықша
мән беріліп, отырғандығы сондықтан. Ондағы: Біздің ауқымды алқаптарымыз,
ауыл шарушылығы жерлеріміз – орасан зор дәулетіміз. Көптеген өлшемдер
бойынша біз Канада мен Австралияға ұқсаспыз, бізге тек бір нәрсе – олардың
өнімділігі мен экспорттық әлеуеті жетіспейді. Бұл жерде де, тағы да, ең
бастысы – нақты және тиімді стратегия, адамдар мен капитал [37] деп
көрсетуі бекер емес. Оның астында ауыл шаруашылығын дамыту мақсатындағы
үлкен жауапкершілік жатыр.
Ауылшаруашылық өнімін өндіру, өңдеу және сақтаудың қазіргі жай-күйі
бұрынғыға қарағанда көп өзгеріске ұшыраған. Оның өзгерістерін,
артықшылықтары мен кемшіл тұстарына уақыт төреші. Ал болашақтағы қоғамның
жай-күйіні, халықтың әл-ауқатының жоғары сапалы болуын қамтамасыз ету үшін
бүгінгі күні әрекет жасауымыз керектігі де айқын. Бұқаралық ақпарат
құралдарының өкілдері басылым беттерінде, телеарналар мен радио эфирлерінде
қоғамның өзекті мәселелерін әр қырынан зерттеп, баршаға ұсынып жатады.
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауындағы,
яғни Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасындағы жоспарлардың орындалу
барысын, жолын және де оның нәтижесін, оңтайлы шешімдерін Егемен
Қазақстан басылымында жарияланған. Аталған басылым бетінде Қазақстан-
2030 стратегиялық бағдарламасының орындалуы аясында Ә.Сатыбалдиннің
Агроөнеркәсіп кешенінің қазіргі жай-күйі мен болашақ даму жолдары [38]
деп аталатын мақаласы жарық көрді. Бұл мақала жанры жағынан – проблемалық
мақала. Ауыл тұрғындарының, әсіресе, шалғай аудандардағы халықтың қалаларға
қоныс аударуының күрт өсуіне байланысты ауыл халқының саны төмендеп,
жұмыссыздық белең алғандығын, ауылшаруашылық өнімін өндіру мен өңдеу
көлемінің қысқаруына байланысты ауылдың әлеуметтік жағдайы нашарлағандығын
жеткізген автор елімізде ауыл шаруашылығын жүргізуде біртұтастықтың
жоқтығына басты назар аударған. Ауыл халқының жағдайы, ауыл шаруашылығының
дамуындағы көптеген мәселелерінің шешімін жоғарғы жақтан, яғни билік
өкілдері арқылы реттеу керектігі жайында сөз қозғаған. Автор мақаласын
іштей Баға саясаты, Салық саясаты, Несие саясаты деген тақырыптарға
бөліп, олардың әрқайсысына жеке-жеке талдау жасаған және ауыл
шаруашылығында өнім түрлерін көбейтіп, оның сапасын арттыру мақсатында
кәсіпорындар мен цехтарды жаңа техникамен қамтамасыз етуіне, жаңа құрал-
жабдықтар алынып, жаңа технологияның қолданылуы үшін қаржылай көмек
көрсетілу керектігін жеткізген.
Егемен Қазақстан газетінде Қазақстан-2030 бағдарламасы
орындалуының экономикалық даму жағынан қарастырғанда онда ауыл мәселесі,
шаруалардың жай-күйі, ауыл шаруашылығын дамыту мақсатында кіші несие беру
мен жекешелендіру ісін дамыту керек деген ұсынысты материалдар көптеп
жарияланған. Мысалы: М.рахмаонвтың Жеке меншік – нарықтық экономиканың
негізі [39] деп аталатын мақалаға назар аударайық. Ауылдық кооперативтер
мен шаруақожалықтарын жеке меншікке беру керек. Нарықтың талабымен өмір
сүру керек, ел экономикасы сонда ғана дамиды деп көрсеткен. Алайда мақалада
тағы бір назар аударарлығы Қазақстан-2030 стратегиялық даму
бағдарламасында көресетілгендей жекеше секторды дамытумен қатар мемлекеттің
маңызы зор өндіріс орындарын, кәсіпорындар мен мекемелерді өз меншігінен
шығармауды ұсынып отыр. Басылым бетінде мұндай тұрғыда жарияланған мақала
қоғамда жаңа пікір тудыру күшіне ие. Ал Т.Есіркептің Ауылдағы
жекешелендіру: түзеу үшін алдымен қателіктерді білу керек [40] атты
мақаласында республика бойынша кеңшарлар мен ауылшаруашылық кооперативтерін
жекешелендіру реформасын жүргізуде қателіктерге бой алдырмай, жіберілген
кемшіліктерді уақытында түзеп отыруды ұсынады. 1992 жылдан бері республика
көлемінде жекешелендіру жүргізілгенімен олардың экономикалық жағдайы сын
көтермейтіндігін, осы жұмыстарды Қазақстан-2030 стратегиялық
бағдарламасының негізінде атқаруға баса назар салған. Ал Б.Жанымбеттің
Басым бағыттар баяны [41] атты мақаласы хабарлама жанрларының бірі есеп
түрінде жазылған. Үкіметтің аймақтағы ауыл шаруашылығын өркендетудегі
нарықтық үлгісі тереңдете меңгеруге ықпал етуде деп ауылдағы экономикалық
реформаның жүзеге асып жатқандығы жөнінен хабар берген. 1999 жылы ауыл
экономикасын көтерудің басым бағыттарын анықтау мақсатында Қазақстан-2030
стратегиялық бағдарламасының негізінде ауыл шаруашылығын дамытудың
бағдарламасы дайындалғанын, алдағы мақсат ауыл шаруашылығын толығымен
нарықтық әдіске көшуі тиіс екендігін жеткізген.
С.Қалмырзаевтың Тиімді экономиканың негізі – жеке меншік институты
деп аталатын мақаласында 1993 жылдан бері Қазақстан экономикасына тікелей
инвестициялардың жалпы көлемі 14 миллиард АҚШ доллары болғандығы айтылған
және Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында көрсетілгендей, өз
шикізаттарымызды өз елімізде өңдейтін өнеркәсіпті дамытып, тауарлардың жаңа
түрін шығарып, оны экспортқа шығаратындай дәрежеге жету керектігіміз туралы
үлкен мәселе көтерген [42]. Жанры жағынан проблемалық мақалаға жатады.
Қоғамдағы өндіріс және экономикалық даму мәселелерін қозғаған.
Қазақстан-2030 стратегиялық бағдарламасында экономикалық өрлеудің
нақтылы, тұрлаулы және барған сайын арта түсетін экономикалық өсу ұзақ
мерзімді басымдығы көрсетілген және Энергетика ресурстары мен
Инфрақұрылым, көлік және байланыс атты басым бағыттарды көрсеткен. Қай
басымдықты алып қарасаңыз да, олардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz