Шыңғыс хан мемлекетінің нығаюына түрік тайпаларының ықпалы

Сонымен аталған мемлекеттік құрылымдардың бәрін ығыстырған және солардың тікелей мұрагері болып табылатын Монғол феодал-дық мемлекеті өмірге келген болатын. Аталған мемлекеттің негізін салушы Шыңғыс хан екенін тарих растайды . Түрік – монғол тайпаларын бір орталыққа , ауқымды империяға бағындырған ол, XIII – XIV ғасырларда қазіргі Монғолия жерінде тұрақты мемлекет орнатады. Осы мемлекеттің этно – саяси құрылымы да өте күрделі еді [ 66 , 29 б. ] . Монғол империясының солтүстік шығысындағы үлкен тайпа бұрынғысынша Жалайырлар бола берді. Олардан батыс-қа қарай Онон өзенінің бойында Тайчиуттар , олардан төменде Онон және Керулен аралығында Монғолдар , олардан оңтүстікте Татарлар ( 1202 ж. дейін өмір сүрген тайпалық бірлестік ) және оңтүстік шығыста Қоңыраттар (Хонгираттар) , олардан оңтүстік батыста Оңғұттар , ал Қарақорым атты империя астанасының айналасында Керейттер ( 1203 – 1204 ж. дейін өмір сүрген мемлекеттік бірлестік ) , олардан солтүстікте Байырғулар және шығыста Гурвандар мен Меркіттер ( 1185 ж. дейін өмір сүрген тайпалық бірлестік ) , ал Монғолдардың батысында Хамагтар жайлап жатты. Сондай- ақ , Монғол мемлекетінің Байкал көлінен батысқа қарайғы солтүстігін Ойраттар , олардан батыста Алтай жотасының бойын Наймандар мекендеді. Осыдан XIII – XIV ғасырлардағы Монғол мемлекетінің этникалық құрылымын көруге болады. Ал оның сол кездегі көршілеріне келсек, Байкал көлінің шығысында Булгачиндар , батысында Енисей қырғыздары және Дубалар , Ертіс –тен оңтүстік батысқа қарай Қарақидандар , олардан төменде Шығыс Түркістанда Ұйғырлар ( 847 – 1218 жж. өмір сүрген ) орналасқан еді. Монғол мемлекетінің оңтүстігін Таңғұт хандығы иемденіп жатты. Бұл 1031 – 1227 жж. аралығындағы мемлекеттік бірлестік болатын.
Сөйтіп , Алтай – Саян және қазіргі Монғолия территориясында көптеген Түркі және Монғол тайпалық бірлестіктері өмір сүрген еді. Бірақта , Шыңғыс ханның батысқа жаққа жылжуы Түркі тайпалары-ның орналасу аймақтарын сапалы түрде мүлде өзгертіп жібереді. Осыған орай шолу жасасақ , Монғолдарға көрші Түркі тайпалары Меркіттер тайпалық бірлестік ретінде көп кешікпей – ақ жойылып кеткен еді. Олардың қалдығы 1216 ж. қазіргі Қазақстандағы Торғай өзенінің бойында Шыңғыс ханның баласы Жошы әскерлерінің қанды қырғынына ұшырап, бытыраңқы түрде осы маңда қалып қойған болатын. Ал Монғол мемлекетінің солтүстік шығысында Керулен мен Онон өзенінің орта ағыстарын мекендеген Жалайыр-лар болса көптеген тарихи шырғалаңдардан кейін ақырында Жетісу жеріндегі кейініректе қазақты құраған Түркі тайпаларының құрамы-на келіп орныққан еді.
Бұрын тарихи деректерде Отыз татарлар деген атпен әйгілі болған Керуленнің оңтүстігіндегі ұлы даланы мекендеген Татарлар 1202 ж. Шыңғыс хан ұйымдастырған қырғыннан кейін тоз – тоз болып ыдырап , Монғолдарға қосылып кеткен еді.