Тауке ханның ішкі және сыртқы саясаты

Жоспары

1. Тауке ханның ішкі және сыртқы саясаты 2
2. Тауке ханның «Жеті жарғысы» 8
Қолданылған әдебиеттер тізімі 14

1. Тәуке ханның ішкі және сыртқы саясаты

Тәуке хан қазақ елінің қасиетті қаласы Түркістанда ақ киізге көтеріліп, бүкіл үш жүздің ханы болып сайланғаннан кейін қазақтың сол заманындағы қоғамының ішкі және сыртқы саясатына ерекше көңіл бөліп, сол кезеңнің өзінде-ақ ұлт мемлекеттілігін халықаралық деңгейге, биік дәрежеге көтеруге аянбай күш салады. Атап айтатын болсақ, Тәуке хан қазақ мемлекеттілігін нығайту үшін ең алдымен бет-бетімен ру-руға бөлінген, бір-бірімен қырылысып жатқан елінің ұлттық бірлігін сақтауға аянбай күш салады. Елдің басын біріктіру мақсатында ру басшыларының алауыздылық қимыл-әрекеттерін қолдағы бар тәсілдің бәрін қолданып, тыюды мақсат етті.
Тәуке хан ішкі саясатында қолдағы бар мүмкіншіліктерді пайдалана отырып, қайткен күнде де ру арасындағы алауыздықты тыю үшін сонымен қатар ел басқару ісін жақсартуды күн тәртібінде қойды. Бір орталықтан басқарылатын қазақ мемлекеттілігін құру үшін бірінші санатта тұрған мәселе Шыңғыс хан ұрпағынан тараған, сұлтан, төрелердің және ерекше статусқа ие болған қожалардың, қазақ қоғамындағы құқықтық жағдайларын өзгертуге ден қояды. Ондағы мақсаты мемлекеттік басқару ісіне әр ортадан шыққан қабілетті, туа біткен дарынды адамдарды тарту еді. Қазақ қоғамында Шыңғыс хан заманынан қалыптасқан дәстүр бойынша ел басқару сұлтан, төрелердің маңдайына жазылған қағида болды, Соның нәтижесінде елді билеген сұлтандар басқару ісін өнер, ақылдылық, беделдік парасатпен емес, жиі-жиі жағдайда тек тұқым қуалаған атағымен алып отыратын болған.
Тәуке хан қолдағы бар мүмкіншіліктерді пайдаланумен халықтың, ел басшыларының санасына ел арасында өзінің ақыл-парасатымен, батырлық әрекеттерімен ел басқару ісіне бейімі бар дарынды тұлғаларды тарту қажеттігін сіңіруді саясатының ең басты мақсаттарының бірі деп таныды. Салыстырып байқайтын болсақ, Тәуке ханның бұл саясаты I Петр жүргізген саясатпен ұштасады. Бұл шаралар өзінің нәтижесін де берді. Қазақ қоғамының саяси аренасына осындай саясаттың негізінде халық арасынан шыққан дарынды билер мен елдің тәуелсіздігі мен бостандығын қорғауда ерлік танытқан батырлар көтеріле бастайды. Мемлекеттік аппараттың құрамында үлкен өзгерістер болды. Атап айтатын болсақ, басқару процесіне бүрын беймәлім болған «Билер кеңесі» енгізілді. Бұл мемлекеттік орган қазақ мемлекеттілігінің саяси жүйесінде үлкен құқықтарға ие болумен қатар, ішкі, сыртқы саясатты жүргізуде орасан зор рөл атқарды. «Билер кеңесі» сайланған алқалық орган ретінде талқыланған, қаралған мәселе бойынша қайта айналып қарауды қажет етпейтін шешім қабылдау дәрежесіне дейін көтеріле алған.
«Билер кеңесі» өзінің мемлекеттік функцияларын тұрақты түрде атқарып отырды. Үш жүз рулар арасындағы шиеленісті дауларды шешуде, сепаратистік қимыл-әрекет жасаған сұлтандарды және жалпы трайболизмді тежеуде өлшеусіз рөл атқарып отырды. «Билер кеңесінің» нақтылы мәселе бойынша қаралған істерінің шешімдері заң күшіне еніп, ханның өзі оны жоққа шығара алмағандығын айта кеткен жөн. Бұл мемлекегпк органның құрамына непзінде ру, ел басшыларының (ақылгөй ақсақалдардың) жиналысында бата алған, яғни сайланған от ауыз, орақ тілді шешендер, аймаққа танымал болған беделді адамдар және ұрыстарда ерлік танытқан батырлар енген. «Ханда қырық кісінің ақылы бар» деген сөз содан қалса керек. «Билер кеңесінің» құрамына атақты Төле би, Қаз дауысты Қазыбек, Әйтеке, Досай, Едіге, Сырымбет, Қабек Даба Есейхан Жалған Ескелді, Сасық би, Байдалы, Тайкелтір, Қоқым сияқты дарынды қайраткерлер мен батырлар кірген. Бұл органның қазақ қоғамында беделінің артқаны сонша, тіпті Тәуке хан оның келісімінсіз, бекітуінсіз мемлекеттік маңызы бар шешім қабылдауға құқы болмаған. «Билер кеңесі» өзнің мемлекеттік статусы бойынша ханның билігін шектеу құқына ие болған, көшпелі қазақ қоғамының тұрмыс-тірлігіне сай қалыптасқан ұлы даланың сол кездегі парламент және ең жоғарғы сот органы ханның ішкі және сыртқы саясат мәселелері бойынша шешім қабылдауы «Билер кеңесінің» құптауын талап еткен. Бір сөзбен айтқанда, қазақ қоғамында атқарушы билік ханның қолында шоғырланған «Билер

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

2. Т. Жұмақанов, Т. Шаңбай, Б,Жұматаев. Ежелгі Қазақстан: Алматы. «Аруана» баспасы, 2002 ж.
3. Байпақов К.М. Ортағасырдағы Қазақстан. Алматы, 1998 ж.
4. Байпақов К.М. Ежелгі Қазақстан. – Алматы: «Аруана LTD», 2005.
5. Байтанаев Б.А. Ескі Испиджаб. Шымкент-Алматы, 2003 ж.
6. Жолдасбайұлы С.Ж. Жетісу тарихы (XVI – XVIII 5ғ.ғ.) (Тарихи және палеоэтнологиялық зерттеу), Алматы, 1996 ж.
7. Қазақстан тарихы. Т.1 Алматы, 1996 ж.