Тәуке хан



Жәңгірұлы Тәуке хан (1626-1718) – Қазақ хандығының ханы, Салқам Жәңгір ханның баласы. Шешесі – қалмақтың хошоуыт тайпасының билеушісі Кунделен-тайшының қызы. Мұрагерлік жолмен Қазақ хандығының билік тізгінін қолға алған кезде (1680ж.) Тәуке ел ағасы жасына келіп ақыл тоқтатқан, мемлекет ісіне араласып, мол тәжірибе жинақтаған білікті жан болатын. Сондықтан да ол таққа отырып, әке ісін алға жалғап, оның саясатын жүргізгенімен, оны жүзеге асыруға келгенде бұрынғы сүрлеумен кетпей, өзіндік жаңа жолмен жүрді. Тәукені өзге қазақ хандарынан ерекшелеп, оның шын мәнінде көреген басшы, ақылды реформатор екенін танытанын қасиеті де осы өзіндік жолмен жүруінде. Бұл ретте ол ұлы бабасы Қасым ханға қарай бейімделеді.
Тәуке ханның елі үшін сіңірген ерен еңбегі екі қырымен айрықша назар аударады. Бірі – елдің іргесін аман сақтауда сыртқы саясатты білгірлікпен жүргізіп, анталаған көп дұшпанға бел аудырмағаны. Екіншісі – елдің ішкі жағдайын реттеудегі саяси-құқықтық тәртіпті орнатуы. Ол төңірегіне топтан торай шалдырмайтын, сыртқа сыңар сабақ жіп алдырмайтын, бір ауыз сөзімен жұртты жатқызып - өргізетін, беделімен елдің бірлік-берекесін кіргізетін ақыл иелерін жинап, халқын солар арқылы басқарды, ақыл-ой, парасат үстемдігін орнатты. Тарих дерегі сол кезде Тәукенің қасында Ұлы жүз Әлібекұлы Төле, Орта жүз Келдібекұлы Қазыбек, Кіші жүз Байбекұлы Әйтеке, қырғыз Қарашораұлы Көкім, қарақалпақ Сасық би, қатаған Жайма секілді халықтың ішінен уақыттың өзі екшеп шығарған, даналық сөзімен, әділетті ісімен, қара қылды қақ жарған тура билігімен аттары бұл күнде аңызға айналған атақты билердің болғанын айтады.

Осындай алыптардың замана тынысын тамыршыдай тап басып танып, халықтың басын қосып, елдің бірлік – берекесін кетірер ішкі дау – жанжалды, барымта – сырымтаны иып, елді ынтымақта ұстау мақсатында ой тоғыстырып, бір бағытта игілікті іс-қимыл жасау арқасында Қазақ хандығының жағдайы күрт жақсарып, сыртқа айбарын асырды. Жұрт ерді ел қолдаса - береке, ханды ел қолдаса мереке екенін көрді. Сол себепті де

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:   
Тәуке хан
Жәңгірұлы Тәуке хан (1626-1718) – Қазақ хандығының ханы, Салқам Жәңгір
ханның баласы. Шешесі – қалмақтың хошоуыт тайпасының билеушісі Кунделен-
тайшының қызы. Мұрагерлік жолмен Қазақ хандығының билік тізгінін қолға
алған кезде (1680ж.) Тәуке ел ағасы жасына келіп ақыл тоқтатқан, мемлекет
ісіне араласып, мол тәжірибе жинақтаған білікті жан болатын. Сондықтан да
ол таққа отырып, әке ісін алға жалғап, оның саясатын жүргізгенімен, оны
жүзеге асыруға келгенде бұрынғы сүрлеумен кетпей, өзіндік жаңа жолмен
жүрді. Тәукені өзге қазақ хандарынан ерекшелеп, оның шын мәнінде көреген
басшы, ақылды реформатор екенін танытанын қасиеті де осы өзіндік жолмен
жүруінде. Бұл ретте ол ұлы бабасы Қасым ханға қарай бейімделеді.
Тәуке ханның елі үшін сіңірген ерен еңбегі екі қырымен айрықша назар
аударады. Бірі – елдің іргесін аман сақтауда сыртқы саясатты білгірлікпен
жүргізіп, анталаған көп дұшпанға бел аудырмағаны. Екіншісі – елдің ішкі
жағдайын реттеудегі саяси-құқықтық тәртіпті орнатуы. Ол төңірегіне топтан
торай шалдырмайтын, сыртқа сыңар сабақ жіп алдырмайтын, бір ауыз сөзімен
жұртты жатқызып - өргізетін, беделімен елдің бірлік-берекесін кіргізетін
ақыл иелерін жинап, халқын солар арқылы басқарды, ақыл-ой, парасат
үстемдігін орнатты. Тарих дерегі сол кезде Тәукенің қасында Ұлы жүз
Әлібекұлы Төле, Орта жүз Келдібекұлы Қазыбек, Кіші жүз Байбекұлы Әйтеке,
қырғыз Қарашораұлы Көкім, қарақалпақ Сасық би, қатаған Жайма секілді
халықтың ішінен уақыттың өзі екшеп шығарған, даналық сөзімен, әділетті
ісімен, қара қылды қақ жарған тура билігімен аттары бұл күнде аңызға
айналған атақты билердің болғанын айтады.

Осындай алыптардың замана тынысын тамыршыдай тап басып танып, халықтың
басын қосып, елдің бірлік – берекесін кетірер ішкі дау – жанжалды, барымта
– сырымтаны иып, елді ынтымақта ұстау мақсатында ой тоғыстырып, бір бағытта
игілікті іс-қимыл жасау арқасында Қазақ хандығының жағдайы күрт жақсарып,
сыртқа айбарын асырды. Жұрт ерді ел қолдаса - береке, ханды ел қолдаса
мереке екенін көрді. Сол себепті де Тәуке хан ел билеген кез - халық есінде
 қой үстіне бозторғай жұмыртқалаған тыныш берекелі заман болып қалды.
Бірақ, бұл, әрине ол кезде ешқандай шапқыншылық болған жоқ, бірыңғай
бейбіт күн туып, қазақ халқы сыртқы жаудан қаймықпай алаңсыз ғұмыр кешті
дегенді білдірмесе керек. Керісінше, Тәукенің кезінде қалмақтармен қақтығыс
жиілей түспесе, кеміген жоқ. Сонау 1681 жылғы қалмақтың қоңтайшысы Галдан
Бошоктудың қалың қолмен Шу өзенінің бойына жетіп, Сайрам қаласын
қоршағаннан басталған шабуылдар легі кейін оның немересі Цеван Рабтан билік
басына келген кезде де толастаған емес. Ұсақ қақтығыстарды есептемегеннің
өзінде 1711-1712, 1714, 1717 жылдары қазақ пен қалмақ арасында ірі
соғыстардың болғаны белгілі. Бұл арада мәселе елдің өз ішінде тыныштық
орнауында, халық арасында ырыс қазығы - ынтымақтың берік қағылып,
ағайынаралық алауыздықтың жойылуында, осыған ұйытқы болған ел басшысының
төңірегіне халықтың ақыл-ойының жоғары көтеруінде. Сондықтан тарихшылар
Тәукені Қазақ ордасының Ликургі деп бағалайды.
Тәуке ханның тұсында тұрақты мемлекеттік органдар: хан кеңесі, билер
кеңесі жұмыс істеп, жыл сайын үш жүздің шонжарларының съезін өткізу
қалыптасты. Тарихқа Жеті жарғы деген атпен енген Тәуке ханның заңдарын
зерттеушілер қазақтардың бұған дейінгі қолданылып келген әдеттегі құқық
нормаларының бір жүйеге келтіріліп, толықтырылған нұсқасы деп қабылдайды.
Тәуке хан билік басында өте ұзақ, әбден қартайып, қаусаған шал болғанша
отырып, 1718 жылы өз ажалынан қайтыс болды.
17 ғасырдың соңы мен 18 ғасырдың басында Қазақ елін әйгілі Әз-Тәуке
басқарды. Бірақ оның билікке қай жылы келгені жайлы нақты дерек жоқ. Кейбір
тарихшылар: ол әкесі Жәңгір хан 1652 жылы қайтыс болған соң, тақ мұрагері
ретінде бірден хан болды- десе, кей ғалымдар оның билігі 1680 жылдан
басталады деген пікірде. Демек арадағы 8 жылда Қазақ хандығын кім басқарды
деген сауал туындайды.
80 жылдары Тәукенің хан болып көтерілгеніне дейінгі аралық, былайша
айтқанда 1650-1680 аралығында қазақ хандығында кім хан болды деген сұраққа
жауап бере алмай отырмыз.
Жәңгір қайтыс болғаннан кейін кім таққа отырғаны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Тәуке хан кезіндегі Қазақ хандығы
Тәуке хан тұсындағы Қазақ хандығын басқару жүйесі
Тәуке хан және оның билік құрған жылдары
Тәуке хан және оның ішкі сыртқы саясаты
Тәуке ханның Жеті жарғысы, ішкі және сыртқы саясаты
Тәуке хан тұсындағы қазақ хандығының көрші елдермен қарым-қатынасы
Тауке ханның ішкі және сыртқы саясаты
Әдепте қазақ хандары хақында мәселе көтергенде біз негізінде
Тәуке хан тұсындағы Қазақ хандығының ішкі жағдайы
Әз Тәуке Хан (1626-1718)
Пәндер