Қазақстан Республикасындағы банк қызметтері
Жоспар :
Кіріспе.
2 –6
1 –тарау. Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының Қазақстан
Республикасындағы Банктік жүйедегі маңыздылығы мен орны.
1. Қазақстан Халық Банкі Акционерлік
Қоғамының пайда болуы мен тарихы. 7-10
2. Қазақстан Халық Банкі Акционерлік
Қоғамының ұйымдастырушылық және басқару
органдары 10-
12
1.3 Банк секторындағы бәсеке 12-15
1.4 Банк қызметтерінің классификациясы 15-22
2-тарау.Қазақстандағы коммерциялық банктерінің қызметтерін ұсынудағы
тәжірибелеріндегі талдау.
2.1 Қазіргі кездегі депозиттік нарық 22-37
2.2 Банктің несие қызметін талдау 37-46
2.3 Банк карточкаларының қызмет ету
ерекшеліктері 46-
48
3-тарау Қазақстан Республикасындағы Банк қызметіндегі даму перспективалары
мен мәселелері.
3.1 Жаңа қызметтерді ендіру мәселелері 49-50
3.2 Банк қызметіндегі нарықта пайда болатын
мәселелерді шешу жолдары 51-57
Қорытынды 58-59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 60
Кіріспе
Банк дегеніміз – ақша құралдарын таратуға және
қайтарылымдылық, төлемділік , жеделділік шартымен тарату үлесін жүзеге
асыру үшін құрылған мекеме болып табылады . Банктер ақша салымдарын
қабылдап, таратады, несиені беріп, кассалық қызметпен қатар, әртүрлі
қызмет көрсетеді.. Бұл операциялар теңгемен де, шетел валютасымен де
жүргізілуі мүмкін. Сонымен қатар банктер материалдық құндылықтар мен сауда
жасап оны өндіру қызметіне тыйым салады. Қазақстан Республикасының банк
жүйесі соңғы жылдары қайта құру үрдісінде банк қызметіндегі халықаралық
стандартқа көшті. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының банктер өз
клиенттері есебінен кассалық қызмет, несиелеу, түрлі халықаралық операция,
бағалы қағаздар келісімі, депозиттерді тарату, құжаттарды сейфте сақтау
және тағы басқа қызметтер көрсетеді.
Басқа мемлекеттер сияқты Қазақстан Республикасының банк мемелекеттік
міндеттемеге жауап бермейді, ал мемлекет бөлек міндеттемесіне жауап
бермейді, тек заңда қарастырылған жағдай туындаса, жауап береді.
1997жылдың ортасына дейін инвестициялық банктер Қазақстан Республикасында
қандай да бір болмасын даму болған жоқ. 11- шілде 1997 жылда Қазақстан
Республикасының Банк қызметі бойынша Қазақстан Республикасының заң
актілеріне кейбір өзгерістер, қосымшалар еңгізу заңында инвестициялық
банк қызметіне өзгерістер еңгізілді. Еңгізілген өзгерістер банктерді
депозиттік және инвестициялық деп бөлуді кескіндетіп, нәтижесінде
германдық модель деп аталатын әмбебап мекеме болып табылатын банктерге
айналды . Банк жүйесі екі блоктан құралады.Біріншісі – Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі , екіншісі – нарықтық инфрақұрылым кезеңді
басымдылық дамуға бағытталған коммерциялық банктер.
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың бөлінбес маңызды құрылымының
бірі болып табылады. Банктер қаржылық делдалдар бола отырып, шаруашылық
органдарының капиталдарын , халық жинағы және тағы басқа бос ақша
құралдарын таратады. Сонымен қатар , оны қарыз алушыларға (заемщиктер)
уақытша пайдалануға беріп, ақша есеп жүйесін жүргізіп, басқа да көптеген
экономикалық қызметтер көрсетіп, қоғамдық өнімнің айналымы мен өндіріс
тиімділігіне ықпалын тигізеді.
Елдегі жүргізіліп жатқан экономикалық реформа банк ісінің дамуына
жаңа кезең ашып отыр. Нарыққа көшу жағдайында ерекше өзекті мәселе банк
дамуының перспективтік мәселелеріне аударылып отыр. Алға қойған
міндеттердің шешімі Қазақстан Республикасының және басқа да шетел
банктерінің құрылымының тәжірибелік негізін зерттеу, сонымен қатар
тәжірибеде тиімді , прогрессивті нысандар мен әдістерді ендіру болып
табылады.Бұл зерттеліп отырған жұмыстың көкейкесті мәселесі болып
табылады.Соңғы жылдары қаржы нарығының құрылымының қарқынды даму үрдісі
жүрілуде – яғни , ақша нарығы және капитал нарығы . Соңғысының дамуы өзара
байланысты жинақ мобилизациясы мен құралдарды инвестициялау үрдісін
жетілдірусіз мүмкін емес. Жинақ- табыс пен тұтылу арасындағы айырмашылықты
көрсетеді.
Инвестициялар – пайда алу мақсатында құралдарды салу болып табылады.
Инвестициялау нысандары әртүрлі болуы мүмкін: өндіріске құралдарды салу -
тікелей және жинақ құралдарды иеленушілер мен салынған құралдар өндіріс
дамуына және экономиканың сауығуына әсер ететін фактор болуы керек. Банк өз
қызметі үрдісінде түрлі аудитормен контакт жасайды : бәсекелестер,
клиенттер, мемлекет және тағы басқа банк пайда табу мақсаты
оптимизациялауға бағытталған субъектілермен байланыста болады. Бірақ бұл
банктің тек бір ғана мақсаты емес, сонымен қатар банктер қаржы
ресурстарының табыстылығы мен леквидиттілігінің көкейкесті жарасымдылығы,
банктер репутациясын қолдау және құруды мақсаттайды. Өз кезегінде банк
танымалдылығының жақсы репутациясы клиенттер санына әсер етеді.
Клиентурамен қарым- қатынас банк өнімдері сату-сатып алу үрдісінде пайда
болды. Оларға – несиені ұсыну, депозиттік шоттардың ашылуы, шығарылым
операциясы, бағалы қағаздарды сату – сатып алу, валюталық қатынастар,
есептеу операциясы, және сонымен қатар трасстік қызметтер бағалы заттарды
сақтау және тағы басқа жатады. Кең клиентурамен банк операцияларын жасау
әлемдегі барлық елдегі дамыған несие жүйесін иеленген қазіргі банк
қызметінің маңызды ерекшелігі болып табылады. Қазақстан Республикасының
алдағы коммерциялық банктер ректабильдігін көтеру үшін бәсекеге
қабілеттілігін арттыру үшін, табыс базасын кеңейту үшін клиенттерге
қызметтер мен кең операциялар орындауға ұмтылады. Банк операцияларының
тиімді екенділігі ішкі жинақтарды мобилизациялауға ықпал етуі керек. Банк
қызметтеріндегі бәсекелік жағдай банк қызметінің сандық және сапалық
сипатына әсер етеді. Қарқынды дамып жатқан ақпараттық технология ғасырында
классикалық банк концепциясын пайдалану және жаңа технологияларға назар
аудармау банкроттыққа әкелуі мүмкін. Сондықтан барлық банктер жаңа
қызметтерді еңгізіп ескі технологияларды жаңартуға көп назар аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық қызметтер , банкаралық электрондық есептер
қаржы нарығын әлемдік интернет тармағында жетілдіру және тағы басқа.
Халыққа дәстүрлі банк қызметін ұсынумен қатар, қазіргі банк
институттары біздің елде электрондық қызметтер көрсетілуде. Оған
пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есептеулер, қаржы нарығын
әлемдік интернет тармағында жетілдіру жатады. Клиенттер тапсырысы бойынша
маркетингтік зерттеулер, валюталық операциялар, трасттік ақпараттық –
анықтамалық, консультациялық, қор және тағы басқа қызметтер жүргізеді.
Халыққа қызмет ететін банк рөлін белсендіру маңыздылығы аз шығындар мен
максималды тиімділікке жету банк қызметінде клиенттер қажеттілігін
қанағаттандыру жеке тұлғалардың сапасын жақсарту, банк қызмет спекторын
кеңейту және өзіндік құнды төмендету болып табылады.
Жоғарыда айтылғандар нарық жағдайына көшудегі менің дипломдық
жұмысынның мәселесі болып табылады. Бұл жұмыстың теоретикалық және
тәжірибелік негізі біздің елдегі және шетелдегі экономистер зерттеулерінің
материалдары, Қазақстан Республикасының және батыс елдеріндегі коммерциялық
банктердің жұмыстарындағы талдау үрдісіндегі материалдар , статистикалық
және переодикалық басылымдардан алынған материалдар жатады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Дипломдық жұмыстық мақсаты Қазақстан
Республикасындағы коммерциялық банктердің қызметін талдау болып табылады.
Қазақстан Республикасының депозиттік нарықтық талдауы, несиеге
қабілеттілігі банктердегі автоматтандырылған үрдістерді талдау. Банк
қызметтерінің нарығында пайда болатын мәселелерді шешу жолдары
қарастырылған.
Жұмыстың негізгі міндеті. Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес мынадай
міндеттер қойылды:
- коммерциялық банктер қызметіндегі теоретикалық аспектілерімен
танысу;
- коммерциялық банктер қызметіндегі тәжірибесіне талдау жасау және
бағалау;
- банк қызмет нарығындағы даму бағытының негізін анықтау;
- банк қызмет нарығында пайда болған мәселелерді қарастыру және оны
шешу жолдарын анықтау.
Жұмыстың методологиялық негізіне Қазақстан Республикасының Үкіметінің
заңдық және нормативтік актілері, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк
заңдарының нормативтік актілері, Қазақстан Республикасының Статистика
Агенттігінің статистикалық материалдары кіреді. Жұмыс үрдісінде жалпы
ғылыми, статистикалық және экономикалық математикалық әдістер қолданылды.
Жұмыстың тәжірибелік негізіне “Қазақстан Халық Банкі” Акционерлік
Қоғамның нормативтік және қаржылық құжаттары жатады.
1-тарау. “Қазақстан Халық Банкі”Акционерлік Қоғамының Қазақстан
Республикасындағы банктік жүйедегі маңыздылығы мен орны.
1. “Қазақстан Халық Банкі” Акционерлік Қоғамының пайда болуы
мен тарихы.
Қазақстан Республикасының банктік жүйесі екпінді инфляция кезінде,
экономикалық төмендеуі және дүние жүзілік экономика өзгеруі кезінде пайда
бола бастады. Меншікті банктердің пайда болған кезінен, 1989 жылдан бүгінгі
күнге дейін, екінші деңгейлі банктер нашар немесе тіпті экстремалды жұмыс
істейді.
Республикамыз Тәуелсіздік алғаннан кейін өзінің банктік жүйесін
құруға бет алды. 1991 жылдық қаңтарында “Қазақстан Республикасының Банк
туралы және банктік іс - әрекеті туралы” Заң қабылданды. Екі деңгейлі
банктік жүйе пайда болды, ол Қазақстанның банктік реформасының басы болды.
1991- 1993 жылдары банктердің жағдайы күрт жеңілдеді, оған
инфляция және банктік қызметтердің сұранысының жоғарылығы көмектесті –
көптеген жеке меншік кәсіп орындар пайда болды, ал оларға қызмет көрсетуге
ешкім болған жоқ. Осының бәрі банктік бумға әкелді. Банктердің саны күрт
өсті, 1993 жылы 200-ге жетті. Сол жылы мамандандырылған банктер акционерлік
банк болып ауысты және “Сбербанктің” атауы “Қазақстан Ұлттық Банкі” болды.
Сол жылдың қараша айында Республикамыздың өзінің валютасы теңге
пайда болды. Егер банк жүйесінің дамуы екіэтаптан тұрса, бірінші этабы
осымен бітті. 1994 жылдан бастап банктік нарықтағы жағдай және экономика
толығымен төмендей бастады. Көп банктердің несиелік портфелімен қиындықтары
туды. Банктердің саны күрт қысқарды. 1994 жылдың аяғында 184 банк қалды, ал
1995 жылы 130 ғана болды. Ресей мен Қазақстанның мемлекеттік емес:
“Властелины”, “МММ”, “Смагулов” сияқты тағы басқа қаржы пирамидалары жоқ
болды.
Банк жүйесінің нығайыумен өсуі үшін 1996 жылдың желтоқсанда екінші
деңгейлі банктердің халықаралық стандарттарға көшуі туралы шешім
қабылданды.
Талаптардың өсуі мен жаңа мәселелердің шешуі керектігі Қазақстан
Республикасының банк жүйесіне көп өзгерістер енгізді. Екінші деңгейлібанк
көрсеткіштерінің динамикасы бірінші таблицада көрсетілген:
Көрсеткіштер 12.95ж. 12.96ж. 12.97ж. 12.98ж. 12.99ж. 04.00ж.
1.Екінші
деңгейлі
банктердің
төленген
Уставтық
капиталы
130 115 82 53 27 5 1
млн.тг.дейін
130-500 11 11 18 24 21 19
млн.тг.
500-1300 3 4 5 13 21 19
млн.тг.
1300 млн.тг. 1 4 6 7 8 9
аса
2. Банктердің 130 101 82 71 55 48
саны
3. Филиалдар 1036 949 582 458 425 416
саны
Млрд.тенге 10,3 17,9 28,0 41,8 52,8 53,4
Олардан: Шетел 2,6 5,7 10,8 15,6 14,8
капиталы
4. Меншікті
капитал
Млрд.тенге 14,9 26,8 47,3 68,8 73,8
Млн.доллар 203,3 354,7 564,4 497,8 519,2
5.Берілген
несие
Млрд.тенге 77,5 115,9 167,4 183,2
Млн.доллар 1025,8 1383,1 1211,3 1288,8
2000 жылдың 1 мамырына Қазақстанда екінші деңгейлі банктер саны 48 болды.
Бұрынғы КСРО териториясында алғашқы жинақ кассалар Қазақстан
Халық Банкі осылардың ізбасары, 1841 жылдың 30 қазанында Ресей Императоры
I Николайдың жарлығымен пайда болған.
1914 жылы жинақ кассалардың саны 1026 орталық кассадан, 170
аудандық, 5964 пошта-телеграфтық кассалардан тұрған.
1917 жылы бұлардың саны 1,5 есе өскен. 1917 жылдың 25 қазанында
Революциядан кейін Ресейде қаржы – экономикалық кризис басталды. 1917
жылдың соңында кассалардың жұмысы тоқтатылды.
Кассалар 1922 жылдың 26 желтоқсанында Халық Коммисарлар Кеңесінің
“ССР Мемлекеттік Еңбек Жинақ Кассалары” туралы шешімінде қайта жұмысын
атқара бастады. Осы кезден оның жұмысы тоқтаған емес.
Қазіргі кезге дейін “Қазақстан Халық Банкі” Республикамыздың ең
қуатты және тұрақты банкі болып келеді.
Қазақстан Халық Банкі – Қазақстан Республикасының Банктер
Ассоциациясының мүшесі; Алматыдағы AFINEX қаржы құралдарының мүшесі;
Қазақстанның KASE фондтық биржасының мүшесі; Орта Азия фондтық биржасының
мүшесі; EURO Card Master Card және VISA халықаралық карточка жүйесінің
мүшесі. Банк құрылған кезінен бастап (1922 жылдың желтоқсаны) өзіне
шығынсыз қызмет жасап келеді.
Банктің лицензиялары:
• Теңгемен немесе шетел валютасымен банктік немесе тағы басқа операциялар
жүргізуге 27 тамыз 1998 жылы ҚҰБ берілген. (№10)
• Бағалы қағаздармен мемлекеттік бағалы қағаздар парағында брокерлік,
дилерлік жұмыс істеуге 25 сәуір 1996 жылы Ұлттық комиссиямен рұқсат
берілген. (№20030086)
• Бағалы қағаздармен кастодиальдық жұмыс істеуіне Ұлттық комиссиямен 26
желтоқсан 1997 жылы рұқсат берілді. (№20060004)
Филиладық тармақ:
“Қазақстан Халық Банктің” филиладық тармағы 16 облыстық филиалы, 165
аудандық филиалы, 1204 жинақ кассалардан, 475 валютв айырбастау пунктерінен
тұрады. Жұмысшы саны 12000-ға жуық. Банктің Қытай Халық Республикасында
өкілдігі бар.
Екі Орталық Заңгерлері бар. Алматы және Астанада, облыстық
филиалдар Республиканың облыстық орталықтарында орналасқан. Аудандық
филиалдар аудан орталықтарында орналасқан. Жинақ кассалары мен валюта
айырбастау пункттерінің тұрғын саны 3000-нан астам бүкіл жерлерде
орналасқан.
2. “Қазақстан Халық Банкі” Акционерлік
Қоғамының ұйымдастырушылық және басқару
органдары.
“Қазақстан Халық Банкі” Акционерлік Қоғамы түрінде тіркелген. Ол
заңды тұлға. Өзінің жеке балансы, банктік шоты, сотта талапкер және
жауапкер бола алады.
Банк өзінің жұмысын Қазақстан Республикасының Конститутциясы мен
Заңына сейкес істейді.
Банк есеп – кассалар бөлімін ашуға құқылы. Бір есеп – кассалары Ұлттық
Банктің рұқсатымен ашылады.
Бастықтар Кеңесінің шешімімен Банк филиал аша алады. (Қазақстан
территориясында және одан тыс). Филиалдар заңды тұлғалар емес.
Банктің жұмыс істеу мерзімі шексіз. Банктің негізгі нысына пайда алу болып
табылады.
Банк Ұлттық Банктің лицензиясымен келесі операцияларды
жүргізеді:
- заңды тұлғалардан депозит қабылдау
- жеке тұлғалардан депозит қабылдау
- шоттарды ашу және жүргізу
- кассалық операциясы
- аудару операциясы
- есептеу (клирингтік) операциялар
- сенімді (трастық) операциялар
- сейфтік операциялар
- ламбарттық операциялар
- төлем карточкаларын шығару
- валюта айырбастау
- чек кітаптарын шығару
- бағалы қағаздар парағында клирингтік операциялар
- бағалы металдармен операциялар
- вексельдермен операциялар
- гаранттық операциялар
- лизингтік операциялар
- өзінің бағалы қағаздар эмиссиясы.
Банктік органдары:
- жоғарғы орган – акционерлердің жиналысы
- басқару органы – Бастықтар Кеңесі
- орындаушы органдар – Басқарма және оның Төрағасы
- бақылау органы – Ревизиялық комиссия.
Акционерлік Кеңесі келесі сұрақтарды шешуге міндетті:
- банктің Уставына өзгерістер еңгізу
- банктің қоғамдық түрін өзгерту
- банктің жұмысын өзгерту немесе тоқтату
- революциялық комиссиясының мүшелерін таңдау
- және көптеген басқа жағдайлар.
Бастықтар Кеңесі келесі жағдайларды қарастыруға міндетті:
- банк жұмысының приоритеттік жолдарын табу
- жылдық және кезексіз Акционерлер Кеңесін жиналысқа шақыру
- Асционерлік Кеңесіне туған сұрақтар мен жағдайларды алдына шығару
- филиал ашу
- және тағы басқалары
Басқарма Председателі – банктік ең жоғарғы бастығы, Бастықтар
Кеңесінде тағайындалады, ол банкті басқарады.
Ревизиялық коммиссия – Банктің қаржы жұмысын бақылайтын орган.
Ревизиялық коммиссия жылдық қаржылық есепті міндетті түрде дұрыстығын
тексереді. Сонсоң ол Акционерлер Кеңесімен бекітіледі.
1.3 Банк секторындағы бәсеке.
Қазақстан Халық Банкінің екінші деңгейіндегі банк көрсеткіштеріне қатысты
қатаң саясатты , капитал адекваттығы, резервтер қамтылуы максималды несие
тәуекелі, бухгалтерлік есеп және ақпараттың ашықтығы болған. Коммерциялық
банктің тобы 3 категорияға бөлінеді: ірі жергілікті банктер, оған Каз
КоммерцБанк, Қазақстан Халық Банкі, Тұран Әлем Банкі, шетел Бакнтер, оған
АБН, АМРО, Қазақстан банкі және Қазақстан Республикасының Сити Банкі жатады
және жергілікті банктер. Банк пікірінше, жеткілікті ірі капитализация,
активтер көлемі, салыстырмалы қымбат емес депозиттік және диверсициондық
қызмет базасы банкке бәсекелік нарықта жақсы позицияны ұсынады. Сонымен
қатар, банк , әсіресе шетел банктері сияқты Қазақстан банк секторындағы
перспективті қатысушылар тарапынан аз емес бәсекеге ие болып отыр.
Банк - жеке және заңды тұлғалардан жинақталатын ақша ағымына
байланысты ерекше өнім өндіретін экономикалық спецификалық институт болып
табылады. Банктің басқа қаржы делдалдардан айырмашыдығы неде? Біріншіден,
қарыз мімдеттемесінің қос айырбас қызметі тән. Олар жеке қарыз
міндеттемесін үйлестіреді ол бұл негізге мобилизацияланған құралдар қарыз
міндеттемелері мен бағалы қағаздарға үйлестіріледі. Екіншіден, жеке және
заңды тұлғалар алдында белгілейтін қарыз сомасын міндетке алумен
ерекшеленеді. Үшіншіден, банктер мемлекеттер, кәсіпорындар, халықтар
арасында ақша құралдарының қозғалысын жанамалайды, сонымен қатар
пластикалық карточкалар, электрондық ақша шығарып және қызмет етуімен қатар
есептік кассалық қызмет көрсетеді. Банктер өндірушілер мен тұтынушылар
арасындағы делдел болып табылады. Сөйтіп, олар екі жақты айырбасқа
қатысады. (Оны № 1 схема бойынша көруге болады).
Тауарлар мен қызметтер
Бос ақша құралдары Несие
Тұтынушы Банк Өндіруші
Тұтынушы Банк Өндіруші
Несие Несиені өтеу
Ол кесте ақша құралдарын және оны таратуға төлемділік, жеделдік
және қайтарымдылық шартындағы ақша құралдарын тартуға байланысты банк
қызметінің негізгі түрін көрсетеді. Бірақ банк жан-жақты кәсіпорын болып
табылады және қаржылық қызмет көрсетеді. Оның байланысын осы кестеден
көруге болады:
Клиент Банк Клиент
Банк түсінігінің мәнін анықтау үшін және клиент - банк – клиент
кестесін құру, банк сияқты кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесін көрсету
үшін қажет еді. Егер материалдың өндіріс өрісіндегі қызмет қорытынды –
дайын өнім болып табылатын болса, банк өрісіндегі қызмет қорытындысы
бойынша - банк қызметі болып табылады. Қызмет дегеніміз – материалдың
заттық өнім орындалу үрдісі жаңармаса да, өндірілген өнімнің сапасы
өзгереді. Басқаша айтқанда, қызмет бұл еңбек өнімі мен нәтижесінің ерекше
түрі ретінде материалдық емес игілік. Яғни, бөлек операциясы – клиенттерге
қызмет көрсету болып табылады. Клиенттің болуы – Банк операциясы мен оның
қызметінің трансформациясын анықтайды. Банк қызметінің бағытын мұндай
трансформация негізінде көруге болады. Коммерциялық бөліктердің барлық
операциясын үш топқа бөлуге болады:
1. Пассивті (құралдарда тарту)
2. Активті (құралдарда тарту)
3.Комиссиондық, делдалдық және сенімдік (трасттік) операция
Бұл топтардың әр біреуі клиенттерді тартуға белгілі бір деңгей
дәрежеде, белгілі қызметтер үлесіне ие болады.
Банктің белгілі бір тартылған құралдары клиенттің тікелей
қатысуымен құрылады, ол банкке депозит түрінде ақша сомасын салады,
сонымен қатар жедел жинақ және басқа да салымдар бойынша құрылады.
Жоғарыда көрсетілген кестенің бірінші екеуі – яғни , клиент – банк
қарым-қатынасы қызмет көрсету үрдісінен басталады. Клиенттің ниетіне
байланысты банк, оған клиент пайдасына жеке операция жүргізіп, қызметін
ұсынады. Пассивті операциядағы клиенттің қатысу деңгейі жоғары емес. Бірақ
банкке салған ақша құралдарының рөлі банк үшін маңызды. Оның ішінде
несиеден басқа бағалы қағаздар операцияларын көрсетуге болады. Банк
операциясындағы клиент қатысатын мыналар: сенімдік және комиссионық
делдалдық операциялар. Барлық бұл операциялар Клиент- банк – клиент
кестесі жауап береді және банк қызметіндегі түсінігі жан-жақты маңызды.
Банктер клиенттер құралдарымен тарту мақсаты пайданы тікелей шығару ғана
емес, бұл құралдарды жинақтау мүмкіндігі кейін пайдалану мақсатын
орындайды.
Коммерциялық бөліктердің барлық операциясын үш топқа бөлуге болады:
1. Пассивті (құралдарда тарту)
2. Активті (құралдарда тарту)
3.Комиссиондық, делдалдық және сенімдік (трасттік) операция
Бұл топтардың әр біреуі клиенттерді тартуға белгілі бір деңгей
дәрежеде, белгілі қызметтер үлесіне ие болады.
Банктің белгілі бір тартылған құралдары клиенттің тікелей
қатысуымен құрылады, ол банкке депозит түрінде ақша сомасын салады,
сонымен қатар жедел жинақ және басқа да салымдар бойынша құрылады.
Жоғарыда көрсетілген кестенің бірінші екеуі – яғни , клиент – банк
қарым-қатынасы қызмет көрсету үрдісінен басталады. Клиенттің ниетіне
байланысты банк, оған клиент пайдасына жеке операция жүргізіп, қызметін
ұсынады. Пассивті операциядағы клиенттің қатысу деңгейі жоғары емес. Бірақ
банкке салған ақша құралдарының рөлі банк үшін маңызды. Оның ішінде
несиеден басқа бағалы қағаздар операцияларын көрсетуге болады. Банк
операциясындағы клиент қатысатын мыналар: сенімдік және комиссионық
делдалдық операциялар. Барлық бұл операциялар Клиент- банк – клиент
кестесі жауап береді және банк қызметіндегі түсінігі жан-жақты маңызды.
Банктер клиенттер құралдарымен тарту мақсаты пайданы тікелей шығару ғана
емес, бұл құралдарды жинақтау мүмкіндігі кейін пайдалану мақсатын
орындайды.
Сөйтіп, банк дегеніміз – Банк қызметін орындайтын кәсіпорын деген
қорытынды жасауға болады. Банк қызметі клиент тапсырысымен жасалатын банк
операциясы болып түсіндіріледі.
4. Банк қызметтерінің классификациясы
Банк қызметінің мәні басқа органдарға қарағанда, айрықшы нақты
қызметтерді орындаумен түсіндіріледі. Банк қызметін клиент көңілімен
банктің нақты әрекеті болып табылады. Оның айырмашылығы мен үрдісі
проценттегі айырмашылығына банк бұл қызметтер бойынша көп мөлшерде пайда
алады. Бірақ тек бұл екі қызмет шегінде банк өнімдерінің түрлі нысандары
өнделуі мүмкін.
Бүгін әмбебап банктер банк қызметтерді қамтитын кең өрісті
өнімдер ұсынуда. Сөйте тұрып басқа банктер бәсекелік басымдылықты бірлік
берік ұстауға және басып алу мақсатында нақты түрлі қызметтерді қатаң
мамандандыруға бағытталған.
Коммерциялық банктің тармағы заңды және жеке тұлғалардың бос ақша
құралдарының уақытша ұсталуының экономикалық негіздегі ақша нарығының
қалыпталуына ықпал етеді, сонымен қатар, экономикалық және халықтың қысқа
мерзімді қажеттілігін қанағаттандыруға пайдаланады. Коммерциялық банктер
көбінесе несие, есептік және қаржы операциясының барлық түрлеріне қызмет
көрсетеді. Қазақстан Республикасының банк және банк қызметтері туралы
заңға сәйкес банктер мынадай қызметтер көрсетеді :
- төлем негізіндегі депозиттерді тарту
- Клиенттер және банк корреспондент шотын жүргізу, және оларға кассалық
қызмет көрсету
- Заңды және жеке тұлғаларға қысқа және ұзақ мерзімді несиені ұсыну
- Инвестицияланып отырған құралдарды иелеріне таратушылар тапсырмасыман
капитал салуды қаржыландыру
- Жеке бағалы қағаздарды шығару (чек, вексель, аккредит, депозиттік
актификаттар, акция және тағы басқа қарыз міндеттемелері)
- төлем құжаттарын және тағы басқа бағалы қағаздарды сату , сатып алу
сақтау және тағы басқа операциялар жүргізу.
- Ақша нысанында орындауды қарастыратын үшінші тұлғалары міндеттеме ,
негіздеме және тағы басқа құжаттарды беру
- Тауарларды жеткізуді талап етудегі құқыққа иелену
- Банк операцияларында брокерлік қызмет көрсету
- Құжаттар мен клиенттердің бағалы заттарды сақтау қызметі
- Коммерциялық келісімді қаржыландыру, соның ішінде сату құқықсыз
- Клиенттердің тапсыруымен сенімдегі операциялар
- Банк қызметіне байланысты консультациялық қызмет көрсету
- Лизинг операцияларын орындау
Ұлттық банкінің арнаулы лицензиясы негізінде банктер басқа да
банк операцияларын орындай алады. Соның ішінде, соның ішінде шетел
валютасымен жұмыс істеу , халықтың ақша салымын тарту, ақшаны жіберу
қызметі ( инкассация ). Коммерциялық банктің операцияларын топтай отырып,
оның орындайтын қызметінің негізділерін құруға болады.
- Уақытша бос ақша құралдарын жинақтау
- Экономика және халықты несиелендіру
- Қолма – қол емес есепті жүргізу және ұйымдастыру
- Инвестициялық қызмет
- Клиенттерге басқа да қаржы қызметін көрсету
Банк ресурстары жеке, тартылған және элиттентелген құралдардан
құрылады. Жеке құралдарға акционерлік және резервтік капитал жатады,
сонымен қатар таратылмайтын пайда жатады.Жеке құралдар банк ресурсының аз
мөлшерін құрайды, ресурстардың негізгі бөлігі салым түрінде және
корреспонденттегі шарттар негізінде тартылады.Депозиттер барлық жедел және
жедел емес банк клиеттерінің салымы. Депозиттің екі түрі бар: сұрып алатын
салымдар және жедел салымдар.Сұрап алатын салымдар клиенттердің ағымды
шотындағы құралдар, олар кез келген уақытта талап етілуі мүмкін, оған
төмен пайызды және олар ағымды шоттарға арналған. Депозиттің екі түрі –
жедед салымдар бұл ағымдардан қарағанда, ұзақ мерзімді. Салымшыға жоғары
пайыз төленеді, банк бұл құрамдарға пайданы көрсетеді. Халықтың жинаған
тарту қазір банк жүйесіндегі маңызды операция түрі болып табылады.Бұл
операциялар көлеміне мобилизацияланған құралдар халық шаруашылығының
саласын қаржыландыруға пайдаланылады. Пассивті операцияларға басқа
банктерден алынған несиелер жұмылдырылған құралдар жатады.Операциялардың
бұл түрі қарапайым несие келісімі болып табылады.
Несие операцияларын белгілері бойынша топтауға болады.Мерзімі
бойынша қысқа мерзімді, орта және ұзақ мерзімді болады.Ссудалардың
қамтылуы бойынша бланктік және қамтылған болады.Соңғысы вексельдік тауарлық
және бағалы қағаздар үшін .Ссуадны төлемсипаты бойынша байланысты
төленетін және уақытында төленетін болады.Несие сонымен қатар пайызды алу
әдісіне байланысты болады. Несие көлемене байланысты ұсақ, орташа және ірі
болады. Соңғы жылдары лизинг және факторинг сияқты банк операциялары кең
таралып отыр.
Лизинг - бұл заттарды ұзақ мерзімге пайдалануға жалға
беру.Түрлері: жалға келісім шарт қысқа мерзімде (3 – 5ж.) жасалып,
арендатор кез келген уақытта бұза алатын оперативті лизинг; жылжымайтын
мүлік лизингі, қаржылық лизинг.Лизинг арендаторға көптеген басымдылыққа
жеткізеді, себебі, оның жеке құралдары сақтауға ықпал етеді. Факторинг
операциясына қатысушылар алғашқы кредитор және қарызданушы факторлары
жатады. Факторинг компания алғашқы кредитордан талаптар сатып алып, кейін
өзі одан киім алады. Банк операциясының келесі түрі банк қызметі болып
табылады. Банк үшін ол жарнаның маңызды бір бөлігі, банк қызметінің үш
түрі – мүлікті басқару (сенімдік және траститтік операциялары), шығарылым
операциясы, бағалы қағаздарда сатуға және таратуға және оны басқаруға
арналған , валютамен және бағалы материалдармен төлем айналымы вексель және
чек инкассациясы .Төлем айналымы клиенттер негізінде банктердің колма- қол
және қолма – қол емес төлемдерді орындауы.Соңғы кездері андеррайдинг банк
операциясы кең таралуда, яғни нарықта облигациялық қарыз және акция пакеті
элитеттен келісім негізінде орындалып, сыйақы төленетін кепілденген
тартылым.Банктер , өз операцияларын , олардың жалпы пайдасын құрайтын
операциялық табыс алады. Жалпы пайдаға жатады:
- есептік – суддалық операциялардың табысы
- бағалы қағаздарға салынған девидлестер мен проценттер
- есептік , аудару және басқа да операциялардың комиссиясы
- биржа келісімінен, ұйымдастырушыға түсетін пайда.
- Сенімдік операциялары бойынша табыстар
- Ішкі операциялардан түсетін табыстар( валюта келісімі, шетелдік несие)
Коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығында:
- бағалы қағаздар элитенті
- Бағалы қағаздар операциясы негізіндегі делдалдар
- Өз есебінен бағалы қағаздарды алатын инвестор рөлінде шыға алады.
Коммерциялық банктер шығаратан бағалы қағаздар екі негізгі топқа
бөлінеді:
- акция және облигация
- жинақ және депозиттік сертификаттар , вексельдер
Коммерциялық банктер жеке акцияларын шығара отырып, акционерлік
қоғам ретінде басым болады.Түрлі инвестиция негізінде банктің
инвестициялық портфелі құрылады, Банктің инвестициялық портфелі – банктің
активті операция неігізінде алынған бағалы қағаздар жиынтығы.Оған : ақша
нарығының құралдары , капитал нарығының инструменті, жаңа қаржы
инструменттері және тағы басқа кіреді. Ірі банктер жергілікті билік
органдар қағаздарына , жеке тұлғалар, шетел қағаздарына назар аударады.
Ұсақ банктер мемлекеттің қағаздарға негізделеді. Инвестициялық
портфельдегі табыстарға жатады:
- пайыздың төлем формасындағы кірістер
- қағаздардың капиталдық құнын көтерудегі табыстар
- инвестициялық қызмет көрсету үшін берілетін комиссия
- спрэд – дилерлік операциядағы сату және сатып алу курсындағы айырмашылық
Бағалы қағаздар мен операциядан максималдық эффект алу үшін банк
инвестициясын қарастыру керек. Пассивті және агрессивті стратегия болады.
Өз қызметінің процесінде әр кәсіп орын басқа шаруашылық субъектілер
мемлекет, банк және жұмысшылар басқа да серіптестер мен үзіліссіз
байланыста болады. Кәсіпорынның мұндай қатынастары ақша арқылы орындалады.
Ол олардың жиынтығы елдің масштабында ақша айналымын көрсетеді. Ақша
айналымы екі түрде жүргізіледі, қолма – қол ақша нысанында және қолма –
қол есептің нысанында . Қолма – қол емес есеп ақша құралдарын төлемшілер
шотынан төлеу жолымен орындалады. Қолма-қол емес есептерді пайдалану
нәтижесінде айналымдар шығымда үлкен үнемдеу болады., есептер жеңілдетіліп,
тездетіледі, ақша құралдарының сақталуы қамтамасыз етіледі. Ақша
құралдарының ұйымдастырылуы жақсарады.
Қолма-қол емес есептің негізгі формасы:
- төлем міндеттемесі
- төлем міндеттемесінің есептелуі
- төлемді талап міндеттеме
- аккредитив
- чек
- инкассалық міндеттеме
Төлем міндеттемесі қызмет етіп отырған банкпен бенефициорға белгілі
ақша сомасын аудару туралы төлемшінің міндеттемесі.Төлем міндеттемесі
акцияяларды төлемшінің өзі бөлек төлеушіге белгілі ақша сомасы почта арқылы
ақша құралдары жекелеген азаматтарға аударылатыны туралы міндеттеме.
Төлемді талап міндеттеме бенефициардың төлемшіге әкелінген өнім құнынын
құжаты, келісімдер бойынша төлемдер қызметінің талабы. Аккредитив
өткізілген тауар немесе қызмет жөніндегі белгілі соманы төлеу туралы бөлек
міндеттемесі.Чек - чек беруші банк төлеушіге белгілі соманы беруге
міндеттеген есеп құжаты.. Инкассалық міндеттеме мен бенецифиардың белгілі
ақша сомасы төлемші шотынан оның келісімінсіз атқарушы құжаттар негізінде
алып көру бенецифиар міндеттемесі. Кәсіпорындар арасындағы келсім бойынша
банкті айналып өтетін өзара қарыз сынағы жүргізіледі. Сынақ бойынша
айырмашылық сомасын банкке төлем міндеттемесі немесе чек, ұсынылады.
Ағымда ақша операциясы мен қызметтерден басқа банктер сонымен қатар
клиенттерге капиталды басқаруға кеңес береді. Клиент оның қалау мен талабы
оны орындау банк жұмысының маңызды аспектісі. Банк және оның жұмысшылары
қаржы операциясының бір ғана жағы емес, қаржы жағдайын жеңілдетудің жолын
қарастырады. Клиент банктің тең құқылы серіптесі болып табылады. Ол үшін
келісімдердің мүмкін болатын нұсқаларын айтып, тиімділігін көрсетеді.
Трасттік қызметтер бұл меншік және тағы басқа клиент иеленген
активтерді басқару операциясы. Қазіргі кезде трасситтік операциясы өте
маңызды, себебі, банк құзіретті өкіл - делдал болып табылады. Банктік
трасттік операциялары келесі түрлерге бөлінеді:
- жеке тұлғаның траситтік қызметі
- коммерциялық кәсіпорынның траситтік қызметі
- салым емес ұйымдардың траситтік қызметі.
Трасттік қызметі өсиетнамалық және өмірлік болып бөлінеді.
Өсиетнамалы трасттер меншік иесі қайтыс болғаннан кейін ғана күшіне енеді,
Өмірлік тірі болған кезде күшке ие. Өсиеттік трасттар өкіл активтерді траст
түрінде бейнелеулері таратқысы келсе құрылады. Өмірлік траст меншік құқығы
активтерге аудару үшін құрылады, яғни меншік иесі салықтардан қашуға немесе
инвестицияға байланысты күнделкті шешімдерді қабылдауға көмектеседі.
Трасттік қызметтері коммерциялық кәсіпорындармен агенттік және қамқоршы
болып бөлінеді.Банктердің траст бөлімдері іскер фирмалардың агенттері
ретінде көрінеді. Бұл коммерциялық агенттердің ниетімен бағалы қағаздарды
шығаруға, девиденттерді шығаруға байланысты .Қамқоршы операциялар
коммерциялық қағаз нарығын құруға байланысты. Банктердің траст бөлімдері
коммерциялық банктерді сатып алу есебін жүргізеді., инвестициялардың бағалы
қағаздарды шығаруды қамтамасыз етуге есептеу жүргізеді. Міндеттеме
міндеткер өз жауапкершілігіне кредитор алдында заемщиктің міндеттемесін
алуға деген келісім. Берілген келісім жазбаша түрде рәсімделеді.
Міндеттеме қазір де, болашақта да пайда болуы мүмкін талаптарды қамтамасыз
етуі мүмкін.
2-тарау. Қазақстандаға Коммерциялық банктердің
қызметін ұсынудағы тәжірибесіндегі талдау.
2.1 Қазіргі кездегі депозиттік нарық.
Қазақстан Республикасындағы депозиттік нарығы күрделі динамикалық
жүйе болып отыр, үнемі ішкі және сыртқы факторларды сезініп отырады.
Көптеген субъект ұсынысымен ол сонымен қатар Қазақстан Республикасының
экономикасында қалыптасып жатқан ағымдар айналымында айналуда. Қазақстан
республикасынығ Ұлттық Банкінің статистикалық мәліметтер негізінде және
жеке есептеу мәліметі негізінде, депозиттік нарық талдауын қарастырады. Ең
бірінші айтатын айғақ - бұл 2000 жылдың қаңтар мен қазан кезіндегі
депозиттің көлемінің өсу динамикасы. Жыл басында өсім 122, 57 млрд.
теңге (68, 5 %), номиналды жағдайда және 856, 2009 (62, 3 % ) нақты
жағдайда. Бірақ , мынадай жоғары өсімге қарамастан, көрінген жағдайда
тиімсіз кездерді де бөліп көрсетуге болады. Оған ұлттық валюта да
жинақтаудың тиімсіздігін жабу мүмкін. Жылдың бірінші жартысында ұлттық
валюта мен депозиттің салымы тіпті жоқ деп те деуге болады. ( теңгенің
девольвациясы бірінші 5 айда 3,1% құрады ), тек маусымда ғана ақырындап,
өсім деңгейін көруге болатын еді. Қарастырылып отырған кезең соңында
депозит өсімін ұлттық валютада 50, 2 % номиналды және 44, 1 % нақты
құрады. Екі жағынан экономиканы жалпы алғанда, банк секторы жеке алғандағы
долларизацияның күшею процесі . Мұның себебі, салымшыларды ұлттық
валютаның сенімді екеніне, ішкі сауда айналымының жағымды сальдосы да ,
елдегі - ұлттық банк резервтерінің өсуі дее шетел валютасындағы
депозиттердің сыйақысы ставкасының төмен екендігі де сендірмеушілк. 2002
жылдың соңғы 9 айында экономикалық өсудің жоғары қарқыны сақталды. 2002
жылдың қаңтар – тамыз айында ЖІО өсімі өткен жылмен салыстырғанда , 11,
3 пайыз болады. (2001-11, 3 % ). Өнеркәсіп өндірісінң көлемі тоғыз айда
өткен жылмен салыстырғанда, 14, 5 % құрап, 15 74, 8 млрд. теңге құрады.
Тау – кең өнеркәсібінде өсім - 19, 4 пайыз құрады, өндеуші өнеркәсіпте
өндіріс көлемі 15, 3 %-ға өсті, бұл металлургия және металлдарды өндеу
көлемінен 43%-ға жоғары . Ауылшаруашылық өнімнің жалпы көлемі қаңтар –
қыркүйек айында өткен жылмен салыстырғанда 8, 5 % құрап, 453, 2
млрд. теңге құрады.
Әлеуметтік индикаторлар. Ресми жұмыссыздық деңгейі тамыздың
санында халықтың экономикаға белсенділігінен 4 % құрады. ( 2002 ж,.тамыз
8, 4 % ). Номиналды ақша табысы халықтың әр басына шаққанда, ағымды
жылдың қаңтар- мамыр айында 49266 теңге құрап, өткен жылмен
салыстырғанда 18% көтерілді. Нақты ақша табысы 7, 7 % өсті.Негізгі
капиталға көрсеткіші жоғары сақталуда. Ағымды жылдың 9 айлық
қорытындысы бойынша негізгі капиталдың инвестиция көлемі өткен жылмен
салыстырғанда 29, 1 % өсіп, 527, 3 млрд. теңге құрады .Елдің
мемлекеттік бюджеті 2002 жылы 1 қыркүйекте профицитпен 52, 1 млрд.
теңге орындалды, бұл кезеңге ЖІО көлемінен 2, 8 % құрады. Елдегі ішкі
сауда балансының оң сальдосы соңғы сегіз айында 1, 788 млрд. АҚШ $
құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 39, 1 %- ға аз. Ішкі сауда
айналымы 10, 06 млрд. АҚШ $ құрап 16, 3%-ға өсті . Экспорт 5,
83млрд АҚШ $-ға жетіп, 2, 8 % -ға өсті. Импорт көлік және сақтандыруға
кеткен шығындарды есептегенде 4, 23 млрд.АҚШ $ мен 39, 6 %-ға өсті.
Инфляция дегеніміз -- төмендеудің тұрақты тенденциясы сақталған. Ағымды
жылдың 9 айында инфляция 3, 9 % құрады, бұл 2001 жылдың 5, 6
болатын. Валюта нарығында ағымды жылды 9 айында АҚШ $ кальектура
нарығында аса өзгеріс болған жоқ. АҚШ $ -ның биржа курсындағы динамика
тұрақты болды. $ -ға қарағанда, теңге девольвациясының деңгеиі ресми курс
бойынша қыркүйек айының соңында 2, 5 % (2001 жылы 3, 31 % ). Валюталық
операция көлемі KASE млрд АҚШ $ , ол ағымды жылдың тоғыз айындағы деңгейге
сәйкес келеді. Валюта курсындағы динамикасының маусымдық ауытқуын есептей
отырып, жыл санындағы $ курсының өсу қарқынның дамуын болжауға болады.
Өкілеттегі эксперттердің болжамы бойынша жылдың санындағы $ 150, 05
теңгеге жетуі мүмкін. Екінші деңгейдегі банктердің клиеттерінің депозиті
ағымы ағымды жылдың 8 айында 35 , 6% -ға өсіп, 395, 6 млрд теңге
құрады. Негізінен, өсім халық шотындағы қалдықтың өсуінен (84, 4 %)
туындайды, сол кезде заңды тұлғалардың депозиттері 121, 1 % -ға
көбейді. Қыркүйек басында халық депозиті 168, 9 млрд. теңгеге құрап 1,
14 млрд. АҚШ $ құрады . Шілдеде халық депозиттерінің өсіміне
капиталдарды легализациялау бойынша акция әсер етті. Оның аяғында
иеленушілер депозиттерді 55% -ға жоғары лимиттелген ақшаны аударды.Бір
айда халықтың салым көлемі 20% -ға өсіп, 163, 9 млрд . теңге құрады .
Негізінен валюталық шоттар 28, 8 %-ға өсіп, 121 млрд. теңге құрайды.
Ол кезде теңгеге дейінгі салым 0, 7 %-ға өсіп, 42, 9 млрд теңге
құрайды. Заңды тұлғалардың депозит өсімі жинақ зейнетақы қорының
депозитінің өсуінеи байланысты. Нәтижесінде жедел депозиттердің үлес
салмағы ағымды жылдың 8 айында 72% -дан 79 % -ға көтеріліп, заңды
тұлғалар депозит құрымымы 46% -дан 48% -ға өсті . Жалпы депозит
нарығындағы орташа ставкасы төмендеп отыр. Халықтың теңгемен салынған
салымдары 8 айда 16, 2 % - 15, 6 % түсті, валютамен 8, 1 % - 6, 6%
-ға төмендеді. 2002 жылы 1-қыркүйек бойынша Қазақстанда банктердің жалпы
саны 44 болды . (2002жылдың басында 48 , 2001 жылдың басында 55) ,
соның ішінде 1 банк 100% мемлекеттің қатысуымен , 15 халықаралық
банк , 16 банк шетелдіктердің қатысуымен , 12 шетел дочерний банк
құрады.
Сол уақытта валюталық депозит мүлдем басқа көріністе болды:
Бірінші жарты жылда өсім , ал екінші жарты жылда баяулау. Тамыз –қыркүйек
айларында теңге тұрақтылығының көрсеткішімен тіпті төмендеу көрінісі
туындады (0, 13% болды). Бірақ, қазанда қайтадан 14, 1 % өсім болды және
жылдың басымен салыстырғанда 82, 8% құрады.
( 79, 3 % АҚШ $ қайта есептегенде ). Шетел валютасы мен депозиттің
өсімі теңгемен салыстырғанда, 1, 9 есе өсті. Депозиттің құралдар
түріндегі банктың ресурстар базасы көп деңгейді шелел валютасы түрінде
жүргізілді, оның кәсіпорындар мен жеке тұлғалардың жұмылдырылған депозиті
жалпы көлеміндегі пайыздың жүйесі маусым айының соңында максималды жетіп,
соңғы екі жылда 56, 7 % құрады, яғни барлық көлемнің жартысынан көбі
бұл елдегі долларизация процесіне тиімсіз түрде күшеюіне әкелуі мүмкін.
Тіпті нормалары жұмылдырылған құралдар болып табылатын кәсіпорындар ұлттық
және шетел валютасын бірдей пайдалана отырып, конверттерге ,валютаға
салым салуды көздеп отыр .
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк жариялаған статистикалық
мәліметтер бойынша шетел валютасымен аударылатын депозиттер теңге
эквивалентімен 50 546 млн тенге құрады (349 млн $), ал теңгемен
салынғанда депозит санасы 48 766 млн (510,8 млн тенге ). Мұндай болмасын
ауытқу 2000жыл санындағы мәлеметтерді қоспағанда, 2001 жылы бірінші
төрт айында жоғары ликвиттелген құралдар көлемі , шетел валютасындағы
аналогтар көлемі басып , өтіп отыр. Жеке тұлғалардың депозиттер нарығы
валюта моделімен құрылады. Жеке тұлғалардың депозиттің 60,3 % өсімі
ағымды жылдағы алғашқы 5 айында Қазақстан Республикасының резиденттерінің
жинағына қатысты ұлттық валюта салымын салу. Мынадай кері динамика ұлттық
валютадағы жұмылдырылған құралдарды тартып алумен байланысты. Оның көп
бөлімі жасанды түрде теңгенің бос жүзуіне жіберілген болатын. Бөлек
жүйесінен тыс жинақталған валюта құралдарының мәселесінің масштабымен
ауырған мемлекет үшін мындай құралдардың жартысы валюта салымының өсу
динамикасына әсер етеді. Мысалы, сұрап алатын салымдар бос конверттелген
валютада басым құралады .Бірақ, теорияда , олар құралдардың сейфтік
сақтауға ғана емес, ағымды есептер жүргізуге де пайдаланылуы керек. Ұлттық
валютада сұрап алатын салымдардың үлесі соңғы мәліметпен салытырғанда 61, 8
% құрайды. Ағымды жылдағы сәуір айында ол 62.3 % болды . Бұл көрсеткіш
2000 жылдың басындағы халық жинағының салымы 92, 6 болғанымен
салыстырғанда, өте төмен болып табылады. Бұл бір-біріне ерекшеленетін
сандар 2001 жылы басынуда сұрап алынатын салымдардың көлемінің
төмендеуі 46% ( девольвацияның есептегенде және барлығы 8% ) , ал валюта
салымы 2 есе көбейді. ( Өсім 220, 1 % құрады, $-ға шаққанда 203, 0 % ).
Сұрап алатын салымдарға құралдар салу күтіліп отырған
инвестициялық пайдамен байланыстыру дұрыс емес екенін түсіне отырып, сұрап
алынатын салымның теңгедегі сынағының жағымды ставкасы кері көрсеткіші
көрсетіп отырғанын атап өту керек. Себебі, елдегі инфляция қалпынан қалып
бара жатыр. Әрине, мұндай жағдай валюталық активтерге құралдарды салу мен
шектелуі түсінікті. Сонымен қатар, атап өтсек, соңғы кезеңде сұрап
алынатын салымдар үлесіне халықтың көлемі төмендей бастады.Бұл, екі
себеппен түсіндірілуі мүмкін: Қолма-қол ақша салуға ұмтылу және жедел
депозиттерге салым сала отырып, көп пайда алу . Соңғысының дәлелі ретінде
жедел салымдарының көлемі, ағымды жылдың басында 1, 5 есе көбейгенін
айғақтауға болады( өсім 64, 4% құрады ) . Халықтың жедел салымдарға да
өсімі жылдың басында (64, 4 %) валюталық салымдарға салынуына (екі есе )
байланысты өсті (192, 2% ). Сөйтіп, Қазақстан Республикасының депозиттің
нарығының талдауына қорытынды жасаса, бұл шара қарама-қарсы тенденция
айналуына дамып отыр. Бір жағынан – бұл халықтың банк жүйесіне деген
сенімі. Бұл ұлттық банктің мақсатталған ақша несие саясатына (теңге
курсының тұрақталуы инфляция қарқының әлсіреуі халықты кепілденген депозит
жүйесін еңгізу, тағы басқа) , екіншіден бөліктер жағынан агрессиялау
депозиттік саясатының жүргізілуі олардың ішінде бәсекесіз көмеюі,
карпоративтік клиенттер үшн депозиттік секторда бөлек өнімнің көбеюі ,
және тағы басқа байланысты.
Қазақстан Халық Банкі АҚ-ның депозиттік операциясын талдау.
Қазақстан Халық Банкі Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
Қазақстан Республикасы резиденттері және резидент еместерден, заңды және
жеке тұлғалардан алынатын депозиттеріне операция жасайды. Банк оған қатысты
мүлікті, депозиттің сақталуына кепілдік береді. Соңғы жылдың тоғыз айында
клиенттердің шотындағы қалдық 20, 7 %-ға өсіп, қыркүйек айында 91 млрд.
теңге құрады. Құралдар өсімі және клиенттер депозиті жылдың басында 49,
8 % -ға өскен халықтың жедел депозиттерінің есебінен туындады. Бірақ,
жалпы алғанда, ағымды жылдың қаңтар-тамызда банк үлесі клиенттер депозиті
29,3 % -дан – 25, 9 %-ға төмендеді. Депозиттік нарықта банк
бәсекелестендің позициясы күшейді: ААҚ Тұран Әлем Банкі 18, 7 % - 23, 8
% , АҚ Қазақстан Халық Банкі 17, 9 % - 24, 1% - ға өсті .
Қатыстырылған депозиттердің сыйақы ставкасы депозит түрі мен мерзіміне
байланысты банк басқармасының ұсынысы мен банктің бақылағыш кеңесімен
белгіленді. Банк сыйақы ставкасы экономикалық жағдайға байланысты ішкі және
сыртқы нарықта қайта қарастырылады . 9 айда жеке тұлғалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе.
2 –6
1 –тарау. Қазақстан Халық Банкі Акционерлік Қоғамының Қазақстан
Республикасындағы Банктік жүйедегі маңыздылығы мен орны.
1. Қазақстан Халық Банкі Акционерлік
Қоғамының пайда болуы мен тарихы. 7-10
2. Қазақстан Халық Банкі Акционерлік
Қоғамының ұйымдастырушылық және басқару
органдары 10-
12
1.3 Банк секторындағы бәсеке 12-15
1.4 Банк қызметтерінің классификациясы 15-22
2-тарау.Қазақстандағы коммерциялық банктерінің қызметтерін ұсынудағы
тәжірибелеріндегі талдау.
2.1 Қазіргі кездегі депозиттік нарық 22-37
2.2 Банктің несие қызметін талдау 37-46
2.3 Банк карточкаларының қызмет ету
ерекшеліктері 46-
48
3-тарау Қазақстан Республикасындағы Банк қызметіндегі даму перспективалары
мен мәселелері.
3.1 Жаңа қызметтерді ендіру мәселелері 49-50
3.2 Банк қызметіндегі нарықта пайда болатын
мәселелерді шешу жолдары 51-57
Қорытынды 58-59
Қолданылған әдебиеттер тізімі 60
Кіріспе
Банк дегеніміз – ақша құралдарын таратуға және
қайтарылымдылық, төлемділік , жеделділік шартымен тарату үлесін жүзеге
асыру үшін құрылған мекеме болып табылады . Банктер ақша салымдарын
қабылдап, таратады, несиені беріп, кассалық қызметпен қатар, әртүрлі
қызмет көрсетеді.. Бұл операциялар теңгемен де, шетел валютасымен де
жүргізілуі мүмкін. Сонымен қатар банктер материалдық құндылықтар мен сауда
жасап оны өндіру қызметіне тыйым салады. Қазақстан Республикасының банк
жүйесі соңғы жылдары қайта құру үрдісінде банк қызметіндегі халықаралық
стандартқа көшті. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының банктер өз
клиенттері есебінен кассалық қызмет, несиелеу, түрлі халықаралық операция,
бағалы қағаздар келісімі, депозиттерді тарату, құжаттарды сейфте сақтау
және тағы басқа қызметтер көрсетеді.
Басқа мемлекеттер сияқты Қазақстан Республикасының банк мемелекеттік
міндеттемеге жауап бермейді, ал мемлекет бөлек міндеттемесіне жауап
бермейді, тек заңда қарастырылған жағдай туындаса, жауап береді.
1997жылдың ортасына дейін инвестициялық банктер Қазақстан Республикасында
қандай да бір болмасын даму болған жоқ. 11- шілде 1997 жылда Қазақстан
Республикасының Банк қызметі бойынша Қазақстан Республикасының заң
актілеріне кейбір өзгерістер, қосымшалар еңгізу заңында инвестициялық
банк қызметіне өзгерістер еңгізілді. Еңгізілген өзгерістер банктерді
депозиттік және инвестициялық деп бөлуді кескіндетіп, нәтижесінде
германдық модель деп аталатын әмбебап мекеме болып табылатын банктерге
айналды . Банк жүйесі екі блоктан құралады.Біріншісі – Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі , екіншісі – нарықтық инфрақұрылым кезеңді
басымдылық дамуға бағытталған коммерциялық банктер.
Банк жүйесі – нарықтық экономиканың бөлінбес маңызды құрылымының
бірі болып табылады. Банктер қаржылық делдалдар бола отырып, шаруашылық
органдарының капиталдарын , халық жинағы және тағы басқа бос ақша
құралдарын таратады. Сонымен қатар , оны қарыз алушыларға (заемщиктер)
уақытша пайдалануға беріп, ақша есеп жүйесін жүргізіп, басқа да көптеген
экономикалық қызметтер көрсетіп, қоғамдық өнімнің айналымы мен өндіріс
тиімділігіне ықпалын тигізеді.
Елдегі жүргізіліп жатқан экономикалық реформа банк ісінің дамуына
жаңа кезең ашып отыр. Нарыққа көшу жағдайында ерекше өзекті мәселе банк
дамуының перспективтік мәселелеріне аударылып отыр. Алға қойған
міндеттердің шешімі Қазақстан Республикасының және басқа да шетел
банктерінің құрылымының тәжірибелік негізін зерттеу, сонымен қатар
тәжірибеде тиімді , прогрессивті нысандар мен әдістерді ендіру болып
табылады.Бұл зерттеліп отырған жұмыстың көкейкесті мәселесі болып
табылады.Соңғы жылдары қаржы нарығының құрылымының қарқынды даму үрдісі
жүрілуде – яғни , ақша нарығы және капитал нарығы . Соңғысының дамуы өзара
байланысты жинақ мобилизациясы мен құралдарды инвестициялау үрдісін
жетілдірусіз мүмкін емес. Жинақ- табыс пен тұтылу арасындағы айырмашылықты
көрсетеді.
Инвестициялар – пайда алу мақсатында құралдарды салу болып табылады.
Инвестициялау нысандары әртүрлі болуы мүмкін: өндіріске құралдарды салу -
тікелей және жинақ құралдарды иеленушілер мен салынған құралдар өндіріс
дамуына және экономиканың сауығуына әсер ететін фактор болуы керек. Банк өз
қызметі үрдісінде түрлі аудитормен контакт жасайды : бәсекелестер,
клиенттер, мемлекет және тағы басқа банк пайда табу мақсаты
оптимизациялауға бағытталған субъектілермен байланыста болады. Бірақ бұл
банктің тек бір ғана мақсаты емес, сонымен қатар банктер қаржы
ресурстарының табыстылығы мен леквидиттілігінің көкейкесті жарасымдылығы,
банктер репутациясын қолдау және құруды мақсаттайды. Өз кезегінде банк
танымалдылығының жақсы репутациясы клиенттер санына әсер етеді.
Клиентурамен қарым- қатынас банк өнімдері сату-сатып алу үрдісінде пайда
болды. Оларға – несиені ұсыну, депозиттік шоттардың ашылуы, шығарылым
операциясы, бағалы қағаздарды сату – сатып алу, валюталық қатынастар,
есептеу операциясы, және сонымен қатар трасстік қызметтер бағалы заттарды
сақтау және тағы басқа жатады. Кең клиентурамен банк операцияларын жасау
әлемдегі барлық елдегі дамыған несие жүйесін иеленген қазіргі банк
қызметінің маңызды ерекшелігі болып табылады. Қазақстан Республикасының
алдағы коммерциялық банктер ректабильдігін көтеру үшін бәсекеге
қабілеттілігін арттыру үшін, табыс базасын кеңейту үшін клиенттерге
қызметтер мен кең операциялар орындауға ұмтылады. Банк операцияларының
тиімді екенділігі ішкі жинақтарды мобилизациялауға ықпал етуі керек. Банк
қызметтеріндегі бәсекелік жағдай банк қызметінің сандық және сапалық
сипатына әсер етеді. Қарқынды дамып жатқан ақпараттық технология ғасырында
классикалық банк концепциясын пайдалану және жаңа технологияларға назар
аудармау банкроттыққа әкелуі мүмкін. Сондықтан барлық банктер жаңа
қызметтерді еңгізіп ескі технологияларды жаңартуға көп назар аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық қызметтер , банкаралық электрондық есептер
қаржы нарығын әлемдік интернет тармағында жетілдіру және тағы басқа.
Халыққа дәстүрлі банк қызметін ұсынумен қатар, қазіргі банк
институттары біздің елде электрондық қызметтер көрсетілуде. Оған
пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есептеулер, қаржы нарығын
әлемдік интернет тармағында жетілдіру жатады. Клиенттер тапсырысы бойынша
маркетингтік зерттеулер, валюталық операциялар, трасттік ақпараттық –
анықтамалық, консультациялық, қор және тағы басқа қызметтер жүргізеді.
Халыққа қызмет ететін банк рөлін белсендіру маңыздылығы аз шығындар мен
максималды тиімділікке жету банк қызметінде клиенттер қажеттілігін
қанағаттандыру жеке тұлғалардың сапасын жақсарту, банк қызмет спекторын
кеңейту және өзіндік құнды төмендету болып табылады.
Жоғарыда айтылғандар нарық жағдайына көшудегі менің дипломдық
жұмысынның мәселесі болып табылады. Бұл жұмыстың теоретикалық және
тәжірибелік негізі біздің елдегі және шетелдегі экономистер зерттеулерінің
материалдары, Қазақстан Республикасының және батыс елдеріндегі коммерциялық
банктердің жұмыстарындағы талдау үрдісіндегі материалдар , статистикалық
және переодикалық басылымдардан алынған материалдар жатады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Дипломдық жұмыстық мақсаты Қазақстан
Республикасындағы коммерциялық банктердің қызметін талдау болып табылады.
Қазақстан Республикасының депозиттік нарықтық талдауы, несиеге
қабілеттілігі банктердегі автоматтандырылған үрдістерді талдау. Банк
қызметтерінің нарығында пайда болатын мәселелерді шешу жолдары
қарастырылған.
Жұмыстың негізгі міндеті. Дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес мынадай
міндеттер қойылды:
- коммерциялық банктер қызметіндегі теоретикалық аспектілерімен
танысу;
- коммерциялық банктер қызметіндегі тәжірибесіне талдау жасау және
бағалау;
- банк қызмет нарығындағы даму бағытының негізін анықтау;
- банк қызмет нарығында пайда болған мәселелерді қарастыру және оны
шешу жолдарын анықтау.
Жұмыстың методологиялық негізіне Қазақстан Республикасының Үкіметінің
заңдық және нормативтік актілері, Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк
заңдарының нормативтік актілері, Қазақстан Республикасының Статистика
Агенттігінің статистикалық материалдары кіреді. Жұмыс үрдісінде жалпы
ғылыми, статистикалық және экономикалық математикалық әдістер қолданылды.
Жұмыстың тәжірибелік негізіне “Қазақстан Халық Банкі” Акционерлік
Қоғамның нормативтік және қаржылық құжаттары жатады.
1-тарау. “Қазақстан Халық Банкі”Акционерлік Қоғамының Қазақстан
Республикасындағы банктік жүйедегі маңыздылығы мен орны.
1. “Қазақстан Халық Банкі” Акционерлік Қоғамының пайда болуы
мен тарихы.
Қазақстан Республикасының банктік жүйесі екпінді инфляция кезінде,
экономикалық төмендеуі және дүние жүзілік экономика өзгеруі кезінде пайда
бола бастады. Меншікті банктердің пайда болған кезінен, 1989 жылдан бүгінгі
күнге дейін, екінші деңгейлі банктер нашар немесе тіпті экстремалды жұмыс
істейді.
Республикамыз Тәуелсіздік алғаннан кейін өзінің банктік жүйесін
құруға бет алды. 1991 жылдық қаңтарында “Қазақстан Республикасының Банк
туралы және банктік іс - әрекеті туралы” Заң қабылданды. Екі деңгейлі
банктік жүйе пайда болды, ол Қазақстанның банктік реформасының басы болды.
1991- 1993 жылдары банктердің жағдайы күрт жеңілдеді, оған
инфляция және банктік қызметтердің сұранысының жоғарылығы көмектесті –
көптеген жеке меншік кәсіп орындар пайда болды, ал оларға қызмет көрсетуге
ешкім болған жоқ. Осының бәрі банктік бумға әкелді. Банктердің саны күрт
өсті, 1993 жылы 200-ге жетті. Сол жылы мамандандырылған банктер акционерлік
банк болып ауысты және “Сбербанктің” атауы “Қазақстан Ұлттық Банкі” болды.
Сол жылдың қараша айында Республикамыздың өзінің валютасы теңге
пайда болды. Егер банк жүйесінің дамуы екіэтаптан тұрса, бірінші этабы
осымен бітті. 1994 жылдан бастап банктік нарықтағы жағдай және экономика
толығымен төмендей бастады. Көп банктердің несиелік портфелімен қиындықтары
туды. Банктердің саны күрт қысқарды. 1994 жылдың аяғында 184 банк қалды, ал
1995 жылы 130 ғана болды. Ресей мен Қазақстанның мемлекеттік емес:
“Властелины”, “МММ”, “Смагулов” сияқты тағы басқа қаржы пирамидалары жоқ
болды.
Банк жүйесінің нығайыумен өсуі үшін 1996 жылдың желтоқсанда екінші
деңгейлі банктердің халықаралық стандарттарға көшуі туралы шешім
қабылданды.
Талаптардың өсуі мен жаңа мәселелердің шешуі керектігі Қазақстан
Республикасының банк жүйесіне көп өзгерістер енгізді. Екінші деңгейлібанк
көрсеткіштерінің динамикасы бірінші таблицада көрсетілген:
Көрсеткіштер 12.95ж. 12.96ж. 12.97ж. 12.98ж. 12.99ж. 04.00ж.
1.Екінші
деңгейлі
банктердің
төленген
Уставтық
капиталы
130 115 82 53 27 5 1
млн.тг.дейін
130-500 11 11 18 24 21 19
млн.тг.
500-1300 3 4 5 13 21 19
млн.тг.
1300 млн.тг. 1 4 6 7 8 9
аса
2. Банктердің 130 101 82 71 55 48
саны
3. Филиалдар 1036 949 582 458 425 416
саны
Млрд.тенге 10,3 17,9 28,0 41,8 52,8 53,4
Олардан: Шетел 2,6 5,7 10,8 15,6 14,8
капиталы
4. Меншікті
капитал
Млрд.тенге 14,9 26,8 47,3 68,8 73,8
Млн.доллар 203,3 354,7 564,4 497,8 519,2
5.Берілген
несие
Млрд.тенге 77,5 115,9 167,4 183,2
Млн.доллар 1025,8 1383,1 1211,3 1288,8
2000 жылдың 1 мамырына Қазақстанда екінші деңгейлі банктер саны 48 болды.
Бұрынғы КСРО териториясында алғашқы жинақ кассалар Қазақстан
Халық Банкі осылардың ізбасары, 1841 жылдың 30 қазанында Ресей Императоры
I Николайдың жарлығымен пайда болған.
1914 жылы жинақ кассалардың саны 1026 орталық кассадан, 170
аудандық, 5964 пошта-телеграфтық кассалардан тұрған.
1917 жылы бұлардың саны 1,5 есе өскен. 1917 жылдың 25 қазанында
Революциядан кейін Ресейде қаржы – экономикалық кризис басталды. 1917
жылдың соңында кассалардың жұмысы тоқтатылды.
Кассалар 1922 жылдың 26 желтоқсанында Халық Коммисарлар Кеңесінің
“ССР Мемлекеттік Еңбек Жинақ Кассалары” туралы шешімінде қайта жұмысын
атқара бастады. Осы кезден оның жұмысы тоқтаған емес.
Қазіргі кезге дейін “Қазақстан Халық Банкі” Республикамыздың ең
қуатты және тұрақты банкі болып келеді.
Қазақстан Халық Банкі – Қазақстан Республикасының Банктер
Ассоциациясының мүшесі; Алматыдағы AFINEX қаржы құралдарының мүшесі;
Қазақстанның KASE фондтық биржасының мүшесі; Орта Азия фондтық биржасының
мүшесі; EURO Card Master Card және VISA халықаралық карточка жүйесінің
мүшесі. Банк құрылған кезінен бастап (1922 жылдың желтоқсаны) өзіне
шығынсыз қызмет жасап келеді.
Банктің лицензиялары:
• Теңгемен немесе шетел валютасымен банктік немесе тағы басқа операциялар
жүргізуге 27 тамыз 1998 жылы ҚҰБ берілген. (№10)
• Бағалы қағаздармен мемлекеттік бағалы қағаздар парағында брокерлік,
дилерлік жұмыс істеуге 25 сәуір 1996 жылы Ұлттық комиссиямен рұқсат
берілген. (№20030086)
• Бағалы қағаздармен кастодиальдық жұмыс істеуіне Ұлттық комиссиямен 26
желтоқсан 1997 жылы рұқсат берілді. (№20060004)
Филиладық тармақ:
“Қазақстан Халық Банктің” филиладық тармағы 16 облыстық филиалы, 165
аудандық филиалы, 1204 жинақ кассалардан, 475 валютв айырбастау пунктерінен
тұрады. Жұмысшы саны 12000-ға жуық. Банктің Қытай Халық Республикасында
өкілдігі бар.
Екі Орталық Заңгерлері бар. Алматы және Астанада, облыстық
филиалдар Республиканың облыстық орталықтарында орналасқан. Аудандық
филиалдар аудан орталықтарында орналасқан. Жинақ кассалары мен валюта
айырбастау пункттерінің тұрғын саны 3000-нан астам бүкіл жерлерде
орналасқан.
2. “Қазақстан Халық Банкі” Акционерлік
Қоғамының ұйымдастырушылық және басқару
органдары.
“Қазақстан Халық Банкі” Акционерлік Қоғамы түрінде тіркелген. Ол
заңды тұлға. Өзінің жеке балансы, банктік шоты, сотта талапкер және
жауапкер бола алады.
Банк өзінің жұмысын Қазақстан Республикасының Конститутциясы мен
Заңына сейкес істейді.
Банк есеп – кассалар бөлімін ашуға құқылы. Бір есеп – кассалары Ұлттық
Банктің рұқсатымен ашылады.
Бастықтар Кеңесінің шешімімен Банк филиал аша алады. (Қазақстан
территориясында және одан тыс). Филиалдар заңды тұлғалар емес.
Банктің жұмыс істеу мерзімі шексіз. Банктің негізгі нысына пайда алу болып
табылады.
Банк Ұлттық Банктің лицензиясымен келесі операцияларды
жүргізеді:
- заңды тұлғалардан депозит қабылдау
- жеке тұлғалардан депозит қабылдау
- шоттарды ашу және жүргізу
- кассалық операциясы
- аудару операциясы
- есептеу (клирингтік) операциялар
- сенімді (трастық) операциялар
- сейфтік операциялар
- ламбарттық операциялар
- төлем карточкаларын шығару
- валюта айырбастау
- чек кітаптарын шығару
- бағалы қағаздар парағында клирингтік операциялар
- бағалы металдармен операциялар
- вексельдермен операциялар
- гаранттық операциялар
- лизингтік операциялар
- өзінің бағалы қағаздар эмиссиясы.
Банктік органдары:
- жоғарғы орган – акционерлердің жиналысы
- басқару органы – Бастықтар Кеңесі
- орындаушы органдар – Басқарма және оның Төрағасы
- бақылау органы – Ревизиялық комиссия.
Акционерлік Кеңесі келесі сұрақтарды шешуге міндетті:
- банктің Уставына өзгерістер еңгізу
- банктің қоғамдық түрін өзгерту
- банктің жұмысын өзгерту немесе тоқтату
- революциялық комиссиясының мүшелерін таңдау
- және көптеген басқа жағдайлар.
Бастықтар Кеңесі келесі жағдайларды қарастыруға міндетті:
- банк жұмысының приоритеттік жолдарын табу
- жылдық және кезексіз Акционерлер Кеңесін жиналысқа шақыру
- Асционерлік Кеңесіне туған сұрақтар мен жағдайларды алдына шығару
- филиал ашу
- және тағы басқалары
Басқарма Председателі – банктік ең жоғарғы бастығы, Бастықтар
Кеңесінде тағайындалады, ол банкті басқарады.
Ревизиялық коммиссия – Банктің қаржы жұмысын бақылайтын орган.
Ревизиялық коммиссия жылдық қаржылық есепті міндетті түрде дұрыстығын
тексереді. Сонсоң ол Акционерлер Кеңесімен бекітіледі.
1.3 Банк секторындағы бәсеке.
Қазақстан Халық Банкінің екінші деңгейіндегі банк көрсеткіштеріне қатысты
қатаң саясатты , капитал адекваттығы, резервтер қамтылуы максималды несие
тәуекелі, бухгалтерлік есеп және ақпараттың ашықтығы болған. Коммерциялық
банктің тобы 3 категорияға бөлінеді: ірі жергілікті банктер, оған Каз
КоммерцБанк, Қазақстан Халық Банкі, Тұран Әлем Банкі, шетел Бакнтер, оған
АБН, АМРО, Қазақстан банкі және Қазақстан Республикасының Сити Банкі жатады
және жергілікті банктер. Банк пікірінше, жеткілікті ірі капитализация,
активтер көлемі, салыстырмалы қымбат емес депозиттік және диверсициондық
қызмет базасы банкке бәсекелік нарықта жақсы позицияны ұсынады. Сонымен
қатар, банк , әсіресе шетел банктері сияқты Қазақстан банк секторындағы
перспективті қатысушылар тарапынан аз емес бәсекеге ие болып отыр.
Банк - жеке және заңды тұлғалардан жинақталатын ақша ағымына
байланысты ерекше өнім өндіретін экономикалық спецификалық институт болып
табылады. Банктің басқа қаржы делдалдардан айырмашыдығы неде? Біріншіден,
қарыз мімдеттемесінің қос айырбас қызметі тән. Олар жеке қарыз
міндеттемесін үйлестіреді ол бұл негізге мобилизацияланған құралдар қарыз
міндеттемелері мен бағалы қағаздарға үйлестіріледі. Екіншіден, жеке және
заңды тұлғалар алдында белгілейтін қарыз сомасын міндетке алумен
ерекшеленеді. Үшіншіден, банктер мемлекеттер, кәсіпорындар, халықтар
арасында ақша құралдарының қозғалысын жанамалайды, сонымен қатар
пластикалық карточкалар, электрондық ақша шығарып және қызмет етуімен қатар
есептік кассалық қызмет көрсетеді. Банктер өндірушілер мен тұтынушылар
арасындағы делдел болып табылады. Сөйтіп, олар екі жақты айырбасқа
қатысады. (Оны № 1 схема бойынша көруге болады).
Тауарлар мен қызметтер
Бос ақша құралдары Несие
Тұтынушы Банк Өндіруші
Тұтынушы Банк Өндіруші
Несие Несиені өтеу
Ол кесте ақша құралдарын және оны таратуға төлемділік, жеделдік
және қайтарымдылық шартындағы ақша құралдарын тартуға байланысты банк
қызметінің негізгі түрін көрсетеді. Бірақ банк жан-жақты кәсіпорын болып
табылады және қаржылық қызмет көрсетеді. Оның байланысын осы кестеден
көруге болады:
Клиент Банк Клиент
Банк түсінігінің мәнін анықтау үшін және клиент - банк – клиент
кестесін құру, банк сияқты кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесін көрсету
үшін қажет еді. Егер материалдың өндіріс өрісіндегі қызмет қорытынды –
дайын өнім болып табылатын болса, банк өрісіндегі қызмет қорытындысы
бойынша - банк қызметі болып табылады. Қызмет дегеніміз – материалдың
заттық өнім орындалу үрдісі жаңармаса да, өндірілген өнімнің сапасы
өзгереді. Басқаша айтқанда, қызмет бұл еңбек өнімі мен нәтижесінің ерекше
түрі ретінде материалдық емес игілік. Яғни, бөлек операциясы – клиенттерге
қызмет көрсету болып табылады. Клиенттің болуы – Банк операциясы мен оның
қызметінің трансформациясын анықтайды. Банк қызметінің бағытын мұндай
трансформация негізінде көруге болады. Коммерциялық бөліктердің барлық
операциясын үш топқа бөлуге болады:
1. Пассивті (құралдарда тарту)
2. Активті (құралдарда тарту)
3.Комиссиондық, делдалдық және сенімдік (трасттік) операция
Бұл топтардың әр біреуі клиенттерді тартуға белгілі бір деңгей
дәрежеде, белгілі қызметтер үлесіне ие болады.
Банктің белгілі бір тартылған құралдары клиенттің тікелей
қатысуымен құрылады, ол банкке депозит түрінде ақша сомасын салады,
сонымен қатар жедел жинақ және басқа да салымдар бойынша құрылады.
Жоғарыда көрсетілген кестенің бірінші екеуі – яғни , клиент – банк
қарым-қатынасы қызмет көрсету үрдісінен басталады. Клиенттің ниетіне
байланысты банк, оған клиент пайдасына жеке операция жүргізіп, қызметін
ұсынады. Пассивті операциядағы клиенттің қатысу деңгейі жоғары емес. Бірақ
банкке салған ақша құралдарының рөлі банк үшін маңызды. Оның ішінде
несиеден басқа бағалы қағаздар операцияларын көрсетуге болады. Банк
операциясындағы клиент қатысатын мыналар: сенімдік және комиссионық
делдалдық операциялар. Барлық бұл операциялар Клиент- банк – клиент
кестесі жауап береді және банк қызметіндегі түсінігі жан-жақты маңызды.
Банктер клиенттер құралдарымен тарту мақсаты пайданы тікелей шығару ғана
емес, бұл құралдарды жинақтау мүмкіндігі кейін пайдалану мақсатын
орындайды.
Коммерциялық бөліктердің барлық операциясын үш топқа бөлуге болады:
1. Пассивті (құралдарда тарту)
2. Активті (құралдарда тарту)
3.Комиссиондық, делдалдық және сенімдік (трасттік) операция
Бұл топтардың әр біреуі клиенттерді тартуға белгілі бір деңгей
дәрежеде, белгілі қызметтер үлесіне ие болады.
Банктің белгілі бір тартылған құралдары клиенттің тікелей
қатысуымен құрылады, ол банкке депозит түрінде ақша сомасын салады,
сонымен қатар жедел жинақ және басқа да салымдар бойынша құрылады.
Жоғарыда көрсетілген кестенің бірінші екеуі – яғни , клиент – банк
қарым-қатынасы қызмет көрсету үрдісінен басталады. Клиенттің ниетіне
байланысты банк, оған клиент пайдасына жеке операция жүргізіп, қызметін
ұсынады. Пассивті операциядағы клиенттің қатысу деңгейі жоғары емес. Бірақ
банкке салған ақша құралдарының рөлі банк үшін маңызды. Оның ішінде
несиеден басқа бағалы қағаздар операцияларын көрсетуге болады. Банк
операциясындағы клиент қатысатын мыналар: сенімдік және комиссионық
делдалдық операциялар. Барлық бұл операциялар Клиент- банк – клиент
кестесі жауап береді және банк қызметіндегі түсінігі жан-жақты маңызды.
Банктер клиенттер құралдарымен тарту мақсаты пайданы тікелей шығару ғана
емес, бұл құралдарды жинақтау мүмкіндігі кейін пайдалану мақсатын
орындайды.
Сөйтіп, банк дегеніміз – Банк қызметін орындайтын кәсіпорын деген
қорытынды жасауға болады. Банк қызметі клиент тапсырысымен жасалатын банк
операциясы болып түсіндіріледі.
4. Банк қызметтерінің классификациясы
Банк қызметінің мәні басқа органдарға қарағанда, айрықшы нақты
қызметтерді орындаумен түсіндіріледі. Банк қызметін клиент көңілімен
банктің нақты әрекеті болып табылады. Оның айырмашылығы мен үрдісі
проценттегі айырмашылығына банк бұл қызметтер бойынша көп мөлшерде пайда
алады. Бірақ тек бұл екі қызмет шегінде банк өнімдерінің түрлі нысандары
өнделуі мүмкін.
Бүгін әмбебап банктер банк қызметтерді қамтитын кең өрісті
өнімдер ұсынуда. Сөйте тұрып басқа банктер бәсекелік басымдылықты бірлік
берік ұстауға және басып алу мақсатында нақты түрлі қызметтерді қатаң
мамандандыруға бағытталған.
Коммерциялық банктің тармағы заңды және жеке тұлғалардың бос ақша
құралдарының уақытша ұсталуының экономикалық негіздегі ақша нарығының
қалыпталуына ықпал етеді, сонымен қатар, экономикалық және халықтың қысқа
мерзімді қажеттілігін қанағаттандыруға пайдаланады. Коммерциялық банктер
көбінесе несие, есептік және қаржы операциясының барлық түрлеріне қызмет
көрсетеді. Қазақстан Республикасының банк және банк қызметтері туралы
заңға сәйкес банктер мынадай қызметтер көрсетеді :
- төлем негізіндегі депозиттерді тарту
- Клиенттер және банк корреспондент шотын жүргізу, және оларға кассалық
қызмет көрсету
- Заңды және жеке тұлғаларға қысқа және ұзақ мерзімді несиені ұсыну
- Инвестицияланып отырған құралдарды иелеріне таратушылар тапсырмасыман
капитал салуды қаржыландыру
- Жеке бағалы қағаздарды шығару (чек, вексель, аккредит, депозиттік
актификаттар, акция және тағы басқа қарыз міндеттемелері)
- төлем құжаттарын және тағы басқа бағалы қағаздарды сату , сатып алу
сақтау және тағы басқа операциялар жүргізу.
- Ақша нысанында орындауды қарастыратын үшінші тұлғалары міндеттеме ,
негіздеме және тағы басқа құжаттарды беру
- Тауарларды жеткізуді талап етудегі құқыққа иелену
- Банк операцияларында брокерлік қызмет көрсету
- Құжаттар мен клиенттердің бағалы заттарды сақтау қызметі
- Коммерциялық келісімді қаржыландыру, соның ішінде сату құқықсыз
- Клиенттердің тапсыруымен сенімдегі операциялар
- Банк қызметіне байланысты консультациялық қызмет көрсету
- Лизинг операцияларын орындау
Ұлттық банкінің арнаулы лицензиясы негізінде банктер басқа да
банк операцияларын орындай алады. Соның ішінде, соның ішінде шетел
валютасымен жұмыс істеу , халықтың ақша салымын тарту, ақшаны жіберу
қызметі ( инкассация ). Коммерциялық банктің операцияларын топтай отырып,
оның орындайтын қызметінің негізділерін құруға болады.
- Уақытша бос ақша құралдарын жинақтау
- Экономика және халықты несиелендіру
- Қолма – қол емес есепті жүргізу және ұйымдастыру
- Инвестициялық қызмет
- Клиенттерге басқа да қаржы қызметін көрсету
Банк ресурстары жеке, тартылған және элиттентелген құралдардан
құрылады. Жеке құралдарға акционерлік және резервтік капитал жатады,
сонымен қатар таратылмайтын пайда жатады.Жеке құралдар банк ресурсының аз
мөлшерін құрайды, ресурстардың негізгі бөлігі салым түрінде және
корреспонденттегі шарттар негізінде тартылады.Депозиттер барлық жедел және
жедел емес банк клиеттерінің салымы. Депозиттің екі түрі бар: сұрып алатын
салымдар және жедел салымдар.Сұрап алатын салымдар клиенттердің ағымды
шотындағы құралдар, олар кез келген уақытта талап етілуі мүмкін, оған
төмен пайызды және олар ағымды шоттарға арналған. Депозиттің екі түрі –
жедед салымдар бұл ағымдардан қарағанда, ұзақ мерзімді. Салымшыға жоғары
пайыз төленеді, банк бұл құрамдарға пайданы көрсетеді. Халықтың жинаған
тарту қазір банк жүйесіндегі маңызды операция түрі болып табылады.Бұл
операциялар көлеміне мобилизацияланған құралдар халық шаруашылығының
саласын қаржыландыруға пайдаланылады. Пассивті операцияларға басқа
банктерден алынған несиелер жұмылдырылған құралдар жатады.Операциялардың
бұл түрі қарапайым несие келісімі болып табылады.
Несие операцияларын белгілері бойынша топтауға болады.Мерзімі
бойынша қысқа мерзімді, орта және ұзақ мерзімді болады.Ссудалардың
қамтылуы бойынша бланктік және қамтылған болады.Соңғысы вексельдік тауарлық
және бағалы қағаздар үшін .Ссуадны төлемсипаты бойынша байланысты
төленетін және уақытында төленетін болады.Несие сонымен қатар пайызды алу
әдісіне байланысты болады. Несие көлемене байланысты ұсақ, орташа және ірі
болады. Соңғы жылдары лизинг және факторинг сияқты банк операциялары кең
таралып отыр.
Лизинг - бұл заттарды ұзақ мерзімге пайдалануға жалға
беру.Түрлері: жалға келісім шарт қысқа мерзімде (3 – 5ж.) жасалып,
арендатор кез келген уақытта бұза алатын оперативті лизинг; жылжымайтын
мүлік лизингі, қаржылық лизинг.Лизинг арендаторға көптеген басымдылыққа
жеткізеді, себебі, оның жеке құралдары сақтауға ықпал етеді. Факторинг
операциясына қатысушылар алғашқы кредитор және қарызданушы факторлары
жатады. Факторинг компания алғашқы кредитордан талаптар сатып алып, кейін
өзі одан киім алады. Банк операциясының келесі түрі банк қызметі болып
табылады. Банк үшін ол жарнаның маңызды бір бөлігі, банк қызметінің үш
түрі – мүлікті басқару (сенімдік және траститтік операциялары), шығарылым
операциясы, бағалы қағаздарда сатуға және таратуға және оны басқаруға
арналған , валютамен және бағалы материалдармен төлем айналымы вексель және
чек инкассациясы .Төлем айналымы клиенттер негізінде банктердің колма- қол
және қолма – қол емес төлемдерді орындауы.Соңғы кездері андеррайдинг банк
операциясы кең таралуда, яғни нарықта облигациялық қарыз және акция пакеті
элитеттен келісім негізінде орындалып, сыйақы төленетін кепілденген
тартылым.Банктер , өз операцияларын , олардың жалпы пайдасын құрайтын
операциялық табыс алады. Жалпы пайдаға жатады:
- есептік – суддалық операциялардың табысы
- бағалы қағаздарға салынған девидлестер мен проценттер
- есептік , аудару және басқа да операциялардың комиссиясы
- биржа келісімінен, ұйымдастырушыға түсетін пайда.
- Сенімдік операциялары бойынша табыстар
- Ішкі операциялардан түсетін табыстар( валюта келісімі, шетелдік несие)
Коммерциялық банктер бағалы қағаздар нарығында:
- бағалы қағаздар элитенті
- Бағалы қағаздар операциясы негізіндегі делдалдар
- Өз есебінен бағалы қағаздарды алатын инвестор рөлінде шыға алады.
Коммерциялық банктер шығаратан бағалы қағаздар екі негізгі топқа
бөлінеді:
- акция және облигация
- жинақ және депозиттік сертификаттар , вексельдер
Коммерциялық банктер жеке акцияларын шығара отырып, акционерлік
қоғам ретінде басым болады.Түрлі инвестиция негізінде банктің
инвестициялық портфелі құрылады, Банктің инвестициялық портфелі – банктің
активті операция неігізінде алынған бағалы қағаздар жиынтығы.Оған : ақша
нарығының құралдары , капитал нарығының инструменті, жаңа қаржы
инструменттері және тағы басқа кіреді. Ірі банктер жергілікті билік
органдар қағаздарына , жеке тұлғалар, шетел қағаздарына назар аударады.
Ұсақ банктер мемлекеттің қағаздарға негізделеді. Инвестициялық
портфельдегі табыстарға жатады:
- пайыздың төлем формасындағы кірістер
- қағаздардың капиталдық құнын көтерудегі табыстар
- инвестициялық қызмет көрсету үшін берілетін комиссия
- спрэд – дилерлік операциядағы сату және сатып алу курсындағы айырмашылық
Бағалы қағаздар мен операциядан максималдық эффект алу үшін банк
инвестициясын қарастыру керек. Пассивті және агрессивті стратегия болады.
Өз қызметінің процесінде әр кәсіп орын басқа шаруашылық субъектілер
мемлекет, банк және жұмысшылар басқа да серіптестер мен үзіліссіз
байланыста болады. Кәсіпорынның мұндай қатынастары ақша арқылы орындалады.
Ол олардың жиынтығы елдің масштабында ақша айналымын көрсетеді. Ақша
айналымы екі түрде жүргізіледі, қолма – қол ақша нысанында және қолма –
қол есептің нысанында . Қолма – қол емес есеп ақша құралдарын төлемшілер
шотынан төлеу жолымен орындалады. Қолма-қол емес есептерді пайдалану
нәтижесінде айналымдар шығымда үлкен үнемдеу болады., есептер жеңілдетіліп,
тездетіледі, ақша құралдарының сақталуы қамтамасыз етіледі. Ақша
құралдарының ұйымдастырылуы жақсарады.
Қолма-қол емес есептің негізгі формасы:
- төлем міндеттемесі
- төлем міндеттемесінің есептелуі
- төлемді талап міндеттеме
- аккредитив
- чек
- инкассалық міндеттеме
Төлем міндеттемесі қызмет етіп отырған банкпен бенефициорға белгілі
ақша сомасын аудару туралы төлемшінің міндеттемесі.Төлем міндеттемесі
акцияяларды төлемшінің өзі бөлек төлеушіге белгілі ақша сомасы почта арқылы
ақша құралдары жекелеген азаматтарға аударылатыны туралы міндеттеме.
Төлемді талап міндеттеме бенефициардың төлемшіге әкелінген өнім құнынын
құжаты, келісімдер бойынша төлемдер қызметінің талабы. Аккредитив
өткізілген тауар немесе қызмет жөніндегі белгілі соманы төлеу туралы бөлек
міндеттемесі.Чек - чек беруші банк төлеушіге белгілі соманы беруге
міндеттеген есеп құжаты.. Инкассалық міндеттеме мен бенецифиардың белгілі
ақша сомасы төлемші шотынан оның келісімінсіз атқарушы құжаттар негізінде
алып көру бенецифиар міндеттемесі. Кәсіпорындар арасындағы келсім бойынша
банкті айналып өтетін өзара қарыз сынағы жүргізіледі. Сынақ бойынша
айырмашылық сомасын банкке төлем міндеттемесі немесе чек, ұсынылады.
Ағымда ақша операциясы мен қызметтерден басқа банктер сонымен қатар
клиенттерге капиталды басқаруға кеңес береді. Клиент оның қалау мен талабы
оны орындау банк жұмысының маңызды аспектісі. Банк және оның жұмысшылары
қаржы операциясының бір ғана жағы емес, қаржы жағдайын жеңілдетудің жолын
қарастырады. Клиент банктің тең құқылы серіптесі болып табылады. Ол үшін
келісімдердің мүмкін болатын нұсқаларын айтып, тиімділігін көрсетеді.
Трасттік қызметтер бұл меншік және тағы басқа клиент иеленген
активтерді басқару операциясы. Қазіргі кезде трасситтік операциясы өте
маңызды, себебі, банк құзіретті өкіл - делдал болып табылады. Банктік
трасттік операциялары келесі түрлерге бөлінеді:
- жеке тұлғаның траситтік қызметі
- коммерциялық кәсіпорынның траситтік қызметі
- салым емес ұйымдардың траситтік қызметі.
Трасттік қызметі өсиетнамалық және өмірлік болып бөлінеді.
Өсиетнамалы трасттер меншік иесі қайтыс болғаннан кейін ғана күшіне енеді,
Өмірлік тірі болған кезде күшке ие. Өсиеттік трасттар өкіл активтерді траст
түрінде бейнелеулері таратқысы келсе құрылады. Өмірлік траст меншік құқығы
активтерге аудару үшін құрылады, яғни меншік иесі салықтардан қашуға немесе
инвестицияға байланысты күнделкті шешімдерді қабылдауға көмектеседі.
Трасттік қызметтері коммерциялық кәсіпорындармен агенттік және қамқоршы
болып бөлінеді.Банктердің траст бөлімдері іскер фирмалардың агенттері
ретінде көрінеді. Бұл коммерциялық агенттердің ниетімен бағалы қағаздарды
шығаруға, девиденттерді шығаруға байланысты .Қамқоршы операциялар
коммерциялық қағаз нарығын құруға байланысты. Банктердің траст бөлімдері
коммерциялық банктерді сатып алу есебін жүргізеді., инвестициялардың бағалы
қағаздарды шығаруды қамтамасыз етуге есептеу жүргізеді. Міндеттеме
міндеткер өз жауапкершілігіне кредитор алдында заемщиктің міндеттемесін
алуға деген келісім. Берілген келісім жазбаша түрде рәсімделеді.
Міндеттеме қазір де, болашақта да пайда болуы мүмкін талаптарды қамтамасыз
етуі мүмкін.
2-тарау. Қазақстандаға Коммерциялық банктердің
қызметін ұсынудағы тәжірибесіндегі талдау.
2.1 Қазіргі кездегі депозиттік нарық.
Қазақстан Республикасындағы депозиттік нарығы күрделі динамикалық
жүйе болып отыр, үнемі ішкі және сыртқы факторларды сезініп отырады.
Көптеген субъект ұсынысымен ол сонымен қатар Қазақстан Республикасының
экономикасында қалыптасып жатқан ағымдар айналымында айналуда. Қазақстан
республикасынығ Ұлттық Банкінің статистикалық мәліметтер негізінде және
жеке есептеу мәліметі негізінде, депозиттік нарық талдауын қарастырады. Ең
бірінші айтатын айғақ - бұл 2000 жылдың қаңтар мен қазан кезіндегі
депозиттің көлемінің өсу динамикасы. Жыл басында өсім 122, 57 млрд.
теңге (68, 5 %), номиналды жағдайда және 856, 2009 (62, 3 % ) нақты
жағдайда. Бірақ , мынадай жоғары өсімге қарамастан, көрінген жағдайда
тиімсіз кездерді де бөліп көрсетуге болады. Оған ұлттық валюта да
жинақтаудың тиімсіздігін жабу мүмкін. Жылдың бірінші жартысында ұлттық
валюта мен депозиттің салымы тіпті жоқ деп те деуге болады. ( теңгенің
девольвациясы бірінші 5 айда 3,1% құрады ), тек маусымда ғана ақырындап,
өсім деңгейін көруге болатын еді. Қарастырылып отырған кезең соңында
депозит өсімін ұлттық валютада 50, 2 % номиналды және 44, 1 % нақты
құрады. Екі жағынан экономиканы жалпы алғанда, банк секторы жеке алғандағы
долларизацияның күшею процесі . Мұның себебі, салымшыларды ұлттық
валютаның сенімді екеніне, ішкі сауда айналымының жағымды сальдосы да ,
елдегі - ұлттық банк резервтерінің өсуі дее шетел валютасындағы
депозиттердің сыйақысы ставкасының төмен екендігі де сендірмеушілк. 2002
жылдың соңғы 9 айында экономикалық өсудің жоғары қарқыны сақталды. 2002
жылдың қаңтар – тамыз айында ЖІО өсімі өткен жылмен салыстырғанда , 11,
3 пайыз болады. (2001-11, 3 % ). Өнеркәсіп өндірісінң көлемі тоғыз айда
өткен жылмен салыстырғанда, 14, 5 % құрап, 15 74, 8 млрд. теңге құрады.
Тау – кең өнеркәсібінде өсім - 19, 4 пайыз құрады, өндеуші өнеркәсіпте
өндіріс көлемі 15, 3 %-ға өсті, бұл металлургия және металлдарды өндеу
көлемінен 43%-ға жоғары . Ауылшаруашылық өнімнің жалпы көлемі қаңтар –
қыркүйек айында өткен жылмен салыстырғанда 8, 5 % құрап, 453, 2
млрд. теңге құрады.
Әлеуметтік индикаторлар. Ресми жұмыссыздық деңгейі тамыздың
санында халықтың экономикаға белсенділігінен 4 % құрады. ( 2002 ж,.тамыз
8, 4 % ). Номиналды ақша табысы халықтың әр басына шаққанда, ағымды
жылдың қаңтар- мамыр айында 49266 теңге құрап, өткен жылмен
салыстырғанда 18% көтерілді. Нақты ақша табысы 7, 7 % өсті.Негізгі
капиталға көрсеткіші жоғары сақталуда. Ағымды жылдың 9 айлық
қорытындысы бойынша негізгі капиталдың инвестиция көлемі өткен жылмен
салыстырғанда 29, 1 % өсіп, 527, 3 млрд. теңге құрады .Елдің
мемлекеттік бюджеті 2002 жылы 1 қыркүйекте профицитпен 52, 1 млрд.
теңге орындалды, бұл кезеңге ЖІО көлемінен 2, 8 % құрады. Елдегі ішкі
сауда балансының оң сальдосы соңғы сегіз айында 1, 788 млрд. АҚШ $
құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 39, 1 %- ға аз. Ішкі сауда
айналымы 10, 06 млрд. АҚШ $ құрап 16, 3%-ға өсті . Экспорт 5,
83млрд АҚШ $-ға жетіп, 2, 8 % -ға өсті. Импорт көлік және сақтандыруға
кеткен шығындарды есептегенде 4, 23 млрд.АҚШ $ мен 39, 6 %-ға өсті.
Инфляция дегеніміз -- төмендеудің тұрақты тенденциясы сақталған. Ағымды
жылдың 9 айында инфляция 3, 9 % құрады, бұл 2001 жылдың 5, 6
болатын. Валюта нарығында ағымды жылды 9 айында АҚШ $ кальектура
нарығында аса өзгеріс болған жоқ. АҚШ $ -ның биржа курсындағы динамика
тұрақты болды. $ -ға қарағанда, теңге девольвациясының деңгеиі ресми курс
бойынша қыркүйек айының соңында 2, 5 % (2001 жылы 3, 31 % ). Валюталық
операция көлемі KASE млрд АҚШ $ , ол ағымды жылдың тоғыз айындағы деңгейге
сәйкес келеді. Валюта курсындағы динамикасының маусымдық ауытқуын есептей
отырып, жыл санындағы $ курсының өсу қарқынның дамуын болжауға болады.
Өкілеттегі эксперттердің болжамы бойынша жылдың санындағы $ 150, 05
теңгеге жетуі мүмкін. Екінші деңгейдегі банктердің клиеттерінің депозиті
ағымы ағымды жылдың 8 айында 35 , 6% -ға өсіп, 395, 6 млрд теңге
құрады. Негізінен, өсім халық шотындағы қалдықтың өсуінен (84, 4 %)
туындайды, сол кезде заңды тұлғалардың депозиттері 121, 1 % -ға
көбейді. Қыркүйек басында халық депозиті 168, 9 млрд. теңгеге құрап 1,
14 млрд. АҚШ $ құрады . Шілдеде халық депозиттерінің өсіміне
капиталдарды легализациялау бойынша акция әсер етті. Оның аяғында
иеленушілер депозиттерді 55% -ға жоғары лимиттелген ақшаны аударды.Бір
айда халықтың салым көлемі 20% -ға өсіп, 163, 9 млрд . теңге құрады .
Негізінен валюталық шоттар 28, 8 %-ға өсіп, 121 млрд. теңге құрайды.
Ол кезде теңгеге дейінгі салым 0, 7 %-ға өсіп, 42, 9 млрд теңге
құрайды. Заңды тұлғалардың депозит өсімі жинақ зейнетақы қорының
депозитінің өсуінеи байланысты. Нәтижесінде жедел депозиттердің үлес
салмағы ағымды жылдың 8 айында 72% -дан 79 % -ға көтеріліп, заңды
тұлғалар депозит құрымымы 46% -дан 48% -ға өсті . Жалпы депозит
нарығындағы орташа ставкасы төмендеп отыр. Халықтың теңгемен салынған
салымдары 8 айда 16, 2 % - 15, 6 % түсті, валютамен 8, 1 % - 6, 6%
-ға төмендеді. 2002 жылы 1-қыркүйек бойынша Қазақстанда банктердің жалпы
саны 44 болды . (2002жылдың басында 48 , 2001 жылдың басында 55) ,
соның ішінде 1 банк 100% мемлекеттің қатысуымен , 15 халықаралық
банк , 16 банк шетелдіктердің қатысуымен , 12 шетел дочерний банк
құрады.
Сол уақытта валюталық депозит мүлдем басқа көріністе болды:
Бірінші жарты жылда өсім , ал екінші жарты жылда баяулау. Тамыз –қыркүйек
айларында теңге тұрақтылығының көрсеткішімен тіпті төмендеу көрінісі
туындады (0, 13% болды). Бірақ, қазанда қайтадан 14, 1 % өсім болды және
жылдың басымен салыстырғанда 82, 8% құрады.
( 79, 3 % АҚШ $ қайта есептегенде ). Шетел валютасы мен депозиттің
өсімі теңгемен салыстырғанда, 1, 9 есе өсті. Депозиттің құралдар
түріндегі банктың ресурстар базасы көп деңгейді шелел валютасы түрінде
жүргізілді, оның кәсіпорындар мен жеке тұлғалардың жұмылдырылған депозиті
жалпы көлеміндегі пайыздың жүйесі маусым айының соңында максималды жетіп,
соңғы екі жылда 56, 7 % құрады, яғни барлық көлемнің жартысынан көбі
бұл елдегі долларизация процесіне тиімсіз түрде күшеюіне әкелуі мүмкін.
Тіпті нормалары жұмылдырылған құралдар болып табылатын кәсіпорындар ұлттық
және шетел валютасын бірдей пайдалана отырып, конверттерге ,валютаға
салым салуды көздеп отыр .
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк жариялаған статистикалық
мәліметтер бойынша шетел валютасымен аударылатын депозиттер теңге
эквивалентімен 50 546 млн тенге құрады (349 млн $), ал теңгемен
салынғанда депозит санасы 48 766 млн (510,8 млн тенге ). Мұндай болмасын
ауытқу 2000жыл санындағы мәлеметтерді қоспағанда, 2001 жылы бірінші
төрт айында жоғары ликвиттелген құралдар көлемі , шетел валютасындағы
аналогтар көлемі басып , өтіп отыр. Жеке тұлғалардың депозиттер нарығы
валюта моделімен құрылады. Жеке тұлғалардың депозиттің 60,3 % өсімі
ағымды жылдағы алғашқы 5 айында Қазақстан Республикасының резиденттерінің
жинағына қатысты ұлттық валюта салымын салу. Мынадай кері динамика ұлттық
валютадағы жұмылдырылған құралдарды тартып алумен байланысты. Оның көп
бөлімі жасанды түрде теңгенің бос жүзуіне жіберілген болатын. Бөлек
жүйесінен тыс жинақталған валюта құралдарының мәселесінің масштабымен
ауырған мемлекет үшін мындай құралдардың жартысы валюта салымының өсу
динамикасына әсер етеді. Мысалы, сұрап алатын салымдар бос конверттелген
валютада басым құралады .Бірақ, теорияда , олар құралдардың сейфтік
сақтауға ғана емес, ағымды есептер жүргізуге де пайдаланылуы керек. Ұлттық
валютада сұрап алатын салымдардың үлесі соңғы мәліметпен салытырғанда 61, 8
% құрайды. Ағымды жылдағы сәуір айында ол 62.3 % болды . Бұл көрсеткіш
2000 жылдың басындағы халық жинағының салымы 92, 6 болғанымен
салыстырғанда, өте төмен болып табылады. Бұл бір-біріне ерекшеленетін
сандар 2001 жылы басынуда сұрап алынатын салымдардың көлемінің
төмендеуі 46% ( девольвацияның есептегенде және барлығы 8% ) , ал валюта
салымы 2 есе көбейді. ( Өсім 220, 1 % құрады, $-ға шаққанда 203, 0 % ).
Сұрап алатын салымдарға құралдар салу күтіліп отырған
инвестициялық пайдамен байланыстыру дұрыс емес екенін түсіне отырып, сұрап
алынатын салымның теңгедегі сынағының жағымды ставкасы кері көрсеткіші
көрсетіп отырғанын атап өту керек. Себебі, елдегі инфляция қалпынан қалып
бара жатыр. Әрине, мұндай жағдай валюталық активтерге құралдарды салу мен
шектелуі түсінікті. Сонымен қатар, атап өтсек, соңғы кезеңде сұрап
алынатын салымдар үлесіне халықтың көлемі төмендей бастады.Бұл, екі
себеппен түсіндірілуі мүмкін: Қолма-қол ақша салуға ұмтылу және жедел
депозиттерге салым сала отырып, көп пайда алу . Соңғысының дәлелі ретінде
жедел салымдарының көлемі, ағымды жылдың басында 1, 5 есе көбейгенін
айғақтауға болады( өсім 64, 4% құрады ) . Халықтың жедел салымдарға да
өсімі жылдың басында (64, 4 %) валюталық салымдарға салынуына (екі есе )
байланысты өсті (192, 2% ). Сөйтіп, Қазақстан Республикасының депозиттің
нарығының талдауына қорытынды жасаса, бұл шара қарама-қарсы тенденция
айналуына дамып отыр. Бір жағынан – бұл халықтың банк жүйесіне деген
сенімі. Бұл ұлттық банктің мақсатталған ақша несие саясатына (теңге
курсының тұрақталуы инфляция қарқының әлсіреуі халықты кепілденген депозит
жүйесін еңгізу, тағы басқа) , екіншіден бөліктер жағынан агрессиялау
депозиттік саясатының жүргізілуі олардың ішінде бәсекесіз көмеюі,
карпоративтік клиенттер үшн депозиттік секторда бөлек өнімнің көбеюі ,
және тағы басқа байланысты.
Қазақстан Халық Банкі АҚ-ның депозиттік операциясын талдау.
Қазақстан Халық Банкі Қазақстан Республикасының заңына сәйкес
Қазақстан Республикасы резиденттері және резидент еместерден, заңды және
жеке тұлғалардан алынатын депозиттеріне операция жасайды. Банк оған қатысты
мүлікті, депозиттің сақталуына кепілдік береді. Соңғы жылдың тоғыз айында
клиенттердің шотындағы қалдық 20, 7 %-ға өсіп, қыркүйек айында 91 млрд.
теңге құрады. Құралдар өсімі және клиенттер депозиті жылдың басында 49,
8 % -ға өскен халықтың жедел депозиттерінің есебінен туындады. Бірақ,
жалпы алғанда, ағымды жылдың қаңтар-тамызда банк үлесі клиенттер депозиті
29,3 % -дан – 25, 9 %-ға төмендеді. Депозиттік нарықта банк
бәсекелестендің позициясы күшейді: ААҚ Тұран Әлем Банкі 18, 7 % - 23, 8
% , АҚ Қазақстан Халық Банкі 17, 9 % - 24, 1% - ға өсті .
Қатыстырылған депозиттердің сыйақы ставкасы депозит түрі мен мерзіміне
байланысты банк басқармасының ұсынысы мен банктің бақылағыш кеңесімен
белгіленді. Банк сыйақы ставкасы экономикалық жағдайға байланысты ішкі және
сыртқы нарықта қайта қарастырылады . 9 айда жеке тұлғалардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz