Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық - психологиялық ерекшеліктері туралы ақпарат
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
I тарау . Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық . психологиялық ерекшеліктері.
§ 1.1. Ойын туралы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.2. Ойынның түрлері мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
ІІ тарау. Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
§2.1. Қарапайым тсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
§2.2. Он көлеміндегі сандар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
§2.3. Кестелік құрау және азайту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
§2.4. Педагогикалық іс . тәжірибе нәтижесі. Біз нені
үйрендік? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
I тарау . Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық . психологиялық ерекшеліктері.
§ 1.1. Ойын туралы ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1.2. Ойынның түрлері мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
ІІ тарау. Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
§2.1. Қарапайым тсініктер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
§2.2. Он көлеміндегі сандар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
§2.3. Кестелік құрау және азайту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
§2.4. Педагогикалық іс . тәжірибе нәтижесі. Біз нені
үйрендік? ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
Пайдаланған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..55
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында «Білім беру үлгісіне орта білім беру деңгейінің өте жоғары болуы тән . Бұл ең алдымен барынша байыпты бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады» -деген . Осыған орай әр пәнді, соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым жоғары болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда . Сондықтан да бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту көкейкесті мәселе .
Жұмыстың мақсаты - бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту жолдарын ғылыми тұрғыдан негіздеп , әдістемесін жасау .
Жұмыстың болжамы - егер бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісі дамытылатын болса , онда олардың математикадан білім деңгейі жоғарлайды, өйткені пәнге деген қызығушылығы нәтижелі қалыптасады.
Зерттеу әдісі - тақырыпқа байланысты психологиялық-
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттермен танысып, әдістемелік
тұрғыдан талдау; алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс -
тәжірибелерімен танысу; бақылау, ізденушілік және зерттеушілік
жұмыстар.
Зерттеу нысаны - бастауыш мектептегі математика пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні - бірінші сыныпта дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін дамыту жолдары мен әдістері.
Зерттеу жумысының міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттермен танысып ,
оларға ғылыми - әдістемелік тұрғыдан талдау жасау ;
2. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін
дамыту мүмкіндіктерін анықтау.
3. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойынды пайдалану әдістемесін ұғыну
Жұмыстың практикалық құндылығы - бастауыш сыныпта математиканы оқытуда; студенттердің педагогикалық іс -тәжірибесінде және математиканы оқыту әдістемесі пәнінен лобораториялық, практикалық сабақтарда пайдалануға болады .
Жұмыстың мақсаты - бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту жолдарын ғылыми тұрғыдан негіздеп , әдістемесін жасау .
Жұмыстың болжамы - егер бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісі дамытылатын болса , онда олардың математикадан білім деңгейі жоғарлайды, өйткені пәнге деген қызығушылығы нәтижелі қалыптасады.
Зерттеу әдісі - тақырыпқа байланысты психологиялық-
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттермен танысып, әдістемелік
тұрғыдан талдау; алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс -
тәжірибелерімен танысу; бақылау, ізденушілік және зерттеушілік
жұмыстар.
Зерттеу нысаны - бастауыш мектептегі математика пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні - бірінші сыныпта дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін дамыту жолдары мен әдістері.
Зерттеу жумысының міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттермен танысып ,
оларға ғылыми - әдістемелік тұрғыдан талдау жасау ;
2. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін
дамыту мүмкіндіктерін анықтау.
3. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойынды пайдалану әдістемесін ұғыну
Жұмыстың практикалық құндылығы - бастауыш сыныпта математиканы оқытуда; студенттердің педагогикалық іс -тәжірибесінде және математиканы оқыту әдістемесі пәнінен лобораториялық, практикалық сабақтарда пайдалануға болады .
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
I тарау . Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық -
психологиялық ерекшеліктері.
§ 1.1. Ойын туралы
ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 3
1.2. Ойынның түрлері мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 7
ІІ тарау. Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 11
§2.1. Қарапайым
тсініктер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 15
§2.2. Он көлеміндегі
сандар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...23
§2.3. Кестелік құрау және
азайту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..29
§2.4. Педагогикалық іс - тәжірибе нәтижесі. Біз нені
үйрендік? ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 55
Кіріспе.
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында Білім беру үлгісіне орта білім
беру деңгейінің өте жоғары болуы тән . Бұл ең алдымен барынша байыпты
бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады -деген . Осыған орай әр пәнді,
соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым
жоғары болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда .
Сондықтан да бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту көкейкесті мәселе .
Жұмыстың мақсаты - бірінші сынып математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту жолдарын ғылыми
тұрғыдан негіздеп , әдістемесін жасау .
Жұмыстың болжамы - егер бірінші сынып математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісі дамытылатын болса , онда
олардың математикадан білім деңгейі жоғарлайды, өйткені пәнге деген
қызығушылығы нәтижелі қалыптасады.
Зерттеу әдісі - тақырыпқа байланысты психологиялық-
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттермен танысып, әдістемелік
тұрғыдан талдау; алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс -
тәжірибелерімен танысу; бақылау, ізденушілік және зерттеушілік
жұмыстар.
Зерттеу нысаны - бастауыш мектептегі математика пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні - бірінші сыныпта дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы
оқушылардың ой - өрісін дамыту жолдары мен әдістері.
Зерттеу жумысының міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттермен танысып ,
оларға ғылыми - әдістемелік тұрғыдан талдау жасау ;
2. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін
дамыту мүмкіндіктерін анықтау.
3. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойынды пайдалану әдістемесін ұғыну
Жұмыстың практикалық құндылығы - бастауыш сыныпта математиканы
оқытуда; студенттердің педагогикалық іс -тәжірибесінде және математиканы
оқыту әдістемесі пәнінен лобораториялық, практикалық сабақтарда
пайдалануға болады .
I тарау . Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық -
психологиялық ерекшеліктері.
§ 1.1. Ойын туралы ұғым.
Қазіргі әлеуметтік жағдай жеткіншек ұрпақ тәрбиесіне қатысты
мәселелерді ағарту саласында бірінші орынға шығарады. Әсіресе, баланың
әлеуметтік бейімделуі, ересектермен, өз қатарластарымен қарым - қатынасты
тиімді жасауы педагогикалық-психологиялық теория мен практика үшін аса
мәнді. Балалардың
жас ерекшеліктеріне қатысты психологиялық дамуы, осыған
қатысты оқыту - тәрбиелеу жолдары, мінез-құлық, жүріс-
тұрыс қалыпты болмағанда жүргізілетін коррекциялық жұмыстар,
зерттеу әдіс-тәсілдерін негіздеген құнды еңбектер баршылық .
Ойын сонау ата-бабалар заманынан бері мазмұн жағынан толысып дамып,
дәстүрлі жалғасып келеді. Ойын еш уақытта дамудың бір сатысына жеткенде
тоқтап қалмайды, жетіле түседі. Ойын теориясы мен практикасын отандық және
шетелдік педагогтар, психологтар, социологтар зерттеуде. Мысалы: Иоган
Хейзингтің Ойыншы адам, Д.Б. Элькониннің Ойын психологиясы, Эрик
Берннің Адамдар ойнайтын ойындар атты еңбектері жазылды. Ойын теориясын
зерттеуші Ресей ғалымдары: А.В.Вербицкий, Т.В.Кудрявцев, И.П. Пидкасистый.
Қазақстандық ғалымдар: Н.К. Ахметов, Ж.С. Хайдаров т.б. Сонымен қатар ойын
проблемасымен шұғылданған көрнекті ғалымдар: Р.М. Жуковская, Д.В.
Менджерицкая, Т.А. Маркова, Н.Я. Михайленка т.б.
Ойын - баланың жеке басын дамытуда қоғамдық мәні бар іс-әрекеттің мақсат
бағдарлы, қажеттілікті қанағаттандыруға негізделген белсенділік формасы деп
бір жағымен, екіншіден - баланың танымдық, шығармашылық, жеке бас
қасиеттерін , ақыл-ой сапаларын жетілдіретін тәрбие және оқыту құралы
ретінде
түсіндіріледі.
Балалық шақ ойыннан бөлінбейді. Мәдениетті балалық шақтың мәні көп
болған сайын, соғүрлым ойын да қоғам үшін маңызды болады . Балалықты
танудың оған әсер етудің және балалық шаққа енудің бірден - бір әдісі ол -
ойын Ойынның бала өмірінде үлкен орын алатыны ертеден дәлелдеген . Тіпті
XVIII ғасырда Руссо былай деген: Баланы жақсы тану және түсіну үшін оны
ойын негізінде байқау керек .
Балалар ойын үстінде өздерін еркін, жеңіл сезінетіндіктен өздерін
көрсете алады. Балалар үшін өз тәжірибелерімен сезімдерін шығару табиғи
динамикалық және денсаулық жақсартушы іс- әрекет. Ойын әсері психикалық іс
- әрекеттің басқа формаларын дамыту үшін де үлкен маңызы бар. Мәселен, қиял
тек ойын жағдайларында және соның әсерімен ғана дами бастайды. Бала
ойынында да қоғамдық , ұжымдық сипат болады .
Жеке бастың даму және қалыптасу процесін тануды дүрыс шешу психикалық
процестердің заңдылықтарымен оның ерекшеліктерін білумен байланысты. Бұл
салада ғалым педагогтар, психолгтар Ж.Аймауытов, Л.С. Выготский,
М.Жұмабаев, Қ.Жарықбаев, С.Макаренко, М.Мұқанов, Ж.Намазбаева, Т. Собиров,
Г.Усманов т.б. арнайы зерттеу еңбектері бар .
Психолог ғалымдар баланың даму процесін қарастыруда бірнеше ғылыми
теориялық принциптерді ұсынады . Солардың бірі Л.С. Выготский төменгі класс
оқушыларының даму процесін сензетивтік кезеңге тән екенін және олардың
үлкен сезімталдығы мен әсерленгіштігі анықталған. Мектепке бар ынтасымен
келген 7 жасар бала, тәрбиелік ықпалға оп-оңай беріледі. Оның жақсы оқушы,
жақсы мінез - қүлықты бала атанғысы келеді. Балалар бұл жаста барынша
көпшілік мұғалімдермен тез тіл тапқыш , өзінің жаңа ұжымда , балалар
арасында еркін сезінгіш , мұғалімнің талаптарын , мектеп ережелерін
орындауға қызығады .
Выготский теориясы бойынша баланың әсерленушілігі ішкі және сыртқы әр
түрлі жағдайлардың ықпалының жиынтығы деп есептейді . Осыдан барып оның
психикалық дамуын айқындайтын, басқаша да күштерді күрделендіріп жаңа
түсініктерді құрастыруға жол ашады . Орта мен бала арасындағы қатынас
құбылысын оның күрделілігін түсіндіргенде Л.С. Выготский төменгі класс
оқушыларына әсерленушілік сипат және ықпал жасайтын жағдайларды баланың
қабылдауымен байланыстырады . Бүдан өмірдің ішкі рухани өмірін , әсіресе
адамгершілік ойлауын, сезімін, санасын , іс - әрекетін зерттеуде осы
кезеңдегі сензетивтік ерекшеліктерін ескеру мұғалімнің маңызды міндетінің
бірі болып табылады.
М.Жұмабаев өзінің Педагогика атты оқулығында бала дамуының
психологиялық заңдылықтарын жан-жақты талдап көрсеткен . Мәселен, жан -
тәрбиесі, ес, қиял, ойлау, тіл т.б. психикалық процестерге талдау жасаған
және бұл психикалық процестерде төменгі класс оқушыларының
ерекшеліктерш көрсеткен.
Әсер күшті болса, есте ұзақ сақталады . Мысалы, қатты дауыл, сұрапыл
боран сықылды күшті көріністер тез ұмытылмайды. Бір сабақтан бала күшті
әсер алуы үшін баланың сол сабаққа қүмар болуы шарт . Баланы қүмар қылу
үшін мұғалім өзі қүмар болуы керек . Мұғалім сабақ бергенде өзі есінен
түсіп , ыңылдап түрса , шәкіртте қүмарлық бола ма ? - деген .
М . Жұмабаев айқындаған заңдылықта оқу - тәрбие процесінде мұғалім де ,
ата - ана да керек .
Қ . Жарықбаев көптеген еңбектерінде және арнайы ғылыми зерттеулерінде
балаларға тән психикалық (сензетивтік жасына байланысты) ерекшеліктері
тереңдетіліп қарастырылған . Мысалы, мінез, түйсік, қабілет, қабылдау, ес,
ойлау, қиял, эмоция мен сезім, ерік, зейін, әрекет, дағды әдептері т.б.
Төменгі кластағы балалар негізінде ойын жасындағы балалар . Бала
мектепке келген кезде де ойнауын тоқтатпайды . Енді оқу оның негізгі
қызметі болса да , ол әлі де бұрынғысындай ойнағысы келіп түрады . Осының
нәтижесінде ойын оның өмірінде бірінші орыннан екінші дәрежедегі әрекетке
ысырылады .
Бала табиғатынан қимыл - қозғалысқа қүмар жан. Ол үнемі секіруді,
қорғауды, жүгіруді қалайды. Осыған орай біздің халықта: Баламен ойнама
шаршайсың , Бала - құлыншақ , бала - ұрыншақ , Ойнай білмеген , оймен
білмейді - деп тегін айтылмаған.
Бала ойыны алуан түрлі. Ойын арқылы адамгершілік қасиеттерді бойына
біртіндеп тәрбиелейді және психикалық қабілеттері дамиды . Бала достықта
бірін - бірі түсініп , қимыл -әрекет жасауға , тапқырлыққа , шыдамдылыққа ,
ептілікке және қимылдауға , ойлауға , табандылыққа дағдыланады .
М.Жұмабаев халықтық педагогика негізінде ойына мынадай мән
берген : Баланың қиялы әсіресе ойында жарыққа шығады. Ойын
балаға кәдімгідей бір жұмыс . Ойнағанда бала жанындағыны
әсерлене пайдаланады .
7-10 жас арасы анатомиялық , физиологиялық жағынан қауырт қимыл әрекеті
, қозғалысты , жылдамдықты талап ететін кезең болғандықтан бала организімі
үшін ойын қажет деп есептейміз . Сондықтан бұл жастағы бала қанша ойнаса да
шаршамайды . Психологтардың анықтауы бойынша балалардың ойыны , оларды
өмірге бейімделуі.
Қарапайым мысалдарды шығаруда икемділіктерін байқау .
1. Егер 2 - ге 1 - ді қоссақ қанша болады ?
Тағы сол сияқты .
2. 2 -ден 1 - ді азайт . Сұрақтар берілді.
Жоғарыда бірнеше сабақтардың күнделікті іс - жоспарлары көрсетілген ,
осы тақырыптар бойынша жұргізілген эксперимент нәтижесі төмендегінше.
10-ға Геометриялық Қарапайым
№ Мектеп аттары дейін фигура мысалдарды
тура және туралы шығару
кері санау ұғымын
анықтау
№65
Ы.Алтынсарин
1 атындағы 100% 83,5 % 68%
гуманитарлық - -
эстетикалық
гимназия
№47 Т.Тәжібаев
2 атындағы тарихи 100% 86,5 % 65,5 %
- гуманитарлық
гимназия
Сөйтіп ойын әрекетінде бала саналы мақсат көздей алатын психикалық
процестердің ырықтылығы қалыптасады . Ойын жағдайында балалар жай есте
сақтау жағдайынан гөрі әр нәрсеге жақсы зейін қояды . Көбірек есінде
сақтайды . Бала ойын үстінде саналы мақсатты зейін тоқтату , есте сақтау ,
еске түсіру шүғыл және оңай жүзеге асырады . Ойын шарттарының өзі зейін
баладан ойыншық заттарға , айналатын көріністер мен сюжетке зейін тоқтатуды
талап етеді . Егер бала алдағы ойын жағдайының талабына зейін қойғысы
келмесе , ойын шарттарын есте үстамаса , оны қүрдастары ойыннан шеттетеді.
Құрбыларымен қарым - қатынас жасау қажеттігі баланы мақсатты түрде зейін
қойып, есте сақтауға мәжбүр етеді . Мақсаткерлік, ерік-күшін бағындыра білу
- жеке басты дамытуға қажетті қасиет. Ойын мақсатсыз бос ермек емес, көп
уақытқа созылатын, баланы қалжырататын жаттығулар, тіптен секіру, бұғалық
тастау, допты секірту сияқты ойын түрлерін меңгеру өзінің оң нәтижесін
береді . Балалар ойнап жүріп , белгілі ережелерге сүйеніп , әлгіндей заттар
арқылы іс - әрекетті игеру міндетін орындайды.
1.2. Ойынның түрлері мен рөлі.
Балалық шақ - бала бойына адамгершіліктің негізін қалайтын кез .
Сондықтан да бала бойына жас кезінен бастап ізгілік , мейірімділік ,
инабаттылық сезімдерін қалыптастыру ата-аналар мен үзтаздардың міндеті .
Балалардың жан - жақты дамуы үшін ойынның рөлі ерекше.
Бірінші сынып шәкірттеріне тиянақты білім беру мұғалімнің творчестволық
ізденісі мен шеберлігін қажет етеді . Мүның өзі көп жағынан олардың әлі
ойын баласы екендігімен байланысты . Сондықтан сабақ оларға тартымды болу
үшін тақырыпқа сәйкес ойындар таңдап алып , сабақ барысында үтымды
пайдалану керек . Сонда ғана барлық баланы сабаққа ынталы қатыстыруға
болады . Жалпы бастауыш сынып оқушыларының ойнайтын ойын түрлеріне
тоқталатын болсақ , олар :
1. Дидактикалық ойындар.
2. Сөздік — дидактикальщ ойындар .
3. Ролъді сюжетті ойындар .
4. Драмалъщ ойындар.
5. Творчестволъщ ойындар.
6. Әдеби - музыкальщ ойындар .
Осылардың ішінде дидактикалық ойындардың маңызы зор . Әрбір мұғалім
сабақ процесінде қандай дидактикалық ойын қолданылатынын күні бұрын сабақ
мазмұны мақсатына сай лайықтап алғаны жөн . Өйткені мектепке келген балалар
үшін қызықты әрекет бола отырып , оларды тәрбиелеу мен дамытудың аса
маңызды құралы болып табылады . Бірақ ол үйымдастырылған педагогикалық
процеске еңгізілгенде ғана сондай құралға айналады. Ойынның дамуы мен
орнығуы оны нақ осылай тәрбиелеу құралы ретінде пайдалануға көп байланысты
.
Бірінші сынып балаларын оқытып тәрбиелеуде балалар игеруге тиісті
бағдарламалық мазмұнды сүрыптап , жоспарлайды . Оның дидактикалық және ойын
міндеттерін , қимыл мен ережелерін ойланған нәтижесін дәл белгілейді. Ол
ойынның өзіндік ерекшелігі мен өз әрекетін сипатын бүзбастан , оның өзіндік
бүкіл барысын жобалағандай болады. Ойынды педагогикалық процеске еңгізе
отырып , тәрбиеші балаларды ойнауға , А.С.Макаренконың сөзімен айтқанда
Жақсы ойын жасауға үйретеді . Мұндай ойынға мынадай сала тән : мазмұнның
тәрбиелік - танымдық құндылығы , бейнеленетін түсініктердің толықтығы мен
дұрыстығы , ойы , іс - әрекеттерінің орындылығы , белсенділігі ,
үйымшылдығы және творчестволық сипаты , жеке балалардың және барлык
ойнаушылардың мүдделерін ескере отырып , ойында ережелерге бағыну және
соларды басшылыққа ала білуі ойыншықтар мен ойын материалдарын
мақсаткерлікпен пайдалану , балалардың қарым -қатынастардың игі
тілектестігі және көңіл - күйлерінің шаттығы .
Ойынды басқара жүріп , оқытушы баланың жеке басының ерекшелігіне , оның
сапасына , сезіміне , ерік - жігеріне , мінез -қүлқына ықпал жасайды .
Ойынды ақыл - ой адамгершілік , эстетикалық және дене тәрбиесінің
мақсаттары үшін пайдаланылады . Ойын процесінде балалардьщ білімі мен уғымы
айқындалып , тереңдей түседі . Ойында қайсы бір рольді орындау үшін бала
өзінің түсінігін ойын әрекетіне көшіруге тиіс . Кейде адамдардың еңбегі
туралы нақты іс - әрекеттер , өзара қарым -қатынастар туралы білімдер мен
түсініктер жетімсіз болып шығады да , соларды толықтыру қажеттігі
балалардың сұрақтарынан көрінеді. Үстаз сол сұрақтарға жауап қайтарады да ,
олардың ойын кезіндегі әңгімелеріне қүлақ түреді , ойнаушылардың өзара
түсінуіне , келісуіне көмектеседі.
Демек , ойын балалардың соған дейінгі білімдері мен түсініктерін баянды
етіп қана қоймайды , сонымен бірге белсенді таным іс - әрекетінің өзінше
бір формасы болып табылады , соның барысында олар оқытушының басшылығымен
жаңа білім меңгереді.
Ойын процесінде балалардың өздері ойнаушылардың мінез -қүлқы мен өзара
қарым - қатынасын анықтайтын және реттейтін ереже белгілейді . Ереже ойынға
үйымшылдық , түрақтылық сипат береді , оның мазмұның баянды етеді және
қарым - қатынас пен өзара қарым - қатынастардың одан әрі дамуын күрделене
түсуін анықтайды . Сонымен бірге ойын ережесі жасқаншақ , үялшақ балалардың
ойынға белсендірек қатысуына көмектеседі.
Ойын бала үшін - нағыз өмір . Егер үстаз ойынды ақылмен үйымдастырса ,
ол балаларға ықпал жасауға мүмкіндік алады .
Балаларды оқытып , тәрбиелеуде әр тарапты ойын элементтерін қолдану
тиімді әдістердің бірі болып саналады . Бұған оқыту кезеңінде ерекше мән
берілуге тиіс. Ойын баласы деп есептелетін бұл жастағы шәкірттердің оқу -
білімге қызығуын өзіндік еңбектің қарапайым түрін үйренуі айналадағы
қоғамдық өмірді танып , білуі ойын арқылы іске асады .
Ол өмірден алған әсерін ойында бұлжытпай бейнелейді . Баланың ойы
көрнекілікке , образдылыққа негізделетіндіктен , сабақ мазмұнына орай ойын
әдісін орнымен қолданудың маңызы зор .
Ойын оқушының ой - өрісін , қиял сезімін дамытып , сөйлеу тілінің
жетілуін , еркін пікір алысу , диалог , монолог , түрінде өзара сөйлесу
машықтарын қалыптастырады . Дұрыс үйымдастырылған ойын негізінде баланың
қоғамдық , әлеуметтік сезімі оянады . Ұжымдық еңбек ету процесіне үйреніп ,
бірлесе қызмет атқару нәтижесінде олардың жолдастық , достық , ынтымақтары
нығаяды.
Оқытуда қолданылатын ойын әдістері - ойынның нақ өзі емес , ойын
түріндегі әдісі. Ол логикалық , дербес орындалатын жаттығу жұмыстарына
балалардың зейінін аударып қызықтыру , сабаққа белсенділігін арттыру ,
алған білімін тиянақтау , кеңейту , кейде сабақты түсіндіру мақсатында
қолданылады . Ойын әдістерін қолдана өткізілген сабақтар , жаттығу
жұмыстары баланың сөзге белсенділігін арттырып , олардың ойлау , қабылдау
әрекеттерін кеңейту , білім сапасын тереңдете тиянақтай түсуге жәрдемдеседі
. Ойынның танымдық сипаты жөнінде М.Горький Бала ойынды суйеді. Ойнаганда
не болса, соның бәрімен де ойнайды, ол өзінің айналасындагы дуниені ойын
және ойыншың устінде тез таниды . Бала сөзбен де ойнайды , осы сөзбен
ойнаганда өз ана тілінің нәзік жерлерін уйренеді , тілдің музыкасын угады
, дегені мәлім.
Ана тілі сабағында оқушылардың сөйлеу тілін дамыту ісінде сабақта ,
сабақтан тыс уақытта қолданылатын дидактикалық, сөздік, творчестволық ,
сюжеттік , рольді ойындардың маңызын еркше атап көрсетуге болады .
Оқушының математикалық тілде дүрыс сөйлеп үйренуге бағыт беретін
ойындардың бір түрі - сөздік ойындар . Сөздік ойындар әр сабақта жүйелі
жүргізілуі тиіс . Сол арқылы балалар тапқырлыққа , шапшаңдылыққа , ауызша
және жазбаша есептеуге дағдыланады . Математика сабағында есептеуге үйрету
, математикалық диктантпен жұмыс , сұрақ - жауап әдістерін қолдану қажет .
Өтілетін тақырып бойынша әр түрлі ойын түрлерін жүргізуден басқа анаграмма
, ребустар , сөзжұмбақтар , өлең есептер қолдану , түрлі дидактикалық
материалдарды пайдалану оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттырады . Сол
сияқты қимылды ойындардың да тиімділігі бар . Қимылды ойындар да бала
ағзасын жетілдіріп , ақыл - ойының дамуына үлкен әсер етеді. Көңіл - күйі
артып , жүйелері жақсарады .
Басты мәселе , мұғалім сабақта ойын элементтерін жүргізбес бұрын , оның
міндеті мен мақсатын , жүргізу тәртібін балаларға айтып , дайындауы тиіс .
Ойынға қажетті құралдарды , күні бұрын дайындау қажет . Сондықтан да
бірінші сыныпта оқитын сабақ көбінесе ойын ретінде өтіледі . Ойын да , оқу
мен еңбек сияқты , баланың іс - әрекетінің бір түрі . Ойынның барысында
баланың жеке қасиеттері қалыптасады . Бұл жастағы балалар айналадан көрген
түйгенін бағдарлап - байқағанын , естігенін - білгенін ойынмен
бейнелейтінін байқау қиын емес . Ойын арқылы қоршаған дүниені бейнелей
отырып , олардың өмірге көзқарасы қалыптасады, творчестволық іс - әрекеті
дамиды , өзіне ойын кезінде сенімі артып , күш - жігерін білдіруге жол
табады . Үлкендердің іс - әрекетіне еркін араласып , қарым - қатынасқа
түседі.
Бұл жөнінде көрнекті психолог , профессор А.В. Запорожец : Біз
дидактикалық ойын жекелеген білімдермен бейімділіктерді игерудің формасы
болып қана қоймай , сонымен бірге баланың жалпы дамуына көмектесетін , оның
қабілетін қалыптастыруға қызмет ететін болуына жетуіміз қажет - десе ,
Н.К.Крупская балалар ушін ойын - оқу , олар ушін ойын - еңбек , олар ушін
ойын-тәрбиенің елеулі формасы - дейді , ата - аналарына арналған
лекцияларында А.С.Макаренко ойын мен бала еңбегінің арасында заңды байланыс
болатынын , ал айналадағы дүниеден алған әсерін ойында бейнелеу арқылы
нақты еңбек әрекетіне үйренетінін айтады . Сондықтан А.С.Макаренко : Бала
ойында қандай болса , ол өскен кезде де , жұмыста көп жағынан сондай
болады - деп түжырымдайды .
Дидактикалық ойындардың түрлерінде шек жоқ . Қазіргі кездегі сабақ
материалдарының мазмұнына сәйкес мұғалім белгілі бір ойын бойынша әрқилы
ойын ойлап табуына болады .
Тікелей дидактикалық міндетті шеше алмайтынын , бірақ балалардың бойында
ықылас , есте сақтау , байқағыштық , назар аударғыштық сияқты басқа да
белгілі бір психикалық процесті дамытуға бағытталған ойынның
түрлерін педагог ұмыт қалдырмауға тиіс . Балалар үшін творчестволық
және қимылды ойындармен қатар дидактикалық ойындардың әсері мол .
Дидактикалық математикалық ойындарды қолдану сабақтың
әсерлілігін арттырып , оқушылардың осы пәнге деген ынтасын
дамытады . Бұл ойындар жаңа сабақ процесінде өткенді қайталау ,
білімді тиянақтау кезінде қажетті сабақ мазмұнына орай
пайдаланылады.
Бірінші сыныпқа арналған дидактикалық ойындар мен ойыншықтар
тапшылығынын орнын қалай толтыруға болады ? Шамасы , бізге бірінші кезекте
балабақшалардың тәжірибесін пайдалану керек болар . Бала - бақшаларда
мектепке дейінгі тәрбие жағдайларына арналып көп мөлшерде алуан түрлі
дидактикалық ойындар мен ойыншықтар жасап , оларды балалармен жүргізген
жұмыстарында ойдағыдай қолдануда . Ондай практика , әрине мақтауға түрады
және жинақтауды талап етеді. Алайда мүның бәрі кіші жастағы мектеп
оқушыларына арналған дидактикалық ойындардың жүйесін жай алмайды .
Дидактикалық ойындар мен ойыншықтар ғылыми психологиялық - педагогикалық
негізде талдау жасалуы тиіс , олар біртүтас педагогикалық концепцияның бір
бөлігін қүрайтын болуға тиіс .
Дидактикалық ойын оқыту процесінде қандай орын алуға тиіс ? Дидактикалық
ойындар мен ойыншықтар қандай оқу міндеттерін шешуге байланысты пайдалануға
тиіс? Қазіргі оқыту процесіне қандай дидактикалық ойыншықтар керек? Оларды
қандай психологиялық - педагогикалық концепцияға сүйеніп жасаған жөн. Оқыту
процесінде ойын балалар үшін өзінің тамаша тартымдылығынан айрылып қалмау
үшін , ойыншық әдеттегі әдістемелік құрал - сайманға айналып кетпеу үшін ,
мұғалім дидактикалық ойындар мен ойыншықтарды пайдаланып , материалды
балаларға қалай жеткізуі керек ? Осы және басқа толып жатқан мәселелер
бастауыш сыныптардағы дидактикалық ойындардың аса маңызды мәнін қүрайды .
Өндірістің мүмкіндіктері мен мүдделерін ғана емес , сонымен бірге бірінші
кезекте балаларды дамытудың , олардың жеке басын қалыптастырудың мүдделері
ескерілген , ғылыми жағынан негізделген дидактикалық ойыншықтардың
жиынтықтарын шығаруды жолға қою керек .
Сонымен бірге оқу - тәрбие процесінде ойынды дүрыс кірістіріп, оның
барлық тиімді мүмкіндіктерін балалардың жас ерекшеліктеріне , сабақ
мазмұнына жақсы үйлестіре қолдану мұғалім ізденісі мен шеберлігіне
байланысты . Мұғалім ойынды пайдалану әдістемесінде ойын түрлерін таңдап -
талдауға да қойылатын талаптарды жете білуге тиіс .
тарау. Бірінші сынып математика сабагында дидактикальщ ойындарды
пайдалану.
Ойын балалардың оқуға , еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты
құрал . Мұғалім ойын ойнауға жағдай туғызумен қатар , балалардың ойынға
белсенділігін үнемі арттырып отыруға тиіс . Балалардың өзара ынтымақтастық
жағдайында балалардың ойынды өз қалауымен бастауы немесе еркімен қатысуы
аса маңызды .
"Осы дидактикалық ойындарға байланысты балалардың математикадан
дидактикалық ойындарды өткізу үшін 1 -сыныптың математика оқулығына
тоқталайық . Оқулыққа еңгізілген материалдар бірінші сыныпта математикадан
оқытудың нақты мақсаттарына орай іріктелген . Сондықтан мүнда келтірілген
материалдар мынадай тараулар бойынша топтастырылған .
1. Қарапайым тусінікер.
2. 10 көлеміндегі сандар.
3. Кестелік қосу және азайту.
4. Толық ондыңтар. Жуз.
5. Біз нені үйрендік ?.
Әрбір сабаққа лайықталған материалдар оқулықтың жекелеген беттерінде
келтірілген және ол жүйелі тиянақтауға әрі қалыптастырылатын іскерлік пен
дағдыларды жетілдіре түсуге арналған , бұрын өтілген және жаңадан өтілетін
мәселені, сондай -ақ ілгеріде қарастырылуы тиіс жаңа тақырыпты оқып
үйренуге күнілгері даярлықты қамтамасыз ететін материалды қамтиды , яғни
әртекті материалдардан түрады .
Демек , мұғалім сабаққа әзірлену барысында оқулықтың әрбір бетінде
келтірілген материалдарға жан - жақты талдау жасайды да, кезекті сабақтың
оқу - материалдарын және оны оқытып үйретудің әдіс - тәсілдерін іріктейді.
Осы тұрғыдан алғанда оқулық , мұғалімнің оқыту іс -әрекеттерін анықтайды
. Оқулықтағы әр сабақтың материалына шамамен 10 минутқа ғана
лайықталғандықтан басқадай жаттығулар мен тапсырмаларды және қосымша
материалдарды мұғалім өзі сұрыптайды .
Жалпы алғанда математика сабағы шамамен бір - бірімен өзара байланысты
әрқайсысы 10 минуттық үш негізгі бөліктен тұрады .
Әр сабақтың бірінші бөлігінде көрнекіліктің бір түрімен ойыншықтар ,
қалталы полотно , жеке дара санақ материалдары , оқулықтың қосымшасынан
дайындалатын эркімнің өзіндік дидактикалық кеспе материалдары және тағы
басқалар жұмыс үйымдастырылады . Оның түрі мен мазмұнын әр сабақтың нақты
мақсатына орай мұғалімнің өзі анықтайды . Ол жұмысты орындаудың үлгісін
мұғалім көрсетеді, ал оқушылар дидактикалық кеспе материалды , ойыншықтар
мен нақты заттарды пайдаланып , мұғалімге ілесе орындайды немесе олар
сыныпта орындалатын коллективтік жұмысқа белсенді қарастырылады . Демек ,
сабақтың бұл бөлігінде көрнекілікке сүйеніп , шәкірттердің қандай да бір
мағлүматты сапалы қабылдауы жүзеге асырылады . Содан кейін балаларды
сергітетін және олардың шаршауын бәсеңдететін дене шынықтыру минуттары
өткізіледі де , оқушының әрі қарай орындайтын іс - әрекетінің түрі
алмастырылады .
Сабақтың екінші бөлігінде оқушылар мұғалімнің қысқаша түсіндірмесі
немесе нүсқауы бойынша оқулықтағы сәйкес суреттерді болмаса тапсырмаларды
ауызша орындайды .
Сабақтың үшінші бөлігінде математика дәптерлерінде орындалатын дайын
практикалық жұмысқа арналады . Ал дәптерлер оқулықты толықтыра түсуі де ,
әрбір сабақтың нақты мақсатына жетуге көмектеседі.
Сабақтың қай бөлігінде болсын қарастырылатын материалдар тек қана
білімділік мақсаттың шешілуі үшін емес , сонымен бірге оқушылардың дамуы
мен тәрбиесіне қатысты да мәселелердің тиімді шешілуі бағытында
пайдаланылады . Осыған орай байқау , бақылау , салыстыру , жіктеу ,
қорытындылау , оқушылардың математикалық тіл байлығын дамыту т.с.с.
мәселелерге де ерекше көңіл бөледі . Сондай - ақ оларды тегіс белсенді іс -
әрекетке тарту, әр жұмыс түріне сәйкес ойын элементтерін және қызықты
жаттығуларды пайдалану , іс - әрекетті түрлендіре үйымдастыру да
ойластырылуы керек . мүның бәрі оқушылардың жас және психологиялық
ерекшеліктеріне орай оқу - тәрбие жұмысын үйымдастырудың негізіне алынуы
тиіс . Сондықтан да ойын көмегімен әртүрлі есептерді шығаруға болады .
Көпшілігінде балаларды жарыстыруға берілген ойындар
балалардың
белсенділігін арттырады . Мысалы , оған баспалдақ ойынын алуға болады .
Заттарды салыстыру тақырыбына , яғни үлкен , тең , кіші қатыстарын
қалыптастыруға және 10 көлеміндегі сандарды нөмірлеу тақырыбына , сандар
қатарының жасалуына , сандар құрылымына және 10 көлеміндегі қосу және
азайту тақырыбында қосу және азайтуға берілген жай есептерді шығаруға, ал
11 - мен 20 сандарды тақырыбына , натурал сандар қатарына , сандардың
ондық құрамына , кесінділер ұзындықтарына , қосу және азайтуға берілген жай
есептер шығаруға және оқушылардың білімді игеруін тексеруге берілген ойын
түрлерін қарастырамыз . Ойын баланы шапшандылыққа , тез ойлауға баулиды .
Мен өзім 1 - сыныпты оқыту кезінде төмендегі тарауларда әртүрлі ойындар
өткізіп түрады .
Сабақ кезінде оқушылардың ойлау , есте сақтау қабілетін дамытуға аса көп
көңіл бөлген осы орайда 1 - сынып математика сабағында заттардың орындарын
сан қатарымен белгілеу тақырыбын қалай өткізгенің баяндап кетсек .
Бұл сабақта заттардың орындарын дүрыс белгілеу және оларды дүрыс ажырата
білуге , 1 - ден 5 - ке дейін кері санауға , нешінші? деген сұраққа жауап
қайтара білуге жаттықтыру көзделді. Сабақ ойын түріне және сұрақ - жауап
әдісінен қүрылды. Көрнекілікке түрлі суреттер , ойыншықтар , қағаздан
қиылған қүстардың үлгілері , кеспе цифрлар , жолақшалар , қалташалар
қолданылды .
Сабақ барысы : Өтілген тақырыпты тақтаға жазып , оның негізгі мазмұның
түсіндірдім . Оқушыларға суреттер бойынша сұрақтар қойдым.
1. Балалар , суреттен нелерді көрдіңдер ?
2. Қүстарды .
3. Кәне , бұл суреттен қүстардың аттарың атаңдаршы .
4. Үйрек , тауық , қаз , қораз , күркетауық .
Осы арада оқушыларға жабайы және үй қүстары жайлы түсініктеме бердім.
5. Балалар , мына суреттегі қүстар нешеу ?
6. Барлығы бесеу.
1. Қазір біздер Орныңды тап ойынын ойнаймыз . Осы суреттегі қүстардың
орындарын енді санмен белгілейсіңдер .
Ойын шарты бойынша қүстардың орындарын сұрап , тиісті орындарын
белгілеттім.
2. Үйрек нешінші орында ?
3. Бірінші.
4. Тауық ше ?
5. Екінші.
6. Қораз ше ?
7. Үшінші.
8. Қаз ше ? _
9. Төртінші.
10. Күркетауық ше ?
11. Бесінші.
Оқушылар орындарды цифрмен белгіледі . Одан кейін қалташалардағы
құстарды суретпен өздерінің орындарына орналастырдым . Сосын Күн мен түн
ойыны жүргізілді . Түн дегенде оқушылар түгел көздерін жүмып , партаға
басын қойып жата қалады . Осы кезде бір оқушы тақтаға шығып қүстардың
орындарын ауыстырып қояды . Күн дегенде оқушылар бастарын көтеріп ,
көздерін ашады . Оқушы тақтаға шығып өз орындарына дүрыс қояды . Қалған
оқушылар қүстардың орындарын дүрыс табылуын бақылап отырды .
Осындай тәсілдермен жүргізілген ойын сабақтың оқушылардың пәнге
қызығушылығын , ынтасын арттыруға әсері мол .
Халық ойындарын математика сабағында пайдалану оқушының алған білімін
күнделікті өмірмен берік үштастыруға қолайлы . Математика сабағында халық
ойындарын қолданудың түрлі жолдары бар . Мысалы , ойын сабақ басында , не
ортасында , не соңында қолдануы мүмкін.
Математика сабағында аз , көп үғымдары баланың зердесіне үялату оңай
нәрсе емес . Ал , оны қарапайым халық ойынының негізінде түсіндіре бастасаң
, ол онша қиындық келтірмейді . Бірінші сыныпта математиканы оқып үйрене
бастағанда оқушылардың түсінігің жеңілдету үшін санамақ ойынын ойнату
тиімді . Санамақ , Он саусақ өлеңдерін жаттатып , мазмұнын түсіндіру
арқылы оқушылардың тілін үстартып , логикалық ой жүйелерін қалыптастыруға
болады .
Оқушылардың белсенділігін арттыра түсу мақсатында әрбір сабақты
түрлендіріп өткізу орынды . Үлттық ойындарды үнемі пайдалану арқылы
оқушыларды ауызша есептерге жаттығуына , логикалық ой жүйелерін жетілдіре
түсуіне толық мүмкіншілік бар . Олардың қатарына халықтың байырғы ауызша
есептерін , халық ойындарын жатқызуға болады . Атап айтқанда : Қай
қолымда? , Үш әділ , Сөз мәнісін байқайық т.б.
Санамаң ойыны алғашқы ондықты оқып үйрену кезеңінде математиканың
бастапқы негіздерін меңгеруіне толық мүмкінділік береді де , келесі ондыққа
көшуді оңайлатады . Оны , әсіресе ойына сақтау қабілеті төмен балалар үшін
қолданған жөн . Мысалы : бір дегенім білеу
екі дегенім егеу
уш дегенім ускі
төрт дегенім төсек
бес дегенім бесік
алты дегенім асьщ
жеті дегенім желке
сегіз дегенім серке
тогыз дегенім торқа
он дегенім оймақ
он бір қара жумбаң
Бұл ойынның оқушыға әсерлігі , біріншіден , оның қарапайым , үғымға
жеңілдігі болса , екіншіден , үйқасымды , ырғақты айтылуы, үшіншіден ,
білеу , үскі т.б. сөздер жай мағынасыз айтыла салған сөз тіркестері емес ,
санның негізін көрсететін қасиеттері бар заттар таңдап , іріктеліп алынған
, сондықтан да балалардың үғымына жақын , түсінікті.
Қорыта айтқанда , үлттық ойындар - ата бабамыздың бізге келіп жеткен ,
өткен мен бүгінгі байланыстыратын баға жетпес байлығымыз , асыл қазынамыз .
Енді әр бағдарламалық тақырыптар бойынша ойын түрлерін қарастырайық .
§2.1. Қарапайым тусініктер.
Қарапайым түсініктер тақырыбына арналған дидактикалық ойындар .
Мүнда : заттарды санау , әр түрлі белгілеріне (үсі , өлшемі , пішіні )
қарай салыстыру , заттардың үзындықтарын салыстыру , заттардың үзындықтарын
салыстыру және кеңістікте орналасу қалпын анықтау ; уақыт аралығы жайында
түсінік беру ; санау барысында нешінші? сұрағына жауап беру арқылы санның
реттік сипаттамасын аңғарту.
Заттардың екі тобын біріктіру және топтан бірнеше затты бөліп алу ;
геометриялық фигураларды танып - білу және ажырату жайында алғашқы
мағлұматтар беру ; ұзындықты өлшеудің мән -мағынасын ашу сияқты мәселелерді
оқытып үйрету барысында пайдаланылатын дидактикалық ойындар өзіндік
ерекшелігі бар арнайы топ құрайды.
Олардың қатарына : Тус және пішін , Қанша? , Сәулетші, Біз
нешеуміз? , Таныс фигураларды ата , Жеміс жинау , Жылдам ойлан ,
Жалгасып тап , Телефои , Дукен , Ойыншыңпгар , Байңагыш бала ,
Жыл он екі ай , Аяқта , Қатесін тап , Сиңырлы сандар , Тізбек ,
Не бапңадың? , Қателеспе! , Багдаршам , Сиқырлы ңоржын , Ойнайьщ
та, ойлайық , Ханым , дат , Эстафета , Багыт , Кім цай партада
отыр? , Қай уацыт, сагат нешеу? , Жеті кун , Көңілді санамацтар т.б.
-ойындары бар .
_
Жеміс жинау.
Дидактикалыц мақсаты . Заттарды санауға және олардың екі
тобын салыстыруға , өлшеміне , пішініне және түстеріне қарай
ажыратуға үйрету.
Қажетті құрал - жабдъщтар . Қағаздан жасалған үш себет және
үлестірмелі жеміс түрлері.
Ойын мазмұны . Үстел үстінде шашырап жатқан жеміс түрлері .
Тақтаға шақырылған оқушы жемістерді теріп, үш себетке жинайды.
Бірінші себетке - алма , екінші себетке - алмүрт , үшінші себетке -
әр түрлі жемістер теріледі . Әр себеттегі жемістерді алдымен жеке
оқушы санайды , кейін сынып оқушылары хормен салыстырады .
Екі себеттегі әртүрлі жемістерді салыстырады .
Мысалы : Себеттегі алмалар нешеу ? Себеттегі алмүрттар нашеу ?
Бірінші себеттен бір алма , ал екіншісінен бір алмүрт алып қой .
Осылайша әрі қарай жалғастыр . Себеттегі алмүрт қалды ма ? Неше алма қалды
? Неше алмүрт қалды ? Алмүрттың алмадан қаншасы кем ? Қаншасы артық ?
Алмүрттың пішіні неге үқсайды , алма ше? деген сұрақтар қоя отырып ,
ойынды әрі қарай жалғастыруға болады.
Поезд құрастыру.
Дидактикалық мақсаты. Заттардың кеңістікте орналасуы жайында түсініктер
беру , орналасу қалыптарын салыстыру .
Жоғарыда бірнеше сабақтардың күнделікті іс -көрсетілген , осы тақырыптар
бойынша жұргізілген нәтижесі төмендегінше.
Зерттеу Зерттеу
№ Мектеп аттары Оқушылар жұмысы жұмысы
саны жүргізгенге жүргізгеннен
дейін кейін
№65
Ы.Алтынсарин
1 атындағы 64 96,2 % 99,7 %
гуманитарлық -
эстетикалық
гимназия
№47 Т.Тәжібаев
2 атындағы тарихи 75 96£ % 99,2 %
- гуманитарлық
гимназия
4 +-2
8 -^
Схемада көрсеткіш таяқшамен көрсетіп тұрып , орындалатын амалдар мен сандар
көрсетіледі . Оқушылар үнсіз келіп , жауаптарын тақтаға жазады . Басқа
оқушылар дүрыс жауапқа жасыл түсті текшелерін көрсетеді.
9. Математикалық диктант жүргізу .
а) 2 мен 2-нің қосындысының мәнін тап .
2+2
5 пен 2-нің айырмасының мәнін тап
5-2
ә) Тал басында тізіліп он жапырақ түр еді жел соқты да үзіліп ұшып
кетті біреуі ізінше онық жүлынып, түсті тағы екеуі түр әлі де ілініп ,
жапырақтың нешеуі ал білсеңдер қанекей, тақтаға келіп жаза қой .
10. Сабаңты қорыту:
Ойлан тап тапсырмасының әйнекшеден амал мен санды табу .
11. Үйге тапсырма.
А) есеп және оның құрамды бөліктері жайлы мәселе талдау .
Сөреге кітаптарды есепке байланысты орналастыру . Балаларды есептің шарты ,
сұрағы , шешуі, жауабымен таныстыру .
Шарты : 1-сөреде 4 кітап бар 2-сөреде 2 кітап бар .
Сұрағы : Екі сөреде барлығы қанша кітап бар ?
ІИешуі: 4+2=6 кітап .
Осы есепті талдап оқушылар мұғалім басшылығымен есеп құрастырады.
Асан , сен бірінші қатарға 3 қызыл дөңгелек қой .
Айжан сен екінші қатарға 2 көк дөңгелек қой .
(Балалар есептің құрамын қайталап отырып , бұл есептің шарты екенін
айтады).
Барлығы неше дөңгелек ? (Балалар мұны есептің сұрағы екенін айтады).
Барлық дөңгелектерді қалай табуға болады ?
3+2=5 (Шешуі екенін айтады) .
Мүны қалай айтуға болады ?
Барлығы 5 дөңгелек. (Бұл жауабы екенін айтады? )
5.0қулықпен жұмыс . № 1. Есептің шешуін және жауабын жазу .
6. Сергіту жаттығуы : біздің келер шамамыз, 5-тен 2-ні аламыз . 2-ге
қосып екіні, жауабын тез табамыз .
№3. 32 тура емес теңсіздікті шаршыны, үшбұрышты пайдалана отырып
балаларға ұғындыру. *** демек 32
№4. 3=2 ойыншықтарды пайдалана отырып , тура емес теңдік туралы түсіндіру.
7.Дәптермен жұмыс : 2 цифрын жазу .
Үндемес ойыны. Дидактикалық мақсаты : Шапшаң есептеу дағдысын
қалыптастыру:
Өрнектерді салыстыру
8-5 * 7-4 2+4 * 8-3 8-4 * 0+3
7-4 * 8-5 8-3 * 2+4 0+3 * 8-4 т.б.
3 топтағы отырған оқушыларға да осыған ұқсас карточкалар таратылып беріледі
. Олар да орнында отырып , білім деңгейіне байланысты тапсырмаларды
орындады. Оқулықтағы 5 тапсырма Орныңды тап атты ойыны арқылы орындалды.
2-ден 8-ге дейін цифр ұстаған оқушылар Орныңды тап деген сигнал бойынша
орнын тауып , 0-ден 8-ге дейін тұра қалады немесе керісінше 8-ден бастап ,
0-ге дейін түра қалады .
Қорытынды : 8 санының құрамын айт .
Үйге тапсырма : Дәптер таратылып берілді , оның ішінде 8 санының құрамын
тап деген тапсырма бар .
Бағалау.
Оқушыларға баға қойылмайды . Мадақтау арқылы бағалайды .
Сабақтың тақырыбы : Есеп , есептің құрамды бөліктері. Сабаңтың маңсаты :
Есеп терминдерін еңгізіп оның құрамды бөліктері мен оқушыларды таныстыру .
1. Есеп термині туралы түсінік бер .
2. Оқушылардың ойлау , есте сақтау , ауызша , жазбаша есеп
шығаруға белсенділігін арттыру.
3. Оқушыларды ұқыптылыққа , саналылыққа , жинақылыққа
тәрбиелеу.
Көрнекілігі : дидактикалық материалдар , сандар , таңбалар
жазылған схемалар.
Әдістемелік тәсілдері: ұлттық ойындар , дидактикалық ойындар,
ауызша , жазбаша есептер шығару , сандарды салыстыру .
Сабақтың барысы :
Үымдастыру кезеңі
Оқушыларды сабаққа дайындау . Санамақ .
Үй жумысын тексеру.
Өткен сабақтан алған білімдерін тиянақтау .
а) Біреу , екеу болып келген жағдайдағы санның құрамы жайлы
оқушылырдың білімін бекіту.
б) 0-ден 10-ға дейін тура және кері санау .
Жаңа сабаң. Есеп . Есептің құрамды бөліктері.
Дидактикалық мақсаты . Оқушыларға қарапайым сандарды үйрету , заттың түсіне
, формасына және құрылысына қарай ажырата білуге үйрету.
Ойын жабдыгы . 10 фигураның жиынтығы . Олар : 2 қызыл дөңгелек , 2 сары
және 2 жасыл үшбүрыш , 2 қызыл және 2 көк квадрат.
Ойын мазмұны . Мұғалім бір оқушыға магнитті тақтаға өрнек құрастыруды , ал
басқа оқушылар партаның үстіне құрастырады . Осы мақсатпен мынадай тапсырма
беріледі : магниттік тақтаның ортасына 1 парта үстінде немесе 1 парақ
қағаздың бетіне қызыл дөңгелекті орналастыру , дөңгелектің жоғарғы және
төменгі жағына 2 сары үшбүрырышты , оң және сол жағына 2 жасыл үшбүрышты
орналастыру . Енді осы өрнекке байланысты мұғалім оқушыларға басқаша өрнек
құрастыруды үйғарады : дөңгелек ортасында , 2 қызыл квадратты жоғары және
төменгі жағына , ал 2 көк квадратты оң және сол жағына орналастыру керек .
Содан соң оқушылардан фигуралардың санын , түсін сұрайотырып , өрнектегі
фигураларды санату керек.
Керісінше.
Дидактикалық мақсаты . Балаларға үлкен , кіші , жуан , жіңішке ,
кең , тар үғымдарын қалыптастыру , тіл байлығын дамыту.
Ойын мазмұны . Мұғалім балаға допты лақтырып , бір сөзді айтады, ал бала
топты қағып алып , айтылғанға кері сөзбен жауап беріп допты қайтадан
мұғалімге лақтырады .
Гараж щрастыру.
Дидактикалық мақсаты . Бұрын , кейін , алдымен , сонан соң , оңға
, солға , арасында , жанында деген түсініктер бойынша оқушылардың
білімін тиянақтай түсу . Оцыту құралдары . Жеңіл , ауыр машиналар мен
автобустардың иллюстрациялық суреттері. .
Ойын мазмұны . Мұғалім немесе оқушылардың бірі магниттік тақтаға жолақ
сызықтардың көмегімен гараж құрастырады , қалған балалар өздерінің жұмыс
орнында гараж құрастыруға кіріседі . Гараждың сол жақ бөлігіне жеңіл
машинаны , ал автобусты жеңіл және ауыр машиналардың арасына орналастырады
. Мұғалімнің тапсырмасы бойынша оқушылар гараждағы машиналардың орнын
анықтайды және түсіне , көлеміне қарап оларды салыстырады . Екі крлымда
қанша?.
Дидактикалық мақсаты . Балалардың ойлау қабілетін,
байқампаздығын , оң жақ , сол жақ ұғымдарын қалыптастыру Оцыту
құралдары . Түрлі заттар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
I тарау . Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық -
психологиялық ерекшеліктері.
§ 1.1. Ойын туралы
ұғым ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 3
1.2. Ойынның түрлері мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... 7
ІІ тарау. Бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... 11
§2.1. Қарапайым
тсініктер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 15
§2.2. Он көлеміндегі
сандар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...23
§2.3. Кестелік құрау және
азайту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..29
§2.4. Педагогикалық іс - тәжірибе нәтижесі. Біз нені
үйрендік? ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 55
Кіріспе.
Қазақстан білім беру тұжырымдамасында Білім беру үлгісіне орта білім
беру деңгейінің өте жоғары болуы тән . Бұл ең алдымен барынша байыпты
бастауыш мектеп арқылы жүзеге асырылады -деген . Осыған орай әр пәнді,
соның ішінде бастауыш сынып математикасын оқытудың ғылыми дәрежесі неғұрлым
жоғары болуын қамтамасыз ету бағытында әр алуан шаралар жүзеге асырылуда .
Сондықтан да бірінші сынып математика сабағында дидактикалық ойындарды
пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту көкейкесті мәселе .
Жұмыстың мақсаты - бірінші сынып математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой-өрісін дамыту жолдарын ғылыми
тұрғыдан негіздеп , әдістемесін жасау .
Жұмыстың болжамы - егер бірінші сынып математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісі дамытылатын болса , онда
олардың математикадан білім деңгейі жоғарлайды, өйткені пәнге деген
қызығушылығы нәтижелі қалыптасады.
Зерттеу әдісі - тақырыпқа байланысты психологиялық-
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттермен танысып, әдістемелік
тұрғыдан талдау; алдыңғы қатарлы мұғалімдердің іс -
тәжірибелерімен танысу; бақылау, ізденушілік және зерттеушілік
жұмыстар.
Зерттеу нысаны - бастауыш мектептегі математика пәнін оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні - бірінші сыныпта дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы
оқушылардың ой - өрісін дамыту жолдары мен әдістері.
Зерттеу жумысының міндеттері:
1. Зерттеу тақырыбына байланысты әдебиеттермен танысып ,
оларға ғылыми - әдістемелік тұрғыдан талдау жасау ;
2. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойындарды пайдалану арқылы оқушылардың ой - өрісін
дамыту мүмкіндіктерін анықтау.
3. Бірінші сыныпта математика сабағында дидактикалық
ойынды пайдалану әдістемесін ұғыну
Жұмыстың практикалық құндылығы - бастауыш сыныпта математиканы
оқытуда; студенттердің педагогикалық іс -тәжірибесінде және математиканы
оқыту әдістемесі пәнінен лобораториялық, практикалық сабақтарда
пайдалануға болады .
I тарау . Бастауыш сынып математикасын оқытудың педагогикалық -
психологиялық ерекшеліктері.
§ 1.1. Ойын туралы ұғым.
Қазіргі әлеуметтік жағдай жеткіншек ұрпақ тәрбиесіне қатысты
мәселелерді ағарту саласында бірінші орынға шығарады. Әсіресе, баланың
әлеуметтік бейімделуі, ересектермен, өз қатарластарымен қарым - қатынасты
тиімді жасауы педагогикалық-психологиялық теория мен практика үшін аса
мәнді. Балалардың
жас ерекшеліктеріне қатысты психологиялық дамуы, осыған
қатысты оқыту - тәрбиелеу жолдары, мінез-құлық, жүріс-
тұрыс қалыпты болмағанда жүргізілетін коррекциялық жұмыстар,
зерттеу әдіс-тәсілдерін негіздеген құнды еңбектер баршылық .
Ойын сонау ата-бабалар заманынан бері мазмұн жағынан толысып дамып,
дәстүрлі жалғасып келеді. Ойын еш уақытта дамудың бір сатысына жеткенде
тоқтап қалмайды, жетіле түседі. Ойын теориясы мен практикасын отандық және
шетелдік педагогтар, психологтар, социологтар зерттеуде. Мысалы: Иоган
Хейзингтің Ойыншы адам, Д.Б. Элькониннің Ойын психологиясы, Эрик
Берннің Адамдар ойнайтын ойындар атты еңбектері жазылды. Ойын теориясын
зерттеуші Ресей ғалымдары: А.В.Вербицкий, Т.В.Кудрявцев, И.П. Пидкасистый.
Қазақстандық ғалымдар: Н.К. Ахметов, Ж.С. Хайдаров т.б. Сонымен қатар ойын
проблемасымен шұғылданған көрнекті ғалымдар: Р.М. Жуковская, Д.В.
Менджерицкая, Т.А. Маркова, Н.Я. Михайленка т.б.
Ойын - баланың жеке басын дамытуда қоғамдық мәні бар іс-әрекеттің мақсат
бағдарлы, қажеттілікті қанағаттандыруға негізделген белсенділік формасы деп
бір жағымен, екіншіден - баланың танымдық, шығармашылық, жеке бас
қасиеттерін , ақыл-ой сапаларын жетілдіретін тәрбие және оқыту құралы
ретінде
түсіндіріледі.
Балалық шақ ойыннан бөлінбейді. Мәдениетті балалық шақтың мәні көп
болған сайын, соғүрлым ойын да қоғам үшін маңызды болады . Балалықты
танудың оған әсер етудің және балалық шаққа енудің бірден - бір әдісі ол -
ойын Ойынның бала өмірінде үлкен орын алатыны ертеден дәлелдеген . Тіпті
XVIII ғасырда Руссо былай деген: Баланы жақсы тану және түсіну үшін оны
ойын негізінде байқау керек .
Балалар ойын үстінде өздерін еркін, жеңіл сезінетіндіктен өздерін
көрсете алады. Балалар үшін өз тәжірибелерімен сезімдерін шығару табиғи
динамикалық және денсаулық жақсартушы іс- әрекет. Ойын әсері психикалық іс
- әрекеттің басқа формаларын дамыту үшін де үлкен маңызы бар. Мәселен, қиял
тек ойын жағдайларында және соның әсерімен ғана дами бастайды. Бала
ойынында да қоғамдық , ұжымдық сипат болады .
Жеке бастың даму және қалыптасу процесін тануды дүрыс шешу психикалық
процестердің заңдылықтарымен оның ерекшеліктерін білумен байланысты. Бұл
салада ғалым педагогтар, психолгтар Ж.Аймауытов, Л.С. Выготский,
М.Жұмабаев, Қ.Жарықбаев, С.Макаренко, М.Мұқанов, Ж.Намазбаева, Т. Собиров,
Г.Усманов т.б. арнайы зерттеу еңбектері бар .
Психолог ғалымдар баланың даму процесін қарастыруда бірнеше ғылыми
теориялық принциптерді ұсынады . Солардың бірі Л.С. Выготский төменгі класс
оқушыларының даму процесін сензетивтік кезеңге тән екенін және олардың
үлкен сезімталдығы мен әсерленгіштігі анықталған. Мектепке бар ынтасымен
келген 7 жасар бала, тәрбиелік ықпалға оп-оңай беріледі. Оның жақсы оқушы,
жақсы мінез - қүлықты бала атанғысы келеді. Балалар бұл жаста барынша
көпшілік мұғалімдермен тез тіл тапқыш , өзінің жаңа ұжымда , балалар
арасында еркін сезінгіш , мұғалімнің талаптарын , мектеп ережелерін
орындауға қызығады .
Выготский теориясы бойынша баланың әсерленушілігі ішкі және сыртқы әр
түрлі жағдайлардың ықпалының жиынтығы деп есептейді . Осыдан барып оның
психикалық дамуын айқындайтын, басқаша да күштерді күрделендіріп жаңа
түсініктерді құрастыруға жол ашады . Орта мен бала арасындағы қатынас
құбылысын оның күрделілігін түсіндіргенде Л.С. Выготский төменгі класс
оқушыларына әсерленушілік сипат және ықпал жасайтын жағдайларды баланың
қабылдауымен байланыстырады . Бүдан өмірдің ішкі рухани өмірін , әсіресе
адамгершілік ойлауын, сезімін, санасын , іс - әрекетін зерттеуде осы
кезеңдегі сензетивтік ерекшеліктерін ескеру мұғалімнің маңызды міндетінің
бірі болып табылады.
М.Жұмабаев өзінің Педагогика атты оқулығында бала дамуының
психологиялық заңдылықтарын жан-жақты талдап көрсеткен . Мәселен, жан -
тәрбиесі, ес, қиял, ойлау, тіл т.б. психикалық процестерге талдау жасаған
және бұл психикалық процестерде төменгі класс оқушыларының
ерекшеліктерш көрсеткен.
Әсер күшті болса, есте ұзақ сақталады . Мысалы, қатты дауыл, сұрапыл
боран сықылды күшті көріністер тез ұмытылмайды. Бір сабақтан бала күшті
әсер алуы үшін баланың сол сабаққа қүмар болуы шарт . Баланы қүмар қылу
үшін мұғалім өзі қүмар болуы керек . Мұғалім сабақ бергенде өзі есінен
түсіп , ыңылдап түрса , шәкіртте қүмарлық бола ма ? - деген .
М . Жұмабаев айқындаған заңдылықта оқу - тәрбие процесінде мұғалім де ,
ата - ана да керек .
Қ . Жарықбаев көптеген еңбектерінде және арнайы ғылыми зерттеулерінде
балаларға тән психикалық (сензетивтік жасына байланысты) ерекшеліктері
тереңдетіліп қарастырылған . Мысалы, мінез, түйсік, қабілет, қабылдау, ес,
ойлау, қиял, эмоция мен сезім, ерік, зейін, әрекет, дағды әдептері т.б.
Төменгі кластағы балалар негізінде ойын жасындағы балалар . Бала
мектепке келген кезде де ойнауын тоқтатпайды . Енді оқу оның негізгі
қызметі болса да , ол әлі де бұрынғысындай ойнағысы келіп түрады . Осының
нәтижесінде ойын оның өмірінде бірінші орыннан екінші дәрежедегі әрекетке
ысырылады .
Бала табиғатынан қимыл - қозғалысқа қүмар жан. Ол үнемі секіруді,
қорғауды, жүгіруді қалайды. Осыған орай біздің халықта: Баламен ойнама
шаршайсың , Бала - құлыншақ , бала - ұрыншақ , Ойнай білмеген , оймен
білмейді - деп тегін айтылмаған.
Бала ойыны алуан түрлі. Ойын арқылы адамгершілік қасиеттерді бойына
біртіндеп тәрбиелейді және психикалық қабілеттері дамиды . Бала достықта
бірін - бірі түсініп , қимыл -әрекет жасауға , тапқырлыққа , шыдамдылыққа ,
ептілікке және қимылдауға , ойлауға , табандылыққа дағдыланады .
М.Жұмабаев халықтық педагогика негізінде ойына мынадай мән
берген : Баланың қиялы әсіресе ойында жарыққа шығады. Ойын
балаға кәдімгідей бір жұмыс . Ойнағанда бала жанындағыны
әсерлене пайдаланады .
7-10 жас арасы анатомиялық , физиологиялық жағынан қауырт қимыл әрекеті
, қозғалысты , жылдамдықты талап ететін кезең болғандықтан бала организімі
үшін ойын қажет деп есептейміз . Сондықтан бұл жастағы бала қанша ойнаса да
шаршамайды . Психологтардың анықтауы бойынша балалардың ойыны , оларды
өмірге бейімделуі.
Қарапайым мысалдарды шығаруда икемділіктерін байқау .
1. Егер 2 - ге 1 - ді қоссақ қанша болады ?
Тағы сол сияқты .
2. 2 -ден 1 - ді азайт . Сұрақтар берілді.
Жоғарыда бірнеше сабақтардың күнделікті іс - жоспарлары көрсетілген ,
осы тақырыптар бойынша жұргізілген эксперимент нәтижесі төмендегінше.
10-ға Геометриялық Қарапайым
№ Мектеп аттары дейін фигура мысалдарды
тура және туралы шығару
кері санау ұғымын
анықтау
№65
Ы.Алтынсарин
1 атындағы 100% 83,5 % 68%
гуманитарлық - -
эстетикалық
гимназия
№47 Т.Тәжібаев
2 атындағы тарихи 100% 86,5 % 65,5 %
- гуманитарлық
гимназия
Сөйтіп ойын әрекетінде бала саналы мақсат көздей алатын психикалық
процестердің ырықтылығы қалыптасады . Ойын жағдайында балалар жай есте
сақтау жағдайынан гөрі әр нәрсеге жақсы зейін қояды . Көбірек есінде
сақтайды . Бала ойын үстінде саналы мақсатты зейін тоқтату , есте сақтау ,
еске түсіру шүғыл және оңай жүзеге асырады . Ойын шарттарының өзі зейін
баладан ойыншық заттарға , айналатын көріністер мен сюжетке зейін тоқтатуды
талап етеді . Егер бала алдағы ойын жағдайының талабына зейін қойғысы
келмесе , ойын шарттарын есте үстамаса , оны қүрдастары ойыннан шеттетеді.
Құрбыларымен қарым - қатынас жасау қажеттігі баланы мақсатты түрде зейін
қойып, есте сақтауға мәжбүр етеді . Мақсаткерлік, ерік-күшін бағындыра білу
- жеке басты дамытуға қажетті қасиет. Ойын мақсатсыз бос ермек емес, көп
уақытқа созылатын, баланы қалжырататын жаттығулар, тіптен секіру, бұғалық
тастау, допты секірту сияқты ойын түрлерін меңгеру өзінің оң нәтижесін
береді . Балалар ойнап жүріп , белгілі ережелерге сүйеніп , әлгіндей заттар
арқылы іс - әрекетті игеру міндетін орындайды.
1.2. Ойынның түрлері мен рөлі.
Балалық шақ - бала бойына адамгершіліктің негізін қалайтын кез .
Сондықтан да бала бойына жас кезінен бастап ізгілік , мейірімділік ,
инабаттылық сезімдерін қалыптастыру ата-аналар мен үзтаздардың міндеті .
Балалардың жан - жақты дамуы үшін ойынның рөлі ерекше.
Бірінші сынып шәкірттеріне тиянақты білім беру мұғалімнің творчестволық
ізденісі мен шеберлігін қажет етеді . Мүның өзі көп жағынан олардың әлі
ойын баласы екендігімен байланысты . Сондықтан сабақ оларға тартымды болу
үшін тақырыпқа сәйкес ойындар таңдап алып , сабақ барысында үтымды
пайдалану керек . Сонда ғана барлық баланы сабаққа ынталы қатыстыруға
болады . Жалпы бастауыш сынып оқушыларының ойнайтын ойын түрлеріне
тоқталатын болсақ , олар :
1. Дидактикалық ойындар.
2. Сөздік — дидактикальщ ойындар .
3. Ролъді сюжетті ойындар .
4. Драмалъщ ойындар.
5. Творчестволъщ ойындар.
6. Әдеби - музыкальщ ойындар .
Осылардың ішінде дидактикалық ойындардың маңызы зор . Әрбір мұғалім
сабақ процесінде қандай дидактикалық ойын қолданылатынын күні бұрын сабақ
мазмұны мақсатына сай лайықтап алғаны жөн . Өйткені мектепке келген балалар
үшін қызықты әрекет бола отырып , оларды тәрбиелеу мен дамытудың аса
маңызды құралы болып табылады . Бірақ ол үйымдастырылған педагогикалық
процеске еңгізілгенде ғана сондай құралға айналады. Ойынның дамуы мен
орнығуы оны нақ осылай тәрбиелеу құралы ретінде пайдалануға көп байланысты
.
Бірінші сынып балаларын оқытып тәрбиелеуде балалар игеруге тиісті
бағдарламалық мазмұнды сүрыптап , жоспарлайды . Оның дидактикалық және ойын
міндеттерін , қимыл мен ережелерін ойланған нәтижесін дәл белгілейді. Ол
ойынның өзіндік ерекшелігі мен өз әрекетін сипатын бүзбастан , оның өзіндік
бүкіл барысын жобалағандай болады. Ойынды педагогикалық процеске еңгізе
отырып , тәрбиеші балаларды ойнауға , А.С.Макаренконың сөзімен айтқанда
Жақсы ойын жасауға үйретеді . Мұндай ойынға мынадай сала тән : мазмұнның
тәрбиелік - танымдық құндылығы , бейнеленетін түсініктердің толықтығы мен
дұрыстығы , ойы , іс - әрекеттерінің орындылығы , белсенділігі ,
үйымшылдығы және творчестволық сипаты , жеке балалардың және барлык
ойнаушылардың мүдделерін ескере отырып , ойында ережелерге бағыну және
соларды басшылыққа ала білуі ойыншықтар мен ойын материалдарын
мақсаткерлікпен пайдалану , балалардың қарым -қатынастардың игі
тілектестігі және көңіл - күйлерінің шаттығы .
Ойынды басқара жүріп , оқытушы баланың жеке басының ерекшелігіне , оның
сапасына , сезіміне , ерік - жігеріне , мінез -қүлқына ықпал жасайды .
Ойынды ақыл - ой адамгершілік , эстетикалық және дене тәрбиесінің
мақсаттары үшін пайдаланылады . Ойын процесінде балалардьщ білімі мен уғымы
айқындалып , тереңдей түседі . Ойында қайсы бір рольді орындау үшін бала
өзінің түсінігін ойын әрекетіне көшіруге тиіс . Кейде адамдардың еңбегі
туралы нақты іс - әрекеттер , өзара қарым -қатынастар туралы білімдер мен
түсініктер жетімсіз болып шығады да , соларды толықтыру қажеттігі
балалардың сұрақтарынан көрінеді. Үстаз сол сұрақтарға жауап қайтарады да ,
олардың ойын кезіндегі әңгімелеріне қүлақ түреді , ойнаушылардың өзара
түсінуіне , келісуіне көмектеседі.
Демек , ойын балалардың соған дейінгі білімдері мен түсініктерін баянды
етіп қана қоймайды , сонымен бірге белсенді таным іс - әрекетінің өзінше
бір формасы болып табылады , соның барысында олар оқытушының басшылығымен
жаңа білім меңгереді.
Ойын процесінде балалардың өздері ойнаушылардың мінез -қүлқы мен өзара
қарым - қатынасын анықтайтын және реттейтін ереже белгілейді . Ереже ойынға
үйымшылдық , түрақтылық сипат береді , оның мазмұның баянды етеді және
қарым - қатынас пен өзара қарым - қатынастардың одан әрі дамуын күрделене
түсуін анықтайды . Сонымен бірге ойын ережесі жасқаншақ , үялшақ балалардың
ойынға белсендірек қатысуына көмектеседі.
Ойын бала үшін - нағыз өмір . Егер үстаз ойынды ақылмен үйымдастырса ,
ол балаларға ықпал жасауға мүмкіндік алады .
Балаларды оқытып , тәрбиелеуде әр тарапты ойын элементтерін қолдану
тиімді әдістердің бірі болып саналады . Бұған оқыту кезеңінде ерекше мән
берілуге тиіс. Ойын баласы деп есептелетін бұл жастағы шәкірттердің оқу -
білімге қызығуын өзіндік еңбектің қарапайым түрін үйренуі айналадағы
қоғамдық өмірді танып , білуі ойын арқылы іске асады .
Ол өмірден алған әсерін ойында бұлжытпай бейнелейді . Баланың ойы
көрнекілікке , образдылыққа негізделетіндіктен , сабақ мазмұнына орай ойын
әдісін орнымен қолданудың маңызы зор .
Ойын оқушының ой - өрісін , қиял сезімін дамытып , сөйлеу тілінің
жетілуін , еркін пікір алысу , диалог , монолог , түрінде өзара сөйлесу
машықтарын қалыптастырады . Дұрыс үйымдастырылған ойын негізінде баланың
қоғамдық , әлеуметтік сезімі оянады . Ұжымдық еңбек ету процесіне үйреніп ,
бірлесе қызмет атқару нәтижесінде олардың жолдастық , достық , ынтымақтары
нығаяды.
Оқытуда қолданылатын ойын әдістері - ойынның нақ өзі емес , ойын
түріндегі әдісі. Ол логикалық , дербес орындалатын жаттығу жұмыстарына
балалардың зейінін аударып қызықтыру , сабаққа белсенділігін арттыру ,
алған білімін тиянақтау , кеңейту , кейде сабақты түсіндіру мақсатында
қолданылады . Ойын әдістерін қолдана өткізілген сабақтар , жаттығу
жұмыстары баланың сөзге белсенділігін арттырып , олардың ойлау , қабылдау
әрекеттерін кеңейту , білім сапасын тереңдете тиянақтай түсуге жәрдемдеседі
. Ойынның танымдық сипаты жөнінде М.Горький Бала ойынды суйеді. Ойнаганда
не болса, соның бәрімен де ойнайды, ол өзінің айналасындагы дуниені ойын
және ойыншың устінде тез таниды . Бала сөзбен де ойнайды , осы сөзбен
ойнаганда өз ана тілінің нәзік жерлерін уйренеді , тілдің музыкасын угады
, дегені мәлім.
Ана тілі сабағында оқушылардың сөйлеу тілін дамыту ісінде сабақта ,
сабақтан тыс уақытта қолданылатын дидактикалық, сөздік, творчестволық ,
сюжеттік , рольді ойындардың маңызын еркше атап көрсетуге болады .
Оқушының математикалық тілде дүрыс сөйлеп үйренуге бағыт беретін
ойындардың бір түрі - сөздік ойындар . Сөздік ойындар әр сабақта жүйелі
жүргізілуі тиіс . Сол арқылы балалар тапқырлыққа , шапшаңдылыққа , ауызша
және жазбаша есептеуге дағдыланады . Математика сабағында есептеуге үйрету
, математикалық диктантпен жұмыс , сұрақ - жауап әдістерін қолдану қажет .
Өтілетін тақырып бойынша әр түрлі ойын түрлерін жүргізуден басқа анаграмма
, ребустар , сөзжұмбақтар , өлең есептер қолдану , түрлі дидактикалық
материалдарды пайдалану оқушылардың сабаққа қызығушылығын арттырады . Сол
сияқты қимылды ойындардың да тиімділігі бар . Қимылды ойындар да бала
ағзасын жетілдіріп , ақыл - ойының дамуына үлкен әсер етеді. Көңіл - күйі
артып , жүйелері жақсарады .
Басты мәселе , мұғалім сабақта ойын элементтерін жүргізбес бұрын , оның
міндеті мен мақсатын , жүргізу тәртібін балаларға айтып , дайындауы тиіс .
Ойынға қажетті құралдарды , күні бұрын дайындау қажет . Сондықтан да
бірінші сыныпта оқитын сабақ көбінесе ойын ретінде өтіледі . Ойын да , оқу
мен еңбек сияқты , баланың іс - әрекетінің бір түрі . Ойынның барысында
баланың жеке қасиеттері қалыптасады . Бұл жастағы балалар айналадан көрген
түйгенін бағдарлап - байқағанын , естігенін - білгенін ойынмен
бейнелейтінін байқау қиын емес . Ойын арқылы қоршаған дүниені бейнелей
отырып , олардың өмірге көзқарасы қалыптасады, творчестволық іс - әрекеті
дамиды , өзіне ойын кезінде сенімі артып , күш - жігерін білдіруге жол
табады . Үлкендердің іс - әрекетіне еркін араласып , қарым - қатынасқа
түседі.
Бұл жөнінде көрнекті психолог , профессор А.В. Запорожец : Біз
дидактикалық ойын жекелеген білімдермен бейімділіктерді игерудің формасы
болып қана қоймай , сонымен бірге баланың жалпы дамуына көмектесетін , оның
қабілетін қалыптастыруға қызмет ететін болуына жетуіміз қажет - десе ,
Н.К.Крупская балалар ушін ойын - оқу , олар ушін ойын - еңбек , олар ушін
ойын-тәрбиенің елеулі формасы - дейді , ата - аналарына арналған
лекцияларында А.С.Макаренко ойын мен бала еңбегінің арасында заңды байланыс
болатынын , ал айналадағы дүниеден алған әсерін ойында бейнелеу арқылы
нақты еңбек әрекетіне үйренетінін айтады . Сондықтан А.С.Макаренко : Бала
ойында қандай болса , ол өскен кезде де , жұмыста көп жағынан сондай
болады - деп түжырымдайды .
Дидактикалық ойындардың түрлерінде шек жоқ . Қазіргі кездегі сабақ
материалдарының мазмұнына сәйкес мұғалім белгілі бір ойын бойынша әрқилы
ойын ойлап табуына болады .
Тікелей дидактикалық міндетті шеше алмайтынын , бірақ балалардың бойында
ықылас , есте сақтау , байқағыштық , назар аударғыштық сияқты басқа да
белгілі бір психикалық процесті дамытуға бағытталған ойынның
түрлерін педагог ұмыт қалдырмауға тиіс . Балалар үшін творчестволық
және қимылды ойындармен қатар дидактикалық ойындардың әсері мол .
Дидактикалық математикалық ойындарды қолдану сабақтың
әсерлілігін арттырып , оқушылардың осы пәнге деген ынтасын
дамытады . Бұл ойындар жаңа сабақ процесінде өткенді қайталау ,
білімді тиянақтау кезінде қажетті сабақ мазмұнына орай
пайдаланылады.
Бірінші сыныпқа арналған дидактикалық ойындар мен ойыншықтар
тапшылығынын орнын қалай толтыруға болады ? Шамасы , бізге бірінші кезекте
балабақшалардың тәжірибесін пайдалану керек болар . Бала - бақшаларда
мектепке дейінгі тәрбие жағдайларына арналып көп мөлшерде алуан түрлі
дидактикалық ойындар мен ойыншықтар жасап , оларды балалармен жүргізген
жұмыстарында ойдағыдай қолдануда . Ондай практика , әрине мақтауға түрады
және жинақтауды талап етеді. Алайда мүның бәрі кіші жастағы мектеп
оқушыларына арналған дидактикалық ойындардың жүйесін жай алмайды .
Дидактикалық ойындар мен ойыншықтар ғылыми психологиялық - педагогикалық
негізде талдау жасалуы тиіс , олар біртүтас педагогикалық концепцияның бір
бөлігін қүрайтын болуға тиіс .
Дидактикалық ойын оқыту процесінде қандай орын алуға тиіс ? Дидактикалық
ойындар мен ойыншықтар қандай оқу міндеттерін шешуге байланысты пайдалануға
тиіс? Қазіргі оқыту процесіне қандай дидактикалық ойыншықтар керек? Оларды
қандай психологиялық - педагогикалық концепцияға сүйеніп жасаған жөн. Оқыту
процесінде ойын балалар үшін өзінің тамаша тартымдылығынан айрылып қалмау
үшін , ойыншық әдеттегі әдістемелік құрал - сайманға айналып кетпеу үшін ,
мұғалім дидактикалық ойындар мен ойыншықтарды пайдаланып , материалды
балаларға қалай жеткізуі керек ? Осы және басқа толып жатқан мәселелер
бастауыш сыныптардағы дидактикалық ойындардың аса маңызды мәнін қүрайды .
Өндірістің мүмкіндіктері мен мүдделерін ғана емес , сонымен бірге бірінші
кезекте балаларды дамытудың , олардың жеке басын қалыптастырудың мүдделері
ескерілген , ғылыми жағынан негізделген дидактикалық ойыншықтардың
жиынтықтарын шығаруды жолға қою керек .
Сонымен бірге оқу - тәрбие процесінде ойынды дүрыс кірістіріп, оның
барлық тиімді мүмкіндіктерін балалардың жас ерекшеліктеріне , сабақ
мазмұнына жақсы үйлестіре қолдану мұғалім ізденісі мен шеберлігіне
байланысты . Мұғалім ойынды пайдалану әдістемесінде ойын түрлерін таңдап -
талдауға да қойылатын талаптарды жете білуге тиіс .
тарау. Бірінші сынып математика сабагында дидактикальщ ойындарды
пайдалану.
Ойын балалардың оқуға , еңбекке деген белсенділігін арттырудағы басты
құрал . Мұғалім ойын ойнауға жағдай туғызумен қатар , балалардың ойынға
белсенділігін үнемі арттырып отыруға тиіс . Балалардың өзара ынтымақтастық
жағдайында балалардың ойынды өз қалауымен бастауы немесе еркімен қатысуы
аса маңызды .
"Осы дидактикалық ойындарға байланысты балалардың математикадан
дидактикалық ойындарды өткізу үшін 1 -сыныптың математика оқулығына
тоқталайық . Оқулыққа еңгізілген материалдар бірінші сыныпта математикадан
оқытудың нақты мақсаттарына орай іріктелген . Сондықтан мүнда келтірілген
материалдар мынадай тараулар бойынша топтастырылған .
1. Қарапайым тусінікер.
2. 10 көлеміндегі сандар.
3. Кестелік қосу және азайту.
4. Толық ондыңтар. Жуз.
5. Біз нені үйрендік ?.
Әрбір сабаққа лайықталған материалдар оқулықтың жекелеген беттерінде
келтірілген және ол жүйелі тиянақтауға әрі қалыптастырылатын іскерлік пен
дағдыларды жетілдіре түсуге арналған , бұрын өтілген және жаңадан өтілетін
мәселені, сондай -ақ ілгеріде қарастырылуы тиіс жаңа тақырыпты оқып
үйренуге күнілгері даярлықты қамтамасыз ететін материалды қамтиды , яғни
әртекті материалдардан түрады .
Демек , мұғалім сабаққа әзірлену барысында оқулықтың әрбір бетінде
келтірілген материалдарға жан - жақты талдау жасайды да, кезекті сабақтың
оқу - материалдарын және оны оқытып үйретудің әдіс - тәсілдерін іріктейді.
Осы тұрғыдан алғанда оқулық , мұғалімнің оқыту іс -әрекеттерін анықтайды
. Оқулықтағы әр сабақтың материалына шамамен 10 минутқа ғана
лайықталғандықтан басқадай жаттығулар мен тапсырмаларды және қосымша
материалдарды мұғалім өзі сұрыптайды .
Жалпы алғанда математика сабағы шамамен бір - бірімен өзара байланысты
әрқайсысы 10 минуттық үш негізгі бөліктен тұрады .
Әр сабақтың бірінші бөлігінде көрнекіліктің бір түрімен ойыншықтар ,
қалталы полотно , жеке дара санақ материалдары , оқулықтың қосымшасынан
дайындалатын эркімнің өзіндік дидактикалық кеспе материалдары және тағы
басқалар жұмыс үйымдастырылады . Оның түрі мен мазмұнын әр сабақтың нақты
мақсатына орай мұғалімнің өзі анықтайды . Ол жұмысты орындаудың үлгісін
мұғалім көрсетеді, ал оқушылар дидактикалық кеспе материалды , ойыншықтар
мен нақты заттарды пайдаланып , мұғалімге ілесе орындайды немесе олар
сыныпта орындалатын коллективтік жұмысқа белсенді қарастырылады . Демек ,
сабақтың бұл бөлігінде көрнекілікке сүйеніп , шәкірттердің қандай да бір
мағлүматты сапалы қабылдауы жүзеге асырылады . Содан кейін балаларды
сергітетін және олардың шаршауын бәсеңдететін дене шынықтыру минуттары
өткізіледі де , оқушының әрі қарай орындайтын іс - әрекетінің түрі
алмастырылады .
Сабақтың екінші бөлігінде оқушылар мұғалімнің қысқаша түсіндірмесі
немесе нүсқауы бойынша оқулықтағы сәйкес суреттерді болмаса тапсырмаларды
ауызша орындайды .
Сабақтың үшінші бөлігінде математика дәптерлерінде орындалатын дайын
практикалық жұмысқа арналады . Ал дәптерлер оқулықты толықтыра түсуі де ,
әрбір сабақтың нақты мақсатына жетуге көмектеседі.
Сабақтың қай бөлігінде болсын қарастырылатын материалдар тек қана
білімділік мақсаттың шешілуі үшін емес , сонымен бірге оқушылардың дамуы
мен тәрбиесіне қатысты да мәселелердің тиімді шешілуі бағытында
пайдаланылады . Осыған орай байқау , бақылау , салыстыру , жіктеу ,
қорытындылау , оқушылардың математикалық тіл байлығын дамыту т.с.с.
мәселелерге де ерекше көңіл бөледі . Сондай - ақ оларды тегіс белсенді іс -
әрекетке тарту, әр жұмыс түріне сәйкес ойын элементтерін және қызықты
жаттығуларды пайдалану , іс - әрекетті түрлендіре үйымдастыру да
ойластырылуы керек . мүның бәрі оқушылардың жас және психологиялық
ерекшеліктеріне орай оқу - тәрбие жұмысын үйымдастырудың негізіне алынуы
тиіс . Сондықтан да ойын көмегімен әртүрлі есептерді шығаруға болады .
Көпшілігінде балаларды жарыстыруға берілген ойындар
балалардың
белсенділігін арттырады . Мысалы , оған баспалдақ ойынын алуға болады .
Заттарды салыстыру тақырыбына , яғни үлкен , тең , кіші қатыстарын
қалыптастыруға және 10 көлеміндегі сандарды нөмірлеу тақырыбына , сандар
қатарының жасалуына , сандар құрылымына және 10 көлеміндегі қосу және
азайту тақырыбында қосу және азайтуға берілген жай есептерді шығаруға, ал
11 - мен 20 сандарды тақырыбына , натурал сандар қатарына , сандардың
ондық құрамына , кесінділер ұзындықтарына , қосу және азайтуға берілген жай
есептер шығаруға және оқушылардың білімді игеруін тексеруге берілген ойын
түрлерін қарастырамыз . Ойын баланы шапшандылыққа , тез ойлауға баулиды .
Мен өзім 1 - сыныпты оқыту кезінде төмендегі тарауларда әртүрлі ойындар
өткізіп түрады .
Сабақ кезінде оқушылардың ойлау , есте сақтау қабілетін дамытуға аса көп
көңіл бөлген осы орайда 1 - сынып математика сабағында заттардың орындарын
сан қатарымен белгілеу тақырыбын қалай өткізгенің баяндап кетсек .
Бұл сабақта заттардың орындарын дүрыс белгілеу және оларды дүрыс ажырата
білуге , 1 - ден 5 - ке дейін кері санауға , нешінші? деген сұраққа жауап
қайтара білуге жаттықтыру көзделді. Сабақ ойын түріне және сұрақ - жауап
әдісінен қүрылды. Көрнекілікке түрлі суреттер , ойыншықтар , қағаздан
қиылған қүстардың үлгілері , кеспе цифрлар , жолақшалар , қалташалар
қолданылды .
Сабақ барысы : Өтілген тақырыпты тақтаға жазып , оның негізгі мазмұның
түсіндірдім . Оқушыларға суреттер бойынша сұрақтар қойдым.
1. Балалар , суреттен нелерді көрдіңдер ?
2. Қүстарды .
3. Кәне , бұл суреттен қүстардың аттарың атаңдаршы .
4. Үйрек , тауық , қаз , қораз , күркетауық .
Осы арада оқушыларға жабайы және үй қүстары жайлы түсініктеме бердім.
5. Балалар , мына суреттегі қүстар нешеу ?
6. Барлығы бесеу.
1. Қазір біздер Орныңды тап ойынын ойнаймыз . Осы суреттегі қүстардың
орындарын енді санмен белгілейсіңдер .
Ойын шарты бойынша қүстардың орындарын сұрап , тиісті орындарын
белгілеттім.
2. Үйрек нешінші орында ?
3. Бірінші.
4. Тауық ше ?
5. Екінші.
6. Қораз ше ?
7. Үшінші.
8. Қаз ше ? _
9. Төртінші.
10. Күркетауық ше ?
11. Бесінші.
Оқушылар орындарды цифрмен белгіледі . Одан кейін қалташалардағы
құстарды суретпен өздерінің орындарына орналастырдым . Сосын Күн мен түн
ойыны жүргізілді . Түн дегенде оқушылар түгел көздерін жүмып , партаға
басын қойып жата қалады . Осы кезде бір оқушы тақтаға шығып қүстардың
орындарын ауыстырып қояды . Күн дегенде оқушылар бастарын көтеріп ,
көздерін ашады . Оқушы тақтаға шығып өз орындарына дүрыс қояды . Қалған
оқушылар қүстардың орындарын дүрыс табылуын бақылап отырды .
Осындай тәсілдермен жүргізілген ойын сабақтың оқушылардың пәнге
қызығушылығын , ынтасын арттыруға әсері мол .
Халық ойындарын математика сабағында пайдалану оқушының алған білімін
күнделікті өмірмен берік үштастыруға қолайлы . Математика сабағында халық
ойындарын қолданудың түрлі жолдары бар . Мысалы , ойын сабақ басында , не
ортасында , не соңында қолдануы мүмкін.
Математика сабағында аз , көп үғымдары баланың зердесіне үялату оңай
нәрсе емес . Ал , оны қарапайым халық ойынының негізінде түсіндіре бастасаң
, ол онша қиындық келтірмейді . Бірінші сыныпта математиканы оқып үйрене
бастағанда оқушылардың түсінігің жеңілдету үшін санамақ ойынын ойнату
тиімді . Санамақ , Он саусақ өлеңдерін жаттатып , мазмұнын түсіндіру
арқылы оқушылардың тілін үстартып , логикалық ой жүйелерін қалыптастыруға
болады .
Оқушылардың белсенділігін арттыра түсу мақсатында әрбір сабақты
түрлендіріп өткізу орынды . Үлттық ойындарды үнемі пайдалану арқылы
оқушыларды ауызша есептерге жаттығуына , логикалық ой жүйелерін жетілдіре
түсуіне толық мүмкіншілік бар . Олардың қатарына халықтың байырғы ауызша
есептерін , халық ойындарын жатқызуға болады . Атап айтқанда : Қай
қолымда? , Үш әділ , Сөз мәнісін байқайық т.б.
Санамаң ойыны алғашқы ондықты оқып үйрену кезеңінде математиканың
бастапқы негіздерін меңгеруіне толық мүмкінділік береді де , келесі ондыққа
көшуді оңайлатады . Оны , әсіресе ойына сақтау қабілеті төмен балалар үшін
қолданған жөн . Мысалы : бір дегенім білеу
екі дегенім егеу
уш дегенім ускі
төрт дегенім төсек
бес дегенім бесік
алты дегенім асьщ
жеті дегенім желке
сегіз дегенім серке
тогыз дегенім торқа
он дегенім оймақ
он бір қара жумбаң
Бұл ойынның оқушыға әсерлігі , біріншіден , оның қарапайым , үғымға
жеңілдігі болса , екіншіден , үйқасымды , ырғақты айтылуы, үшіншіден ,
білеу , үскі т.б. сөздер жай мағынасыз айтыла салған сөз тіркестері емес ,
санның негізін көрсететін қасиеттері бар заттар таңдап , іріктеліп алынған
, сондықтан да балалардың үғымына жақын , түсінікті.
Қорыта айтқанда , үлттық ойындар - ата бабамыздың бізге келіп жеткен ,
өткен мен бүгінгі байланыстыратын баға жетпес байлығымыз , асыл қазынамыз .
Енді әр бағдарламалық тақырыптар бойынша ойын түрлерін қарастырайық .
§2.1. Қарапайым тусініктер.
Қарапайым түсініктер тақырыбына арналған дидактикалық ойындар .
Мүнда : заттарды санау , әр түрлі белгілеріне (үсі , өлшемі , пішіні )
қарай салыстыру , заттардың үзындықтарын салыстыру , заттардың үзындықтарын
салыстыру және кеңістікте орналасу қалпын анықтау ; уақыт аралығы жайында
түсінік беру ; санау барысында нешінші? сұрағына жауап беру арқылы санның
реттік сипаттамасын аңғарту.
Заттардың екі тобын біріктіру және топтан бірнеше затты бөліп алу ;
геометриялық фигураларды танып - білу және ажырату жайында алғашқы
мағлұматтар беру ; ұзындықты өлшеудің мән -мағынасын ашу сияқты мәселелерді
оқытып үйрету барысында пайдаланылатын дидактикалық ойындар өзіндік
ерекшелігі бар арнайы топ құрайды.
Олардың қатарына : Тус және пішін , Қанша? , Сәулетші, Біз
нешеуміз? , Таныс фигураларды ата , Жеміс жинау , Жылдам ойлан ,
Жалгасып тап , Телефои , Дукен , Ойыншыңпгар , Байңагыш бала ,
Жыл он екі ай , Аяқта , Қатесін тап , Сиңырлы сандар , Тізбек ,
Не бапңадың? , Қателеспе! , Багдаршам , Сиқырлы ңоржын , Ойнайьщ
та, ойлайық , Ханым , дат , Эстафета , Багыт , Кім цай партада
отыр? , Қай уацыт, сагат нешеу? , Жеті кун , Көңілді санамацтар т.б.
-ойындары бар .
_
Жеміс жинау.
Дидактикалыц мақсаты . Заттарды санауға және олардың екі
тобын салыстыруға , өлшеміне , пішініне және түстеріне қарай
ажыратуға үйрету.
Қажетті құрал - жабдъщтар . Қағаздан жасалған үш себет және
үлестірмелі жеміс түрлері.
Ойын мазмұны . Үстел үстінде шашырап жатқан жеміс түрлері .
Тақтаға шақырылған оқушы жемістерді теріп, үш себетке жинайды.
Бірінші себетке - алма , екінші себетке - алмүрт , үшінші себетке -
әр түрлі жемістер теріледі . Әр себеттегі жемістерді алдымен жеке
оқушы санайды , кейін сынып оқушылары хормен салыстырады .
Екі себеттегі әртүрлі жемістерді салыстырады .
Мысалы : Себеттегі алмалар нешеу ? Себеттегі алмүрттар нашеу ?
Бірінші себеттен бір алма , ал екіншісінен бір алмүрт алып қой .
Осылайша әрі қарай жалғастыр . Себеттегі алмүрт қалды ма ? Неше алма қалды
? Неше алмүрт қалды ? Алмүрттың алмадан қаншасы кем ? Қаншасы артық ?
Алмүрттың пішіні неге үқсайды , алма ше? деген сұрақтар қоя отырып ,
ойынды әрі қарай жалғастыруға болады.
Поезд құрастыру.
Дидактикалық мақсаты. Заттардың кеңістікте орналасуы жайында түсініктер
беру , орналасу қалыптарын салыстыру .
Жоғарыда бірнеше сабақтардың күнделікті іс -көрсетілген , осы тақырыптар
бойынша жұргізілген нәтижесі төмендегінше.
Зерттеу Зерттеу
№ Мектеп аттары Оқушылар жұмысы жұмысы
саны жүргізгенге жүргізгеннен
дейін кейін
№65
Ы.Алтынсарин
1 атындағы 64 96,2 % 99,7 %
гуманитарлық -
эстетикалық
гимназия
№47 Т.Тәжібаев
2 атындағы тарихи 75 96£ % 99,2 %
- гуманитарлық
гимназия
4 +-2
8 -^
Схемада көрсеткіш таяқшамен көрсетіп тұрып , орындалатын амалдар мен сандар
көрсетіледі . Оқушылар үнсіз келіп , жауаптарын тақтаға жазады . Басқа
оқушылар дүрыс жауапқа жасыл түсті текшелерін көрсетеді.
9. Математикалық диктант жүргізу .
а) 2 мен 2-нің қосындысының мәнін тап .
2+2
5 пен 2-нің айырмасының мәнін тап
5-2
ә) Тал басында тізіліп он жапырақ түр еді жел соқты да үзіліп ұшып
кетті біреуі ізінше онық жүлынып, түсті тағы екеуі түр әлі де ілініп ,
жапырақтың нешеуі ал білсеңдер қанекей, тақтаға келіп жаза қой .
10. Сабаңты қорыту:
Ойлан тап тапсырмасының әйнекшеден амал мен санды табу .
11. Үйге тапсырма.
А) есеп және оның құрамды бөліктері жайлы мәселе талдау .
Сөреге кітаптарды есепке байланысты орналастыру . Балаларды есептің шарты ,
сұрағы , шешуі, жауабымен таныстыру .
Шарты : 1-сөреде 4 кітап бар 2-сөреде 2 кітап бар .
Сұрағы : Екі сөреде барлығы қанша кітап бар ?
ІИешуі: 4+2=6 кітап .
Осы есепті талдап оқушылар мұғалім басшылығымен есеп құрастырады.
Асан , сен бірінші қатарға 3 қызыл дөңгелек қой .
Айжан сен екінші қатарға 2 көк дөңгелек қой .
(Балалар есептің құрамын қайталап отырып , бұл есептің шарты екенін
айтады).
Барлығы неше дөңгелек ? (Балалар мұны есептің сұрағы екенін айтады).
Барлық дөңгелектерді қалай табуға болады ?
3+2=5 (Шешуі екенін айтады) .
Мүны қалай айтуға болады ?
Барлығы 5 дөңгелек. (Бұл жауабы екенін айтады? )
5.0қулықпен жұмыс . № 1. Есептің шешуін және жауабын жазу .
6. Сергіту жаттығуы : біздің келер шамамыз, 5-тен 2-ні аламыз . 2-ге
қосып екіні, жауабын тез табамыз .
№3. 32 тура емес теңсіздікті шаршыны, үшбұрышты пайдалана отырып
балаларға ұғындыру. *** демек 32
№4. 3=2 ойыншықтарды пайдалана отырып , тура емес теңдік туралы түсіндіру.
7.Дәптермен жұмыс : 2 цифрын жазу .
Үндемес ойыны. Дидактикалық мақсаты : Шапшаң есептеу дағдысын
қалыптастыру:
Өрнектерді салыстыру
8-5 * 7-4 2+4 * 8-3 8-4 * 0+3
7-4 * 8-5 8-3 * 2+4 0+3 * 8-4 т.б.
3 топтағы отырған оқушыларға да осыған ұқсас карточкалар таратылып беріледі
. Олар да орнында отырып , білім деңгейіне байланысты тапсырмаларды
орындады. Оқулықтағы 5 тапсырма Орныңды тап атты ойыны арқылы орындалды.
2-ден 8-ге дейін цифр ұстаған оқушылар Орныңды тап деген сигнал бойынша
орнын тауып , 0-ден 8-ге дейін тұра қалады немесе керісінше 8-ден бастап ,
0-ге дейін түра қалады .
Қорытынды : 8 санының құрамын айт .
Үйге тапсырма : Дәптер таратылып берілді , оның ішінде 8 санының құрамын
тап деген тапсырма бар .
Бағалау.
Оқушыларға баға қойылмайды . Мадақтау арқылы бағалайды .
Сабақтың тақырыбы : Есеп , есептің құрамды бөліктері. Сабаңтың маңсаты :
Есеп терминдерін еңгізіп оның құрамды бөліктері мен оқушыларды таныстыру .
1. Есеп термині туралы түсінік бер .
2. Оқушылардың ойлау , есте сақтау , ауызша , жазбаша есеп
шығаруға белсенділігін арттыру.
3. Оқушыларды ұқыптылыққа , саналылыққа , жинақылыққа
тәрбиелеу.
Көрнекілігі : дидактикалық материалдар , сандар , таңбалар
жазылған схемалар.
Әдістемелік тәсілдері: ұлттық ойындар , дидактикалық ойындар,
ауызша , жазбаша есептер шығару , сандарды салыстыру .
Сабақтың барысы :
Үымдастыру кезеңі
Оқушыларды сабаққа дайындау . Санамақ .
Үй жумысын тексеру.
Өткен сабақтан алған білімдерін тиянақтау .
а) Біреу , екеу болып келген жағдайдағы санның құрамы жайлы
оқушылырдың білімін бекіту.
б) 0-ден 10-ға дейін тура және кері санау .
Жаңа сабаң. Есеп . Есептің құрамды бөліктері.
Дидактикалық мақсаты . Оқушыларға қарапайым сандарды үйрету , заттың түсіне
, формасына және құрылысына қарай ажырата білуге үйрету.
Ойын жабдыгы . 10 фигураның жиынтығы . Олар : 2 қызыл дөңгелек , 2 сары
және 2 жасыл үшбүрыш , 2 қызыл және 2 көк квадрат.
Ойын мазмұны . Мұғалім бір оқушыға магнитті тақтаға өрнек құрастыруды , ал
басқа оқушылар партаның үстіне құрастырады . Осы мақсатпен мынадай тапсырма
беріледі : магниттік тақтаның ортасына 1 парта үстінде немесе 1 парақ
қағаздың бетіне қызыл дөңгелекті орналастыру , дөңгелектің жоғарғы және
төменгі жағына 2 сары үшбүрырышты , оң және сол жағына 2 жасыл үшбүрышты
орналастыру . Енді осы өрнекке байланысты мұғалім оқушыларға басқаша өрнек
құрастыруды үйғарады : дөңгелек ортасында , 2 қызыл квадратты жоғары және
төменгі жағына , ал 2 көк квадратты оң және сол жағына орналастыру керек .
Содан соң оқушылардан фигуралардың санын , түсін сұрайотырып , өрнектегі
фигураларды санату керек.
Керісінше.
Дидактикалық мақсаты . Балаларға үлкен , кіші , жуан , жіңішке ,
кең , тар үғымдарын қалыптастыру , тіл байлығын дамыту.
Ойын мазмұны . Мұғалім балаға допты лақтырып , бір сөзді айтады, ал бала
топты қағып алып , айтылғанға кері сөзбен жауап беріп допты қайтадан
мұғалімге лақтырады .
Гараж щрастыру.
Дидактикалық мақсаты . Бұрын , кейін , алдымен , сонан соң , оңға
, солға , арасында , жанында деген түсініктер бойынша оқушылардың
білімін тиянақтай түсу . Оцыту құралдары . Жеңіл , ауыр машиналар мен
автобустардың иллюстрациялық суреттері. .
Ойын мазмұны . Мұғалім немесе оқушылардың бірі магниттік тақтаға жолақ
сызықтардың көмегімен гараж құрастырады , қалған балалар өздерінің жұмыс
орнында гараж құрастыруға кіріседі . Гараждың сол жақ бөлігіне жеңіл
машинаны , ал автобусты жеңіл және ауыр машиналардың арасына орналастырады
. Мұғалімнің тапсырмасы бойынша оқушылар гараждағы машиналардың орнын
анықтайды және түсіне , көлеміне қарап оларды салыстырады . Екі крлымда
қанша?.
Дидактикалық мақсаты . Балалардың ойлау қабілетін,
байқампаздығын , оң жақ , сол жақ ұғымдарын қалыптастыру Оцыту
құралдары . Түрлі заттар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz