Қазақстан Республикасының жер ресурстары және пайдалануы

Қазақстан Республикасының жер ресурстары және пайдалануы.

Топырақ биотасына мұнайлы ластанудың әсері.

Топырақтағы мұнай көмірсутектерінің биодеграциясына әсер ететін факторлар

Топырақтың микробиологиялық қасиеттеріне мұнаймен ластанудың әсері

Мұнаймен ластанған топырақтарды тазартудың қазіргі кездегі жағдайы.

Қазақстан Республикасының жер ресурстары және пайдалануы.

Қазақстанның барлық территориясы бірнеше мұнай өндіруші региондарға аймақтарға жіктелген, олар өзара ауа райы-климаттық және ланшафттық белгілеріне қарай, сонымен қатар мұнайлы ластанудың сапалық-сандық өлшемдерімен ажыратылады. Мұнайгаз комплексіті кәсіпорындарының қоршаған ортаға әсері, топырақ және су ресурстарының шаруашылықта пайдалы жер қойнауынан шығарылып тасталу дәрежесімен анықталады. Мысалы, Каспий аймағы көп мөлшерде мұнай және газ кен орнымен сипатталады, сонымен қатар қазіргі уақытта осы аймақта 4,3 млн. га-дан аса жер бұзылған, оның ішінде 1,5 млн. га техногенді зона, 1,9 – азғындаған жарамсыз жайылым, 0,6 – мұнайөнімдерімен ластанған, және 0,3 млн. га жер радиоактивті ластанған. 1979 жылы ашылған Тенгиз кен орны әлемдегі ең тереңдерінің бірі. Тенгиз мұнайы өзінің агрессивтігімен белгілі. Оның құрамында меркаптандар және күкірт бар. Мұндай типті мұнай металлды жылдам каррозияға ұшыратындықтан өте қауіпті. Мысал, 1986 жылы Қазақстанда "Тенгиз-37" скважинасының бұрғылайу кезінде үлкен көлемде мұнай төгілген. Осы апат зардабын жою 400-ден астам тәулікке созылды.
«Биологиялық түрлерді пайдалануда оларды қорғау және тепе-теңдікте сақтау жөніндегі Халықаралық есептің» (1997ж.) анықтауынша, Оңтүстік- Қазақстан облысы Қазақстандағы экологиялық қауіпті аймақтардың екінші тобына кіреді. ҚР Ауылшаруашылық министрлігіннің жер ресурстары басқармасының облыстық комитетінің мәлімдеуінше, 01.11.2003ж. жағдайына қарай жер көлемі облыс бойынша былай бөлінген мың. га.

Оңтүстік-Қазақстан облысының жалпы жер көлемі 11724,9 мың.га, оның ішінде:
– ауылшаруашылық мақсатына – 4543,6
– қосалқы – 3176,9
– орман фонды – 3036,3
– өнеркәсіптік, транспорт, қорғаныс, байланыс және басқа ауылшаруашылық емес мақсатта – 56
– аса қорғалатын табиғи территориялар – 76,1
– су фонды – 134,1
– елді мекенді жерлер – 656,5
– облыстан тыс қолданылатын жерлер – 0,9
– басқа облдыстардың, мемлекеттердің жер игерушілері пайдалынатын жерлер – 46,2
Мемлекеттік жер кадастыры бойынша, ОҚО-да жердің сапалық сипаты жалпы өзгермеген (мың.га):
– жарамды жарамсыз белгілері жоқ– 1838,8
– тұзданған сорланған– 2200,6
– сортаң және сортаңдау комплекстері жиынтықтары – 1009,5
– қатты суланған, батпақты, шайылған – 942,0
– тасты защебненные – 1017,6
– дефлированные дефлирленген – 3108,7.
Облыс территориясының бір бөлігін құмайт топырақ және құмды жер алып жатыр (864,5 және 3019,5 мың.га). Суармалы жер мөлшегі шамамен 500,4 мың.га. құрайды.
Шымкент қаласының территориясында республикадағы ең ірі мұнайды қайта өңдейтін кәсіпорын ЖШС «Петро Казахстан Ойл Продактс» орналасқан, бірнеше ондаған гектар жерді алып жатыр, онда өндіріс қалдықтарын қайта өңдеу және мұнаймен ластанған топырақты тазарту мәселелер бар.
Қазіргі кезде табиғатты қорғау іс-шараларына және экологиялық зеттеулерге көп назар бөлінудеаударылңуда. Мұнай және мұнай өнімдерін өндіру және қайта өңдеу үрдістерінің процессов технологтары әлемдік стандартқа бағытталған. Алайда, Қазақстанның көптеген өнеркәсіптерінде экологиялық мәселелер ескі әдістермен шешіледі. Мұнаймен ластанған топырақ, жақсы жағдайда болса, шлакқа және асфальтқа қайта өңделеді, жаман жағдайда болса - өртеледі. ҚР экология Министірлігінің статистикалық есебінің мәліметі бойынша соңғы 7-10 жылда рекультивациялық іс-шаралар, финанстық қаржыландыру болмғандықтан Қазақстан территориясында іс жүзінде жүргізілмеген.
Топырақ қатты (минералды бөліктер), сұйық (топырақ суы) және газ тәрізді фазалардан құралған, күрделі полидисперсті үшфазалы жүйе екені белгілі. Осы үш құраушылардың құрамдастың қатнасы, тірі ағзалардың тіршілік ортасы ретінде топырақтың негізгі физикалық қасиетін көрсетеді. Химиялиқ қасиеті, топырақтың миниралды элементтерімен қатар, топырақтың бөлінбейтін құрамдас бөлігі болатын, органикалық заттарға да тығыз байланысты. Минералды бөлшектердің (қатты фаза) құрамы және көлемі мөлшері топырақтың механикалық қасиетін көрсетеді.
Топырақтың механикалық құрамы және құрылысы - тірі ағзалардың тіршілік ортасы ретіндегі олардың басты қасиетін қалыптастыру факторлары: топырақтың аэрациясы, олардың ылғалдылығы және ылғал сіңіргіштігі, жылу өткізгіштік және термиялық режимі, сонымен қатар жануарлардың топырақта қозғалу жағдайы, ағаш текті өсімдіктердің тамырының таралуы т.б. Қарап отырсақ, тек топырақтың механикалық құрамығана оған мұнай өнімдерінің сіңу және оның қанығу дәрежесін анықтайтын болады.
Микроағзалардың тіршілік әрекеті үшін топырақтың газ алмасу режимінің маңызы зор. Топырақта оттегі тірі ағзалардың тыныс алуы кезінде және органикалық қалдықтардың ыдырауы кезінде қарқынды сіңіріледі де, ал СО2 қарқынды бөлінеді.
Топырақтың міндетті компоненттерінің бірі органикалық заттар. Негізінен органикалық заттар өлі ағзалардың ыдырауы нәтижесінде түзіледі, экскреттер құрамына кіреді. Органиканың бір бөлігі топырақтың өзінде түзілсе, көп мөлшері жербеті экожүйесінен түседі. Органикалық заттардың құрамы әртүрлі, оны лигнин, клетчатка, терпендер (эфир майлары),