Аралас экономикалық жүйе
Аралас экономикалық жүйе деп экономикалық жүйе деп - экономикалық реттеуде рыноктық механизмдер мен мемлекеттік реттеуді үйлестіруі бар жүйені айтамыз. Елдегі материалды игіліктер мен ресурстарды өндіру, бөлу, айырбас пен тұтынуда мемлекеттік және жеке меншік сектор маңызды орын алып, мемлекетгің рыноктық экономикаға араласуы рыноктың реттеуші мәнін жоғалтпайтын деңгейде жүзеге асырады. Рынок субьектілеріне ақпарат беру әдісі - бағалық дабыл механизмі. Жеке меншікте экономиканың шектелген ресурстарының басым бөлігі, оның ішінде, ең бастысы капитал бар. Сондықтан "аралас экономика" ұғымы жеке меншік немесе мемлекетгік меншіктің экономикадағы шеңберін ұлғайту талпыныстары, шаруашылық байланыстарындағы иерархиялық компоненттер мен трансакциялық шығындардың өсуіне әкеліп, экономикадағы мемлекеттің атқаратын рөлін күшейтудің оң ниеттерін жоққа шығарады.
Алалас экономиканың құндылығына ресурстарды тиімді пайдалану мен өндірушілердің экономикалық тәуелсіздігі, қазіргі заманғы техника мен технологияларды қолдануды ынталандыру болып отыр.
Меншік қатынастары мен экономикалық байланыстар өлшемдерінен басқа, оқулықтар мен оқу құралдарында американ, жапон, швед үлгілері мен ГФР әлеуметтік рыноктық шаруашылықтары ерекшелейді.
Үшінші топтастыру әндірістік революция мен қазіргі заманғы ҒТР сияқты өлшемдерге негізделген. Бұл топтастыру бойынша 3 экономикалық жүйені қарастырады: индустриалдануға дейінгі, индустриалды және индустриалданғаннан кейінгі.
Индустриалдануға дейінгі экономикалық жүйе деп - ауыл шаруашылығы, натуралды шаруашылық пен қол еңбегі басым болған жүйені айтамыз.
Индустриалданған экономикалық жүйе - тауар - ақша қатынастары дамыған ірі машиналы өндірісі бар жүйе.
Индустриалданғаннан кейінгі экономикалық жүйе - басты ресурсқа -ақпарат, экономиканың үздік саласына - бейөндірістік сала, ал экономикалық даму мақсатына - адам мен оның қабілетін толық ашуға арналған жағдайларды қалыптастыруға бағытталған жүйе.
Кез келген экономикалық жүйе үш негізгі мәселені шешуге бағытталған:
Алалас экономиканың құндылығына ресурстарды тиімді пайдалану мен өндірушілердің экономикалық тәуелсіздігі, қазіргі заманғы техника мен технологияларды қолдануды ынталандыру болып отыр.
Меншік қатынастары мен экономикалық байланыстар өлшемдерінен басқа, оқулықтар мен оқу құралдарында американ, жапон, швед үлгілері мен ГФР әлеуметтік рыноктық шаруашылықтары ерекшелейді.
Үшінші топтастыру әндірістік революция мен қазіргі заманғы ҒТР сияқты өлшемдерге негізделген. Бұл топтастыру бойынша 3 экономикалық жүйені қарастырады: индустриалдануға дейінгі, индустриалды және индустриалданғаннан кейінгі.
Индустриалдануға дейінгі экономикалық жүйе деп - ауыл шаруашылығы, натуралды шаруашылық пен қол еңбегі басым болған жүйені айтамыз.
Индустриалданған экономикалық жүйе - тауар - ақша қатынастары дамыған ірі машиналы өндірісі бар жүйе.
Индустриалданғаннан кейінгі экономикалық жүйе - басты ресурсқа -ақпарат, экономиканың үздік саласына - бейөндірістік сала, ал экономикалық даму мақсатына - адам мен оның қабілетін толық ашуға арналған жағдайларды қалыптастыруға бағытталған жүйе.
Кез келген экономикалық жүйе үш негізгі мәселені шешуге бағытталған:
1. «Егемен Қазақстан» газеті материалдары.
2. Девид Джери, Джулия Джери. Боллшой социологический словарь. Том 2, 214-б.
3. Дж. Масионис. Социология. Птер. 2004.
4. Шокаманов Ю.К. Тенденции человеческого развития в Казахстане. Алматы 2001. 204-205-б.
2. Девид Джери, Джулия Джери. Боллшой социологический словарь. Том 2, 214-б.
3. Дж. Масионис. Социология. Птер. 2004.
4. Шокаманов Ю.К. Тенденции человеческого развития в Казахстане. Алматы 2001. 204-205-б.
Кіріспе
Аралас экономикалық жүйе деп экономикалық жүйе деп - экономикалық
реттеуде рыноктық механизмдер мен мемлекеттік реттеуді үйлестіруі бар
жүйені айтамыз. Елдегі материалды игіліктер мен ресурстарды өндіру, бөлу,
айырбас пен тұтынуда мемлекеттік және жеке меншік сектор маңызды орын алып,
мемлекетгің рыноктық экономикаға араласуы рыноктың реттеуші мәнін
жоғалтпайтын деңгейде жүзеге асырады. Рынок субьектілеріне ақпарат беру
әдісі - бағалық дабыл механизмі. Жеке меншікте экономиканың шектелген
ресурстарының басым бөлігі, оның ішінде, ең бастысы капитал бар. Сондықтан
"аралас экономика" ұғымы жеке меншік немесе мемлекетгік меншіктің
экономикадағы шеңберін ұлғайту талпыныстары, шаруашылық байланыстарындағы
иерархиялық компоненттер мен трансакциялық шығындардың өсуіне әкеліп,
экономикадағы мемлекеттің атқаратын рөлін күшейтудің оң ниеттерін жоққа
шығарады.
Алалас экономиканың құндылығына ресурстарды тиімді пайдалану мен
өндірушілердің экономикалық тәуелсіздігі, қазіргі заманғы техника мен
технологияларды қолдануды ынталандыру болып отыр.
Меншік қатынастары мен экономикалық байланыстар өлшемдерінен басқа,
оқулықтар мен оқу құралдарында американ, жапон, швед үлгілері мен ГФР
әлеуметтік рыноктық шаруашылықтары ерекшелейді.
Үшінші топтастыру әндірістік революция мен қазіргі заманғы ҒТР сияқты
өлшемдерге негізделген. Бұл топтастыру бойынша 3 экономикалық жүйені
қарастырады: индустриалдануға дейінгі, индустриалды және
индустриалданғаннан кейінгі.
Индустриалдануға дейінгі экономикалық жүйе деп - ауыл шаруашылығы,
натуралды шаруашылық пен қол еңбегі басым болған жүйені айтамыз.
Индустриалданған экономикалық жүйе - тауар - ақша қатынастары дамыған
ірі машиналы өндірісі бар жүйе.
Индустриалданғаннан кейінгі экономикалық жүйе - басты ресурсқа
-ақпарат, экономиканың үздік саласына - бейөндірістік сала, ал экономикалық
даму мақсатына - адам мен оның қабілетін толық ашуға арналған жағдайларды
қалыптастыруға бағытталған жүйе.
Кез келген экономикалық жүйе үш негізгі мәселені шешуге бағытталған:
Нені өндіру? Осы экономикалық жүйемен белгіленген мерзімде өзін
өндіру мүмкін болатын тауарлардың қайсысын өндіру қажет?
Қалай? Таңдалып алынған тауарлар қандай технологияны және ресурстар
қандаи арасалмағын пайдалану арқылы өндірілугтиіс?
Кім үшін? Таңдалып алынған тауарларды кім сатып алып. акысын өтейді
және одан қандай пайда көре алады? Осы тауарларды өндіруден алынған
қоғамның жалпы табысы қалай үлестірілуі тиіс?
Экономикалық жүйелердің тиімділігінін салыстырмалы талдауы.
Экономикалық жүйелердің тиімділігін аныктау үшін алынған нәтижелер мен
жүмсалған шығындарды салыстырумен оларды өзара өлшеу қажет етіледі.
Экономикалық өмірдегі нәтижелер мен жұмсалған шығындар алуан түрлі.
Оған: а) ресурстык тиімділік, мұнда алынған нәтиже өндіріс факторларының
біріне арақатынасымен белгіленуі: еңбек, капитал, материалдармен (еңбек
өнімділігі, капиталдың қайтарымдылығы, материалдың қайтарымдылығы); ә)
жалпы тиімділік, мұндағы нәтиже жалпы ағымдағы шығындардың арақатынасы
(рентабельділік) арқылы анықталады.
Әлеуметтануда білім беру мәселесіне ерекше мән беріледі. Білім рухани
мәдениеттің дамытушы және таратушы негізі ретінде де, материалды өндірістің
қозғаушы күші ретінде де әлеуметтік маңызға ие. Білім-барлық салада өтетін
үрдістерге етене астасып жататын құндылық. Білім әлеуметтануы білімді
қоғамдық тіршілік әрекетінің құралы және нысаны ретінде алып зерттейді.
Ал қоғам білім арқылы өз мүшелеріне белгілі көзқарастарын, дағдыларын,
іскерлігін, шеберлігі мен өнегелерін оқыту арқылы қалыптасты-рады.
Адамзат дамуының алғашқы кезеңдерінде арнаулы білім жүйесі болмаған,
өйткені, қоғамның деңгейі төмен болғандықтан қарапайым ма-мандарға
сүраныспен шектелген. Ежелгі дүниеде жазу-сызудың оқытылуын ең басты өмір
талаптарына бағындырған. Тек қана капиталистік даму деңгейінде жаппай білім
беру қажеттігі туындады. Ол тегін орта білім жүйесінің пайда болуына
әкелді. Қазіргі қоғамдар жаппай білім бермесе өмір сүруі мүмкін емес. Ал
жедел өркендейтін қоғам заман талабына сай сапалы білім бермей әлемдік
бәсекеге қабілетті болуы мүмкін емес, яғни ілгері дамуы барынша тежеледі.
Елбасы 1997 жылы қазақ халқына арнаған Жолдауында 2030 жылы Қазақстан
мемлекеті өсіп, кемелденген кезде "білім өресі биік, цазіргі замангы
нарықтық экономика жагдайында жцмыс істеуге даяр" үрпақ қалыптасатынына,
"олар жоғары ақы төленетін, жацсы оқытып-үйретілген, Қазақстан мен
Қазақстан халқының мүдделерін өздерініц жеке мүдделерінен жоғары жоятын
мамандар бола отырып" елінің игілігіне қызмет ететініне сенім білдірген.
Қоғамда жеткілікті дәрігер, мұғалім, инженер және т.б. мамандар болуы үшін
тиісті кәсіптердің беделі мен жеткілікті жоғары айлығын қамтамасыз етуі
қажет. Кингсли Мур және Уилберт Мур көрсеткендей, ең жоғары айлық алатын
лауазымдарды "ең талапты және білікті қызметкерлер иеленеді". Егер бұл
жағдай жасалынбаса аса қажетті күрделі дайындықты керек ететін
мамандықтарды оқитындар азаяды. 2003-2004 жылдары техникалық және ауыл
шаруашылық мамандықтары бойынша 200-ден аса грантты алатын үміткерлер
табылмады, өйткені, ауылда аталған мамандықтарға жеткілікті көңіл бөлінбей
келеді. Өйткені, қазір барлық кәсіп, еңбек ету ңажеттігін түсіндіруден гөрі
байлықты, оған жеткізетін кейбір мамандықтарды насихаттау басым болып
кетті. Сондықтан, 1980-1990 жылдары талапкерлер біресе жаппай заңгер,
экономист боламыз деп, ал кейінгі жылдары олардың бәріне жұмыс
табылмайтындықтан (2002 жылы 86 мың заңгер мен экономист дайындалған), енді
аудармашы, компьютер маманы, эколог, әлеуметтанушы, педагог, психолог
сияқты мамандықтарға бет бүра бастады. Сол кезде заңгер, экономист, банкир,
кеденші, аудару ісі мамандықтардан грант пен несие алуға бір орынға 100-ден
600-ге дейін үміткерлер құжат тапсырған.
Экономикалық мамандықтарға барушылар да азая бастады. Бұрын қаражат
пен несиеге 125 (қазақ бөлімі) және 260 (орыс бөлімі)? тиісінше
бухгалтерлік есеп пен аудитке -51 және 128 үміткер тапсырса, енді жалпы
барлық экономикалық мамандықтарға орташа 59 (қазақ бөліміне) және 61 (орыс
белімі) үміткерге дейін азая бастаған. Оның ішінде есеп пен аудитке
үміткерлер тиісінше 29 және 32 адам болды. Бұрын осы екі саланы таңдаушылар
енді, көбінесе, информатика, аударма ісі, шетел тілі, мүнайшы мен газ
өндіруші мамандықтарын таңдайтыны көбейді. Информатикаға тиісінше 83 пен
52, аударма ісіне 29 пен 49 үміткер қатысты.
Бұның бәрі мектептегі және отбасындағы кәсіби бағдарлаудың шикіліктерін
көрсетеді.
Мамандықты таңдауда біржақтылық, кездейсоқтық, көзжұмбайлық,
көпшілікке соқырлықпен ілесу, әйтеуір оқиды деген атағы үшін ең арзан оқуға
бара салу сияқты кереғар құбылыстар орын алады. Адамзаттың ілгері дамып
өрлеуі осындай мамандықтардың әр түрлі болып жіктелуімен себептелген.
М.Вебердің дәлелі бойынша батыс капитализмін қалыптас-тырған протестантық
өнеге-ғибрат. Протестантық дүниетаным адамды өз мамани бейімділігіне бой
үруға тәрбиелейді. Ол кәсіби қызметті қасиет тұтады, сондықтан адам өз
өмірін, өз қабілеттерін өз бейімділігіне ғана арнау керектігін уағыздаған.
Жоғарыда жазылғанға мына қазақ мақалы орайлас келеді: "Сүйген істің
түбі кеніш сүймеген істің түбі реніш". Әркімнің өз сүйген ісіне берілгенде
ғана өмірден рухани қанағат табады, бақыт сезіміне бөленеді. Бойға дарыған
қабілетіне сай кәсіп таңдау, сол мамандықты сүйіп қызмет атқару түбінде
рақатқа кенелдіреді. Ал сүймеген, қолдан келмейтін іске ұрынудың соңы
ренішке душар ететінін қазақ халқы ежелден айтып, тәлім-тәрбиеде қолданған.
Біздің қазақ мектебі ана тілімен, үлттық мәдениетпен қатар кәсіпке, еңбекке
баулуда ұлттық дәстүрді де, қазіргі өркениетті елдердей тәжірбиеге де
сүйенуі қажет. Өйткені жаһандық мәселелерге немқұрайды қарауға болмайды.
ҚазҮМУ-де (2002 ж.) жастар алдында сөйлеген сөзінде Н.Назарбаев
ғаламдастыру елдерді жақындасу, жалпыадамзаттық қасиеттердің салтанат құру,
мүмкіндіктердің кеңесу ғасыры болатындықтан, қуатты өмірге белсене
араласатын, әлемнің, елдің және өз отбасының тағдыры үшін жауапкершілікті
өз мойнына ала білетін жастарды қажет ететініне баса назар аударғаны мәлім.
Ал экономикалық даму қарқыны артқан сайын өршіл мақсаттар қою мүмкіндігі
туындағандықтан, алдыңғы қатарлы, бәсекеге қабілетті 50 елдің арасынан орын
алу міндеті соңғы жылдары Елбасының әр сөзінде айтылып жүр. Ол үшін, ең
алдымен, "адамдық әлеуетімізді дамыту жолында" тұрған бірқатар маңызды
талаптарды орындауға тиіспіз. Бала кезден масылдық көңіл күйден ада,
еңбекке қүрметпен қарайтын, білімге, іскерлікке ұмтылатын белсенді тұлғаны
қалыптастыруды мектеп пен отбасының басты міндеті ретінде қамтамасыз ету
қажет. Өйткені, мемлекет ұлттың бәсекелестік қабілетін бірінші кезекте
білімділік деңгеймен анықтайды. Сондықтан бүкіл оқу жүйесін түбегейлі
өзгерту бағдарламасы елімізде бірте-бірте жүзеге асырыла бастауда. Он екі
жылдық білім беруге дайындық жүргізіліп жатыр. Қазақстан Республикасының
2005-2010 жылдарға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы
қабылданды. Білім жүйесі білім берудің бірнеше деңгейінен тұрады: мектепке
дейінгі тәрбие мен тәрбиелей оқыту, жалпы орта білім беру (үш сатыдан
тұрады), орта білімнен кейінгі кәсіптік білім беру (бастауыш және орта),
жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім беру,
Білім берудің әлеуметтік бақылау қызметін жүзеге асыратын үздіксіз
білім берудің бастапқы деңгейлері аса маңызды. Мектепке дейінгі және
бастауыш білімнің деңгейінде жеке түлғаның толыққанды қалыптасуы-ның
іргетасы қаланады. Қазақстанда мектепалды даярлайтьга орындар саны 1993
жылдан 1998 жылға дейін 3,5 есе азайған. Қазір 127 мың 5-6 жасар
балдырғандардың 63 пайызы ғана қамтамасыз етілген, 22 мың бала кезекте түр.
Балабақшаларда 1-ден 6 жасқа дейінгі балдырғандардың 19,1 пайызы ғана
қамтылған. Жалпы орта білім беру үздіксіз білім беру жүйесінің негізгі
буыны болып саналады. Бірақ, өтпелі кезеңде тереңдеген дағдарыс білім беру
сапасын нашарлатып жіберді. Әсіресе, ауылды жердегі мектептерде мұғалімдер
жетіспейді.
Біріншіден, бұл үшін мұғалімнің әлеуметтік мәртебесін лайықты деңгейге
көтеру керек. Бұл талай мәрте ресми түрде айтылған нәрсе.
Өйтпесе, білікті, өз ісін сүйетін, бала қадірлейтін мұғалімдердің
орнына кездейсоқ адамдар, әйтеуір екі қолға бір жұмыс болса дейтіндер
келеді.
Олар ұстаз атағына кір келтіреді, беделін түсіреді. Отбасы сияқты әкесіз,
ер
адамсыз берген тәрбие әйелденген қоғамды қалыптастырады. Қыз балаға да ер
адамның тәрбиесі қажет. Сондықтан батыста мұғалімдердің жартысынан көбі ер
адамдар. Ал біздегі үлес 15 пайыз ғана.
Бірақ бұл жағдайды қалыптастырушының түпкі себебін мемлекеттік
басқару жүйесінің жалпы олқылықтарынан іздеуіміз керек, Бұрынғыдай
көзбояушылықпен сапаның орнына сан қуушылыққа жол берілсе, тамыр-
таныстықпен жұмысқа қабылданса, жалақы төмен, жүктеме артық болса,
қаржыландырудың жеткіліксіздігінен ата-аналардан ақша жинап
жөндеу жұмыстары жүргізілсе, бұның бәрі оқушылардың қалыптасуына
нріс әсерін тигізеді. Оқытушы-ұстаздың өз міндеттерін орындауына түрлі
кедергілер жасайды, келбетіне нұқсан келтіреді. Мұндай келеңсіздіктер
қамтудың білімдік-тәрбиелік әлеуеті мен мән-мағынасын, рухани-құлықтық
ауанын жылдан-жылға төмендетуге әкеліп соғады. Осындай ортада
қалыптасқан оқушының жалпы дүниетанымында жеке өзімшілдік мүдделері
коғамдық, отандық, ұлттық мүдделерге кереғар қойылуы күшейеді.
Бұл қордаланған жағдайларды шешу 2004 жылы Президенттің Қазақстан
халқына Жолдауында баса айтылды да. Оның ең бастысы, қаржыландыруға
байланысты. ЮНЕСКО-ның дәлелі бойынша, жалпы білім беру саласына елдің ішкі
жалпы өнімінің 7 пайызының бөлінуі қажет екен. Ал бұл көрсеткіш бізде
әзірше 3,3 пайыз ғана. Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында
2005-2010 жылдар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Аралас экономикалық жүйе деп экономикалық жүйе деп - экономикалық
реттеуде рыноктық механизмдер мен мемлекеттік реттеуді үйлестіруі бар
жүйені айтамыз. Елдегі материалды игіліктер мен ресурстарды өндіру, бөлу,
айырбас пен тұтынуда мемлекеттік және жеке меншік сектор маңызды орын алып,
мемлекетгің рыноктық экономикаға араласуы рыноктың реттеуші мәнін
жоғалтпайтын деңгейде жүзеге асырады. Рынок субьектілеріне ақпарат беру
әдісі - бағалық дабыл механизмі. Жеке меншікте экономиканың шектелген
ресурстарының басым бөлігі, оның ішінде, ең бастысы капитал бар. Сондықтан
"аралас экономика" ұғымы жеке меншік немесе мемлекетгік меншіктің
экономикадағы шеңберін ұлғайту талпыныстары, шаруашылық байланыстарындағы
иерархиялық компоненттер мен трансакциялық шығындардың өсуіне әкеліп,
экономикадағы мемлекеттің атқаратын рөлін күшейтудің оң ниеттерін жоққа
шығарады.
Алалас экономиканың құндылығына ресурстарды тиімді пайдалану мен
өндірушілердің экономикалық тәуелсіздігі, қазіргі заманғы техника мен
технологияларды қолдануды ынталандыру болып отыр.
Меншік қатынастары мен экономикалық байланыстар өлшемдерінен басқа,
оқулықтар мен оқу құралдарында американ, жапон, швед үлгілері мен ГФР
әлеуметтік рыноктық шаруашылықтары ерекшелейді.
Үшінші топтастыру әндірістік революция мен қазіргі заманғы ҒТР сияқты
өлшемдерге негізделген. Бұл топтастыру бойынша 3 экономикалық жүйені
қарастырады: индустриалдануға дейінгі, индустриалды және
индустриалданғаннан кейінгі.
Индустриалдануға дейінгі экономикалық жүйе деп - ауыл шаруашылығы,
натуралды шаруашылық пен қол еңбегі басым болған жүйені айтамыз.
Индустриалданған экономикалық жүйе - тауар - ақша қатынастары дамыған
ірі машиналы өндірісі бар жүйе.
Индустриалданғаннан кейінгі экономикалық жүйе - басты ресурсқа
-ақпарат, экономиканың үздік саласына - бейөндірістік сала, ал экономикалық
даму мақсатына - адам мен оның қабілетін толық ашуға арналған жағдайларды
қалыптастыруға бағытталған жүйе.
Кез келген экономикалық жүйе үш негізгі мәселені шешуге бағытталған:
Нені өндіру? Осы экономикалық жүйемен белгіленген мерзімде өзін
өндіру мүмкін болатын тауарлардың қайсысын өндіру қажет?
Қалай? Таңдалып алынған тауарлар қандай технологияны және ресурстар
қандаи арасалмағын пайдалану арқылы өндірілугтиіс?
Кім үшін? Таңдалып алынған тауарларды кім сатып алып. акысын өтейді
және одан қандай пайда көре алады? Осы тауарларды өндіруден алынған
қоғамның жалпы табысы қалай үлестірілуі тиіс?
Экономикалық жүйелердің тиімділігінін салыстырмалы талдауы.
Экономикалық жүйелердің тиімділігін аныктау үшін алынған нәтижелер мен
жүмсалған шығындарды салыстырумен оларды өзара өлшеу қажет етіледі.
Экономикалық өмірдегі нәтижелер мен жұмсалған шығындар алуан түрлі.
Оған: а) ресурстык тиімділік, мұнда алынған нәтиже өндіріс факторларының
біріне арақатынасымен белгіленуі: еңбек, капитал, материалдармен (еңбек
өнімділігі, капиталдың қайтарымдылығы, материалдың қайтарымдылығы); ә)
жалпы тиімділік, мұндағы нәтиже жалпы ағымдағы шығындардың арақатынасы
(рентабельділік) арқылы анықталады.
Әлеуметтануда білім беру мәселесіне ерекше мән беріледі. Білім рухани
мәдениеттің дамытушы және таратушы негізі ретінде де, материалды өндірістің
қозғаушы күші ретінде де әлеуметтік маңызға ие. Білім-барлық салада өтетін
үрдістерге етене астасып жататын құндылық. Білім әлеуметтануы білімді
қоғамдық тіршілік әрекетінің құралы және нысаны ретінде алып зерттейді.
Ал қоғам білім арқылы өз мүшелеріне белгілі көзқарастарын, дағдыларын,
іскерлігін, шеберлігі мен өнегелерін оқыту арқылы қалыптасты-рады.
Адамзат дамуының алғашқы кезеңдерінде арнаулы білім жүйесі болмаған,
өйткені, қоғамның деңгейі төмен болғандықтан қарапайым ма-мандарға
сүраныспен шектелген. Ежелгі дүниеде жазу-сызудың оқытылуын ең басты өмір
талаптарына бағындырған. Тек қана капиталистік даму деңгейінде жаппай білім
беру қажеттігі туындады. Ол тегін орта білім жүйесінің пайда болуына
әкелді. Қазіргі қоғамдар жаппай білім бермесе өмір сүруі мүмкін емес. Ал
жедел өркендейтін қоғам заман талабына сай сапалы білім бермей әлемдік
бәсекеге қабілетті болуы мүмкін емес, яғни ілгері дамуы барынша тежеледі.
Елбасы 1997 жылы қазақ халқына арнаған Жолдауында 2030 жылы Қазақстан
мемлекеті өсіп, кемелденген кезде "білім өресі биік, цазіргі замангы
нарықтық экономика жагдайында жцмыс істеуге даяр" үрпақ қалыптасатынына,
"олар жоғары ақы төленетін, жацсы оқытып-үйретілген, Қазақстан мен
Қазақстан халқының мүдделерін өздерініц жеке мүдделерінен жоғары жоятын
мамандар бола отырып" елінің игілігіне қызмет ететініне сенім білдірген.
Қоғамда жеткілікті дәрігер, мұғалім, инженер және т.б. мамандар болуы үшін
тиісті кәсіптердің беделі мен жеткілікті жоғары айлығын қамтамасыз етуі
қажет. Кингсли Мур және Уилберт Мур көрсеткендей, ең жоғары айлық алатын
лауазымдарды "ең талапты және білікті қызметкерлер иеленеді". Егер бұл
жағдай жасалынбаса аса қажетті күрделі дайындықты керек ететін
мамандықтарды оқитындар азаяды. 2003-2004 жылдары техникалық және ауыл
шаруашылық мамандықтары бойынша 200-ден аса грантты алатын үміткерлер
табылмады, өйткені, ауылда аталған мамандықтарға жеткілікті көңіл бөлінбей
келеді. Өйткені, қазір барлық кәсіп, еңбек ету ңажеттігін түсіндіруден гөрі
байлықты, оған жеткізетін кейбір мамандықтарды насихаттау басым болып
кетті. Сондықтан, 1980-1990 жылдары талапкерлер біресе жаппай заңгер,
экономист боламыз деп, ал кейінгі жылдары олардың бәріне жұмыс
табылмайтындықтан (2002 жылы 86 мың заңгер мен экономист дайындалған), енді
аудармашы, компьютер маманы, эколог, әлеуметтанушы, педагог, психолог
сияқты мамандықтарға бет бүра бастады. Сол кезде заңгер, экономист, банкир,
кеденші, аудару ісі мамандықтардан грант пен несие алуға бір орынға 100-ден
600-ге дейін үміткерлер құжат тапсырған.
Экономикалық мамандықтарға барушылар да азая бастады. Бұрын қаражат
пен несиеге 125 (қазақ бөлімі) және 260 (орыс бөлімі)? тиісінше
бухгалтерлік есеп пен аудитке -51 және 128 үміткер тапсырса, енді жалпы
барлық экономикалық мамандықтарға орташа 59 (қазақ бөліміне) және 61 (орыс
белімі) үміткерге дейін азая бастаған. Оның ішінде есеп пен аудитке
үміткерлер тиісінше 29 және 32 адам болды. Бұрын осы екі саланы таңдаушылар
енді, көбінесе, информатика, аударма ісі, шетел тілі, мүнайшы мен газ
өндіруші мамандықтарын таңдайтыны көбейді. Информатикаға тиісінше 83 пен
52, аударма ісіне 29 пен 49 үміткер қатысты.
Бұның бәрі мектептегі және отбасындағы кәсіби бағдарлаудың шикіліктерін
көрсетеді.
Мамандықты таңдауда біржақтылық, кездейсоқтық, көзжұмбайлық,
көпшілікке соқырлықпен ілесу, әйтеуір оқиды деген атағы үшін ең арзан оқуға
бара салу сияқты кереғар құбылыстар орын алады. Адамзаттың ілгері дамып
өрлеуі осындай мамандықтардың әр түрлі болып жіктелуімен себептелген.
М.Вебердің дәлелі бойынша батыс капитализмін қалыптас-тырған протестантық
өнеге-ғибрат. Протестантық дүниетаным адамды өз мамани бейімділігіне бой
үруға тәрбиелейді. Ол кәсіби қызметті қасиет тұтады, сондықтан адам өз
өмірін, өз қабілеттерін өз бейімділігіне ғана арнау керектігін уағыздаған.
Жоғарыда жазылғанға мына қазақ мақалы орайлас келеді: "Сүйген істің
түбі кеніш сүймеген істің түбі реніш". Әркімнің өз сүйген ісіне берілгенде
ғана өмірден рухани қанағат табады, бақыт сезіміне бөленеді. Бойға дарыған
қабілетіне сай кәсіп таңдау, сол мамандықты сүйіп қызмет атқару түбінде
рақатқа кенелдіреді. Ал сүймеген, қолдан келмейтін іске ұрынудың соңы
ренішке душар ететінін қазақ халқы ежелден айтып, тәлім-тәрбиеде қолданған.
Біздің қазақ мектебі ана тілімен, үлттық мәдениетпен қатар кәсіпке, еңбекке
баулуда ұлттық дәстүрді де, қазіргі өркениетті елдердей тәжірбиеге де
сүйенуі қажет. Өйткені жаһандық мәселелерге немқұрайды қарауға болмайды.
ҚазҮМУ-де (2002 ж.) жастар алдында сөйлеген сөзінде Н.Назарбаев
ғаламдастыру елдерді жақындасу, жалпыадамзаттық қасиеттердің салтанат құру,
мүмкіндіктердің кеңесу ғасыры болатындықтан, қуатты өмірге белсене
араласатын, әлемнің, елдің және өз отбасының тағдыры үшін жауапкершілікті
өз мойнына ала білетін жастарды қажет ететініне баса назар аударғаны мәлім.
Ал экономикалық даму қарқыны артқан сайын өршіл мақсаттар қою мүмкіндігі
туындағандықтан, алдыңғы қатарлы, бәсекеге қабілетті 50 елдің арасынан орын
алу міндеті соңғы жылдары Елбасының әр сөзінде айтылып жүр. Ол үшін, ең
алдымен, "адамдық әлеуетімізді дамыту жолында" тұрған бірқатар маңызды
талаптарды орындауға тиіспіз. Бала кезден масылдық көңіл күйден ада,
еңбекке қүрметпен қарайтын, білімге, іскерлікке ұмтылатын белсенді тұлғаны
қалыптастыруды мектеп пен отбасының басты міндеті ретінде қамтамасыз ету
қажет. Өйткені, мемлекет ұлттың бәсекелестік қабілетін бірінші кезекте
білімділік деңгеймен анықтайды. Сондықтан бүкіл оқу жүйесін түбегейлі
өзгерту бағдарламасы елімізде бірте-бірте жүзеге асырыла бастауда. Он екі
жылдық білім беруге дайындық жүргізіліп жатыр. Қазақстан Республикасының
2005-2010 жылдарға дейінгі білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы
қабылданды. Білім жүйесі білім берудің бірнеше деңгейінен тұрады: мектепке
дейінгі тәрбие мен тәрбиелей оқыту, жалпы орта білім беру (үш сатыдан
тұрады), орта білімнен кейінгі кәсіптік білім беру (бастауыш және орта),
жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім беру,
Білім берудің әлеуметтік бақылау қызметін жүзеге асыратын үздіксіз
білім берудің бастапқы деңгейлері аса маңызды. Мектепке дейінгі және
бастауыш білімнің деңгейінде жеке түлғаның толыққанды қалыптасуы-ның
іргетасы қаланады. Қазақстанда мектепалды даярлайтьга орындар саны 1993
жылдан 1998 жылға дейін 3,5 есе азайған. Қазір 127 мың 5-6 жасар
балдырғандардың 63 пайызы ғана қамтамасыз етілген, 22 мың бала кезекте түр.
Балабақшаларда 1-ден 6 жасқа дейінгі балдырғандардың 19,1 пайызы ғана
қамтылған. Жалпы орта білім беру үздіксіз білім беру жүйесінің негізгі
буыны болып саналады. Бірақ, өтпелі кезеңде тереңдеген дағдарыс білім беру
сапасын нашарлатып жіберді. Әсіресе, ауылды жердегі мектептерде мұғалімдер
жетіспейді.
Біріншіден, бұл үшін мұғалімнің әлеуметтік мәртебесін лайықты деңгейге
көтеру керек. Бұл талай мәрте ресми түрде айтылған нәрсе.
Өйтпесе, білікті, өз ісін сүйетін, бала қадірлейтін мұғалімдердің
орнына кездейсоқ адамдар, әйтеуір екі қолға бір жұмыс болса дейтіндер
келеді.
Олар ұстаз атағына кір келтіреді, беделін түсіреді. Отбасы сияқты әкесіз,
ер
адамсыз берген тәрбие әйелденген қоғамды қалыптастырады. Қыз балаға да ер
адамның тәрбиесі қажет. Сондықтан батыста мұғалімдердің жартысынан көбі ер
адамдар. Ал біздегі үлес 15 пайыз ғана.
Бірақ бұл жағдайды қалыптастырушының түпкі себебін мемлекеттік
басқару жүйесінің жалпы олқылықтарынан іздеуіміз керек, Бұрынғыдай
көзбояушылықпен сапаның орнына сан қуушылыққа жол берілсе, тамыр-
таныстықпен жұмысқа қабылданса, жалақы төмен, жүктеме артық болса,
қаржыландырудың жеткіліксіздігінен ата-аналардан ақша жинап
жөндеу жұмыстары жүргізілсе, бұның бәрі оқушылардың қалыптасуына
нріс әсерін тигізеді. Оқытушы-ұстаздың өз міндеттерін орындауына түрлі
кедергілер жасайды, келбетіне нұқсан келтіреді. Мұндай келеңсіздіктер
қамтудың білімдік-тәрбиелік әлеуеті мен мән-мағынасын, рухани-құлықтық
ауанын жылдан-жылға төмендетуге әкеліп соғады. Осындай ортада
қалыптасқан оқушының жалпы дүниетанымында жеке өзімшілдік мүдделері
коғамдық, отандық, ұлттық мүдделерге кереғар қойылуы күшейеді.
Бұл қордаланған жағдайларды шешу 2004 жылы Президенттің Қазақстан
халқына Жолдауында баса айтылды да. Оның ең бастысы, қаржыландыруға
байланысты. ЮНЕСКО-ның дәлелі бойынша, жалпы білім беру саласына елдің ішкі
жалпы өнімінің 7 пайызының бөлінуі қажет екен. Ал бұл көрсеткіш бізде
әзірше 3,3 пайыз ғана. Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында
2005-2010 жылдар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz