Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысы майдандарына аттануы және олардың жанқиярлық ерліктері

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысы майдандарына аттануы және олардың жанқиярлық ерліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5

2. Қазақстан еңбекшілерінің соғыс жылдарында
еңбектегі ерліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8

3. Қазақстан экономикасын соғысқа бейімдеп қайта құру ... ... ... ... ... ... ... ...11

4. Қазақстандықтар Москва үшін шайқаста ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12

5. Қазақстан соғыстан кейінгі халық шаруашылығын қалпына келтіру және одан әрі дамыту кезеңінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18

Ұлы Отан соғысына Қазақстан біртұтас елдің бір бөлігі ретінде қатысты. Соғыс қарсаңында оның стратегиялық маңызы бар мол адам және табиғи ресурыстары болды. Бұған дейінгі өткен жиырма жылдың ішінде жоспарланғандай патриархалдық феодализмнен социализмге секіріс жасауы, халықтардың экономикалық және мәдени жағынан іс жүзіндегі теңсіздігін жоюды жүзеге асыруға қол жетпегеніне қарамай, көп нәрсе жасаған еді.
Қысқа мерзімнің ішінде таптық, ұлттық және отарлық езгі, сауатсыздық және орта ғасырлық мешеулік жойылды, әйел теңдігі, ұлтаралық татулық пен келісім жүзеге асырылды. Осының бәріне қол жеткізуде халықтардың патриоттық дәстүрлері маңызды рөл атқарады. Қазақ халқы көп ғасырлар бойы өзінің байтақ даласының шекараларын ойдағыдай қорғап келген болатын. Отаршылдыққа қарсы күрес, орыстың үш төңкерісі жылдарында, азамат соғысының майдандарында, бесжылдықтың құрылыстарында халықтар достығы қалыптасып, нығайды.
Бірақ сол қауырт дамудың көлеңкелі жақтары да болды-ашаршылық, негізсіз жазалау, онсыз да аз ұлттық интеллигенттердің едәуір бөлігін қырып жіберу, қазақ халқының санын азайту, ұлы даланы қудалауға түскен халықтарды көшіріп әкелетін зонаға айналдыра бастау, міне осының бәрі халықтарды әлсіретіп, олардың сансын улады, өлкенің мүмкіндіктерін елдің қорғаныс қуатын нығайту үшін дамыту және пайдалану мүмкіндіктерін тежеді.
КСРО-ға шабуыл жасай отырып фашистік идеологтардың кеңес үкіметі жазалаған бұрынғы гвардияшыларға, бай шаруаларға, капиталистер мен помещиктерге, тоталитарлық жүйенің жаппай терроры мен зорлық-зомбылығының құрбаны болғандардың бәріне үміт артуы негізсіз емес еді.
Ал кеңес адамдарының көпшілігі жауға қызмет істеу деген ойдан аулақ болды. Отанға берілгендік патриотизм жаңа дүниені жасаушылардың саяси пафосымен астаса отырып, халықтың көпшілігіне станилизмнің қайғылы әсерін жеңе отырып, Отанды қорғау үшін топтасуға мүмкіндік берді.
1939ж. халық санағы бойынша Қазақстанның халқы 6.2 млн. адам еді. Соғысушы армия қатарына соғыс жылдары 1196164 Қазақстандық сапқа тұрды. Патша өкіметінің 1916ж. тәжірибесін қолдана отырып, станилизм Қазақстан мен Орта Азияның түпкілікті халықтарынан және зорлап көшіріліп әкелгендерден еңбек армиясын және арнаулы құрылыс бөлімшелерін құрды, оларға Қазақ КСР-нан 700 мыңнан астам адам шақырып алынды. Республикаға майдан алқабынан әкелінген алқабынан 1.5 млн-дай адамды және зорлап көшіріліп әкелінген халықты есептегеннің өзінде республикадан армияға алу проценті жоғары болды.

1) «Қазақстан тарихы» Алматы 1993. Авторлары:Қозыбаев М.Қ., Қозыбаев І.М.
2) «Ұлы Отан соғысы» Москва 1985
3) Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін(очерк)Алаты 1994
4) Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстан. Летопись трех тысячелетий. А., 1992
5) Мусин Ч.Г. Қазақстан тарихы. Алматы, 2000.
6) Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгiнге дейiн. 5 томдық. Алматы, 1998

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 15 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: ҚАЗАҚСТАН ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУ
ЖЫЛДАРЫНДА

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысы майдандарына аттануы және олардың
жанқиярлық
ерліктері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .5

2. Қазақстан еңбекшілерінің соғыс жылдарында
еңбектегі
ерліктері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..8

3. Қазақстан экономикасын соғысқа бейімдеп қайта
құру ... ... ... ... ... ... ... ... 11

4. Қазақстандықтар Москва үшін
шайқаста ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12

5. Қазақстан соғыстан кейінгі халық шаруашылығын қалпына келтіру және одан
әрі дамыту
кезеңінде ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .13

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .18

Кіріспе

Ұлы Отан соғысына Қазақстан біртұтас елдің бір бөлігі ретінде
қатысты. Соғыс қарсаңында оның стратегиялық маңызы бар мол адам және табиғи
ресурыстары болды. Бұған дейінгі өткен жиырма жылдың ішінде жоспарланғандай
патриархалдық феодализмнен социализмге секіріс жасауы, халықтардың
экономикалық және мәдени жағынан іс жүзіндегі теңсіздігін жоюды жүзеге
асыруға қол жетпегеніне қарамай, көп нәрсе жасаған еді.
Қысқа мерзімнің ішінде таптық, ұлттық және отарлық езгі, сауатсыздық
және орта ғасырлық мешеулік жойылды, әйел теңдігі, ұлтаралық татулық пен
келісім жүзеге асырылды. Осының бәріне қол жеткізуде халықтардың патриоттық
дәстүрлері маңызды рөл атқарады. Қазақ халқы көп ғасырлар бойы өзінің
байтақ даласының шекараларын ойдағыдай қорғап келген болатын. Отаршылдыққа
қарсы күрес, орыстың үш төңкерісі жылдарында, азамат соғысының
майдандарында, бесжылдықтың құрылыстарында халықтар достығы қалыптасып,
нығайды.
Бірақ сол қауырт дамудың көлеңкелі жақтары да болды-ашаршылық,
негізсіз жазалау, онсыз да аз ұлттық интеллигенттердің едәуір бөлігін қырып
жіберу, қазақ халқының санын азайту, ұлы даланы қудалауға түскен халықтарды
көшіріп әкелетін зонаға айналдыра бастау, міне осының бәрі халықтарды
әлсіретіп, олардың сансын улады, өлкенің мүмкіндіктерін елдің қорғаныс
қуатын нығайту үшін дамыту және пайдалану мүмкіндіктерін тежеді.
КСРО-ға шабуыл жасай отырып фашистік идеологтардың кеңес үкіметі
жазалаған бұрынғы гвардияшыларға, бай шаруаларға, капиталистер мен
помещиктерге, тоталитарлық жүйенің жаппай терроры мен зорлық-зомбылығының
құрбаны болғандардың бәріне үміт артуы негізсіз емес еді.
Ал кеңес адамдарының көпшілігі жауға қызмет істеу деген ойдан аулақ
болды. Отанға берілгендік патриотизм жаңа дүниені жасаушылардың саяси
пафосымен астаса отырып, халықтың көпшілігіне станилизмнің қайғылы әсерін
жеңе отырып, Отанды қорғау үшін топтасуға мүмкіндік берді.
1939ж. халық санағы бойынша Қазақстанның халқы 6.2 млн. адам еді.
Соғысушы армия қатарына соғыс жылдары 1196164 Қазақстандық сапқа тұрды.
Патша өкіметінің 1916ж. тәжірибесін қолдана отырып, станилизм Қазақстан мен
Орта Азияның түпкілікті халықтарынан және зорлап көшіріліп әкелгендерден
еңбек армиясын және арнаулы құрылыс бөлімшелерін құрды, оларға Қазақ КСР-
нан 700 мыңнан астам адам шақырып алынды. Республикаға майдан алқабынан
әкелінген алқабынан 1.5 млн-дай адамды және зорлап көшіріліп әкелінген
халықты есептегеннің өзінде республикадан армияға алу проценті жоғары
болды.
Майданға және қорғаныс өнеркәсібіне оның әрбір төртінші тұрғыны
жіберілді. Мобилизациялау процентінің мұнша жоғары болуына негізінен
экономиканың аграрлық сипаты, халықтың арасында шаруалардың үлес санының
көптігі және индустрияның қорғаныс саласына жұмысшы күшін және Қазақ КСР-
ның ауыл шаруашылығында механизаторларды брондау практикасының кеш
енгізілуі себеп болды.

1. Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысы майдандарына аттануы және олардың
жанқиярлық ерліктері

1941ж. 22 маусымда фашистік Германияның әскерлері Кеңес Одағына басып
кірді. Бұл Кеңес Одағы үшін бұрын -соңды бастан кешкен барлық соғыстардың
ең ауыры болды. Мұның өзі елді біртұтас жауынгерлік лагерьге айналдыруды,
бүкіл экономика мен кеңес халқының күш- жігерін майдан мүддесіне, жауды
жеңу мақсатына жұмылдыруды керек етті. Қазақстан еңбекшілері бұл міндетті
толығымен қолдады. Сөйтіп, азаттық соғысына бір кісідей жұмыла көтерілді.
Осы тұста өткен жиындарда олар отан алдындағы парызын орындауға әзір
екендіктерін білдірді. Қызыл Армияның қатарына өз еріктерімен
баратындықтары туралы қалалық және аудандық әскери комиссариаттарға
мыңдаған арыздар түсіп жатты. Жас жігіттер мен қыздар аға буын өкілдері
қолдарына қару алып, майданға аттануға тілек білдірді.
Соғыстың алғашқы күндерінде-ақ Алматы, Жамбыл, Оңт Қазақстан,
Қырғызстаннан шақырылған жігіттерден 316-шы атқыштар дивизиясы жасақталды.
Оның командирі азамат соғысына қатысушы И.В.Панфилов болды. Соғыстың
бастапқы үш айының ішінде 238,310,314,387 және 391 атқыштар дивизиялары
құрылды. 1941 жылдың аяғына дейін мұнда тағы бір дивизия, үш бригада
жасақталды. Не бары республикада жиырмадан астам атқыштар және атты әскер
бригадалары, әуе күштерінің, зеңбірекшілердің полктері, әр түрлі соғыс
саласының ондаған батальондары құрылды. Республика адам күштерімен тек
Қазақстандық құрамалар мен бөлімшелерді толықтырып отырды. Қарулы күштер
мен еңбек армиясының қатарында барлығы 1.8 млн шамасында Қазақстандықтар
болды.
Ұлы Отан соғысының даңқты тарихының беттеріне жазылған
қазақстандықтар болды. Олардың арасында
Ш.Шолтыров, К.Иманқұлов, Е.А.Качан т.б.жау мен жан аямай шайқасып
ерліктің үлгісін көрсетті.
Жау тылында қалған көптеген жауынгерлер партизан қозғалысына қатысты.
Олардың арасында Жұмағали Сайн, Қасым Қайсенов, Әди Шәріпов сияқты басқа да
жерлестеріміз аз болған жоқ.
Әсіресе Мәскеу түбіндегі шайқаста Қазақстандықтардың даңқы шықты.
Республикада жасақталған 316 атқыштар дивизиясына астанаға апаратын негізгі
өзекті жолдардың бірі- Волоколамск тас жолын қорғау тапсырылды. Мұнда майор
Бауыржан Момышұлы басқарған 1073 ұлаедық атқыштар полкі жау шабуылына
дивизияның басқа бөлімдерімен бірге ерлікпен тойтарыс берді. Қысқа мерзім
ішінде бұл дивизияның жауынгерлері жаудың бір танк және екі жаяу әскер
дивизиясын талқандады.
Дубосекова разьезі түбінде 28-гвардияшы-понориловшылар жаудың 50
танксінің шабулына қарсы тұрды. Саяси жетекші
В.Г. Клочковтың жауынгерлерді ерлікке жігерлендіріп "Ресей кең
байтақ, бірақ щегінерге жер жоқ, артымызда Мәскеу! " деген сөздері бүкіл
майданға тарап кетті. 28 жаунгер-орыстар, қазақтар, украйндар, қырғыздар- 4
сағат бойы өршелене жасалған жау танктерінің тынымсыз шабуылына ерлікпен
тойтарыс берді.
Олар қасық қаны қалғанша шайқксты. Бәрі дерлік қаза тапты, бірақ
жауды өткізбеді.
Сондай- ақ Мәскеуді қорғау тарихына панфиловшылар дивизиясы
бөлімдерінің жетекшісі П.В. Вихров, М. Ғабдуллин, автоматшылар Т.
Тоқтаров, Р. Амангелдиев мәңгі өшпес із қалдырды.
316-дивизия жауынгерлерінің ерлігі мен қаһармандығы жоғары бағаланды.
1941жылы 17 қарашада оған 8-ұландық дивизия атағы берілді. Мәскеу түбіндегі
ұлы шайқасқа панфиловшылармен бірге Қазақстанда жасақталған басқа да
бірнеше әскери құрамалар қатысты.
Гитлершіл басқыншылардың Мәскеу түбінде талқандалуын жау
әскерлерінің рухын түсірді. Гитлердің қауырт соғыс жоспары бір жолата
күйреп, неміс- фашист армиясының "жеңілмейтіндігі" жөніндегі жоспары
жойылды.
Ұлы Отан соғысы барысында Сталинград шайқасы бетбұрыс кезең болды.
Бұл сұрапыл шайқасқа қатысқан құрамалардың арасында Қазақстанда жасақталған
38-атқыштар дивизиясы болды. Ол әркезде 62-армия ( қолбасшысы В.И. Чуйков)
57-армия Ф.И.Толбухин) сондай-ақ Сталинград үшін болған шайқастың негізгі
ауыртпалығын көтерген 64-армияның (қолбасшысы М.С. Шумилов ) құрамында
болды.
Қазақстандық жауынгерлер тек Сталинград түбінде ғана емес, сонымен
қатар Курс ішінде, Днепр, Ленинград үшін шайқастарда жанқиярлықпен
шайқасты. Ленинград қоршауындағы бөлімдерде қызмет еткен жауынгерлердің
арасында Д. Шыныбековтің, алысқа ататын зеңбірекке бекітілген аэростат
командирі С.Жылқышиевтың есімдері мақтанышпен аталып жүрді.
1942 жылғы шайқастардың бірінде Батыс Қазақстан облысындағы Жаңақала
ауданының түлегі Арыстан Ахметов өз есімін өшпес даңққа бөледі. Жаралы
болып ессіз- түссіз жау қолына түскен одан жау солдаттары әскери мағлұмат
алмақ болып азапқа салды. Тістерін сындырып, құлағын кесті қайсарлық
көрсеткен оны қаншерлер үстіне жанармай құйып өртеді. Батыр жігіт жау
алдында сес бермей, өмірден өтті. Оның ерлігі туралы хабар елге майдангер
жазушы Павел Кузницовтың очерктері арқылы жетті.
Қуатты жарылғыш минамен жау танксінің асиына түскен Қарсыбай
Сыпатаев, капитан Гастеллоның ерлігін қайталаған ұшқыш Нүркен Әбдіров,
жаудың пулеметтің оқ шашып тұрған дзотының аузын өз кеудесімен жапқан
Ленинград қорғаушысы Сұлтан Баймағамбетов қазақ жауынгерлерін ерлікке
рухтандырды.
Қазақстандық жауынгерлер Украйнаны, Белоруссияны, Балтық бойын,
Молдованы азат етуге қатысты. Мыңдаған қазақ жігіттері Кеңес әскерінің
құрамында Шығыс Еуропа халықтарын Гитлердің тепкісінен азат етуге ат
салысты. Қазақстандық жауынгерлер Берлинді алуға қатысты. Лейтенант
Рақымжан Қошқарбаев қатардағы жауынгер Григорй Булатовпен бірге Рейхстаг
қабырғасына жалау ілді.
Қазақстандықтар партизандық қозғалысына белсене қатысты. Толық емес
мәліметтерге қарағанда Украинаның партизандық құрамаларымен отрядтарында
1500, Ленинград обылысында 220-дан астан қазақ жігіттері соғысқан.
Беларусияның әр түрлі аудандарында әрекет еткен 65 партизандық
бригадалармен отрядтарда 1500 ден аса Қазақстандықтар болған. Партизан
қозғалысына белсене қатысқан даңқты қазақ жігіттері Г. Ахмедьяров, Ғ.
Омаров, Қ.Қаисенов, Ә.Шәріпов, Ә. Жангелдин, Ж. Сайн т.б. есімдері бүгінде
зор құрметке ие болып отыр.

2. Қазақстан еңбекшілерінің соғыс жылдарында еңбектегі ерліктері

Ұлы Отан соғысы майдандарында Кеңес Қарулы күштерінің жеңіске жетуіне
елдегі еңбекшілер жанқиярлық ерлігімен үлкен үлес қосты. Соғыстың алғашқы
айларынан бастап экономиканы соғыс мүддесіне бейімдеп қайта құру,
материалдық және адам ресурстарын қайта бөлу шаралары жүргізіледі.
Майдан шебінен көшіп келген кәсіп орындарды орналастыруға
республикада 2 300 мың шаршы метр өндіріс алаңы босатылды. Ондағы адамдарды
Қазақстан еңбекшілері жақын бауырындай қабылдап, қамқорлыққа бөлеп, тұрғын
үймен, басқа да қажет нәрселырмен қамтамасыз етті.
Республика өнер кәсібінде 1940 жылы 158мың адам жұмыс істесе, 1945
жылы 255 мың жұмысшы болды. Олар соғыс жылдарында қысылтаяң кездің
қиындықтарын жеңе отырып, еңбекте жаппай ерлік көрсетті.
Қазақстан майданының сенімді тірегіне, елдің ең негізгі әскери-
өнеркәсіп ошағына айналдырды. Соның арқасында республикада өнеркәсіп
өнімдерін өндіру 1,5 есе артты. Электр энергиясын шығару -93%, көмір өндіру
68% -ке өсті. Жалпы Одақ бойынша шығарылатын мыстың, қорғасынның басым
бөлігі біздің республикамызда өндірілді.
Майданға аттанған жұмысшылардың орнын қарттармен әйелдер, балалар
басты. Станоктар мен забойларда да солар істеді. Село еңбеккерлеріне
көмекке қала тұрғындары келді.
Жау басып алған аудандардан көшіп келген шаруалар еңбекте ерліктің
үлгісін көрсетті. Солардың бірі Батыс Қазақстан облысының Теректі МТС-інде
істеген Украйнаның атақты тракторшысы Паша Ангелинаның бригадасы болды.
Оның берекелі бастамасы мен тәжірибесі жергілікті механизаторлар тарапынан
қызу қолдау тапты.
Қазақстан еңбекшілері тары өсірудің шебері -Шығанақ Берсиевті, атақты
күрішшілер Ыбырай Жақаев пен Ким Ман Сам сияқты үздік шыққан жаңашылдарды
мақтан етті.
Мал шаруашылығы өнімдерін өндіру мен қоғамдық мал басының өсу
жоспарлары ойдағыдай орындалып отырды. Қоғамдық мал басы республикада соғыс
жылдарында 3 млн. басқа жуық өсті.
Жауды жеңуге республиканың зиялылары да өздерінің үлкен үлесін қосты.
Олардың қатары еліміздің батыс аудандарынан уақытша көшіп келіп паналаған
ғалым, жазушы, ұстаз, дәрігерлермен т.б. толықтырылды.
Көрнекті ғалым Қ.И.Сәтбаев басқарған республиканың 100- ден аса
ғалымдары қатысты. Олар қазба байлықтың көптеген жаңа орындарын ашты, олар
майдан мүддесі үшін тез игерілуіне үлкен үлес қосты.
Осындай қиын- қыстау күндерде қазақ - кеңес әдебиетін дамытуға үлкен
көңіл бөлінді. Кеңес поэзиясының алыбы Жамбылдың өлеңдері отан қорғауға
шақырылған қаһарлы дабыл тәрізді болды. Оның
" Ленинградтық өрендерім" атты өлеңінің өнегелікте, тәрбиелік мәні
зор еді. Партизан шоғырының комиссары Ж. Сайнның шығармаларын Назым Хикмет
"Кеңес Одағының барлық халықтарының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.