Топырақ эрозиясы және оның алдын алу



Мазмұны

1. Кіріспе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3

2. Топырақ ресурстарының маңызы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
3. Топырақтың ластануы ... ... ... ... ... ... ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
4. Топырак эрозиясы және оның алдын алу . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
5. Жерді рекультивациялау. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

6. Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

7. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Жер байлығының негізі – құнарлы топырақ. Қазақта «байлықтың атасы – еңбек, анасы – жер» деген аталы сөз бар. өсімдіктер де, су да, жан-жануар мен адам баласы, бәрі де осы жер үстінде өмір сүреді. Қандай керемет, нендей құдірет болса, бәрі де осы жерден табылады. Жер бізді асырайды, қуат береді, пана болады.
Ал топырақ – жер қабатының сыртқы бөлігі.Ол өзінің құндылығыен, мол өнім беруге бейімділігімен бағаланады. Табиғатта топырақтың түзілуі - өте ұзаққа созылатын құбылыс. Топырақ тау жыныстарының ұзақ геологиялық мерзімде түрліше жолдармен үгілуінің және мүжілуінің нәтижесінде пайда болады.
Топырақ – сыртқы орта жағдайлары: жылу, су, ауа, өсімдіктер мен жануарлар, микроорганизмдердің біріккен әсерінен қалыптасқан жердің беткі құнарлы қабаты. Топырақтану ғылымының негізін салушылардың бірі В.В.Докучаев ХХ ғасырдың басында топырақты өзіне тән өзара байланыстары, тіршілік ету заңдылықтары мен өзін-өзі реттеуге қабілетті табиғи-тарихи дене деп қарастырады, топырақтың планетаның тарихымен, тау жыныстарымен, климатымен, өсімдіктерімен, рельефімен және ландшафтымен тығыз байланысты болатынын атап көрсетті. Топыраққа ең алғаш рет М.В.Ломоносов ғылыми анықтама берді, ол: топырақ түзілу процесі құнарлылық түзіле жүретін өсімдіктер мен тау жыныстарының арасындағы ұзақ өзара қарым-қатынас деп көрсетті.
Топырақ ресурстары Жер бетіндегі тіршілікке қажетті ең маңызды алғы- шарттардың бірі болып табылады. Топырақ биосфераның компоненттерінің бірі ретінде адам , жануарлар мен өсімдіктер үшін биохимиялық орта болып саналады, ол энегетикалық сиымдылығы жоғары, топырақ биотасы мен адамдар арасындағы тікелей және жанама әсерлерді тепе-теңдікте сақтап тұра алатын өздігінен тазару процестерінің механизмдерінің аса маңызды резерві болып табылады. Адамдарға азық-түлік пен жануарларға қоректі өндіру үшін қажетті жағдайлар тек топырақ арқылы ғана жасалынады. Топырақтың табиғи дене ретіндегі негізгі функциясы атмосфералық жауын-шашынды жинақтау мен су балансын реттеу, өсімдіктерге қажетті қоректік элементтерді жинақтау, жер асты суларын түзумен тазалығын қамтамасыз ету, ластаушы заттарды тасымалдау.
Топырақтың құнарлылығы дегеніміз – оның өсімдіктерді оларға қажетті қоректік элементтермен, сумен және ауамен қамтамасыз ету қабілеті. Топырақтың құнарлылығы әр түрлі жағдайларға, әсіресе адамдардың оған бапты қарауына байланысты өзгеріп отырады.
Топырақ көптеген жануарлардың өмір сүретін орталығы. Топырақ және оның құнарлығы – адамзат үшін ең басты байлық. К.Маркс топырақты ұлы лаборатория – онда еңбек құралдары да, еңбек заты да бар, онда қоныстануға болады. Сондықтан да топыраққа қамқорлық жасау, оны келесі ұрпаққа құнарлы күйінде қалдыру – біздің басты борышымыз деп көрсетті.
Құрлықтың барлық ауданы шамамен 14800 млн.га. Оның 28 %-ін өңдемелі жерлер, 45 %-ін – шөл далалар мен жатылай шөл далалар, мұздар, мәңгілік қарлар алады. Әрине құнарсыз жерді пайдаға асыру адам баласының өзіне байланысты. Топыраққа адам баласының әсер ету жолдары әр түрлі болып келеді және ол өндіргіш күштердің даму дәрежесімен тікелей байланысты. Өңделген жерлер тек қана күрделі табиғи процестердің нәтижесі емес, ол көп жағдайда адам баласының ұзақ жылдар бойы топырақты меңгеру жөніндегі еңбегінің нәтижесі. Адам еңбегінің нәтижесінде топырақ негізінен өзгереді. Бұл өзгеріс барлық жағдайда жағымды бағытта емес, жағымсыз бағытта да болуы мүмкін. Топырақтың түбірінен өзгеруі оларда ағаштарды отау, мал жаю, су қорларын пайдалану, табиғи ортаны ластау т.б нәтижесінде болады. Егер дұрыс жүргізілмесе аталған шаралардан табиғаттың құндылығы төмендейді. Жердің мал жайылымы есебінде дұрыс пайдаланбаудың өзі оның құнарлылығын кенет төмендетеді. Мысалы, бұдан 20-25 жылдар бұрын көгалы мол, жері қияқ пен қымаршыққа толы Нарын құмында қазір көбінесе қара шағыр, адыраспан өседі. Топырағының құнарлылығы төмендеді. Мұның басты
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Ұ. Б. Асқарова «Экология және қоршаған ортаны қорғау». Алматы 2005
2. А.К Жолбарыс «Су ресурстары» Атамекен 2005
3 . Қаженбаев С, Махмутов С «Табиғат қоргау »
4. Е.Жамалбеков «Жер құнары - өмір нәрі»
5. Е.Жамалбеков «Халық қазынасы »
6. Т.Дәуренбеков
«Топырақты жел эрозиясынан қорғау жұмысын механикаландыру»

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:   
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ЖӘНЕ ЭНЕРГЕТИКА ФАКУЛЬТЕТІ

ТІРШІЛІК ӘРЕКЕТ ҚАУІПСІЗДІГІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Топырақ эрозиясы және оның алдын алу

Орындаған:
Қабылдаған:

Мазмұны
1. Кіріспе . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . .3
2. Топырақ ресурстарының маңызы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . 4
3. Топырақтың ластануы ... ... ... ... ... ... ... . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . .5
4. Топырак эрозиясы және оның алдын алу . . . . . . . . . . . . . . . . .
. 7
5. Жерді рекультивациялау. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . 11
6. Қорытынды . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . .13
7. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Жер байлығының негізі – құнарлы топырақ. Қазақта байлықтың атасы –
еңбек, анасы – жер деген аталы сөз бар. өсімдіктер де, су да, жан-жануар
мен адам баласы, бәрі де осы жер үстінде өмір сүреді. Қандай керемет,
нендей құдірет болса, бәрі де осы жерден табылады. Жер бізді асырайды, қуат
береді, пана болады.
Ал топырақ – жер қабатының сыртқы бөлігі.Ол өзінің құндылығыен, мол
өнім беруге бейімділігімен бағаланады. Табиғатта топырақтың түзілуі - өте
ұзаққа созылатын құбылыс. Топырақ тау жыныстарының ұзақ геологиялық
мерзімде түрліше жолдармен үгілуінің және мүжілуінің нәтижесінде пайда
болады.
Топырақ – сыртқы орта жағдайлары: жылу, су, ауа, өсімдіктер мен
жануарлар, микроорганизмдердің біріккен әсерінен қалыптасқан жердің беткі
құнарлы қабаты. Топырақтану ғылымының негізін салушылардың бірі
В.В.Докучаев ХХ ғасырдың басында топырақты өзіне тән өзара байланыстары,
тіршілік ету заңдылықтары мен өзін-өзі реттеуге қабілетті табиғи-тарихи
дене деп қарастырады, топырақтың планетаның тарихымен, тау жыныстарымен,
климатымен, өсімдіктерімен, рельефімен және ландшафтымен тығыз байланысты
болатынын атап көрсетті. Топыраққа ең алғаш рет М.В.Ломоносов ғылыми
анықтама берді, ол: топырақ түзілу процесі құнарлылық түзіле жүретін
өсімдіктер мен тау жыныстарының арасындағы ұзақ өзара қарым-қатынас деп
көрсетті.
Топырақ ресурстары Жер бетіндегі тіршілікке қажетті ең маңызды алғы-
шарттардың бірі болып табылады. Топырақ биосфераның компоненттерінің бірі
ретінде адам , жануарлар мен өсімдіктер үшін биохимиялық орта болып
саналады, ол энегетикалық сиымдылығы жоғары, топырақ биотасы мен адамдар
арасындағы тікелей және жанама әсерлерді тепе-теңдікте сақтап тұра алатын
өздігінен тазару процестерінің механизмдерінің аса маңызды резерві болып
табылады. Адамдарға азық-түлік пен жануарларға қоректі өндіру үшін қажетті
жағдайлар тек топырақ арқылы ғана жасалынады. Топырақтың табиғи дене
ретіндегі негізгі функциясы атмосфералық жауын-шашынды жинақтау мен су
балансын реттеу, өсімдіктерге қажетті қоректік элементтерді жинақтау, жер
асты суларын түзумен тазалығын қамтамасыз ету, ластаушы заттарды
тасымалдау.
Топырақтың құнарлылығы дегеніміз – оның өсімдіктерді оларға қажетті
қоректік элементтермен, сумен және ауамен қамтамасыз ету қабілеті.
Топырақтың құнарлылығы әр түрлі жағдайларға, әсіресе адамдардың оған бапты
қарауына байланысты өзгеріп отырады.
Топырақ көптеген жануарлардың өмір сүретін орталығы. Топырақ және оның
құнарлығы – адамзат үшін ең басты байлық. К.Маркс топырақты ұлы лаборатория
– онда еңбек құралдары да, еңбек заты да бар, онда қоныстануға болады.
Сондықтан да топыраққа қамқорлық жасау, оны келесі ұрпаққа құнарлы күйінде
қалдыру – біздің басты борышымыз деп көрсетті.
Құрлықтың барлық ауданы шамамен 14800 млн.га. Оның 28 %-ін өңдемелі
жерлер, 45 %-ін – шөл далалар мен жатылай шөл далалар, мұздар, мәңгілік
қарлар алады. Әрине құнарсыз жерді пайдаға асыру адам баласының өзіне
байланысты. Топыраққа адам баласының әсер ету жолдары әр түрлі болып келеді
және ол өндіргіш күштердің даму дәрежесімен тікелей байланысты. Өңделген
жерлер тек қана күрделі табиғи процестердің нәтижесі емес, ол көп жағдайда
адам баласының ұзақ жылдар бойы топырақты меңгеру жөніндегі еңбегінің
нәтижесі. Адам еңбегінің нәтижесінде топырақ негізінен өзгереді. Бұл
өзгеріс барлық жағдайда жағымды бағытта емес, жағымсыз бағытта да болуы
мүмкін. Топырақтың түбірінен өзгеруі оларда ағаштарды отау, мал жаю, су
қорларын пайдалану, табиғи ортаны ластау т.б нәтижесінде болады. Егер дұрыс
жүргізілмесе аталған шаралардан табиғаттың құндылығы төмендейді. Жердің мал
жайылымы есебінде дұрыс пайдаланбаудың өзі оның құнарлылығын кенет
төмендетеді. Мысалы, бұдан 20-25 жылдар бұрын көгалы мол, жері қияқ пен
қымаршыққа толы Нарын құмында қазір көбінесе қара шағыр, адыраспан өседі.
Топырағының құнарлылығы төмендеді. Мұның басты себебі, жайылымдарды тиімді
пайдаланбау, оған демалыс бермеу, шыққан шөпті тұқымын қалдырмай шауып алу.
Топырақтың деградациялануының (латын тілінен аударғанда – төмендету,
артқа кеміту ) негізгі факторлары: эрозия, минералдық тыңайтқыштар мен
пестицидтерді шамадан тыс көп қолдану т.с.с.
Табиғатты қорғаудың түрлі аспектілерін ескермей жүргізген адамның
шаруашылық іс-әрекеттері қоршаған ортаның, соның ішінде топырақтың да
ластануына әкеп соғады. Нәтижесінде топырақ өндірістік, құрылыстардың
қалдықтарымен, жылу электр станцияларының күлімен, пайдалы қазбалар мен
құрылыс материалдарын өндіру кезіндегі жердің бетіне шығарып тасталған
жыныстар тау-тау болып үйілген, мұнай өнімдері жиналған, т.б. индустриялық
далалар пайда болады. Ондай жерлердің топырақтарында ештеңе өспейді. Бұның
себебі, ластаушы заттардың құрамында табиғи күйде –де аз мөлшерде
кездесетін химиялық элементтер болады. Айта кететін бір жай, топырақтың
ластануы тек қана адамның индустриялық қызметтерінен емес, сонымен бірге
ауылшаруашылық өндірістің нәтижесінде де жүреді. Топырақты (сол сияқты ауа
мен суды да) едәуір ластаушы көздер мал шаруашылығы комплекстері. Көбінесе
сұйық көң дұрыс сақталмаған жағдайда суларды ластайды. Сонымен қатар көп
жағдайда жанар-жағар майларды сақтау мен тасымалдау дұрыс, талапқа сай
орындалмайды. Олар топыраққа түскенде топырақтың биологиялық
белсенділігін нашарлатады. Сол сияқты минералдық тыңайтқыштарды жолдардың,
не егістіктердің жиегінде ашық тастауға болмайды. Мұнай өндіру және барлау
жұмыстары топырақтың түрлі жуғыш заттармен ластануына себеп болады.
Нәтижесінде мұнай төгіліп, топырақтың бетінде битумды заттардың түзілуіне
әкеп соғады. Бұрғылау жұмыстары кезіндегі қолданылатын жуғыш заттар
(каустикалық сода, натрий хлориді, дизель майы, битум) топырақтың
тұздануына себеп болады. Әдетте бұндай жерлерде өсімдіктер өспейді.
Топырақ бұлардан басқа пестицидтерді дұрыс пайдаланбаған жағдайда да
біршама ластанады. Олардың химиялық тұрақты түрлері топырақта жинақталып,
топырақ биотасының қырылып қалуына себеп болады. Ал пестицидтердің
топырақта жинақталуы және ондағы организмдердің жойылуы топырақ түзілу
процестеріне әсер етіп, оның құнарлылығын төмендетеді. Сондықтан
шаруашылықтарда пестицидтерді пайдаланудың ережелерін қатаң сақтаулары
қажет. Ал тыңайтқыштарды қолданғанда ғылыми-зерттеу мекемелерінің
ұсыныстарын басшылыққа алу керек. Табиғи аймақты, топырақтың түрі мен
типін, тыңайтқыш берілетін дақылдың ерекшеліктерін ескермеу топырақтың
қышқылдануына, не сілтіленуіне әкеліп, қоректік элементтердің антогонизмін
туғызады, олардың топырақ ерітіндісіне шығып қалуына жағдай жасайды.
Топырақта бұлардан басқа гельминтті инвазиялар, патогенді
микроорганизмдермен ластаушылар фекалды массалар, өндірістік қалдықтар,
топырақтан шайылған су, не жануарлардың өліктері т.б. болуы мүмкін.
Топырақтың гельминттермен өте қатты ластануы тұрғын үйлер маңындағы
бақшаларда жиі байқалған.
Топырақ өте күрделі организм сияқты үнемі өсу, даму және өзгеру үстінде
болады. Онда үздіксіз түзілу және бұзылу прцестері жүріп жатады. Су, жел,
антропогендік факторлардың топырақ пен оның қабаттарын бұзу, беткі құнарлы
қабатының сумен шайылу, желмен ұшу құбылыстары эрозия деп аталады. Әсіресе,
топырақты жаппай жырту кезеңінен бастап (бұдан 150-170 жыл бұрын) эрозия
процесі кең етек алды.
Эрозия термині латынның erodere – бұзу деген сөзінен алынған. Эрозия
дегеніміз топырақ жабынының су, не желмен шайылуы, бұзылуы. Бұл кезде
топырақтың ең құнарлы қабаты бұзылады: топырақ түзілу процесінің жүру
жылдамдығы шамамен 0,5-2 см 100 жыл болғанда қалыңдығы шамамен 18 см
болатын осы қабаттың табиғи жолмен түзілуіне 1400-1700 жыл қажет болар еді,
бұл қабаттың жойылуы кейде 20-30 жыл, тіпті кейде бір ғана қатты жауған
жаңбыр, не шаңды дауыл нәтижесінде болуы мүмкін.
Табиғатта топырақтың геологиялық эрозиясы және адамдар қызметінің
әсерімен болатын экономикалық эрозия кездеседі. Геологиялық эрозия өте баяу
жүреді, сондықтан оның әсері топырақтың құнарлылығынан байқалмайды.
Геологиялық эрозия табиғатта болуға тиісті биологиялық процесс, ол
топырақты жаңартуға көмегін тигізеді. Сондықтан да, оны жағымсыз фактор
есебінде қарауға болмайды.
Топыраққа зиян келтіретін фактор – экономикалық эрозия. Бұл әсіресе жер
байлығын тиімді пайдаланбағанда, оны ғылымға негіздемей жырта беруден
болады. Мысалы, топырақтың беткі 20 см қалыңдығы құнарлы бөлімі болып
есептелінеді. Оны құру үшін табиғатта 2-7 мың жыл кетеді. Ал эрозия
процесінде ол 10-30 жыл ішінде бұзылады. Құнарлы топырақты істен шығару
соншама жеңіл болса, оны қалпына келтіру көптеген қаржыны және ұзақ
жылдарды керек етеді. Аса қауіпті нәрсе желдің, судың бұзу күшімен және
адамдардың ысырапсыз пайдалануы нәтижесінде топырақтың істен шығуы. Осындай
эрозияның нәтижесінде біздің планетамызда елу млн құнарлы жер пайдалануға
жарамай отыр. Күн сайын 3000-3500 га жер пайдасыз болып, істен шығып
жатады. Жаңа мұнай-газ, металл, құрылыс материалдары шығатын жерлерді
игерген сайын бұл цифрдің мөлшері өсуде.
Соңғы жылдары бұл фактор молайып, экологияға зор зиян шектіруде. Сол
себепті, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақстан топырағының экологиялық мәселелері
Ағынды, эрозияны және су сапасын басқару
Топырақ эрозиясының түрлері. Оның зиян жақтары
Су эрозиясына әсер ететін факторлар
Топырақ эрозиясы және оның түрлері
Жер эрозиясы
Эрозия түрлері
Топырақ эрозиясы туралы ақпарат
Топырақтың жоғарғы беті борпылдақ
Қазақстанның топырағы
Пәндер