Шығыстық мемлекеттердің пайда болуы жолдары

1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім. Мемлекет пен құқықтың пайда болу теориясының жалпы мазмұны.
3. Мемлекет пен құқықтың пайда болуының тарихи табиғи теориясы.
4. Алғашқы қауымдық
4.1.Қоғамдық билік пен алғашқы қауымдақ жағдайындағы әлеуметтік реттеу.
4.2. Мемлекет пен құқықтың пайда болуының жалпы заңдылықтары. Формалар.
4.3. Мемлекеттің шығуының шығыс жолы
5. Қорытынды.

1. Мемлекеттің және құқықтың пайда болу процессін зерттеудің танымдық, академдік қана емес, саяси – практикалық та мазмұны бар. Бұл зерттеулер мемлекет пен құқықтың әлеуметтік табиғатын, ерекшеліктерін терең түсінуге және олардың пайда болуының шарттары мен себептерді қарастыруға мүмкіндік береді.
Мемлекет пен құқықтын барлық функцияларын – іс - әрекеттерінің негізгі бағыттарын, олардың қоғам өмірі мен саяси системадағы орны мен ролін ңақты аңықтауға мүмкіндік береді.
Қазіргі заманды өткеннен де, болашақтан да бөлін қарауға болмайды, себебі тарих тарапынан бұл тек жаңа, маңызды өткел ғана.Қазіргі кез өткеннің әр қилы, қайшылықтары көп бағыттарын көрсетеді, артта қалушылыққа қарсы, алдыңғы қатардағы жәйттерді басқаша бағалай отырып, болашақтың негізін салатын жана бағыттар мен жағдайларды тудырады.
Қазіргі кездегі мемлекет пен құқықты түсіну үшін, олардың қалай пайда болғанын, өзінің дамуында қандай негізгі кезеңдерден өткенін және олардың құрылуына , дамуына қандай себептер болғанын, мазмұны мен формасының өзгерістерін білу керек .
Мемлекет және құқық теориясы мемлекетпен құқықтың құрылуының және дамуының әртүрлі алғы себептерін зерттейді.
Сонымен қатар қоғамның ұйымдастыру өндірістік құрылымының өзгерісіне ерекше мән беріледі. Алғашқы тұрмыстық қауымдық құрылымның ыдырауы кезінде бүтіндей қиындалған қоғам тұрмысы, оның әлсіреуі, ыдырауы, тіпті мүлде жойылуы- басқа ерекше, одан жоғары тұратын, бағыт- бағдар беретін қоғамды қажет етеді. Осыдан барын қоғамның өмірщеңдіг мен бүтіндігін қамтамассыз ететін күш - мемлекеттің пайда болуына жағдай жасалады.

1. Бачило И.Л. Мемлекетке әсер ететін факторлар. Мемлекет және құқық – 1993 ж.№2.
2. Гулиев В.Е. Ресей мемлекетті. Мемлекет теориясының саяси проблемалары. М.ИГПРАН 1993ж.
3. Лазарев В.В. Құқық пен мемлекеттің жаяны теориясы. 1995 ж.
4. Энгельс Ф. Отбасы, дара жекеменшік және мемлекеттің пайда болуы. 21 т. Т.5,6,7,9.
5. Пиголкин А.С. Құқықтың жалпы теориясы – 1995ж.
6. Құқық пен мемлекеттің жалпы теориясы. В.В.Лазаревтің ред. – М.1998ж.
7. Пиголкин А.С. - Құқықтың жалпы теориясы -М.,2000ж.
8. Құқық пен мемлекеттің жалпы теориясы. В.С.Нерсенянцтің ред. – М.1999ж.
9. Құқық пен мемлекеттің жалпы теориясы. В.С.Нерсенянцтің ред. – М.2000ж.
10.Мемлекет пен құқық теориясы. Комаров С.А. – М.1998ж.
11. Мемлекет пен құқық теориясы. Марченко М.Н. – М.1999ж.
12. Жаналықтар №3-2004ж; Славяндардың шығыс жолы. 14б.
13.Мемлекет және құқық теориясы.Ғ. Сапарғалиев, А. Ибраева.
14.Адам және қоғам. Н. Күнқожаев.

Пән: Саясаттану
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Мемлекет және құқық пәні теориясы

тақырыбы: Шығыстық мемлекеттердің пайда болуы жолдары

М а з м ұ н ы

1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім. Мемлекет пен құқықтың пайда болу теориясының жалпы
мазмұны.
3. Мемлекет пен құқықтың пайда болуының тарихи табиғи теориясы.
4. Алғашқы қауымдық
4.1.Қоғамдық билік пен алғашқы қауымдақ жағдайындағы әлеуметтік реттеу.
4.2. Мемлекет пен құқықтың пайда болуының жалпы заңдылықтары. Формалар.
4.3. Мемлекеттің шығуының шығыс жолы
5. Қорытынды.
6. Әдебиет тізімі.

1. Мемлекеттің және құқықтың пайда болу процессін зерттеудің танымдық,
академдік қана емес, саяси – практикалық та мазмұны бар. Бұл зерттеулер
мемлекет пен құқықтың әлеуметтік табиғатын, ерекшеліктерін терең түсінуге
және олардың пайда болуының шарттары мен себептерді қарастыруға мүмкіндік
береді.
Мемлекет пен құқықтын барлық функцияларын – іс - әрекеттерінің негізгі
бағыттарын, олардың қоғам өмірі мен саяси системадағы орны мен ролін ңақты
аңықтауға мүмкіндік береді.
Қазіргі заманды өткеннен де, болашақтан да бөлін қарауға болмайды,
себебі тарих тарапынан бұл тек жаңа, маңызды өткел ғана.Қазіргі кез
өткеннің әр қилы, қайшылықтары көп бағыттарын көрсетеді, артта қалушылыққа
қарсы, алдыңғы қатардағы жәйттерді басқаша бағалай отырып, болашақтың
негізін салатын жана бағыттар мен жағдайларды тудырады.
Қазіргі кездегі мемлекет пен құқықты түсіну үшін, олардың қалай пайда
болғанын, өзінің дамуында қандай негізгі кезеңдерден өткенін және олардың
құрылуына , дамуына қандай себептер болғанын, мазмұны мен формасының
өзгерістерін білу керек .
Мемлекет және құқық теориясы мемлекетпен құқықтың құрылуының және
дамуының әртүрлі алғы себептерін зерттейді.
Сонымен қатар қоғамның ұйымдастыру өндірістік құрылымының өзгерісіне
ерекше мән беріледі. Алғашқы тұрмыстық қауымдық құрылымның ыдырауы кезінде
бүтіндей қиындалған қоғам тұрмысы, оның әлсіреуі, ыдырауы, тіпті мүлде
жойылуы- басқа ерекше, одан жоғары тұратын, бағыт- бағдар беретін қоғамды
қажет етеді. Осыдан барын қоғамның өмірщеңдіг мен бүтіндігін қамтамассыз
ететін күш - мемлекеттің пайда болуына жағдай жасалады.
Бұл ұзақ және қиын процесс бірте-бірте нақты саяси мазмұнға ие болады.
Халықтың әлеуметтік жағынан бөлунің ұлғаюына байланысты мемлекет
механизмі қоғамның жоғары сатысындағы адамдарда болады және олар оны
өздерінің мүдделеріне сай пайдаланады.
Кейінірек мемлекет пен құқықтың қажеттігі әр түрлі себептердің, ең
алдымен жалпы ұлттық тәртіптің қажеттігінен туындайды. Мемлекет және құқық
азаматтық қауымның нақты көрінісі ретінде әр алуан дәрежедегі салыстырмалы
өзбетілікке ие болады және өзінің ішкі даму заңдылығына сүйене отырып жұмыс
істей бастайды. Әрбір ел өзінің тарихи дамуының негіздеріне байланысты
ұлттық мемлекеттің қайталанбас жеке бейнесін жасайды. Мемлекеттің және
құқықтың дамуының ортақ заңдылықтары әрбір елде бір мазмұнды бола бермейді.
Мемлекет және құқық теориясы тарихи зерттеулердің ғылыми
қорытындыларына сүйене отырып мемлекет пен құқықтың дамуы мен жұмыс
істеуінің жалпы заңдылықтарын жинақтайды және жариялайды.

І. Мемлекет пен құқықтың пайда болу теориясының жалпы мазмұны
Мемлекет және құқық теоретиктерінің арасында мемлекет және құқықтың
пайда болу процессі туралы пікірлерінде, бұрын да және қазір де, бірлік,
орта көзқарас болған емес. Бұл тақырыпты зерттегенде ешкім мынандай тарихи
фактілерге күмән келтірмейді.
Көне Греция, Египетте, Римде және басқа елдерде алғашқы мемлекеттік –
құқықтық системалар болып құл иелену мемлекеті мен құқығы болды. Қазіргі
Ресей, Польша, Германия және басқа да бірқатар елдерде ешқашан құлдық
болмағанын ешкім жоққа шығармайды. Тарихи бұл жерлерде алғашқы болып құл
иелену емес, феодалдық мемлекеттер мен құқық пайда болады.
Мемлекет пен құқықтың шығу тегіне байланысты басқа да тарихи фактілер
талас тудырмайды. Бірақ дүние жүзінде мемлекет пен құқықтың пайда болу және
даму процессін түсіндіретін көптеген теориялар бар. Бұл түсінікті де,
себебі олардың әрқайсысы әртүрлі топтардың, ұлттардың және басқа сапалды
қауымның әртүрлі пікірлері мен көзқарастарын көрсетеді.
Көптеген тарихшылар ғалым-заңгерлер мемлекеттің пайда болуының негізгі
алты теориясың анықтайды:
1. теология теориясы
2. патриархалдық теория
3. органикалық теория
4. зорлық теориясы
5. психология теориясы
6. қоғамдық келісім теориясы.
7. тарихи – материалдық теория
Теологиялық теория мемлекет пен құқық қүдайдың еркімен пайда болды
деп түсіндірді және ол алғашқы теориялардың бірі болды. Бұл теорияны көне
Шығыстың, ортағасырлық Европаның көптеген діни өкілдері, Ислам идеологиясы
осы кездегі католик шіркеу қостады. (Фома Аквинский – ХІІІ ғ., Ж. Маритен).

Теологиялық теория құдай еркін жүзеге асыратын нақты жолдар мен
әдістерді қарастырмайды. Сонымен қатар бұл теория мемлекеттің мәнгілік
жасайтынын, қүдайдың билігімен болғандықтан мемлекеттің еркіне жаннай
бағыну керектігін және мемлекеттің өзі де құдай еркіне бағынышты болатынын
білдіреді.
Ал құдайдың еркі шіркеу және басқа діни ұйымдар арқылы білінеді.
Теологиялық теорияны дәлелдеу де, тікелей жоққа шығару да мүмкін емес.
Оның шындығын білу үшін, құдайдың, Жоғарғы ақылдың барлығы туралы, мәселені
шешуге тура келеді. Бұл діни сенім мәселесіне келіп тіреледі.
Патриархалдық теория теологиялық теория секілді ерте замандарда пайда
болған. Оның негізін салушы Аристотель (ІІІ в.б.ғ.д.) бірақ, осындай ойлар
кейінгі уақыттарда да айтылған. (Фильмер, Михайловсикй және басқалар).
Бұл теория бойынша мемлекет ұрпаққа өсіп, ұлғайып отыратын отбасынан
пайда болады. Бұл отбасының отағасы мемлекеттің басшысы – монарх болады.
Осыған байланысты оның билігі - әкесінің билігінің жалғасы, ал монарх
өзінің қол астындағылардың бәріне әке болып саналады. Патриархалдық теория
барлық адамдардың мемлекет билігіне бағыну керектігін білдіреді.
Патриархальдық теорияның негізгі заңдылықтарын қазіргі ғылым жоққа
шығарады. Мемлекеттің отбасынан пайда болатыны туралы ешқандай тарихи
мәліметтер жоқ. Керісінше, патриархалды отбасы, мемлекетпен бірге, алғашқы
қауымдық құрылыс ыдырай бастағанда пайда болған. Сонымен қатар қоғамда
бұндай отбасының туыстық қатынастары тез бұзылады.
Органикалық теорияның пайда болуын ХІV ғасырларда ғылыми табыстарға
балайды, бірақ осындай ойлар одан ертеректе де айтылған. Көне грек
ойшылдары, оның ішінде Платон (ІV-ІІІ ғ.г.б.э.д.) мемлекетті адам ағзасына
балаған, ал мемлекет заңдарын – адам психикасының процесстерімен
теңестірген.
Дарвинизмнің пайда болуы көптеген заңгерлер, социалытардың
биологиялық заңдылықтарды әлеуметтік процесстерге теңей бастауына әкелді
(эволюция, күрес).
Бұл теорияның өкілдері Блюнчли, Спенсер, Вормс, Прейс және тағы
басқалар.
Органикалық теория бойынша адамзат жануарлар әлемінің эволюциясының
қорытындысы ретінде пайда болды, - төменнен жоғары сатыға көтеріледі. Одан
кейінгі даму процессінде адамдар бірлесін бір ағзаға – мемлекетке айналады.
Үкімет ми жұмысын, барлық ағзаны басқарады. Төменгі класстар ішкі
функцияларды, ал басқарушы кластар – сыртқы функцияларды іске асырады
(қорғаныс, шабуыл).
Органикалық теорияның дұрыс еместігін мынадан көруге болады. Әр
нәрсенің өзінің әртүрлі тіршілік және өміршендік дәрежесі бар. Әр дәреженің
дамуының заңдылықтары болады (кванттық, классикалық механика, химия,
биология және т.б. жануарлар әлемінің эволюциясын физика, химия заңдарымен
ғана түсіндіруге болмайтыны сияқты, биологиялық заңдарды адам қоғамының
дамуымен ұштастыруға болмайды.
Зорлық теориясы да ХІХ ғасырда пайда болды. Оның өкілдері Л.Гумплович,
К.Каутский, Е.Дюринг және басқалар. Мемлекет пен құқықтың пайда болуын олар
әскери – саяси факторлармен түсіндіреді: бір тайпаның екінші тайпаны басын
алуы.
Жеңілген тайпаға қысымдық жасау үшін мемлекет аппараты құрылып, заңдар
қабылданады. Мемлекеттік пайда болуы әлсіздің күштігі бағыну заңдылығының
жүзеге асуы ден қарастырылады. Мемлекеттің зорлық ету арқылы емес, өзгеше
жағдайда пайда болғаны туралы тарих бізге ешбір мысал бере алмайды, - деп
жазады Л.Гумплович өзінің Мемлекет туралы жалпы оқу атты жұмысында.
Европа мен Азияның ғалымның пікірінше, зорлық жолымен пайда болған
бірқатар елдерінің мысалға келтіре отырып, Л.Гумплович нақты қорытынды
жасайды. Оның теориясы бойынша бір кластың адамдары басқа класстың
адамдарына бағынуынан мемлекет құрылады. Ал жеңімпаздардың тірі қаруды
иемдену қажеттілігінен экономикалық негіз, билік құру, қожайын мен малайдың
қатынастары туындайды.
Бұл теорияны бағалай отырып, мынаны ескеру керек: экономикалық дамуы
мемлекеттік аппараты ұстап тұратындай дәрежеде болуы керек. Егер бұл
дәрежеге жеткен болса, ешқандай басқыншылықтар мемлекеттің пайда болуына
әкелмейді.
ХІХ ғасырда пайда болған психологиялық теорияның өкілдері Г.Тард,
Л.И.Петражицкий және басқалар болды. Олар мемлекет пен құқықтың пайда
болуын адам психикасының көрінісі деп түсіндірді: бағыну қажеттілігі,
ұқсауға тырысу, тәуелділік санасы және тағы басқалар.
Әрине, әлеуметтік заңдылықтар адамның іс-әрекеті арқылы жасалынады.
Сондықтан адам психикасының ерекшелігі шешуші фактор емес, бір жағынан адам
психикасы экономикалық, социалды және басқа да сыртқы шарттардын әсерімен
қалыптасады. Тек осы шарттар ғана есепке алынуы керек.
Қоғамдық келісім теориясы ертебуржуаздық ойшылдар Г.Гроция, Т.Гоббс,
Д.Локк, Б.Спиноза, Ж.-Ж.Руссо, А.Н.Радищев және басқалардың жұмыстарында
жазылған. Яғни ХVІІ-ХІІІ ғғ. Бұл теория бойынша мемлекет пайда болуынан
бұрын адамдар кәдуілгі қалыпта болған, оны әр түрлі авторлар әрқалай
түсінген (шектелмеген жеке бас бостандығы, соғыстар – алтын ғасыр және
т.б.). Дхон Локктың (1632-1704) пікірінше, кез-келген мемлекеттің бейбіт
құрылымы халықтың келісімімен болады.
Басқару туралы екі трактат жұмысында Локк, мемлекет және адам
сенілді: олар өздерінің туу және балалығы туралы ештеңе білмейді, деп
жазады. Біртұтас саяси қоғамға бірігу тек қана келісім арқылы болуы
мүмкін, ал бұл автордың пікірінше мемлекетке кіретін немесе оны құратын
адамдардың арасындағы келісім.
Көптеген концепциялардың ішінде адам құқығы яғни әр адамның Құдайдан
немесе Табиғаттан алған кәдуілгі құқық идеясы бар. Алайда, адамзат дамуының
дамуының процессінде бір қатар адамдардың құқығы басқа адамдардың құқығымен
қайшылыққа келеді, тәртіп бұзылады, зорлық пайда болады.
Қалыпты өмірді қамтамасыз ету үшін адамдар өзара мемлекет құру жөнінде
келісім шарт жасайды және мемлекетке өз құқығының бір бөлігін өз еркімен
береді. Бұл жайттар батыстың кейбір елдерінің конституциясында негізге
алынды.
АҚШ тәуелсіздік Декларациясында (1776 ж) жазылған: Біз мына шындықты
мойындаймыз: барлық адамдар құдай арқылы нақты құқықтарға ие, олардың
санатына өмір сүру құқығы, бостандыққа және бақытты болуға құқықты. Осы
құқықтарын сақтау үшін адамдар үкіметтер құрады, олардың әділ билігіне
халықтың келісімі негіз болады.
Көрсетілген мектеп өкілдерінің жұмыстарында халықтың құрылымды зорлық,
революциялық жолмен өзгертуге құқықты екені жазылған. (Руссо, Радищев және
т.б.).
Бұл АҚШ тәуелсіздін Декларациясында көрсетілген. Қоғамдық келісімнің
көптеген жағымды жақтары болғанымен, бұл теорияның шындығын растайтын
ғылыми мәліметтер жоқ. Мыңдаған адамдардың өткір социалды қайшылықтардың
және билік құрылымдарының жоқтығына қарамастан өзара келісімге келуі мүмкін
деп қарастыруға бола ма?
Бұл теория мемлекеттің пайда болуына қажет экономикалық, материалдық
негіздерін есепке алмайды.
Тарихи – материалдың теорияның пайда болуы К.Маркс, Ф.Энгельстің
аттарымен ғана емес, олардың алдындағы адамдарың атымен де (Л.Морган)
байланысты. Бұл теория бойынша мемлекет алғашқы қауымдық қоғамның
экономикалық дамуының қорытындысы.
Тарихи – материалдың концентрацияның екі тармағы бар.
Оның біреуі совет ғылымында, класстардың пайда болуындағы шешуші
рольді олардың антагонистік қайшылықтарына класстық күреске береді.
Мемлекет осы күрестің негізінде, билеуші класстың басқа класстарды басатын
қаруы ретінде пайда болады.
Екінші тармақ бойынша экономикалық даму жолында қоғам да оның
өндірістік және бөлуші салалары да күрделене түседі. Бұл басқаруды
жетілдіруді талап етеді де, мемлекеттің пайда болуына әкеліп соғады.
2. Мемлекет пен құқықтың пайда болуының тарихи теориясы
Тарих тәжірибесі көрсеткіндей, мемлекеттің пайда болуының негізгі
себептері дін және мораль саласында жатқан жоқ. Адамдардың социалды өмірі
мен экономика мемлекеттің пайда болуына себеп болады.
Ғылыми зерттеулер мен қорытындылар бойынша, мемлекеттік ұйым
рутайналық ұйымның орнына, ал құқық – салт – дәстүрдің орнына келеді. Мал
бағушылық пен жер өңдеу, кәсіпшілік пен жер өңдеудің бір-бірінен ажырауы,
сауда мен ауыстыру. Яғни бүкіл әсемдік тарихтан белгілі еңбектің бөліну
процессі өндірістің тез өсуіне, адамның өмір сүру үшін көбірек өнім
өндіруіне әкеледі.
Бөтен адамның еңбегін пайдалану экономикалық жағынан пайдалы бола
бастайды.
Бұрын өлтірілген немесе өздерінің еліне қабылдаған әскери тұтқындарды
өздеріне жұмыс істеуге зорлан, құлға айналдыра бастады. Олардың қалдық
өнімдерін (өмір сүруге керек өнімнен басқа) өздеріне қалдырады.
Қоғамда еңбек түрінің бөлінуіне байланысты мүліктік бөліну басталады.
Байлар мен кедейлер пайда болды. Қалдық өнімді алу үшін тек әскери
тұтқындардың ғана емес, өз руластарының да еңбегі пайдалана басталды.
Мүліктік теңсіздік әлеуметтік теңсіздікке әкелді. Қоғам бірте-бірте,
мыңдаған жылдар бойы әртүрлі өз мүдделері бар, тұрақты топтарға,
класстарға, бөліне бастады.
Бүкіл Галда тек екі адамдар классы бар, олар белгілі сый-сияпатқа
бөленген, жәй халық құлдар есебінде: ол өздігінен еш нәрсе шеше алмайды
және ешқандай жиналысқа жіберілмейді.
Көпшілік күштілерден салық, қарыз және қысымшылық зарданттарын көре
отырып, өз еркімен тектілерге құлдыққа беріледі, ал текті адамдар
қожайынның құқығын алады.
Қоғамның бөлінуі рулас көпшіліктің ішінен текті адамдар – дараланған
көсем, әскери басқарушылар шыға бастайды.
Өздерінің қоғамдық жағдайын пайдалана отырып, бұл адамдар өздеріне
әскери олжаның көп бөлігін, тәуір жер бөлімдерін, өте көп мөлшерде мол,
кәсіптік заттар, еңбек қаруларын қалдырып отырады.
Өздерінің кейінірек мұрагерлік болған биліктерін қоғам мүдделерін
қорғауға ғана емес, өздерінің жеке мүдделері үшін, құлдарды бағындыру,
кедей руластарын қанау үшін пайдаланады.
Жаңа қоғамдық-экономикалық жағдайда бұрынғы билік ұйымдары –
рутайпалық ұйым, экономика мен өмірдегі өзгерістерге, теңсіздікке қарсы
тура алмайды.
Рулық құрылым көнерді. Оны жоқ қылған – еңбектің бөлінуі және
қоғамның класстарға бөлінуі. Рулық құрылымның орнына мемлекет келді, -
ден жазады. Ф.Энгельс өзінің Отбасының жеке мүліктің және мемлекеттің
пайда болуы деген жұмысында. Мемлекеттік органдар және ұйымдар алғашқы
қауымдық құрылымдағы ұйымдарды ығыстырды.
3. Алғашқы тұрмыстық қауым.
а) Қоғамдық үкімет және алғашқы тұрмыстық қауым жағдайындағы
әлеуметтік реттеу.
Адамзат өзінің дамуында бірқатар кезеңдерден өтті. Олардың әрқайсысы
нақты дәрежеде және қоғамдық байланыста болды:
Мәдени, экономилалық, діни.
Адам қоғамындағы ең үлкен кезеңнің бірі мемлекет пен құқықтың болмаған
уақыты. Бұл кезең адамның пайда болуынан бастап калсстың қоғам мен қауымдық
– рулық құрылымның пайда болуына дейінгі алғашқы мынжылдықты қамтиды.
Ғылымда оны алғашқы қауымдық қоғам немесе қауымдық- рулық құрылыс дейді.
Қазіргі антронология краманьон текті қазіргі адамның пайда болғанына
40 мың жыл болғанын дәлелдеді. Бұл кезенде адамтегі биологиялық емес
әлеуметтік эволюциядан өтті. Ал алғашқы мемлекеттін құрылымдар тек 5 мың
жыл бұрын ғана пайда болды.
Осыдан, мыңдаған жылдар бұрын қазіргі кездегідей адам тең болған,
бірақ олар мемлекет құрмаған. Адамның өзбетілік алғашқы ұйымы қауым немесе
алғашқы рулық қауым – ру, тайпа, олардың бірлесуі болды.
Әлемдегі халықтардың көпшілігінде рулық құрылым негізгі екі этаптан –
матриархат пен патриархаттан өтеді.
Матриархат рулық құрылымның құрылуы мен алғашқы даму кезеңінде болды.
Рулық қауымда әйел бұл кезеңде басқарушы болды, себебі тамақ табуда маңызды
роль атқарды, сонымен қатар туыстық тек әйел жағынан болды және барлық
рудың мүшелері бір әйелдің ұрпақтары болып есептелді.
Қоғамдық ұйымның негізгі формасы болып патриархат кейінірек пайда
болды.
Ол қоғамдық өндірістің пайда болуымен – жер өңдеушілік, мал бағушылық,
темір балқыту арқылы өмірге келді.
Бұл жағдайда ер адам еңбегі әйелдің еңбегінен арта түседі.
Аналық қауым патриархальдық қауымның орнына келеді, туыстық енді
әкенің жағынан болды.
Алғашқы рулық қауым адамдардың қандық туыстығының негізінде бірлесуі,
ортақ еңбек, еңбек қарулары мен еңбек өнімдер пайдалану негізінде болды.
Осы жағдайлардан әлеуметтік өмірдей теңдік, ортақ мүдде және ру мүшелерінің
татулығы дамыды.
Жалпы алғанда, ешқандай заңды формасы болмаса да, алғашқы қауымда
нақты территория, еңбек қарулары, шаруашылық заттар, баспана болды.
Өндірістік өнімдер, тамақ-әркімнің еңбегің ескере отырып, барлық ру
мүшелеріне тең бөлінді. Рулар бір жердек екінші жерге көшсе де, ұйымдары
сақталып отырды. Белгілі дәрежеде қаруға әшекейге және басқа заттарға және
иелікте болды. Өндірістік күштер және еңбек қарулары жеңіл болды: аң аулау,
табиғат өнімдерін жинау, балық аулау.
Қоғамдық билікті ұйымдастыру мен ру жұмыстарын басқару системасы
алғашқы – коммунистік қатынастарға сәйкес болды. Қоғамдық құрылымда
қоғамдық билік органдары болып рулық жиналыстар: ақсақалдар, көсемдер,
соғыс кезінде әскери басшылар саналды. Жоғарғы билік ру мүшелерінің жалпы
жиналысында болды (кеңес).
Кеңес қауым өміріндегі барлық маңызды мәселелерді шешті, олар-
өндірістік іс-әрекет, діни әдет-ғұрыптар, ру мүшелерінің арасындағы талас
және т.б.
Тек қана басқарумен, рулық ортақ ісімен айналысатын арнайы аппарат
болған жоқ. Рулық қауымның күнделікті істерін жиналыста сайланатын
басқарушы атқарды. Оны әйелдер де, еркектер де сайлай алды. Басқарушының,
әскери басшының билігі мұрагерлік болған жоқ, кез-келген уақытта олар басқа
адамдармен алмастыруға болатын еді.
Алғашқы қауымдық құрылыста қоғамдық билік беделді және ұтымды болды.
Ол барлық рудың саналылығына және басқарушының беделіне сүйенді. В.И.Ленин
осыған байланысты алғашқы қауымдық құрылыста билік ұйымдастыру туралы: Біз
салт-дәстүр, бедел, сыйлау, ру басқарушылар билігі, оны әйелдер де билеген;
осылардың үстем болған білеміз, бірақ ерекше топтағы басқаларды басқарушы
адамдар мен зорлық аппартын көрмейміз.
Ру негізгі, өзбетілік қауым болды. Жеке рулар басқа үлкен
бірлестіктерге – фратияларға бірікті. Фратия туыстық руларды біріктіруші,
олардың барлығының түбі бір екенін көрсететін алғашқы ру болды. Бірнеше
туыстың фратиялар тайпаны құрады. Ф.Энгельс, ру, фратия және тайпа өзара
қандық туыстықты байланыстырған үш қауымдық дәреже болды, деп көрсетті.
Фратиядағы билік те ру қауымдастығындағыдай болды. Фратия кеңестігі
оның мүшесінің ортақ жиналысы болды. Ол фратияға кірген ру басқарушыларынан
құралды. Тайпа басшылығында кеңес турды, оған фратия өкілдері –
басқарушылар, әскери басшылар, дін басшылары кірді.
Гомер поэмалардында грек тайпалары көп жағдайда шағын елдерге
біріккен, оның ішіндегі рулар, фратиялар мен тайпалар өздерінің
тәуелсіздіктерін сақтаған. Бұл тайпалар мен ұсақ халықтардың ұйымдары
мынадай болды:
1. Турақты билік органы кеңес болды, әуелі ол – ру
басқарушыларынан, кейінірек сайланған басқарушылардан тұрды.
2. Халықтық жиналыс. Ол маңызды мәселелерді шешкенде шақырылды,
онда әрбір еркек сөз ала алды. Шешім қол көтеру немесе қостау
арқылы қабылданды. Жиналыс ең жоғарғы билік органы болды.
3. Әскери басшы. Гректерде әке құқығы билік құрғанда басилей
қызметі баласына берілін отырды. Басилей, әскери басшылықтан
басқа, соттық басшылықты да орындады.
б) Мемлекет пен құқықтың пайда болуының жалпы заңдылықтары.
Формалар.
Адам дамуының маңызды сатысы болып неолитикалық революция болды, ол 10-
15 мың жыл бұрын болды. Бұл кезеңде жақ-мал бағушылық, жер өндеу: пайдау
болды, еңбек өндірісінің өнімі көбейді: адам өзінің пайдалануынан артық
өнім шығара бастады, қосымша өнім пайда болды, қоғамдық байлықтарды
жинақтау, қор жинау мүмкіндіктері пайдаланыла бастады. Адам табиғат
зардаптарынан тәуелсіз бола бастады, бұл халықтың санының өсуіне әкелді.
Бірақ сонымен қатар, адамды адам қанау, жиналған байлықтарды иемденіп қалу
мүмкіндігі пайда болды. Осы кезден бастап белгілі қоғамдық жұмыстарды
орындайтын, бірақ материальдық өндірісте қатыспайтын көп адамнан құралатын
үлкен топтарды асырауға мүмкіндік пайда болады.
Дәл осы кезеңде, неолит кезеңінде алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы
мен мемлекеттік ұйымдастыру қоғамына бір-бірте көшу басталды. Бұл кезде
экономиканың дамуы мен қатар әлеуметтік өзгерістік өзгерістер болады.
Барлық шығарылатын өнімдер қоғамға түсіп, кейін бөлінеді, бұл бөлуді
көсемдер мен басқарушылар таратандырықтан, қоғамдық байлықтың үлкен бөлігі
солардың қолында қалады және жиналады.
Рутайпалық ақсүйектер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.