Тұтынушылар мінез-құлық теориясы

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

І тарау. ТҰТЫНУШЫЛАР МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ ТЕОРИЯСЫ

Сұранымның негізін адамның тұтыну қабілеттілігі құрайды. Алдыменен бұл қалыпты өмір сүру жағдайымен қызмет етуді қолдау қажеттілігі. Тұтынушінің іс-әрекеті оның тұтынуының қалай қолданбануында материалдық игіліктер (тауар) мен қызмет көрсету қандай пайда әкелетіндігіне байланысты. Тауар пайдалылығы - адамдардың қандай да болмасын тұтынысын қанағаттандыру қабілеттілігі.

Сондықтан тұтынушының болатын сипатына, әдетіне, талғамына, көңіл-күйі мен хал-жағдайына байланысты. Тауар пайдалылығы - жалпы және шекті пайдалылық болып жіктеледі.

Жалпы пайдалылық - адамдардың белгілі тауар мен қызмет жасау жиынтық бірлігін тұтынуға қанағаттануы. Шекті пайдалылық - қосымша пайдалылық, себебі тұтынушы тауар мен қызмет жасауға бір қосымша бірліктен алып тұрады. «Шекті пайдалылық» термині алғашқы рет 1883 жылы австрия экономисі Ф. Визер (1851-1926ж. ж. ) ендірді. ХІХ-шы ғасырдың басында ірі экономистер: Г. Госсен, К. Менгер, У. Джевонс (1835-1882 ж. ж. ), Л. Вальрас, Р. Аллен, Дж. Хикс және В. В. Сулицкий шекті пайдалылық теориясын жасады. Алайда, бұл теория әр бір нақты тұтынушының іс-әрекетін айтып бере алмайды, бірақ көптеген тұтынушы мен «орташа» тұтынушының жалпы іс-әрекетінің тенденциясын байқап білуге ықпал жасайды.

Қоғамдық пайдалылық тұтыну көлемнің өсуіне байланысты өсу тенденциясына ие болса, шекті пайдалылық және онымен қоса жалпы сұраным төмендеу қасиетіне ие, егер де ұсыным өссе. Бұл заңдылық «шекті пайдалықтың төмендеу заңы» деп аталады. Шекті пайдалылық теориясының негізіне «Госсен заңының» бірінші және екінші түрлері бастау болады. Бұл заң неміс экономисі Герман Генрих Госсеннің (1810-1858ж. ж. Қ атымен аталған. Осы «заңның» негізінде Госсен субъекті іс-әрекетінің рациональды ережесін сүреттеп, өзінің шаруашылық қызметінен максимальды пайда табуға ұмтылатындығын көрсетті. Бірінші заңға сай, тұтынудаң іс барысында тола түсуі заттың пайдалылығын төмендетіп, игіліктер қоры ұлғая түседі. Игіліктер қоры көп болса, пайдалылық төмен болады. Демек, әрбір келесі игіліктер бірлігінің бағалылығы төмендейді. Бұл занның мән-жайы көрнекті түрде 1 суретте көрсетілген.

АВ қисығы тұтынудың ұзіліссіз бір актідегі пайдалылығының төмендеуін көрсетеді.

Сурет 2-де тұтынудың қайталану актісі кезіндегі «В» бірлігі игілігі пайдалылығының төмендеуі көрсетілген АВ, А ₁ В ₁ және А ₂ В ₂ қисығы пайдалылықтың төмендеуін байқатады. Игіліктің шекті пайдалылығының төмендеуі экономикалық субъектінің тепе-теңдік жағдайға жетуінің қажетті шартты болып саналады.

Осындай жағдай болғанда, экономикалық субъект өзіндегі бар ресурстардан максимум пайдалылыққа ие болып отырады.

п A

ы B

Q Игіліктер саны

Сурет1. Шекті пайдалылық төмендеуінің қисығы.

ІІ тарау. ГОССЕННІҢ ЕКІНШІ ЗАҢЫ

Экономикалық субъект тепе-тендік жағдайына «заңын» қолданғанда қол жеткізеді. Ол заңның мәні мынада: игіліктің рациональды комбинациясына сол кезде жетуге болады, қай уақытта адам үшін іртүрлі соңғы тұтынылған тауарлар порциясы бірдей пайдалылық көрсетсе. Онда оған тұтыну құрамын өзгеру аса пайдасыз, себебі кез келген өзгерістері жалпы әл - ауқаттылықты төмендетеді.

Пайдалылық ең қажет психологиялық компоненттерді бойына сіңіреді және ол тауар қасиетінің тек субъективті қатынастарына ғана байланысты емес, пайдалылық мөлшеріне, сондай-ақ тауар шектеулігі де (сиректігі) әсер етеді. Сиректік-болатын нәрсе мен бар нәрсенің арасындағы немесе сұраным мен ұсыным арасындағы қатынас.

0 Q Игіліктер мөлшері (саны)

Сурет 2. Тұтынудың қайталау актідегі шекті пайдалылық төмендеуінің қисығы

Игілік сирек нәрсе, оған бақылай пайдалылықты құрбан етпесе, адамдар керегінше оны көп мөлшерде ала алмайды. Тұтынушының ойынша, игілік қоры аз болса, онда адамның көз алдында әрбір бар тауар үлкен бағалылыққа ие болады. Сиректік дәрежесі жоғары болса, қажетті тауар санын өндіруге көп уақыт керек болуы мүмкін.

Жеке тұтынушы тауар мен қызмет жасау нәрселерін молдау алуға тырысады, себебі олар оған көптеген пайдалылық әкеледі. Сондықтан ол әркезде өзінің ақшалай табысын қалай бөлуді ойланып жүреді. Әрбір тұтынушының талғамы мен талғауына қарай өз қалауы бар. Ол оның тұтыну қабілеті мен мүмкіндігін көрсетеді. Сондықтан бюджет деңгейінің шекарасында оның сұранымын барынша қанағаттандыратындай, қалауына тауар жиынтығын ұйымдастыру қажет.

а) бюджеттік сызық

Бюджеттік сызық немесе бюджеттік шектеу екі тауардың мүмкіндігінше болатын комбинациясын көрсетеді, онда тұтынушы бар мөлшеріндегі бюджеттен және осы кездегі баға деңгейінен алып отыруы мүмкін. Әрбір тұтынушы бюджеттік шектеу шеңберінде өзінің табысын іртүрлі тұтыну тауары арасына немесе қызмет көрсетуге салуға тырысады, себебі пайдалылықты максимальдікке жеткізу қажет. Кездесетін екі жағдайы қарастырамыз: әрбір тұтынушы қолындағы 120 теңгейіне «А» өнімнің 8 бірлік мөлшерін сатып алуға жұмсауы мүмкін және «В» өнімін сатып алмайды. Немесе тек қана «В» өнімнің 12 бірлігіне (мөлшері) жұмсап, «А» өнімін сатып алмайды.

Айталық, «А» өнімнің бірлігі 15 теңге делік, ал «В» өнімнің бірлігі 10 теңге, онда 120 теңге шеңберінде тұтынушы «А» және «В» өнімнің төмендегідей комбинациясын алуы мүмкін. Ол 1 кестесінде көрсетілген.

15 теңгелік

теңгеден болатын

«А» өнімнің саны (мөлшері)

10 теңгеден

болатын «В» өнімнің саны (мөлшері)

Ақша сомасы - 120 теңге

15 теңгеліктеңгеден болатын«А» өнімнің саны (мөлшері): 8х15=120 теңге

10 теңгеденболатын «В» өнімнің саны (мөлшері): 0