Кәсіпорын өнімінің өзіндік құнын төмендетуді экономикалық ынталандыру туралы ақпарат

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

Т. РЫСҚҰЛОВ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

« Менеджмент және маркетинг» факультеті

«Экономиканы мемлекеттік

реттеу» кафедрасы

« Кәсіпорын өнімінің өзіндік құнын төмендетуді экономикалық ынталандыру»

(«Каменка» асыл-тұқымды мал зауыты мысалында)

тақырыбына орындалған

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Ғылыми жетекшісі -

«Экономиканы мемлекеттік реттеу»

кафедрасының мәжілісінің шешімі

бойынша қорғауға жіберілді

(хаттама № __, 200 ж. )

«Экономиканы мемлекеттік реттеу»

кафедрасының меңгерушісі

э. ғ. д., профессор, ҚР жоғары мектеп

ғылымдары академиясының академигі .

АЛМАТЫ, 200

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

Нарықтық экономикаға өту барысында еліміздің экономикасының аграрлық жүйесінде ұйымдық және әлеуметтік-экономикалық күрделі өзгерістердің болып жатқаны белгілі. Олар меншік пен шаруашылық жүргізудің әр алуан нысандары басты сипат болып табылатын көп укладты экономиканы қалыптастыруға бағытталған. Бұл жағдайда Қазақстанның әлеуметтік-экономи-калық және табиғи-климаттық жағдайының нақты ерекшеліктерін ескере отырып ауыл шаруашылық өндірісіндегі әртүрлі өнімді өндіру және оның өзіндік құнын төмендетіп, тұтынушыларға жеткізудің маңызы зор болып отыр. Сонымен қатар өнімнің өзіндік құнын төмендету кәсіпорындардың экономикалық тиімділігін арттырып, оның бәсекеге қабілеттілігін жоғарылатылуға мүмкін-дік беретіні сөзсіз. Осы орайда өнімнің өзіндік құнын төмендету жолында экономикалық тұрғыдан оны ынталандыру агроөнеркәсіп жүйесін одан ары дамытудың негізгі жолдарының бірі болып отыр. Бұл мәселе әсіресе Алматы қаласының төңірегінде орналасқан сүт, ет өндіретін ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы өнімнің өзіндік құнын төмендетіп, қала тұрғындарына арзан да, сапалы өнім ұсынып, олардың бәсеке қабілетін арттыру жолында мәні зор.

Сондықтан диплом жұмысының негізгі мақсаты ауыл шаруашылық кәсіпорынының өнімнің өзіндік құнының қазіргі жадайын зерттеу, талдау және оны төмендетуді ынталандырудың нақты бағыттарын анықтау болып табылады.

Жоғарыда аталған мақсатқа байланысты диплом жұмысында мынадай міндеттер қойылды:

• ауыл шаруашылық өнімінің өзіндік құнының теориялық негіздерін, оның ерекшеліктерін және анықтау әдістерін зерделеу;
• «Каменка» асыл тұқымды мал зауытының негізгі экономикалық көрсеткіштерін талдау;
• сүт өнімдерінің өзіндік құнының оның экономикалық көрсеткіштеріне әсерін саралау;

- шаруашылықта өнімнің өзіндік құнын төмендету бағытында экономиканың ынталандыру жүйесін жақсарту;

• өндірілетін өнімнің сапасын және бәсеке қабілетін арттыру жолдарын іздестіру.

Диплом жұмысының нысаны ретінде «Каменка» асыл тұқымды мал зауыты болып табылады. Бұл кәсіпорын Қазақстанда асыл-тұқымды сүтті ірі қара өнімдерін өндіретін мемлекеттік кәсіпорын болып табылады.

Диплом жұмысының теориялық және әдістемелік негізіне нарықтық экономикаға қатысты шет елдің және Қазақстан экономист ғалымдарының ғылыми еңбектері, Қазақстан Республикасының заңдары, Қазақстан Республикасы өкіметінің арнаулы шешімдері, мемлекеттік нормативтік актілер және «Каменка» асыл тұқымды ауыл шаруашылық кәсіпорынының әлеуметтік-экономикалық мәліметтері пайдаланылды.

Диплом жұмысын жазу барысында математикалық, статистикалық, экономикалық талдау әдістемелер пайдаланылды.

1 тарау. Ауыл шаруашылығы өнімінің өзіндік құны және оның ерекшеліктері.

1. Өзіндік құнның ұғымы, мәні мен түсінігі

Ауыл шаруашылығы экономиканың маңызды саласы болып табылады. Агроөнеркәсіп саясаты бүгінде оны жоғары тиімді, бәсекеге қабілетті, елімізді ауыл шаруашылығы өнімімен қамтамасыз етуге, оның сапасын жоғарлатуға бағытталған. Ауыл шаруашылығында экономикалық қатынастарды түбегейлі қайта құру міндеті қойлып отыр, оның мәні ауыл шаруашылығындағы тұрғындарына дербестілік, кәсіпкерлік, бастамалық көрсету үшіе мүмкіндіктер туғызу.

Өнімнің өзіндік құны ауыл шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігінің аса маңызды көрсеткіші болып саналады. Онда ауыл шаруашылығы қызметінің түрліжағы біріктіріледі, түрлі өндірістік ресурстарды пайдалану нәтижелері жинақталады. Өзіндік құнның кемуі кез келген қоғамның, әрбір саланың, кәсіпорынның бірінші кезектегі және өзекті міндеттерінің бірі болып табылады. өнімнің өзіндік құны деңгейіне пайданың сомасы, рентабильділік деңгейі, кәсіпорынның қаржылық жағдайы және оның төлем қабілеті, ұлғаймалы өндіріс қарқыны, ауыл шаруашылығы өнімінің сатып алу және бөлшек сауда бағалар деңгейі байланысты.

Өзіндік құн, бұл құнның бөлек бөлігі, онда өндірістегі материалдарды, құралдарды тұтыну, еңбекке ақы төлеу ақша түріндегі көрсетілген. өзіндік құн экономикалық категория, ол өндірістік процестің бастапқы, жинақталушы көрсеткіші болып табылады. Демек ауыл шаруашылығы өнімнің бағасы мен өзіндік құнын салыстыру өндірістің пайдамен немесе шығынмен жұмыс істейтігін көрсетеді.

Ауыл шаруашылығы өнімнің өзіндік құны барлық жағдайларда да дұрыс, бұрмаланып көрсетілмеген болуы тиіс. Ауыл шаруашылығының белгілі бір өнімінің рентабилділігі төмен немесе шығынға бату жағдайында кәсіпорын салыстырмалы түрде бағасы арзан ресурстарды түсініп пайдалануға немесе оларды барынша аз тұтынуға тиіс.

Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы жоспарлы қаржы жұмыстарында өнімнің құны оның бағасын есептеу үшін бірден-бір, сенімді бағдар болып есептеледі. Егер мынадай алғы шартты басшылыққа алсақ, кез келген өндіріс қызметі шығын жұмсамай, қызмет етпейді, нарық жағдайында кез-келген өндіріс қызметінен пайда алу көзбеледі. өзіндік құн мен баға категориясын пайдалануға осындай тұрғыдан келу қана күллі шаруашылық жүргізуші субъектілерді ауыл шаруашылығы өнімінің өзіедік құнын бірыңғай принциптер бойынша есептеуге мәжбүр етеді.

Қазіргі кезде өзіндік құнды төмендету мәселесі күрделі мәселелердің бірі болып отыр оны төмендету резервтерін іздестіру көптеген шаруашылықтарға өздерінің бәсекелестік қабілетін арттыруға, банкроттықа ұшырамай және нарықтық экономика жағдайында қызмет етуге көмектеседі.

Бұл жұмысының мақсаты сүт бағытындағы мал шаруашылығы өнімінің өзіндік құнын есептеу және шығынның есебін жүргізудің теориялық негіздерін қарастырудан, нақты кәсіпорын мысалы арқылы өзіндік құн мен шығынның есебін ұйымдастыруды зерттеуден, шығынның есебін жетілдіруде және өзіндік құнды калькуляциялауға өзіндік жолды ұсынудан тұрады.

Агроөнеркәсіп кәсіпорындар өнім бірлігінің өзіндік құнын кеміту көрсеткішінен өзге абсолюттік сомадағы күллі ауыл шаруашылығының құнын жоспарлайды. Сүт өнімінің өзіндік құны бойынша жоспардың орындалуына талдау жасау кезінде шын мәнінде немесе нақты жұмсаған шығынды қарастыру, жоспардан ауытқұларды табу және артық жұмсауды болдырмау және әрбір сала бойынша шығынды одан әрі кеміту бойынша шаралар белгілеуі қажет. Мұндай талдау агроөнеркәсіп кешеннің шаруашылық есепті енгізумен және нығайтумен байланысты. Мұның өзі өндірістің жекелеген буындары бойынша өзіндік құнның деңгейін анықтауға және осы аталған участікте шығынды азайту үшін жауап беретін жекелеген орындаушылырдың атқарған жұмыстарын бағалауға мүмкіндік туғызады. 1

Сүт өнімінің өзіндік құны бойынша жоспардың орындалуын бағалау есеп берген жылдың жоспарлы және нақты өзіндік құнын есептеу бойынша, оның нақты көлемі және ассорименті жайындағы мәліметтер бойынша жүргізіледі.

Жалпы алғанда, сүт өнімінің өзіндік құны материалдық шығыннан, жұмысшыларға жалақы төлеу шығынынан және кешенді салалар шығынынан құралады. Әрбір элемент бойынша шығынның азаюы немесе өнімнің өзіндік құнының қамбаттауын немесе арзандауын туғызады. Сондықтан талдау кезінде шикізаттың, материалдардың, отынның және электр энергиясының шығындарын, жалақыға жұмсалған шығынды, цехтағы, жалпы зауттағы және басқа шығындарды тексеру керек.

Өнімнің өзіндік құны бұл ақша түрінде көрсетілген оны өндіруге және өткізуге жұмсалған шағындар.

Нарықтық қатынастар жағдайында өзіндік құн кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметінің аса маңызды көрсеткіші болып табылады. Бұл көрсеткіш бойынша жоспардың орындалуын оның қозғалысын бағалау үшін; ауыл шаруашылығы өндірісінің және ауыл шаруашылығы өнімінің жекелеген түрлерінің рентабильділігін анықтау үшін; ауыл шаруашылығы өнімінің өзіндік құнын кеміту резервтерін табу үшін; өнімге баға белгілеу үшін; мемлекеттің көлемінде ұлттық табысты есептеу үшін; жаңа техникасы, техналогияны, ұйымдастыру- техникалық шараларды негізудің экономикалық тиімдігігін есептеу үшін қажет.

Активтердің айналымнан шығуы нәтижесінде (ақша қаржысы, өзге мүлік) осы ұйым капиталының кемуіне әкелетін міндеттемелердің пайда болуы нәтижесінде экономикалық тиімділіктің кемуі ұйымның шығынына жатқызылады.

Әдеттегі қызмет түрлері бойынша шығындарды құру кезінде оларды келесі элементтері бойынша топтастыру қамтамасыз етілуге тиісті:

• материалдық шығындар;
• еңбекке ақы төлеу шығындары;
• әлеуметтік мұқтаждарға жұмсалған шығындар;
• амартизациялау;
• өзге шығындар;

Бухгалтерлік есепте басқару мақсаттары үшін шығынның салалары бойынша оның есебін жүргізу ұйымдастырылады. Шығын салалары тізбесі ауыл шаруашылығы ұйымында дербес белгіленеді.

Бухгалтерлік есеп беруде ауыл шаруашылығы ұйымының есеп жүргізу саясаты туралы ақпаратының құрамында коммерциялық және басқару шығындарын тану тәртібін ашу жатады. 2

Ауыл шаруашылығы ұйымының пайдасы мен шығыны туралы есепте өткізілген сүт өнімінің өзіндік құны бөлек беріледі, сонымен бірге коммерциялық шығындар, басқару шығындары, операциялық шығындар және өткізуден тыс шығындар, жағдайға қарай төтенше шығындар көрсетіледі.

Шығындар бапталы тізбесі, олардың құрамы және сүт өнімі түрлері бойынша болу әдістері өндіріс құрылымы мен сипатын ескеріп, жоспарлау, есеп жүргізу және сүт өнімінің өзіндік құнын калькуляциялау мәселелері бойынша салалық әдістемелік ұсыныстармен анықталады.

Сонымен шаруа қожалықтары үшін төмендегідей типті статьялар белгіленген:

1. Әлеуметтік мұқтаждықтарға ақша аудару, қоса атқарылатын еңбекке ақы төлеу;
2. Тұқым және отырғызатын материал;
3. Миниралдық және органикалық тыңайтқыштар;
4. Мал мен өсімдік қорғау құралдары;
5. Жем, шөп;
6. Қайтадан өндеуге арналған шикізат;
7. Негізгі құралдардың құрамы

оның ішінде:

а) мұнай өнімдері

б) негізгі құралдарды амартизациялау;

в) негізгі құралдарды жөндеу;

8. Жұмыс және қызмет көрсету;
9. Өндірісті ұйымдастыру мен басқару;
10. Несиелер бойынша төлемдер;
11. Мал өлімінен шығындар;
12. Өзге шығындар;

Ауыл шаруашылығы ұйымдарында шаруашылық жүргізудің нақты жағдайларын ескере отырып, шығын статьяларының типті номенклатурасы негізінде әрбір сала үшін шығын статьясының нақты номенклатурасы қалыптасады.

Ұйым жұмысының негізгі көрсеткішінің бірі өнімнің өзіндік құны болып табылады. Орындаған жұмыстың және көрсетілген қызметтің, өнімнің жекелеген түрлері бірлігінің өзіндік құнын есептеуді калькуляция деп атайды.

Калькуляция, өнім өндіруге және өткізуге жұмсалған шығындардың есебін жүргізудің соңғы сатысы, бұл процесте шығындар топтастырылады және белгілі бір әдістердің көмегімен өнімнің өзіндік құны есептелінеді.

Өндірістік шығындардың есебін жүргізудің күллі процесі сатыларға бөлінеді:

1. Есеп жүргізу нысандары бойынша шығындарды топтастыру.
2. Калькуляциялау нысандары бойынша шығындарды бөлу;
3. Өнімнің (атқарылған жұмыстың, көрсетілген қызметінің) бірлігінің өзіндік құнын анықтау.

Өзіндік құнның калькуляциялау үрдісі өндіріс шығындары туралы және алынған өнімнің саны туралы мәліметтерді пайдаланудан басталып, нақты өзіндік құны бойынша бағалаумен аяқталады.

Нысанның шығынын есептеу өндіріс түрлерімен салаларға байланысты. Ауыл шаруашылығы ұйымдарында шығындарды есептеу объектілері: өсірілетін дақылдар (арпа, күнбағыс, сүт және басқалары) жұмыстың түрлері (жерді жырту, негізгі құрал жабдықтарды жөндеу, қарым-қатынасты тоқтату және басқалар) болуы мүмкін. 3

АӨК- тің қайта өндеу салаларында есеп жүргізу объектілері жекелеген бөлінулер (сүтті кілегейге айналдыру, ірімшік дайындау және тағы басқа) болуы мүмкін.

Аналитикалық есеп шотты әрбір нысанға емес, топқа ашуға рұқсат беріледі. Өндірісте шығындардың аналитикалық есебі өндіріс шығындарын есептеу нысандары калькуляциялау нысандарына барынша сәйкес келетіндей тұрғыда есептелінеді. Калькуляциялау нысандары дайын өнімнің жекелеген түрлері, бұйымдарда, аралық өнім жұмыспен қызымет көрсетуді білдіреді. Есеп жүргізу нысандары калькуляциялау нысандарына не ғұрлым көбірек сәйкес келетін болса, өндірістегі шығындар өнімнің нақты түрінің өзіндік құнының соғұрлым көбірек кіретін болады.

Ауыл шаруашылығы ұйымдарда өндірістік шығын есебінің нысандарыи және калькуляция объектілері көбінесе сәйкес келмейді. Мәселен, нагізгі өндірістен қосымша өнімнің бірнеше түрін алады. Мәселен, мал шаруашылығы.

1. 1. 1 кесте

Сүтті ірі қара мал өнімдерінің шығындарын есептеу нысандары

Әрбір калькуляциялау нысаны үшін калькуляциялау бірлігін дұрыс таңдай білу қажет, ол өнімнің сипатына, оның физикалық қажеттілігіне сәйкес келуі тиіс. Бұл үшін негізінде заттай (центнер, тонна, мал басы, гектар, жұмыс күні, киловат-сағат және тағы басқа) және коэфицентнердің көмегімен есептелген шартты заттай өлшем бірліктер қолданылады. Есепті кезеңнің соңында 25, 26, 28 есеп шоттарында ескерілген шығындар 20, 23 және басқа есеп шоттарға көшіріліп жазылады. Есептік кезен ішінде 20 және 23 шоттары несиеден жоспарлы норматив немесе шығырылған өнімнің немесе атқарылған жұмыстың және көрсетілген қызметтің шын мәніндегі өзіндік құны жазып алынады. Есептік кезен соңында дайын өнімнің, жұмыстың көрсетілген қызметтің жоспарлы немесе нормативтік өзіндік құны және формула көмегімен шығын статьяларындағы қалыптасқан нормалардың өзгеруімен, ауытқулар ескеріледі.

Өнім өндіру шығынының және өнімінің өзіндік құнын калькуляциялаудың есебін жүргізу әдісі деп өнімнің жеке түрінің, жұмыстың, көрсетілген қызметтің немесе олардың бірлігінің есебін жүргізу үшін қолданылатын тәсілдер жиынтығын түсінеміз.

Ұлттық тәжірибеде өнім өндіру шығындары мен калькуляциялау есебінің төмендегідей әдістері қолданылады:

1. Жай (тікелей)
2. Тапсырысты
3. Бөлшекті (жартылай фабрикаттар және жартылайсыз фабрикат нұсқалары)
4. Үрдістісті
5. Қосымша өнім шығыннан жалпы шығыннан алып тастау тәсілі
6. Коэффиценттер тәсілі;
7. Пропорционалды;
8. Нормативті;
9. Комбинациялы;

Өнімнің өзіндік құнын есептеу кезінде шығындарды баланстық жинақтау қағидасы ауыл шаруашылығы салалары үшін бірыңғай, өзгермейтін қағида болып табылады. Ол бір тараптан жылдың басында аяқталмаған өнімге жұмсалған шығын мен ағымдағы жылдың шығынының теңдігін, басқа тараптан, дайын өнімнің өзіндік құнына қатысты шығын мен жылдың аяғындағы аяқталмаған өнім шығыны арасындағы теңдікті көрсетеді.

Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдісін таңдау, өндірістің түріне, оның күрделігіне, ерекшеліктеріне, аяқталмаған өнімнің болуына, өндіріс процессінің ұзақтылығына, өндірілген өнімнің номенклатурасына және басқаларға байланысты.

Қарапайым (тікелей) калькуляциялау әдісі өнімнің жеке түрінің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнын тікелей есептеуге негізделген. Бұл әдіс өндіріс өнімінің тек бір түрін қана алу кезінде қолданылады, бұл жағдайда шығынның есебін жүргізу объектісі калькуляциялау объектісіне сәйкес келеді.

Мұнда өнім бірлігінің өзіндік құны шығынның көлемін өнімнің санына бөлу жолымен шығарылады. Бұл әдіс қосалқы қызмет көрсетулердің өзіндік құнын және кейбір өндірістік басқа жұмыстардың өзіндік құнын есептеу кезінде пайдаланылады. 4

Тікелей есептеу әдісіне тапсырыс әдісі жатқызылады, мұнда есеп жүргізу және калькуляциялау объектісі жеке өндірістік тапсырыс болып табылады. Аналитикалық есеп шот тапсырыс түрлері бойынша ашылады (мұнда тапсырыс, деп бұйымды жөндеу жұмыстары түрлерін тағы басқа ) .

Бұл әдіс жөндеу, тігін шеберханаларында, құрылыста қолданылады. Тапсырыстың өзіндік құны оның ашылған күнінен оның орындалу күніне дейінгі өндірістің барлық шығыны сомасымен анықталады. Демек, бұл әдістің кемшілігі тапсырыстың орындалу кезінде өзіндік құнды бақылаудың мүмкін еместігі.

Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау және шығын есебін жүргізудің бұл әдісі негізінде АПК-інің қайта ұқсату (өңдеу) кәсіпорындарында және ауыл шаруашылығы ұйымдарының өнеркәсіптік өндірістерінде қолданылады, мұнда өңделетін шикізат және материалдар бір ізділікпен бірнеше өңдеу сатысынан өтеді.

Өндірісте шығынның есебін жүргізу бойынша аналитикалық есепшот өндеу сатылары бойынша ашылады.

Шикізатты және материалдарды қайта өңдеудегі технологияның ерекшеліктеріне байланысты болу әдісінің аралық өнім және түпкі өнім нұсқалары қолданылады. Бөлу әдісінің аралық өнімнің нұсқасы әрбір болу шикізат өңдеудің аяқталған сатысын білдірген кезде қолданылады, осының нәтижесінде өз өндірісінің аралық өнімін алады, бұлар өндірісте не өткізу үшін одан әрі пайдалануға, дайын өнім деп есептелінеді. Бұл жағдайда әрбір бөлуден кейін аралық өнімнің өзіндік құны шығарылады, бұл әртүрлі салада оларды өңдеу кезінде аралық өнімнің өзіндік құнын табуға, немесе оның сатылу барысында өнімнің өзіндік құнына неғұрлым белсенді бақылауды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Түпкі өнім алу барысында шығынның есебін алу қажет. Бұл әдісті пайдалану барысында аралық өнімнің өзіндік құны анықталмайды, дайын өнімнің ғана өзіндікқұнын есептейді.

Үрдістік әдіс - ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы ең кең таралған әдіс. Оның мәні мынада, өндіріс шығындары оның барлық үрдісі бойында өнімнің белгілі бір түріне қатысты жинақталды.

Қосымша өнім шығындарын шығарып тастау әдісі өнімнің өзіндік құнын есептеу кезінде қолданылады, оның мәні сол, өндіріс өнімі өз құрамы бойынша негізгі немесе қосымша болып бөлінеді. Бұл жағдайда тек негізгі өнім есептеледі (калькуляцияланады) . Ал қосымша өнім бұдан бұрын белгіленген баға бойынша бағаланады. Негізгі өнімнің өзіндік құнын есептеу кезінде қосымша өнімнің өзіндік құны жалпы шығын көлемінен шығарылып тасталады.

Бұл әдістің кемшілігі тәжірибе жүзінде барлық қосымша өнім пайдаланбауында. Демек, негізгі өнімнің өзіндік құнын қолдан өсіру әрекеті жасалады. Бұған қоса әр түрлі ұйымда қосымша өнімді бірдей бағалау байқалмайды.

Коэффиценттер әдісі бір объектілер бойынша шығындар ескерілген жағдайда өзіндік құнды есептеу үшін қолданылады. Яғни өнімнің бірнеше түрі арасында бөлу қажет. Демек шығындар есебінің нысаны калькуляциялау нысандарына сәйкес келмейді. Сондықтан шығындарды бөлу үшін коэффиценттері анықталады. Олардың көмегімен алынған өнім шартты өнімге ауыстырылады.

Осының нәтижесінде шартты өнімнің өзіндік құны, кейін заттай өнімнің өзіндік құны шығарылады.

Пропорционалды әдіс өндірістен өнімнің бірнеше түрі алынған жағдайда өнімнің өзіндік құнын есептеу үшін қолданылады.

АӨК-тің қайта өндеу салаларында қолданылады. Бұл жағдайда өндіру шығындарының жекелеген түрлері ағымдағы нормалар бойынша ескеріледі, нормалардан нақты шығындардың жедел есебін бөлек алу жүргізіледі. Бұл орайда шығындардың болған жерлері, есептері, жауапты адамдар көрсетіледі, өнімнің нақты өзіндік құны ағымдағы нормалар, нормалардан ауытқулар, нормаларды өзгертулер бойынша шығындар самасынан құралады.

Зф=Знорм+А+Ө,

Мұндағы,

- Зф-нақты шығындар;

- Зн-нормативті шығындар;

- А - нормалардан ауытқу шамасы;

- Ө - нормаларды өзгертудің шамасы.

Комбинациялы әдіс, өнімнің өзіндік құнын есептеу әдісі жоғары келтірілген бірнеше әдісті көздейді. Сонымен, ауыл шаруашылығы ұйымдарында сүтті және төл басын есептеу кезінде қосымша өнімге жұмсалған шығындарды шығыру әдісін, кейін пропорционалды әдісті қолданады.

Өндіруге және өзіндік құнды калькуляциялауға жұмсалған шығындардың есебін ұйымдастыру аса маңызды жағдай ретінде операциялық шоттардың міндетті есепшоттарын: жинақтау бөлу (25, 26) калькуляциялық шоттарын (20, 23, 29) салыстыру (49) қаржы-нәтижелік (99) шоттарды жабуды көздейді. Бұлар есепшотты жабу операциялары деп аталады. Осылардың нәтижесінде баланс есеп шотында ешқандай сальдо қалмайды.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс