Топырақтың табиғатта таралу заңдылықтары. Тәуелсіз мемлекеттер достастығы елдерінің негізгі топырақ зоналары

Жоспар
Кіріспе

ЖОСПАРЫ

ТОПЫРАҚТЫҢ ТАБИҒАТТА ТАРАЛУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ. ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТТЕР ДОСТАСТЫҒЫ ЕЛДЕРІНІҢ НЕГІЗГІ ТОПЫРАҚ ЗОНАЛАРЫ 2
Орманды зонаның күлгін және шымды.күлгін топырақтары 3
Топырақ экологиясы 5
Шалғынды даланың қара топырақтары. 10

ТОПЫРАҚТЫН. ТАБИҒАТТА ТАРАЛУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ. ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТТЕР ДОСТАСТЫҒЫ ЕЛДЕРІНІҢ НЕГІЗГІ ТОПЫРАҚ ЗОНАЛАРЫ
Жоғарыда сипатталған топырак түзуші негізгі факторлар — климат, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі т. б. өздері мекен еткен астрономиялық жағдайда, Жер шарының айналу жағдайларының әр жерде әр түрлі болуларына қарай өздеріне тән өзгерістер болып тұрады. Әсіресе, бұл өзгерістер терістіктен оңтүстікке қарай жулжығанда межелері анық байкалып, әр түрлі зоналарға бөлінеді. Бұл топырақ түзуші факторлар зоналык тәртіпке бағынып, ретімен таралғандықтан, әр жерде әр түрлі зоналық топырақтар кездеседі. Сонымен, жазық территорияларда терістіктен оңтүстікке қарай жыл-жыған сайын табиғат жағдайларының біртіндеп өзгер-уіне байланысты топырақтын да өзгеріп, әр түрлі зоналарға бөл|нуін «топырақтың көлденең — ендік зоналығы» дейді.
Тундра зонасы. Бұл зона, негізінен, Ресейдің солтүстік шеткі бөлігін алып жатыр. Оған Солтүстік Мұзды мұхиттағы кейбір аралдар, Қиыр Шығыстағы Камчатка түбегі де кіреді. Зонаның көлемі 688 мың шаршы км немесе ТМД елдерінің барлық жер көлемінің 7,6%-тін алып жатыр. Геологиялық жасы жағынан алып қара-ғанда, бұл аймак, — мүз дәуірінен кейін босаған жас аймақ. Бұл зона — әлемдегі ең суық зонаның бірі. Қысы 7—8 айға созылады, жазы өте қысқа әрі салқын болады. Зонадағы вегетациялық кезеңнің ұзақтығы небәрі 2—3 ай ғана. Ылғал аз түседі, жылына 150—300 мм әрі күні суық, булану аз болады және топырақтың астын мыңдаған жылдан мәңгі тоң басып жаткандықтан ылғалдың жерге сіңуі. де жоқтың қасы. Ылғалдың жер бетіне сің-уінің мардымсыздығынан аз тоскен ылғалдың өзі бұл жерде керекті мелшерден артық.
Бұл аймақта қалыпты емір сүру үшін күн сәулесінін, жетіспеушілігі, ауа райының суықтылығы тіршіліктің дамуына қолайсыз. Күннің суықтығынан топырақ қабат-тары үзақ жылдар бойы тоң болып жатады. Тек жаздың 2—3 айында ғана топырақтың беткі қабаты еріп, мұздан арылады. Осындай табиғат жағдайына қарай мұнда өсе-тін өсімдіктер шамалы. Негізінен, қына мен мүк, қыш-қыл елен шөптер, бұталар, қара бұл дірген өніп-өседі, ал оңтүстікке таман жылжыған сайын, шілік және баска ағаштар өсетін орманды тундра басталады. Дегенмен бұл жерлердің ағаштары мардымсыз.
Тундра топырағы тоңның әсерінен әр түрлі бөлшекке бөлінетін ыдырамалы батпақты, кей жерлерде шым-ды-шалғынды, батпақты-күлгін болып келеді.
Бұл зонада, негізінен, бұғы шаруашылығы жақсы дамыған. Егіншілік жоқтың қасы. Қейбір жел тимейтін ықтасын жерлерге топырақты дүрыстап өңдеп, тыңайтқыштар енгізіп, көн төгіп, аздаған мөлшеңде тез пісетін көкөніс, басқа да дақылдар егуге болады.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАРЫ

ТОПЫРАҚТЫҢ ТАБИҒАТТА ТАРАЛУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ. ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТТЕР ДОСТАСТЫҒЫ
ЕЛДЕРІНІҢ НЕГІЗГІ ТОПЫРАҚ ЗОНАЛАРЫ 2
Орманды зонаның күлгін және шымды-күлгін топырақтары 3
Топырақ экологиясы 5
Шалғынды даланың қара топырақтары. 10

ТОПЫРАҚТЫН. ТАБИҒАТТА ТАРАЛУ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫ. ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТТЕР ДОСТАСТЫҒЫ
ЕЛДЕРІНІҢ НЕГІЗГІ ТОПЫРАҚ ЗОНАЛАРЫ

Жоғарыда сипатталған топырак түзуші негізгі факторлар — климат,
өсімдіктер мен жануарлар дүниесі т. б. өздері мекен еткен астрономиялық
жағдайда, Жер шарының айналу жағдайларының әр жерде әр түрлі болуларына
қарай өздеріне тән өзгерістер болып тұрады. Әсіресе, бұл өзгерістер
терістіктен оңтүстікке қарай жулжығанда межелері анық байкалып, әр түрлі
зоналарға бөлінеді. Бұл топырақ түзуші факторлар зоналык тәртіпке бағынып,
ретімен таралғандықтан, әр жерде әр түрлі зоналық топырақтар кездеседі.
Сонымен, жазық территорияларда терістіктен оңтүстікке қарай жыл-жыған сайын
табиғат жағдайларының біртіндеп өзгер-уіне байланысты топырақтын да
өзгеріп, әр түрлі зоналарға бөлнуін топырақтың көлденең — ендік зоналығы
дейді.
Тундра зонасы. Бұл зона, негізінен, Ресейдің солтүстік шеткі бөлігін
алып жатыр. Оған Солтүстік Мұзды мұхиттағы кейбір аралдар, Қиыр Шығыстағы
Камчатка түбегі де кіреді. Зонаның көлемі 688 мың шаршы км немесе ТМД
елдерінің барлық жер көлемінің 7,6%-тін алып жатыр. Геологиялық жасы
жағынан алып қара-ғанда, бұл аймак, — мүз дәуірінен кейін босаған жас
аймақ. Бұл зона — әлемдегі ең суық зонаның бірі. Қысы 7—8 айға созылады,
жазы өте қысқа әрі салқын болады. Зонадағы вегетациялық кезеңнің ұзақтығы
небәрі 2—3 ай ғана. Ылғал аз түседі, жылына 150—300 мм әрі күні суық,
булану аз болады және топырақтың астын мыңдаған жылдан мәңгі тоң басып
жаткандықтан ылғалдың жерге сіңуі. де жоқтың қасы. Ылғалдың жер бетіне сің-
уінің мардымсыздығынан аз тоскен ылғалдың өзі бұл жерде керекті мелшерден
артық.
Бұл аймақта қалыпты емір сүру үшін күн сәулесінін, жетіспеушілігі, ауа
райының суықтылығы тіршіліктің дамуына қолайсыз. Күннің суықтығынан топырақ
қабат-тары үзақ жылдар бойы тоң болып жатады. Тек жаздың 2—3 айында ғана
топырақтың беткі қабаты еріп, мұздан арылады. Осындай табиғат жағдайына
қарай мұнда өсе-тін өсімдіктер шамалы. Негізінен, қына мен мүк, қыш-қыл
елен шөптер, бұталар, қара бұл дірген өніп-өседі, ал оңтүстікке таман
жылжыған сайын, шілік және баска ағаштар өсетін орманды тундра басталады.
Дегенмен бұл жерлердің ағаштары мардымсыз.
Тундра топырағы тоңның әсерінен әр түрлі бөлшекке бөлінетін ыдырамалы
батпақты, кей жерлерде шым-ды-шалғынды, батпақты-күлгін болып келеді.
Бұл зонада, негізінен, бұғы шаруашылығы жақсы дамыған. Егіншілік
жоқтың қасы. Қейбір жел тимейтін ықтасын жерлерге топырақты дүрыстап өңдеп,
тыңайтқыштар енгізіп, көн төгіп, аздаған мөлшеңде тез пісетін көкөніс,
басқа да дақылдар егуге болады.

Орманды зонаның күлгін және шымды-күлгін топырақтары

Тундранын. одтүстігіне қарай өте кең алқапты орман-ды тайга зонасы
алып жатыр. Оның көлемі ТМД терри-ториясының 52%-не жуық 11520 мың км2.
Қарашірік мөлшері, бұл топырақтагрда 2%-тен 4% болады.Қызғылт-қара
қонңыр топырақтың морфологиялық құрылысы төмендегідей:

A —0—20 см, қызғылт-қоңыр түсті.
В — 20—50 см, ашық қоңыр түсті, 35—45 см-ден әк кездеседі.
С — 50 см-ден төмен, ақшыл, кептеген әк қосылыстары, бар. 120-—150 см-
дей, гипстелген қабаттар кезде-седЦ
Бұл зонаның өзі де терістіктен одтүстікке қарай . жылжыған сайын
бірнеше зонашаға бөлінеді. Зонаның қиыр солтүстік шетінде күңгірт кызғылт-
қара қоңыр то-пырақ кездессе, орталығында жай кызғылт-қара қоңыр топырак,
ал оңтүстігінде ашық кызғылт-қара коңыр то-пырақтар кездеседі. Бұл
топырақтарды паидалану жа-йында теменде Қазақстан мысалында тоқталамыз.
Бұл зонаның келемі үлкен емес. ТМД территориясы-ның 3—4%-тейін алып'
жатыр, оның басым кепшілігі Қазақстан жерінде, біразы Ресейде. Ауа райы
қүрғақ болғандықтан зонаның басым жері жайылым. Дегенмен күңгірт, қызғылт-
қара қоңыр, жай қызғылт-қара қоныр топырақтар зонашаларында жыртылған жер
көлемі бұл зонашалардың 30—40%-не жуык. Ал ашық қызғылт-қара коңырлы
топырақты зонашада егістен өнЫді суар-майьщша алу қиын. Онда тәлімі егістер
тіпт^з^У
Шөлді зонаның топырақтары. Қең-байтақ ТМД ел-дерінің оңтүстіғінде
түсетін ылғал мөлшері өте аз, сон-дықтан мұнда биологиялық тіршілік аз
дамыған — шелді зона кездеседі.
Бұл зонаның да ауа райы салқын. Қысы ұзақ әрі суық, қатты болса, жазы
— кысқа. Жылына жерге 400— 700 мм-дей мөлшерде ылғал түседі. Булану аз
болғандықтан, түскен осы ылғалдын, өзі мөлшерден асып, то-пырақ
кабаттарындағы суға ерігіш заттарды топырақ астына шайып әкетеді. Ал біраз
жерлерде батпақты ай-мақтардын, пайда болуына әкеп соғады.
Тайга жерін негізінен орман алып жатыр. Оның солтүстігінде қылқан
жапыракты ағаштар өссе, онтүс-тігіне қарай жапырақты ормандарға ұласады.
Шыріііа, сәмбі тал, қарағай, кей жерлерде емен, жөке, итжүзім, шетен және
қ,айың, көктерек өседі. Шөбі жайқалған ша-бындықты жерлер мен батпақты
аймақтар да ұшырасады. Жауын-шашын мол, вегетациялық уақыт жеткілікті
болғандықтан, мұнда органикалық қалдықтар көп жи-налып қалмай, тез шіріп
кетеді. Топырақ бетінде ағаш жапырағы көп түседі де, оньщ езі аяқ астындағы
тесе-ніштей болып, қалындай береді, сөйтіп біртіндеп мине-ралдық затқа
айналады. Топырақ ортасының реакциясы қышқыл, яғни топырақтың сіңіру-алмасу
комплексі, не-гізінен, сутегі катионымен, аздаған алюминий катионы-на
қаныкқан. Мұндай ортада микроорганизмдерден са-ңырауқұлақтар көп тараған.
Қышқылды ортада қарашірік те жылжымалы болып, шайылып кетеді. Жауын-
шашынның әсерінен сілтілер, әкті косындылар топырақ-тың төменгі қабаттарына
жуылып кеткен. Сондыктан бұл зоналық топырақтардың жоғарғы морфологиялық
көрінісі суға аз еритін ақ-күлгін кварцқа бай келеді. Бұл топырақтарды осы
себептен күлгін топырақтар деп атайды. Топырақтың жоғарғы қабаттарынан
шайылып, сіңген заттар топырақ астында 50—60 см тереңдікте не-месе -одан да
төменде жиналады. Бұл аймақтың топыра-ғы, негізінен, төмендегідей үш
зонашаға белінеді: күлгінд-күлгінді, шымды-шалғынды топырақтар.
Күлгін топырақтар. Топырақтың күлгін төсенішіне жақын жатады. Орман
төсенішінің қа-лыңдығы 7—8 см \(АЬ Бұл қабаттан айрықша бөлініп (Аг),
күлгін, ағаргатг үнға ұқсаған шайылған (элювиал-ды) қабат жатадьҚ Қүлгін
қабаттың кальщдығы 30—35 см-ге жетедідБұл қабаттан негізгі суға еритін
жылжы-малы заттардың барлығы шайылып кеткенімен, суға аз еритін кремний
қышкылына бай. Күлгін қабаттан кейін топырақтың (иллювиалды) жинамалы (В)
қабаты басталады. Бұл қабаттың терендігі 80—90 см де.йін жетеді. Түсі
қызғылт-қоңыр, тығыздығы қатты. Топырақтың бұл қабатына жоғарыда жатқан
(А2) қабатынан—темір мен алюминийдің тотықтары жиналады, ал тез жылжитын
заттар бұл қабаттан теменгі қабаттарға дейін өтедш
Күлгін топырақтардың күлгің топырақтар айырмашылығы сол, мүнда орман
төсеніші жөнді емес, қалыцдығы 2—3 см ғана. Төсеніштің өзі тек сынып түс-
кен, шіріген ағаштар мен қураған шөптердің қалдықта-рынан тұрады. Бұл
төсеніштен кейін шымды қабат бас-талады. Оның түсі — қоңыр-сұр, қальщдығы
10—20 см. Бұл қабатта, негізінен, шөптердің тамырлары таралған. Ал одан
кейін аса дамымаған күлгін кабат жатыр. Тек қана шалғын шөп өсетін ормансыз
жерлерде шымды-шалғынды топырақтар кездеседі. Бірақ бұл зонада ол.ар көп
емес. Онық біразын шалғынды-батпақты топырақ-тар алып жатыр.
Өсімдіктер үшін қоректі заттарға бұл -зонаның топы-рактары кедей, оның
қарашірігі де өте аз 0,5—1,5%, то-пырақ ортасының реакциясы қышкыл
РН—4,5—5,5%. Бұл зонада Ресейдін. негізгі орман шаруашылығы дамы-ған.
Егін, бау-бақша егуге зонаның тек 4,5—5%-і ғана игерілген. Оның өзі де
зонаның батыс жақ бөлігщдеЬ.
Орманды-дала зонасындағы сұр топырақтары. Күл-Ун топырақты зона мен
қара топырақты зоналардың арасында жіңішке болып ирелеңдеп, батыстан
шығысқа қарай созылып, етпелі зона — орманды-далада, орман-ның сұр
топырақтары жатыр. Бұл, негізінен, ормандар мен ормансыз шалғынды шөп
өсетін алқаптардын, топырағы. Бұл екі алқаптардың орманды жерлері басым.
Юрманды алқаптардың келемі 716 мың шаршы кило-метр, ал ормансыз алқаптардық
көлемі 477 мың шаршы километрт
Орманды территорияларда орманнын, сүр топырағы, ал оршансыз жерлерде
шалғынды қара топырақ.
Атырау, Маңқыстау аймақтарында техниканың ескілігінен бұрғы-
суважиналардың бұл інуі, мұнайдың жерге, суға төгілуі коршаған ортаға
зиянын тигізуде. Жерге сіңген мұнайдың калындығы 10 метрге жетіп жер асты
суына қосылуда. Қазір мұнаймен ластану аймағы 200 мьщ га алып жатыр.
Қоймаларда 200 мың т. мұнай қалдығы, 40 мың т. көмірсутегі жинақталған.
Актөбе облысындағы су айдындарының да экологиялық жәйі нашар. Мәс^лен,
Елек өзені амин өнеркәсібі есебінен және бормен ластануда. Іқорғалжын,
Наурызым, Марқакөл, Алакөл, Зайсан көлдерінің экологиялық жағдайы біршама
тәуірлеу деп есептелінеді. Десе де су айдындары Орталық, Солтүстік,
ШығыСдҚазакстандағы өнеркәсіп орындары, полигондар есебінен ластануда)
Қарағанды металлургия комбинатының және Теміртау каласындағы "Карбид"
өндірістік бірлестігінен шыққан сулар Нүра өзенін барынша ластауда Жамбыл
фосфор зауытының сарқынды лас сулары Талас, Асы өбендері мен оның
алқаптарын фтор және сары фосформен ластап отыр.
Оңтүстік Қазақстан облысында ең көп ластану Бадам, Сайрам кен
орындарында байқалуда. Әсіресе, Бадам өзені бойындағы қорғасын, фосфор,
химия өнсркәсіптсрінен бөлінстін қоргасын, мырыш, сынап кей жерлерде шекті
мөлшерден 50 есеге дейін асып кететіні тіркелген.
Су ресурстарының биологиялық ластануы Арал аймағы мен Батыс
Қазақстанда жиірек үшырасуда.
Қазақстанның су ресурстарының сапасын жақсарту және корғау шараларын
жүзеге асыру бағытында мемлекет тарапынан көптеген игі істер жүргізілуде.

Топырақ экологиясы

Қазақстанның барлық жер көлемі 2724,9 мың км2. Жер қорымыздың көлемі
өте үлкен болғанымен оның сапасы соңғы жылдары күрт нашарлап отыр. Жерді
дүрыс пайдаланбау салдарынан топырақ дегра-дацияға үшырап, қүнарсыздану,
шөлге айналу процестері күшейе түсуде. Соңғы мәліметтер бойынша Рсспублика
жерінің 180 млн. га немссе 60 % шөлге айналған. Барлық жердің 235 млн га
жазық жерлер, 185 млн. га жайылым және 34 млн. га таулы аймақтар алып
жатыр.
Жоғарыда аталған 235 млн. га қүнарлы жердің 180 млн. га жері жарамсыз
жерлерге үшырап, оның 30 млн. га топырақ эрозиясы, 60 млн. га түздану, 10
млн. га химиялық және радиактивті заттар-мен ластанған.
Республиканың 30 млн. га жерлерін өнеркәсіп, көлік, байланыс, елді
мекендер алып жатыр.
Солтүстік облыстарда тың игеру науқанына байланысты және бірегей бидай
дақылын егу топырақ қарашірігінің 25-30 % жоғалтты.
Батыс Қазақстан аймағында мүнай-газ өнеркәсібінің қарқындап дамуы 1000
га астам жерді қамтыса, топырактың техногенді бұл інуі 2,5 млн. га, ал
тозған жайылым 3 млн га жерді алып жатыр. Сол сияқты Азғыр мен Тайсойған
сынақ полигондарының игілігіне 1,4 млн. га жер бүйырған. Оның үстіне Каспий
теңізінің көтерілуі болашақта осы аймақтың шамамен 2,8 млн. га жерін су
басады деп болжам жасалуда.
Экологиялык қиын жағдай Орталық Қазақстан жерлерін де қамтып отыр.
Мүнда жердің техногенді бұл інуі, өнеркәсіптік қалдыктарымен ластану, ауыр
металдардың жинақталуы, радиактивті элементтердің және ракета-ғарыштық
қоқыстардын (Бетпақ дала) шоғырлануы тұракты жағдайға айналған.
Кейбір аймактарда топырақтын тозуы, бұл інуі және шөлгс айналуы
Ертіс, Әмудария мен Сырдария өзендерінің су бассейнінің азаюы, Арал
теңізінің тартылуымен тікелей байланысты болып отыр. Мәселен, Оңтүстік
Қазақстанда Арал аймағының экологиясына байланысты 2 млн. ға жер
шөлсйттсніп кстксн және Жаңадария еаіріндегі 3 мың га кара сексеул орманы
біржола жойылу үстінде. Арал өңірі мен Сырдария озенінің аңғары бойынша
топырақтың химилық улы заттармен және радион^клидпен ластануы жылдам
жүрудю;
Балкаш - Алакөл және Шу - МойынКүмаимактарьшдағы өзгерістер, Іле
өзеніне Қапшағай су коймасының салынып, судың жасанды реттелуі табиғатка
көп зардаптар әкелді. Су деңгейінің 1,5-2,0 метрге төмендеуі Іле атырабы
бойынша топырақтың күрғап, бұл ініп, сорланып, тозып кетуіне жол берді.
Әсіресе, Іле - Балкаш бассейіні жер жаннаты аталған Жетісу өңіріне
экологиялық апатты да ала келді. Іле бойындағы ит түмсығы өтпейтін тоғай,
тораңғы орманы, Шарын өзенінін кайталанбас сүлу табиғаты мен каньондары
тозып, жағалаудағы шүрайлы жайы-лымдар қүлазыған сары далаға, шөлге айналып
бара жатыр. Ендігі жерде Іле суының 10-15 процентін Қытай халық
республикасының алуы бұл өңірдің табиғатын түл етері анық.
Қазакстандағы егістікке пайдаланатын жерлердің де экологиялық жағдайы
нащаЬ. Ол республика бойынша 26610,7 мың га жерді алып жагьірг.
Соңғы жылдары ба^кал.ьшотьірган„әлемдік климаттың өзгеруі Қазақстан
белдемдіріне әсерін тигізТокдағы егіс
Тептил өте улы зат болғандықтан адамдардың өкпе-тыныс жолдарына, жүйке
жүйесіне әсер етіп, бүйрек, бауыр мүшелерін зақымдайтыны анықталған. Сол
сияқты ракета, космос корабльдерінің үшуы "қышқыл жауындар" жаудырып
қоршаған ортаның тірі комплексінің 3-50 % биомассасын жойып жіберді.
Мәселен, 1988-1991 жылдар аралығывда тек қана Тайсойған полигонында ғана
24000 ракета барлығы 30 мың тонна жанармай жаққан. 1994 ж. 5 шілде мен 27
казанда апатқа үшыраған "Протон" ракета тасығышы Қарағанды облысының жеріне
гептилен уын шашып орасан зор қауіп төндірді. Оның зардабы әлі белгісіз
болып отыр.
Қазіргі кезде Қазақстан жерінің 33,6 млн. га жері соғыс полигои-
дарының кесірінен бұл інгені анықталды. Сол сияқты республика аймағында
барлығы 16 млрд. тонна радиактивті қалдык жинақталған. Ол калдықтар Ақмола
облысының - 800 га, Жамбыл облысының -190 га, Жезқазған облысының - 25 га,
Қызылорда облысының - 3,0, Оңтүстік Қазақстан облысының - 2 гектар жсрін
алып жатыр. Нәтижесінде, бүгінгі таңда Қазақстанда радиациялық апат
аймақтары мен ондағы қазіргі қалыптасқан жағдайларды келтірілген фактілер
арқьуіы көруге боладьь)
Қазақстанның құрғақ климаты жағдайында радионуклидтер топырақта баяу
қозғалып, ұзақ сақталып, экожүйелерді бұл діреді. Осылайша топырақ негізгі
ластану көзі ретінде радионуклидтерді өсімдіктерге одан жан-жануарларға,
адамға жеткізіп отырады. Ад, адам баласы өз кезегінде гснетикалық,
соматикалык, онкологиялық ауруларға үшырап, зардап шегеді. Қазірдің өзінде
Қазақстанда 2,6 млн. адам мутагенез ауруымен есепте тущ Атырау облысында 32
мың адам анемия, сүйек рагі, тубуркулез, жүйке ауруларымен ауырып
зардапишегуде.
Жоғарыда келтірілген тарихи және шынайы фактілер Қазакстанның қасиетті
топырағы, ауасы мен су ресурстарының қаншалықты зардап шегіп келгенін дүние
жүзінің адамзат қоғамы соңғы жылдары ғана біліп отыр. Ендігі жерде Қазақтың
үлан-ғайыр аумағы өзінің жаралы денесін сауықтыра отырып болашақ
үрпақтарының салауатты өмір сүруін қамтамасыз етуге бел байлап, өркениетті
елдер қатарына қосылатын күн алыс емес екеніне кәміл сенеміз.
кесте
Қазақстан жеріндегі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.