М. Әуезов

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

Е. А. БӨкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік Университеті

Дипломдық жұмыс

Ауезов М.

0202 мамандығы - саясаттану

Қарағанды 2002 ж.

Қазақстан Республикасы білім жӘне ғылым министірлігі

Е. А. БӨкетов атындағы Қарағанды Мемлекеттік Университеті

Философия және психология факультеті

Саясаттану және әлеуметтану кафедрасы

Қорғауға жіберілді

саясаттану және әлеуметтану

кафедрасының меңгерушісі:

Т. Ғ. К., доцент

Е. Ж. Есенгараев

“__” 2002 ж.

Қазақстан Республикасындағы саяси жүйесінің қалыптасу ерекшеліктері

0202 мамандығы - саясаттану

Студент Смағулова Қ. Қ.

Ғылыми жекекші Бекишева Қ. Қ.

Қарағанды - 2002 ж.

К І Р І С П Е

Әлемдік мәдениетке қазақ халқы қандай көркемдік игіліктер қосты дегенде, ауызға алынар есімнің бірі - Мұхтар Әуезов. Ол - әлемдік құбылыс. Әуезов ғасырлар бойы жиналып келген қазақ топырағындағы асыл құнарлардың жарқырап қайта көрінуінің үлгісі. Қазақтың реалистік әдебиетіндегі халықтық арнадан, ұлы Абай айдынынан нәр алған М. Әуезов қазақ әдебиетіне реалистік дәстүрлердің тереңдеп сіңгенін танытты.

Мұхтар Әуезов - шығармалары ұлттық шеңберден шығандап көтеріліп, әлемдік мәдениеттің қымбат қазынасына толымды қор болып қосылған ұлы суреткер. Қазақ әсемдік ойы тарихында ерекше құбылыс - М. Әуезов туындылары идеялық-көркемдік, бейнелік, жанрлық ретпен де, ізденіс өрістері, қаламгерлік эволюция тұрғысынан да ақтара қарап, саралауды талап етеді.

М. Әуезов драматургия саласында көп еңбек еткен. Мұның бірнеше себептері бар. Халық әдебиетінде, фольклорда форма жағынан драматургияға жақын нұсқалар көп еді. Батырлар жырында толғаулар мол. Салт өлеңдері, беташар, сыңсу, жар-жар, жоқтау түрі, мазмұны жағынан драмалық шығармалармен ағайындас. XX ғасырға дейін қазақтың халық әдебиетінде драматургияға өзек болатын мол қазына жиналды. Осы байлықты игерген қаламгер - М. Әуезов. Ол халық әдебиетінен нәр алды. Әрине, қазақтың көшпелі өмірі, қаланың болмауы драматургияның дамуына кедергі жасады. Қазақ тұрмысындағы сауық түрлері, қыз ұзату салтанаты, алтыбақан ойындары түңғыш драмаға енгізілді.

Тоғыз жасынан қалада өсіп орыс театрларында болу, Еуропа драматургиясымен танысу М. Әуезовті реалистік драматургияға алып келді. Ол осы озық дәстүрді қазақ топырағында тұңғыш қолданды, Шекспир, Гоголь, Погодиндердің шығармаларын аудару Мұхтар үшін үйрену мектебі болды.

М. Әуезов көп уақыт театрда істеген. Осы тәжірибе оған сахна сырын жете үйретті. Әуезов қаламынан 30-дан аса драмалық шығарма туды. Жеке пьесалардың варианттарын қоссақ, 50-ден асады. Бұларды тақырыптық материалдарына қарап шартты түрде бірнеше салаларға бөлуге болады:

а) аңызды, эпосты тарихи оқиғаны арқау еткен шығармалары: "Еңлік-Кебек", "Қобыланды", "Айман-Шолпан", "Бекет", "Хан-Кене"

ә) тарихи-революциялық тақырыпқа жазылғандары: "Октябрь үшін", "Түнгісарын", "Аққайың".

б) советтік өмір кезеңдерін бейнелейтін шығармалары: "Тартыс", "Тастүлек", "Алма бағында", "Шекарада", "Алуа".

в) Ұлы Отан соғысы тақырыбына арналғандары: "Намыс гвардиясы", "Қынаптан қылыш", "Асыл нәсілдер".

г) фантастикалық пьесалар: "Дос - Беделдос", "50 жыл өткен соң".

ғ) ақындар өмірі туралы: "Абай", "Ақан - Зайра", "Қарагөз".

д) сценарийлер: "Райхан", "Абай әндері", "Қалқаман-Мамыр".

М. Әуезов драматургиядағы жанрлық формалардың бәрін қамтыған. Онда трагедия да, комедия да, драма да бар. М. Әуезов кейбір шығармаларын бірігіп жазған. Олар Л. Соболев ("Абай"), С. Мұқанов ("Ақан - Зайра"), Р. Мүсірепов ("Қынаптан қылыш"), Ә. Тәжібаев ("Ақ қайың"), Ә. Әбішев ("Намыс гвардиясы"), "Октябрь үшін" (1933) пьесасының материалдары - Жетісу қазақтарының революцияға келуі. Кейіпкерлері Д. Фурманов, Ж. Бәрібаев. М. Әуезовті әдебиетке "Еңлік-Кебек" алып келді. Шығарма өзегі - эпостық материал. Әлемдік әдебиеттегі мұндай тәжірибе өнімді дәстүрлердің бірі. Гетенің "Фаусты" да осындай тәжірибеден туған. Шекспирдің 2-3-ақ шығармасы автордың өзі тапқан тың сюжетке жазылған. Фольклор, аңызды пайдалана отырып, шығарма тудыру дәстүрі қазақ драматургиясында да көрінді. Драманың жанрлық формасын игеру әуелде оңайға соққан жоқ.

Алғашқы мақаласы "Адамдық негізі - әйелді" жиырма жасында жазған М. Әуезов "Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі" очеркіне дейін негізінен өсу үстінде көрінеді. Бұл эволюцияны ойдың тереңдеуінен, пікірдің өткірленуінен, білімнің молаюынан, стильдің айқындалуынан байқаймыз. Мақалаларда айтылған жайлардың бірталайы кейін көркем шығармаларға азық болады, жаңаша пайымдау табады, өзгереді, публицистикадағы көп тақырыптылық, проблемалық, тереңдік Мұхтардың - зерттеулеріне, әңгімелеріне, пьесаларына, повестеріне, романдарына ауысады. Қаламгерлік сапардың алгашқы кезеңіндегі айтылмыш туындылар - Мұхтар Әуезовтің аса күрделі жолының беташары.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

а) «ЕҢЛІК-КЕБЕК» ТРАГЕДИЯСЫ

Дүние жүзі әдебиетіндегі бірталай ұлы шығармалар халық аңызы негізінде туғандығы белгілі. Көркем шығарма аяғы аспаннан салбырап түсе қалмайды, бұл - эстетиканың белгілі шындығы. Талант, тәжірибе, біліммен қоса, ең басты, ең негізгі, ең шешуші фактор - жазушының дүниетанымын, санасын қалыптастыратын өскен орта, әлеуметтік қоршау. Тақырып беретін де, кейіпкер ұсынатын да сол орта, сол қоршау.

Өнер мен өмір арасындағы байланыстың бір қырын осы заңдылық айқын көрсете алады. "Еңлік-Кебек" трагедиясы автордың "өткен өмірді аңсауынан" туған жоқ. Қаршадайынан құлағына сіңген, өзі жаттаған тамаша аңыз драмалық шығармаға жақсы материал болды.

Спектакльді қоюшылардың бірінің жазғанына қарағанда екі киіз үй қатарластырылып тігілген. Қазіргі ұғыммен айтқанда, бірі - сахна, екіншісі - зал есепті болған. "Еңлік- Кебектің" 1917 жылы, мамыр айында қан жайлауда қойылған тұңғыш қойылымына жиылган көрермен саны жүзден асыпты. «Абыз болып Зікәйіл, Кебек болын Ақкенже, Еңлік болын Ахмет, Еңліктің шешесі Қалампыр болып Жағыфар, Жапал болып Жебірейіл, Кеңгірбай болын Ысмайылхан, Көбей болып Құтайба, Еңліктің әкесі Ақан болып Бастами деген жігіттер ойнайды. Спектакльді қоюшы режиссер де, ойнаушылардың ұмытқанын есіне салып жіберетін суфлер де - Мұхтар Әуезовтің өзі».

Әуезовтің творчествосында да, қазақ әдебиеті тарихында да айрықша орын алған "Еңлік-Кебек" пьесасының тақырыбы, кейіпкерлері, идеясы аса қызықты мәселе.

Тұңғыш вариант туралы сөйлегенде жүгінеріміз - 1922 жылы Орынборда басылған кітап, автордың өз қолжазбасы сақталмаған, жоғалып кеткен.

"Еңлік -Кебек" жайлы алғашқы сын мақалалар шығарманың идеялық-көркемдік қуатын сараптайтын профессионалдық биік деңгейде емес, олар сахналық ойын туралы қысқа рецензия түрінде келді.

Пьесаның сахнада қойылуына арналып жазылып, "Еңбекші қазақ" газетінің бетінде басылған үш мақала көңіл бөлерліктей. "Кеше Қазақстан мемлекеттік ұлт театрында Қазақстанның о жақ, бұ жағынан шақырылған сауыққойлар мен Қызылорда әуесқойлары тізе қосып "Еңлік-Кебекті" ойнады", - деп жазды газет.

Мақала авторы спектакльді сөз ету үстінде киім жетімсіздігін, декорация жүдеулігін сынайды. Сахна жабдығының пьесадагы қалыпқа лайықты болуын, артистердің образ бітіміне сай киінуін, декорацияның "Еңлік-Кебек" оқиғасы өткен жерлердің нақты суретін бейнелеуін талап етеді. Тарихи жағынан өте қажет нәрсе - артистердің аты-жөнін айтпаса да сыншы олардың ойындарындағы табысты, олқылықты бірсыдырғы көрсетеді. "Кітаптағы оқиға тарихи шын оқиға, жиналған жұртпен театр үйі лық толды. Қазақстан астанасының Орынбордағы кезі болсын, Қызылордаға келген соң болсын, қойылып жүрген ойындардың ішіндегі бір өңдісі болып шықты деген сөйлемдермен рецензент пікірін түйеді. Бұл мақала қазақ театры сынының драматургияны өкшелеп жаңа туып келе жатқан алғашқы кезеңіндегі бір нұсқа секілді.

Екінші мақалада Абыз, Көбей, Кебек, Еңлік, Кеңгірбай тұлғаларының қалай ойналғандығы сөз болады. Мұнда да артистердің аты-жөні айтылмайды. Үшінші рецензент спектакль жайын сөз етумен қоса трагедияның кейбір кемшіліктерін көрсетуге тырысады. "Пьесаның құрылысы сахнаға ауырлық көрсетеді" деген байлам сол кездегі қазақ театры мүмкіндіктерін ескергендігіне дау турызбайды. Мақалада "Еңлік-Кебек" пьесасында ойнаушылардын аттары айтылады. Мұның ішінде қазақ театры өнері іргесін қалаған, халықтық топырақтан шықкан сом таланттар Қалыбек Қуанышбаев, Құрманбек Жандарбеков, Серке Қожамқұлов, Елубай Өмірзақовтар бар. Бұлбұл көмей ұлы әнші Әміре Қашаубаев, таудан құлаған селдей тасқынды ақын Иса Байзақов.

«Еңлік-Кебекті» алғаш орындаушылар қатарында Абықай, Латиф, Батиха, Оразке сияқты тұңғыш артистер де аталады. Рецензент Еңлік рөліндегі Жанбикенің ойынын талдап, орынды талап қояды. Артистердің дауыс мәдениетіне, дикциясына қатысты ескертулер де бар.

Осындай бағалы жақтарымен қоса, бұл мақалада ұшқалақ, орынсыз пікір де шаң берді. Кейде автор диалогтары жәй салғыласу деп ұғады. Қаһарман басындағы психологиялық аса шытырман халді ескермегендік-тен сыншы Еңліктің қоштасу өлеңін қажетсіз дейді. М. Әуезовтің «Еңлік-Кебегінің» сюжеті негізінен халық аңызының бұрынғы әңгіме, поэма түрінде келген нұсқаларының іргесінен тарайды. Екі ел арасында нақты болған оқиғаның драма материалы екенін ұғыну - жас қаламгердің жазушылық көрегендігін аңғартады.

М. Әуезовтің "Еңлік-Кебегі" 1922 ж. Орынборда басылды. Кейіпкерлері сахна тілімен сөйлейді. Автор өзінен бұрынғы мотивтерден алыс кетпеген. Билер сахнасы - көркемдік тамаша табыс. Кемшілік, олқылықтарды ескеріп М. Әуезов пьесаны 1943 ж. қайта жазды. Бірнеше көріністер қысқарды. Абыз тұлгасы күшейтілген. Сөйтіп, шығарманың басты идеясы - лейтмотиві Абызға ауысты. Оның монологында Асанқайғы сарындары бар. Соңғы актідегі Абыз монологі - қазақ ақ өлеңінің озық үлгісі. Ғашықтық мотивтері тереңдеген. Жапал бейнесі қосылған. Соңғы рет "Еңлік-Кебек" 1956 жылы қайта қаралды. Мұнда билер сахнасы күшейтілген. Шығарма Абыз толғауларынан басталып, осы жырау толгауларымен аяқталады. Соңғы сөз автордың өз сөзі, өз аманатындай естіледі. Пьесада "ел" сөзі үнемі қайталанып отырады. Тұтас алғанда бұл трагедия көп сарынды симфония тәрізді. Пьеса қазақтың ауыр өмірін көрсетеді. Заманды сынайды.

Ұлттық топырақта драматургиялық дәстүрдің жоқтығына қарамай, басқа елдер әдебиетінен үйрене отырып, Әуезов жанр шарттарына толық жауап бере алатын трагедия жасады. Сюжеттік желінің тартылуы, композиция құрудағы шеберлік қаламгердің драма заңды-лықтарын жақсы білгендігін көрсетеді.

Пьеса Абыз монологынан басталады. «Жаратқанның жарлығына ризамын, аз ауыл тобықтының алақанына салған батагөйі қылды. Сақал-шашым ағарғанша тұғырымнан тайғаным жоқ. Қарқара би-төре, батыр-балуан әлі де болса алдымнан өтеді, оң батама ынтық болады. Келе жатқан күндерді, көмескіні болжасам да болатынына сенеді». Нысан Абыз шынын ақтарып отыр, өзек жарды сырын айтып отыр. Ру намысы - оның намысы. Кемпірі Таңшолпан - Абыздың қас-қабағын баққан, соның күйін күйттеген жұмсақ жан. Абыздың Таңшолпан, Таңшолпанның Абыз туралы сөздерінен олардың өмірінің тыныш жағаға, момын кәрілік қойнауына қарай бет алғанын аңғарамыз. Абыз ру таласының құйын додасына бел шешіп түсетін адам емес, сырт көз, жай бақылаушы, бал ашып, болжам жасар батагөй ғана.

Өз елі батырларының шоқпары жау тобына батым тисе, салқын қоңыр көңіліне әлдеқандай бір желік, даурық кіргендей болады. Алғашқы көріністерде Көбейді, Матақты, Кембайды, Абызды туыстыратындай бір жәйт бар. Ол төртеуінің де өз руларының атын естісе желігіп тұрғандығы. Қарсы елді қапысын тауып, жерге отырғызып кеткен әр қадам бұлар үшін қисапсыз қуаныш, зор бақ сияқты.

Кебек аты алғаш рет осы Абызға сәлем бере келген билер аузынан естіледі. Батырды сырттай мінездеу бар. Сыр сипаты, адамшылық қасиеттері емес, жаугершілік күндегі білектің күші мен жүректілік айтылады. Сақал-шашы аппақ қудай, дүние қамынан қалып бара жатқан Абыз да, сөз емшегін сауып, тіл мен жақтарына сүйенген, өздерінше жұрт намысын жыртқан болып жүрген арқалы билер. Көбей, Матақ, Кембайлар да түгел - мәз.

Селдей қаптап келіп, қайта басылған матайлар ашу-кегінің себебі алғашқы көріністерде ашылмаса да, пьесадағы қабырғалы тартыс майданының өрті осы рулар арасындағы қырсықты бәсекеден лап беретіндігін іштей сезе бастайсың. Сахнаға Есет батырдың шығуы бұл ойды әбен бекітеді. Ол да киелі шал, дәулескер балгер Абызды іздеп келген.

Кеудесі басылмаған батыр дауылдай ұйтқиды. «Кездескелі ізденіп жүргенім - өзіңсің батырың Кебек», - деп салады Есен. Абыздың өзімен ұстасып, кесесіп кеткенін жасырмаған түрі бар.

Басында Көбейлердің айтуында, ержүрек қаһарман боп суреттелген, соңынан Есен аузында оның ата жауы боп көрінген Кебектің Абыз алдына келу көрінісіне жіті көз тігіп қаласың. Кебек биязы, сынық мінезді қалпын танытады. Шусыз, даңғазасыз салқын сабыр бар бойында. Өз қайратына сенімді адамдарда болатын жақсы ірілік.

«Оқ астында, найза ұшында, кездесіп қалып жүруші ем. Ажал күнім қашан екен, соны болжап берсеңіз деп ем» - дейді Кебек характерін өзінше пайымдап, оның аузына соған лайықты сөз салғанымен, Әуезов бұл көріністе, негізінен «Еңлік-Кебектің» бұрынғы нұсқаларындағы дәстүрлі арнадан алшақтамайды. Абыздың: «Аруағың өрмелеп келе жатқан ұлымсың, жаман-жақсы сөз естіп жабығып қалмасаң», - деуі де тұрақты канон.

Қобызын алып сарнап, бал ашып ақыры былай дейді: «Қырда ма, тауда ма, таста ма, кешікпей бір қызға кез боласың, сол қызбен қосылып қызық, ұзақ дәурен сүресің». Рас, бұрынғы варианттарда Абыз Кебектің өлімін кесіп айтса, Әуезов пьесасында ол жоқ. Бірақ жазмыш бұйрығы, тағдыр күші деген жалған, қажетсіз сарынды мүлде алып тастай алмаған.

Абыз бата береді. Бірінші перде сонымен бітеді. Оның өзі де, кемпірі де бұдан былай оқиғаға араласпайды. Алғашқы пердеде «Еңлік-Кебектің» бұрынғы варианттарынан не бар деген сұрауға жауап іздесек, мынаны айтуға болар еді: бірақ деталь - Абыздың Кебекке бал ашуы. Қалған ситуацияларды: Абыздың үй-ішілік тірлігін, кемпірімен қарым-қатынасын, Көбейлердің ел арасының әңгімесін айтуы, Кебекті сырттай мақтауы, бата тілей келген Есен батырдың қылығы - түп-түгел соны жайлар, жаңа ситуациялар.

Қаһармандар характері бір-бірімен қақтығысқа келіп, пьесадағы өзекті конфликті жылжып кетпегенімен, бірінші пердеде үш түрлі мінез-құлық ерекшелігін көреміз. Ру намысы деп қау көкіректерін соққан Абыз, Көбей, Матақ, Кембайлар бір төбе болса, маңдайына тас тимеген батыр Есен мақтан күйттеп ол отыр, ашылып ақтарылмаған сыпайы батыр Кебекті іш тартасың. Нөсер төгер қара бұлттай тартыс қатайып келеді. Не болар екен?

«Ақанның үйі. Қысқы көз, айнала киіз ұстаған. Найза, шоқпар, ұсталған шымылдық. Ортада қазан асулы. Қалампыр от жағып отырады. Ақанның қолында таяғы бар».

Бұл ремарка болатын оқиғаға фондық қана қызмет атқармайды, сол дәуірдің тұрмыс кескінін де көзге елестетеді. Еңліктің әкесі Ақан, шешесі Қалампырдың от басы ошақ қасындағы күңкілінен олардың өмірінен, мұң-шер, қайғыларынан хабардар боламыз. Бұлар ұл жоқтыны зар тұтады. Есенмен Ақан үйінде және кездесеміз. Алғаш ұшырасуда сыр берген даңғой батыр сол қалпы. Қыз әкесіне: «Еңлік бұл күнге шейін жауап берген жоқ. Сөзге сараң бойына дарытпайды. Бүгін өз аузынан байлаулы сөзін естігелі келдім», - деп тағы да рабайсыздыққа басады. Еңлік пен Есен арасындағы алғашқы шарпысу - шебер жазылған реалистік, психологиялық диалог. Қыз бен жігіттің әрі характерлері ашылады, әрі тартыс өрбиді.

Даңғой Есен тікесінен қойып қалады. Сөзді қырмызыдай талдап жату оған бітпеген қасиет. Бір сезім күйінен екінші халге ауысуы да оңай. Тұтануы да тез, басылуы да тез. Есен осалдылығын біліп алған Еңлік соған орай тіл қатады. Әйтпесе оның теңі даңғой, мақтаншақ, ұрт, аңғал Есен бе еді. Сөзбен алдарқатып, маңына жуығудың амалы. Ізін аңдып, қыр соңынан қалмай жүрген Есен ашылды ақыры. Айтты. Көкейін тесіп жүрген көмей ойын шығарды сыртқа. Бітеу жара жарылды. Енді сөздің басы ашық. Туыс намысы емес, Есеннің қуып жүргені өз күйі. Еңлік сезімінің тұнық айдынын Есен атқан қара тас толқын-толқын етті.

Күрделі психологиялық сәт. Есен сөзін Еңлікті еркелетуден бастап, қорқытумен аяқтады. Жас сұлуды құшу үмітінің жіңішке сәулесі жылтт етті де, сөнді. Сақтап келген көмбесін Есен батыр ашуы мұң екен, шайпау қыз бас салды: «Әдепті бол. Қайынағалық жолыңды біл», - деді-ау. Бағынуы, илігуі жоқ, кеуде қаққан өр қыз. Тосты, күтті Есен. Кімді-кім…

Қыз жүрегі тулап тұр. Қызылға шүйліккен құзғындай Есен түрі әлгі. Тұра ұмтылса, оның қолынан қорғансыз қызды кім алар. Арашалар дос қайда. Паналайтын тұс қайсы. Үйден шыға алмай шөгіп қалған қарт әке ме. Бойы дір еткендей. Жабы болып, жерге қарап өскен жоқ Еңлік. Келер сөздің кезегін жібермейді ешкімге, тайқи соқты деп Есеннің өзі де айта алмас. Алдағы күннің не дайындап тұрғанын көріп алар.

Бір ілмек тартыс байланды. Есен-Еңлік арасы. Есен алам дейді, Еңлік бармаймын дейді. Мүмкін, Есен сезімі рас та болар, бірақ Еңлік көңілі оған аумаған. Қайшы тілектер тартысы. Конфликт дегеніңіз де осы ғой.

Драматург Еңлік пен Кебектің тұңғыш кездесу сәтін психологиялық жағынан жақсы дайындаған. Еңлік басына бұлт үйірілген. Сүйіспеншілікті аңсаған жас сұлу өзі ұнатар, жүрек қалар жан кезіксе, қалтқысыз құшақ жаярдай. Кебек атты жас батыр даңқы шар тарапқа жайылып, Еңлікке де жетті. Батыр ғана ма. Төрт құбыласы түгел келген сегіз қырлы дейді ғой. Жұрт мақтаған жігіт қызға жақпасын ба. Көрсе өзін. Бірақ ол жау рудан, жаттан емес пе.

Сол Кебекпен Еңлік өз үйінде кездесіп отыр. Аң қуған батырды тағдыр өзі айдап келді. Сөз саптасы, жүріс-тұрысында басқаны былай қойғанда, әйтеуір батыр атаулының дерті тәрізді мінез - тасырлығы жоқ екен. Еңліктің өзі, әкесі, шешесі, қойшы Жапал болып төрт жақтан қыстаған соң, Кебек қонақ кәдесі ретінде бір әңгіме айтады. Қоспасыз, желіксіз баяндау. Есен болса өз басының ерлігін қара борандатып, көбейтіп, өсіріп айтар еді.

Рас, Кебек әңгімесі пьесаның динамикалық жағын әлсіретіп тұр. Есен мен Еңлік шарпысуын жақсы драматургтік шеберлікпен берген М. Әуезов Кебек пен Еңліктің тұңғыш кездесуін көрсеткенде, ол биіктен шыға алмай қалады. Автор бұл көріністі психологиялық жағынан тиянақты дайындап әкелсе де, Еңлік пен Кебек диалогтарын бұрынғы дәстүрлі ретпен, әсіресе «Жолсыз жазадағы» пайымдауға ұқсас өрбітеді. «Жолсыз жаза» поэмасында:

Еңлік айтады:

- Әй, батыр, сен жатырсың ұйқың қанбай,

Мен жүрген бір сорлымын бағым жанбай.

Көрінгенге көз сүзген көрсе қызар

Әдепсіз көз дейсің-ау әлдеқандай.

Кебек айтады:

- Әй, Еңлік, сөзің рас, нандым саған,

Бәрін ұқтым, жерім жоқ байқамаған.

Артқы өмірді әзір біз қоя тұрып,

Ойнап-күлсек қайтеді біраз заман.

Қаза келсе малдыдан мал таймай ма,

Ажал жетсе батырдан жан таймай ма.

Азар болса күйеуің жастау шығар,

Жарлы байып, жас өсіп қартаймай ма.

Жас түзеліп, түрленіп ер жетпей ме,

Бойындағы балалық бір кетпей ме.

Асыққандық емес пе, осы сөзің,

Жақсы әйел жан ерді түзетпей ме.

Ал «Еңлік-Кебек» трагедиясында:

Еңлік: Батыр, бері таман кел. Менің әлгі айтқан арызымды тыңдап кет. Ұйқыңыз қанар. Бүгінсіз де түн бар ғой. Аз сөзіме көңіл бөл. Көрінгенге көз сүзген әлдеқандай қыз деп тұрған шығарсың. Бірақ сен батыр болған соң, мен шынымды айтсам түсінер деп отырмын.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.