Хаммурапи заңдары

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. Хаммурапи заңдарының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ...4
Ежелгі Вавилон құқығының қайнар көздері ... ... ... ... ... 5
Хаммурапи заңдарының жалпы сипаттамасы және қайнар көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6

2. Хаммурапи заңдары бойынша Ежелгі Вавилон халқының құқықтық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8

3. Ежелгі Вавилондағы меншік құқығы ... ... ... ... ... ... ... ... .10
Қарыз шарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11

4. Міндеттемелік құқық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
5. Ежелгі Вавилондағы неке және мұрагерлік құқық ... ... ...15
6. Ежелгі Вавилондағы қылмыс пен жаза және оны саралау ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20

Тарих әрқашан кез келген адамды болсын қызықтырады. Осымен ол адамдарды бұрынғы туралы білуге жетелейді. Мені курстық жұмысыма осы тақырыпты алу себебім, ол Хаммурапи заңдарының сол кездегі қоғамдық қатыстарды реттеу стилі қызықтырды.
Жалпы, осы жұмысымды көбінесе осы заңдар жинағына арнағалы отырмын.
Ежелгі Вавилон мемлекеті өте көне заманда Египет, Үндістан, Қытай мемлекеттері сияқты б.э.д. ІІІ- мыңжылдықта Тигр мен Ефрат өзені аңғарларында пайда болған.
Бұл елдердегі алғашқы даму кезеңдеріне – құл иеленушілік жатады. Осы Хаммурапи заңдарында нақты құлиеленушілер мен құлдардың жағдайы бөлек-бөлек көзделген. Сонымен қатар, бұл заң ерлі-зайыптылардың құқықтарынан бастап, олар істеген қылмыс үшін жазаларды да қамтиды.
Сонымен, бәріміз тарихтан білетіндей, осы Ежелгі Вавилонның қоғамдық дамуына ерекше атсалысып, үлес қосқандардың бірі, осы б.э.д. 1792-1750 жылдарда тақ басында отырған Хаммурапи патша еді.
Хаммурапи бүкіл қос өзенді өзінің қол астына біріктіріп, ірі және күшті мемлекет құрды. Ол тек қана патша міндеттерін атқарып қоймай, сонымен қатар қоғамның барлық саласында өз ізін қалдырған.

1. К.И. Батыра ”Всеобщая история государства и права” М.,1995.
2. З.М. Черниловский “Всеобщая история государства и права” М.,1995.
3. Мұхтарова А.Қ. “Шетелдердің мемлекет және құқық тарихы” А.,1999.
4. О.А. Жидкова, Н.А. Крашенинникова “История государства и права зарубежных стран” М., 1988.
5. З.М. Черниловский. “Хрестоматия по всеобщей истории государства и права” М.,1996.
6. З.М. Черниловский. “Всеобщая история государства и права”. М.,1983.
7. “История государства и права зарубежных стран” под редакцией П.Н. Галанза. М.,1963.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Хаммурапи заңдары

ЖОСПАР

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .3

1. Хаммурапи заңдарының жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ...4
1. Ежелгі Вавилон құқығының қайнар көздері ... ... ... ... ... 5
2. Хаммурапи заңдарының жалпы сипаттамасы және қайнар
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .6

2. Хаммурапи заңдары бойынша Ежелгі Вавилон халқының құқықтық
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...8

3. Ежелгі Вавилондағы меншік
құқығы ... ... ... ... ... ... ... . ... 10
1. Қарыз
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..11

4. Міндеттемелік
құқық ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .1
3
5. Ежелгі Вавилондағы неке және мұрагерлік құқық ... ... ...15
6. Ежелгі Вавилондағы қылмыс пен жаза және оны саралау
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 17

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..19
Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .20

Кіріспе

Тарих әрқашан кез келген адамды болсын қызықтырады. Осымен ол
адамдарды бұрынғы туралы білуге жетелейді. Мені курстық жұмысыма осы
тақырыпты алу себебім, ол Хаммурапи заңдарының сол кездегі қоғамдық
қатыстарды реттеу стилі қызықтырды.
Жалпы, осы жұмысымды көбінесе осы заңдар жинағына арнағалы отырмын.
Ежелгі Вавилон мемлекеті өте көне заманда Египет, Үндістан, Қытай
мемлекеттері сияқты б.э.д. ІІІ- мыңжылдықта Тигр мен Ефрат өзені
аңғарларында пайда болған.
Бұл елдердегі алғашқы даму кезеңдеріне – құл иеленушілік жатады. Осы
Хаммурапи заңдарында нақты құлиеленушілер мен құлдардың жағдайы бөлек-бөлек
көзделген. Сонымен қатар, бұл заң ерлі-зайыптылардың құқықтарынан бастап,
олар істеген қылмыс үшін жазаларды да қамтиды.
Сонымен, бәріміз тарихтан білетіндей, осы Ежелгі Вавилонның қоғамдық
дамуына ерекше атсалысып, үлес қосқандардың бірі, осы б.э.д. 1792-1750
жылдарда тақ басында отырған Хаммурапи патша еді.
Хаммурапи бүкіл қос өзенді өзінің қол астына біріктіріп, ірі және
күшті мемлекет құрды. Ол тек қана патша міндеттерін атқарып қоймай, сонымен
қатар қоғамның барлық саласында өз ізін қалдырған.

1. Хаммурапи заңдарының жалпы сипаттамсы

Хаммурапи патшаның б.э.д.1792-1750 жылдары билік етуі заңдар
жинағының пайда болуымен ерекшеленеді. Хаммурапи патша заңдылық қызметке
аса көңіл бөліп, оның дамуына тақ басына отыра салысымен кіріскен еді. Ең
алғашқы кодификация патшаның билік етуінің екінші жылында болған. Бірақ,
өкінішке орай ол мәліметтер арасында сақталмай, бізге беймәлім болып отыр.
Ал, Хаммурапидің өзге заңдары оның билік етуінің ақырғы жылдарына тән.
Бұл заңдар ескерткіш бағаның жоғары бөлігінде безендірілген.
Ескерткіште, сонымен қатар күн құдайы-Шамаш пен оның алдында тізе бүккен
Хаммурапи патшаның отырғандығын да көрсеткен. Бұл сурет патша заңдары
жинағының құдайдан шыққанын көрсетеді деген ойды білдіреді. Кіріспе мен
қортындыда патша заңдары жоғарыдан жіберілген әділ де өзгермейтін заңдар
деп көрсетуге тырысады.
Хаммурапи заңдар жинағы 282 баптан тұрады. Қала алаңының қақ
ортасындағы заңдар бағанасы, осында өтетін әділ сотқа қызмет етуді және
заңды білмейміз деп ешкімнің сылтау айта алмайтынын ескертіп тұрғандай. Заң
жинағының авторы баптарды олардың мағынасына қарай топтауға тырысқан.
Мысалы: 1,2- баптар іс жүргізу сипаттарының жағдайларын қамтыса, 6-126-
баптар мүліктік қатынастарды реттеуге арналған, 127-195 баптар отбасы және
мұрагерлік құқтарына қатысты, 196-214 баптар жеке адамды қорғауды
көздейді. Бірақ, бұлайша бөлуді автордың өзі мақсат тұтпаған, мұны біз тек
шартты түрде ғана бөлеміз.
Хаммурапи патшаның заңдарының Вавилон заңдарына әсері күшті, ол
ертедегі Шумер заңдарының одан әрі жетіле дамуы және жинақталып, тәртіпке
салынуы болып табылады.
Әрине, заңдар қоғам өмірінің барлық жақтарын бірдей реттей алмаған.
Мысалы, мұнда мемлекеттік және діни қылмыстар туралы ештеңе айтылмаған. Бұл
қылмыстар үшін жазаның тұрақты болып қалғаны сонша, Хаммурапи ол туралы өз
кодексінде айтуды артық санаған да болуы керек.
Хаммурапи заңдары өз кезеңнен бізге жеткен көптеген құжаттармен
қатар, Вавилон қоғамының шаруашылыққа белсенді түрде арласқанын көрсетеді.
Жер мен құрылысты сату, бақша мен егістік жерді жалға беру, дала
жұмыстарына адам жалдау, осының барлығы заңды түрде реттелген.

1. Вавилон құқығының қайнар көздері

Ежелгі Вавилон құқығының қайнар көзі болып, өзге де мемлекеттердегі
сияқты, соның ішінде Египеттегі сияқты – салт-дәстүр, әдет-ғұрып танылады.
Қоғамдаға міндеттілік құқықтың мінездеме ретінде қоғамдағы қайталана
беретін шешімдерден қалыптасты. Вавилондағы алғашқы қауымдастық кезеңіндегі
әдет-ғұрыптар қоғамдағы өзгерістерге сай, өмір өте келе өз қажеттіліктерін
жасады.
Сонымен бірге, әдет-ғұрыптармен қатар, құқықтың тағы бір қайнар
көзі – заң пайда болды.
Урек династиясының құлауына дейінгі заңдардан бізге жеткені Шумер
заңының кодексінің кейбір тараулары.
Бұл кодексте бала асырап алушылық, әйел ұрлау, меншікке зиян келтіру
үшін айыппұл төлеу мәселелері қарастырылған.
Сонымен қатар, біздің қазіргі заманымызға дейін жеткен заңдардың
бірі ретінде Хаммурапи патшаның заңдарын айтуға болады. Менің курстық
жұмысымның тақырыбы “ Вавилонның құқығы” болғандықтан, осы құқыққа
байланысты мәселелерде, көбінесе Хаммурапи заңдылығы жайлы мәселе
төңірегінде сөз қозғалады.

2. Хаммурапи заңдарының жалпы сипаттамасы және қайнар көздері.

Ежелгі Вавилон заңдылығының ескерткіштерінің бірі ретінде – Хаммурапи
заңдары сақталған. Бұл заңдылық 282 бапты қамтиды. Археологтармен Сузда
табылған мәтінде бұл заңдылықтардың кейбір баптары ескіріп, өшіріліп
қалған. Ол жаңа қазбалар, зерттеулер негізінде анықталды.
Хаммурапи заңдылығы құлиеленушілік қоғамның құқығын бекітеді. Ол
ауыр шарамен құлдарға деген меншікті қорғайды. Құлдың өміріне немесе
денсаулығына зиян келтіру оның иесіне зиян келтірумен теңестіріліп, жазаны
емес, келтірілген зиян орнын толтырумен теңестіріледі.
Бұл заңдылық құл иеленушілердің мүддесін, құл иеленуші мемлекет пен
Вавилонның діни ұйымын, құл иеленушілердің меншікті мүддесін көздейді. Бұл
заң жобасының шығарылуы Ежелгі Вавилон халқының, соның ішінде әртүрлі
әлеуметтік жағдайдағы халықтың бір билік астына бірігіуін көздейді. Сонымен
қатар, еркін адамдар арасындағы пайда болған қарама-қайшылықтарды
жеңілдету. Ол құқыққа тек қана шетел азаматтарын ғана емес, сонымен қатар
ата-анасының өз баласын құлдыққа сатумен көрінеді. Осы кезде Вавилон
құлдарын сатумен, сатып алумен айналысатын кәсіпкерлер пайда бола бастайды.
Бұл процесс Вавилон азаматтарының қорғану қабілеттігін шектеп қана қоймай,
сонымен қатар Вавилон халқының, қоғамының арасындағы қарама-қайшылықты
тудырды.
Хаммурапи өз заңдылығымен осы қоғамдағы қарама-қайшылықты
жеңілдеткісі келді, сонымен қатар крестьяндардың кедейлену мен шаруалардың
жағдайын жақсартқысы келді. Осыған орай, ол өз заңдылығымен Вавилондық құл
иеленушілік қоғамды көтергісі келді.
Хаммурапи заңдылығы құқық саласындағы әртүрлі мәселелерді
қамтиды. Бірақ, ол нақтылық пен толықтық жағынан алшақтау. Құқықтық
жағдайлар толық анықталмаған. Осыған қарап айтылған мынадай жағдайлар
болады: “ Хаммурапи заңдары сот шешімдері жағынан құрылған.”
Осы заңдылықтың алғашқы бес бабы кіріспе ретінде сот мәселелеріне
арналған. Бұл сот мәселелері судьялардың әділдігіне, шыншылдығына арналған.
Өйткені, сол заманда да судьяның пара алу жағдайлары жиі тараған еді.
Бұл тараудан кейін, меншік мәселелері қарастырылады. Оған: меншікті
қорғау мәселелері, соның ішінде ұрлық, тонау үшін жауапкерлершілік
көрсетіледі. Сонымен қатар, бұл тарауда меншікпен қолдану мәселелері,
әсіресе келісім шартқа байланысты мәселелер қарастырылады.
26-39-баптар әскерлердің жерді бөлу мәселелеріне арналған.
Үшінші тарау – неке, отбасы, мұрагерлік мәселелеріне арналған.
Кейін жеке адамға қарсы қылмыстар үшін, адам денсаулығы мен
өміріне келтірілген зиян үшін жауапкершілікті көздейді.
Төртінші, яғни ақырғы тарау еңбек және еңбек құралы мәселелерін
қамтиды. Бұл тарауда дәрігердің, құрлысшының, ветеринардың жауаптылығы мен
сыйақысы жайлы, бұқаны жалға алу және ол туралы жауаптылық мәселелері
қарастырылады.

2. Хаммурапи заңдары бойынша Ежелгі Вавилон халқының құқықтық
жағдайы.

Құлиеленушілер: авилизм мен мушкенум деген екі топқа бөлінеді.
Авилизм “күйеу” немесе “адам” деген мағынаны, ал мушкенум дегеніміз – “ұсақ
адам” дегенді білдіреді. Екінші құл иеленушілер авилизмдерге қарағанда
төмен дәрежеде болған.
Хаммурапи заңдылығына қарап, біз авилизм мен мушкенизмдердің
жағдайын былай айта аламыз: “ Авилизм мен мушкенизмдер құлдарға деген
меншік құқын иеленген, яғни олар да құл иеленуші құқықтарға иеленген.”
Ал, жазаға тарту мәселелері бойынша авилизмдер үшін аса ауыр жаза,
мушкенизмдерге жеңілірек жаза қолданылған. Сонымен қатар, мушкенизидердің
мүлкін қорғауға байланысты, әсіресе мушкенизм мүлкінің ұрлануына байланысты
мәселелер қарастырылған.
Бірақ, мушкенизмге келтірілетін зардап та қарастырылған. Оған:
мушкенизмнің құлы егер де бос адаммен некеге отырса, одан туған балалар
еріктілер қатарына қосылған. Бұл да әрине мушкенизмдер үшін зиян келтіру
мәселелерінің бірі ретінде көзделеді.
Сонымен, Хаммурапи заңдылығын оқи келе, біз мушкенизмдердің құқықтық
жағдайының өзге еріктілерге қарағанда төменірек екенін көреміз.
Құлдар мәселесі.
Құлдар – вардуш-өз иесінің меншігін құраған. Құлдарды сыйға
берген, мұраға қалдырған. Егер де құл өзін сатуға байланысты қарсылық
әрекеттерін білдірсе, бұл мәселе сотпен шешіліп отырған.
Құдықтың қайнар көзі болып-тек қана әскери жаулап алу емес, сонымен
қатар құлдан тууға байланысты, өз ата-анасының қарызды өтей алмауына
байланысты өз баласын құлдыққа сату да орын алған. Хаммурапи заңдылығы
бойынша қарыздық міндеттеме үшін әйелін, не баласын құлдыққа беру үш жылдан
аспауы тиіс.
Вавилонда құлға өз меншігіне билік ету құқы да қарастырылған. Ол
осы мүлікке байланысты кез келген шартқа отырған. Бірақ, ол қайтыс
болғаннан кейін бұл мүлік оның иесіне көшіп отырған.
Құлдарға қандай да бір мүлікті меншікке бере отырып, құл иеленушілер
олардың жұмысқа деген ынтасын көтеріп отырған. Құлдардың қашу жағдайларын
ескере отырып, оларға таңба белгілері салынған. Ал, егер құл өз құл
иеленушісі қойған таңбаны өшіретін болса, ол үшін ауыр жазаға тартылған.
Қашқан құлды ұстап берушілерге сый ретінде сыйлықтар беріліп
отырған.
Сонымен қатар, Вавилонда құлдарға еркін босату, бостандық беру
мәселелері де көзделген. Құлды босату сәті, жиылыс ретінде, салтанатты
түрде жүзеге асырылған. Босату сәтінде құлдың маңдайындағы құлдық таңба
алынып отырған.
Сонымен, осы бөлімнен көріп отырғандай біз құл иеленушілердің екі
топқа, яғни авинизм мен мушкенизмдерге бөлінетінін байқадық. Сонымен қатар,
авинизмдерге, яғни еркті адамдар қатарына мушкенизмдерге қарағанда құқықтар
көп беріліп, жоғарырақ тұрғанын да байқаймыз.
Академик В.В. Струве пайымдағандай: “ Мушкенизмдер – бұл жаулап алынған
қала тұрғындары, яғни Шумердің оңтүстік тұрғындары”.
Ал, И.М. Дьяковтың айтуы бойынша “ Мушкенизмдер – бұл патшалық
қызметтегі адамдар, яғни мемлекеттік жерден өз үлесі бар тұлға”.

3. Вавилондағы жеке меншік құқығы.

Хаммурапидің тақ басына отырып, билік етуі кезінде Вавилонда жеке
меншік құқығы аса ерекше даму барысында болды.
Вавилон қоғамында жеке меншік мемлекет пен қауымдікі болып,
жер қорын құрады. Жерді сату, жерге жеке меншік Хаммурапи патшаның кезіне
дейін де болған. Бұл тұжырымды растайтын біздің дәуірімізге дейінгі XVI
ғасырдағы құжаттар. Ал, Хаммурапи кезеңінен бастап бізге көптеген құжаттар
келіп жетті. Бұл құжаттарда Вавилонда жердің жеке адамдардың меншігіне
салғанын растайтын тұстар бар.
Мысалға: үйді, даланы, бақты, құлды сату актілерінен көреміз.
Бұл құжаттардың бірталайы Мәскеу, Санкт-Петербург жұражайларында сақтаулы.
Мемлекет жерлері патшаға тиесілі деп, оны сарайға қаратқан. Осы жерлердің
кейбіреулері ұсақ жер иеленушілерге беріліп, олардан белгілі төлем алынып
отырған.
Әскери шенеуніктер мен әскери жасақтарға берілген жер олардың
әскери қызыметтегі балаларына мұрагерлікке қалдырылып отырған.
Шенеуніктерге, әскери жауынгерлерге берілетін жерлер, сонымен
қатар үй және еңбек құралдары ерекше мүлік қатарына жатқызылатын.
Жер, үй және тағы да өзге мүліктер айналымнан алынып
тасталатын. Оларды сатуға, сатып алуға, әйеліне немесе қызына мұрагерлікке
беруге және өзге де шарттардың объектісі ретінде қарастыруға жол
берілмейтін.
Жеке меншікке қарсы істелген қылмыс өте қатал жазаланатын
болған. Мысалы, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.