Ұлттық тұлға қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздері
Философия ғылымының зерттейтін обьектісі әр алуан.Оның зерттейтін обьектілерінің негізгісі- адам мәселесі.
Біз бүгінгі күннің адам ішінде оның жетілген кемелденген түрі «тұлға» ұғымының мәніне, мазмұны мен тарихына үңілсек философиялық және т.б.ғылым салаларының тарапынан берілген анықтамалар қоғамның ең құнды бір бөлігі ретінде екендігін дәлелдейді.
Осындай мінезінің арқасында ол кез-келген адам мен шүйірлесіп кететін, сондықтан ол өзіне кез-келген мағлұматты адамдардан сұрап-біліп алатын
Басқалардан оның өзгеше даналық жолы осы еді-деп көрсетеді./ Древ китайская философия 43 стр/
Адам-жер мен Аспан арасындағы сансыз заттардың ішіндегі «ең құндысы» өз табиғатына тереңірек үңілген зердесі (Дун Гжуниу) дей отырып оның табиғи қабілеттерін төмендегінше саралаған.Адам бес бірдей табиғи қабілетті –адамгершілікті (Ли), даналықты (Гжи) адамдықты (Чен) бойына сіңірген деп көрсетеді.Сонымен қатар жақсылыққа, игілікке деген көзқарас адам өмірімінің айнасы деген Конфуций тоқтамында үлкен мән бар екендігі оның Қытай философиясында «Адам өмірге келісімен өз үлесін алады» Бірақ адам үшін халықты жақсылыққа үйрететін патша керек «Патша халықтық болысымен қалыптастыратын Аспанның пиғыл-ниетін аяқтайды және жалғастырады» (Дун Чжунну) деп көрсетеді.
Ал Конфуций ұсынған қағидалардың ішіндегі «адам бойындағы күш-қуатты жалғастыру үшін, жетістікке жету үшін жағымды әрекетінен пайымдау жәнеәне адамның жақсы жақтарын жүзеге асыру үшін басқарудың қолдануына, ерекше ілтипатына ілігу деп көрсетеді.
Қытай философиясында басқарушы:
а) Аспанның еркін жүзеге асырады, содан ол күшті.Аспан адамды қайырымдылық ырқамен бөледі оны жүзеге асыру үшін басшы тәрбиені тәртіп нұсқауында әрекеттенуі керек.
Біз бүгінгі күннің адам ішінде оның жетілген кемелденген түрі «тұлға» ұғымының мәніне, мазмұны мен тарихына үңілсек философиялық және т.б.ғылым салаларының тарапынан берілген анықтамалар қоғамның ең құнды бір бөлігі ретінде екендігін дәлелдейді.
Осындай мінезінің арқасында ол кез-келген адам мен шүйірлесіп кететін, сондықтан ол өзіне кез-келген мағлұматты адамдардан сұрап-біліп алатын
Басқалардан оның өзгеше даналық жолы осы еді-деп көрсетеді./ Древ китайская философия 43 стр/
Адам-жер мен Аспан арасындағы сансыз заттардың ішіндегі «ең құндысы» өз табиғатына тереңірек үңілген зердесі (Дун Гжуниу) дей отырып оның табиғи қабілеттерін төмендегінше саралаған.Адам бес бірдей табиғи қабілетті –адамгершілікті (Ли), даналықты (Гжи) адамдықты (Чен) бойына сіңірген деп көрсетеді.Сонымен қатар жақсылыққа, игілікке деген көзқарас адам өмірімінің айнасы деген Конфуций тоқтамында үлкен мән бар екендігі оның Қытай философиясында «Адам өмірге келісімен өз үлесін алады» Бірақ адам үшін халықты жақсылыққа үйрететін патша керек «Патша халықтық болысымен қалыптастыратын Аспанның пиғыл-ниетін аяқтайды және жалғастырады» (Дун Чжунну) деп көрсетеді.
Ал Конфуций ұсынған қағидалардың ішіндегі «адам бойындағы күш-қуатты жалғастыру үшін, жетістікке жету үшін жағымды әрекетінен пайымдау жәнеәне адамның жақсы жақтарын жүзеге асыру үшін басқарудың қолдануына, ерекше ілтипатына ілігу деп көрсетеді.
Қытай философиясында басқарушы:
а) Аспанның еркін жүзеге асырады, содан ол күшті.Аспан адамды қайырымдылық ырқамен бөледі оны жүзеге асыру үшін басшы тәрбиені тәртіп нұсқауында әрекеттенуі керек.
Ұлттық тұлға қалыптастырудың ғылыми-педагогикалық негіздері
1.1 Тұлға туралы философиялық педагогикалық, психологиялық түсініктер
Философия ғылымының зерттейтін обьектісі әр алуан.Оның зерттейтін
обьектілерінің негізгісі- адам мәселесі.
Біз бүгінгі күннің адам ішінде оның жетілген кемелденген түрі тұлға
ұғымының мәніне, мазмұны мен тарихына үңілсек философиялық және т.б.ғылым
салаларының тарапынан берілген анықтамалар қоғамның ең құнды бір бөлігі
ретінде екендігін дәлелдейді.
Осындай мінезінің арқасында ол кез-келген адам мен шүйірлесіп кететін,
сондықтан ол өзіне кез-келген мағлұматты адамдардан сұрап-біліп алатын
Басқалардан оның өзгеше даналық жолы осы еді-деп көрсетеді. Древ китайская
философия 43 стр
Адам-жер мен Аспан арасындағы сансыз заттардың ішіндегі ең құндысы
өз табиғатына тереңірек үңілген зердесі (Дун Гжуниу) дей отырып оның
табиғи қабілеттерін төмендегінше саралаған.Адам бес бірдей табиғи қабілетті
–адамгершілікті (Ли), даналықты (Гжи) адамдықты (Чен) бойына сіңірген деп
көрсетеді.Сонымен қатар жақсылыққа, игілікке деген көзқарас адам өмірімінің
айнасы деген Конфуций тоқтамында үлкен мән бар екендігі оның Қытай
философиясында Адам өмірге келісімен өз үлесін алады Бірақ адам үшін
халықты жақсылыққа үйрететін патша керек Патша халықтық болысымен
қалыптастыратын Аспанның пиғыл-ниетін аяқтайды және жалғастырады (Дун
Чжунну) деп көрсетеді.
Ал Конфуций ұсынған қағидалардың ішіндегі адам бойындағы күш-қуатты
жалғастыру үшін, жетістікке жету үшін жағымды әрекетінен пайымдау жәнеәне
адамның жақсы жақтарын жүзеге асыру үшін басқарудың қолдануына, ерекше
ілтипатына ілігу деп көрсетеді.
Қытай философиясында басқарушы:
а) Аспанның еркін жүзеге асырады, содан ол күшті.Аспан адамды қайырымдылық
ырқамен бөледі оны жүзеге асыру үшін басшы тәрбиені тәртіп нұсқауында
әрекеттенуі керек.
ә) Мемлекет тірегі, оны құрметтеу-қажетті тәртіп негізі.Құрмет тұту-Аспан
жер жәнеәне Адам арасындағы қызметті бөлу.Соны ескеру.Аспан өмір
сыйлайды.Жер өмірді тартады.Адам тәртіп пен музыка арқылы, яғни лайықты
рәсім- салт арқылы бәрін де басқарады.Басқарушы:
-Осы үш бірдей бастадың қайнар көзіне лайық;
-құрбандық жасау арқылы Аспанға қызмет етеді;
-жер жырту рәсімін жасай отырып, жерге қызметін жалғастырады;
- тәрбиелеудегі, оқытудағы, тәрбиеге үйретудегі қамқорлығы арқылы Адамға
қызмет етеді.Үшеуіне бірдей қызмет атқарған басшы қарамандағылардың жеке
әкесі мен шешесіне ұқсайды.
Сонымен Аспан мен жерге ондағы адамдарға қамқорлық жасайтын іштей
жетілген, дара даналарды Қытай философиясында көргені мен есіткеніне мән
беретін, жан мен тән жарасымдылығын іздейтін, өзгенің мінез құлқына еліктей
бермейтін адамдық жоғары адамдарды адам деп қабылдаған.
Жарасымдылыққа жетістікке жету үшін оқу үйрену, ойлану, рефлексия
арқылы білім беру алу емес дәстүрге үйрену, дәстүрді жақсы білу, Конфуций
айтады: Мен жасап жатқан жоқпын, беріп жатырмын, мен бұрынғыға сенемін
және ұнатамын Дәстүрді біліп,оны өмірде қолданамын, ата баба даналығына
еліктеймін деген ұғымдарын өздерінің сюэ, сы, чни терминдері арқылы
білдіреді.
Яғни Қытай философиясында тұлғасына қасиеттердің қатарына ұлы
ұстаздың сөзімен айтқанда: тура қайталаған жаңаны биледі, я болмаса
Көпті тыңдап дұрысын таңдаймын таңдағанына еремін, көпті бақылап,
көргенімді есте сақтаймын.Осындай әдіспен білімге жетемін-дейді
Аз сөйлеп көп тыңдау, оның ішінен өіне саралап ала білу өткенді естен
шығармай қажеттісін өз өміріне пайдалану,осы негізде білімін тереңдетіп
отыруды б.д.д бірнеше ғасыр бұрын да айтып анықтауға әрекет жасалынған.
Адам білімді өзінің байқауын, өзгелердің, тіпті өткен ұрпақтардың
пікірі мен тәжірибиесі салыстыру, зерттеу арқылы алатынына маңызды
күмәнданбайды, сондықтан ол тура біткен білім идеясын, оның болу
мүмкіндігінен қабылдамайды.Адамдардың танымға деген туа біткен қабілеттері
ұқсас.Бірақ әртүрлі адамның қабілеті біртекті емес.кімнің тәжірибесі мен
білімі мол болса-дейді Мо-цзы ол, жетілген дарында.
Мо-цзының айтуынша бойында білімі бар адам жетілген дарынды адам
болады.Ол барлық дарындылық біліммен келеді сондықтан өмір сүру үшін оның
маңызын жоғары қояды.Әрине бұған келіспеуге болмайды, бірақ адам бойындағы
туа біткен қаасиеттерді де жоққа шығара алмаймыз.Білім-ақыл-ой танымының
ерекше сатысы, ақылдылықтың, даналықтың бастауы, тұлға бойындағы қажетті,
керекті қасиетттердің негізгісі.
Қытай ойшылдары шындықққа жетер жолға күдіктенуді
қабылдамайды.конфуцийдің өсиетін еске алайық Көп тыңдағын күдіктенетін
нәрсеге көңіл бөле берме немесе Ақылды күдіктен күйзелмейді, Батыстың
қағидасы Күдіктен де ойлан десе қытайлықтар оны,тек оқығын, деген
түйінге тоқталады.
Шығыс философиясының ішінен Қытай философтарының тұлға туралы
философиялық ойларын тұжырымдай отырып, олардың басшы тұлғасына үлкен мән
беріп, ақылдылықта, даналық пен даралықты, мәртебелі адам бойындағы
ерекше қасиеттерді ата-баба дәстүрінен, өткенді саралап керектісін ала
білуден деген пікірді баса айтқандығын, сонымен қатар тек оқыған білімді
адамның ғана тұлғаның қасиетіне ие бола алатындығын жоғары қойғандығын
анықтадық.
Мұсылман философтарының бірі-Ибн Арабидің түсінігінше адам жалпы болмысы,ол
Құдай көрінісінің бәрінде ойы мен ойыеда жинақтайды, өз болмысына
қосады.Адам-Құдай мен дүниенің арасындағы дәнекер, ол ғарыштық болмыс пен
жер болмысының бірлестігін құрайды.Сондықтан адам өзін-өзі жетілдіруге
тиісті, осы жоғарғы тек жетілген адам ғана болмыстың біртұтас және сыртқы
міндеттерін орындай алады.Жетілген адам-адамгершіліктің үлгісі, жақсылық
пен жаңашылық өлшемі, адамның өзін-өзі танытатын жолды ашады.
Ибн Арабидің жетілген адам деуінен өзгесіне өзі жауап бере алатын,
дүниетанымы терең, ол ғарыштың болмыс пен жер болмысының бірлестігін
құрайтын бірден-бір дәнекер, адамдықтың ең жоғарғы сатысы адамгершілік пен
жақсылықтың өлшемі болуы керек деп түсіндіреді.Сонымен жетілген
өзгелерден қабілеттілігімен, қайырымдылығымен, ізденімпаздығымен,
ойлылығымен озуы тиіс.
Адамның жетістігі оның ойлану қабілетінде.Жетістікпен адам
жетіледі.Бақытына жетеді.Бақытты болу-жетістіктің жоғары деңгейі жәнеәне
ақылдылықтың парасаттылықтың белгісі.
Ақыл парасаттың білім жүйесінде үлкен қызмет атқаратын
саралағандардың бірі-Аль-Газали (1058-1111) діни догматиканың ықпалынан
шығу үшін шындықты іздейді.
Ол ақыл-парасаттың төрт мағынасын анықтайды.Ол ақыл-парасат деген
ұғымды:
-адамды жануардан айратын сапа, ойша дерексіз ғылымдар мен білімді
қабылдайтын күрделі ойлану өнерін меңгеретін қабілет;
-мүмкіннің мүмкіндігін, мүмкін еместің мүмкінсіздігін білдіретін кейбір
қажетті білімдер;
-өмір көрген, тәжірибесі мол адамнан қабылданатын білімі;
-іс-әрекеттің салдарын танытатын және сүріндіретін құмарлыққы ұрындыратын
қылықты бақылатқызатын қабілет.Алланың осы тартуын иемденген адам бақытты
жәнеәне нағыз білімге жетеді.
Яғни,Әл-Газалидің пікіріне сүйене отырып, терең ойлана білетін,
күрделі іс-әрекеттердің шешуін табуға қабілетті, болашақты болжай болатын,
өмірде тәжірибесі мол, келеңсіз ге әрекеттерден сақтануға-бейімдігі білімді
терең адамды тұлғалық қасиеті бар адам деп айтуға болады.
Ибн Сина үшін ақыл-қабілеттің жоғарғы сатысы, шындықтың өлшемі.Өзінің
білімдер кітабында( Даганимэ, Ақыл таразысына түспеген қандай білім
болмасын, ол дәлелді жәнеәне шыншыл бола алмайды-дейді.Дәлдіктің осы
идеясына сүйене отрып, Ибн Сина философиялық ғылымдарды теориялық жәнеәне
практикалық ғылымдар деп екіге бөледі.Олардың әр қайсысы тағы да үшке
бөледі.
Практикалық ғылымға жататындар:
-халықты басқаратын –а ) діни заңдар туралы
б ) саяси ғылымдар
-тұрмыс жайды басқаратын ғылым
-адамның өзі туралы ғылым, яғни адамды өзімен зін салыстыратын және оның
қандай болуы керек туралы ғылым.
Теориялық ғылымға жататындар
-метафизика, табиғаттан тыс жоғарғы нәрселер туралы, олардың қажетті мәні
туралы ғылым;
-математика
-табиғат туралы адамға жақын ғылым
Ибн Сина үшін,қажетті мән жасампаздығы Құдайға тән жәнеәне тең,
абсолютті даналық, парасатты пайымдылық.
Ибн-Сина барлық парасаттылықты, пайымдылықты, даналықты,
қабілеттілікті саралайтын шындықтың өлшемі білімде дей отырып, оның барлығы
Құдайға, жасампазға тән деп болжайды.
Ибн-Рушдтың тоқталып; ақыл ғана табиғи күйінде қабылдайды, талдайды,
сөйтіп нағыз білімге жеткізеді нағыз білім-шындыққа жол, шындықпен
тоғысатын сабақтастық-дей отырып шындықты тек діни іліммен ғана шектеуге
болмайтындығын айтады.Ол адамдарды-қара дүркін топтар, теологтар және
философтар деп бөледі.Философтарды құдай жарылқағандар деп олардың ролін
жоғары бағалайды.Шындықтың тәсілі-парасаттық пайымда, нағыз білімді
түсіндіру тек таңдаулардың философтардың үлесі дегенді баса көрсетеді.
Мұсылман философтары ілім, білім мәселелеріне үлкен мән
берген.Американдық шығыстанушы Ф.Розенталдың араб әдебиеттіндегі білімнің
мағыналары мен анықтамаларын көретін дәлелденген.Біз де өз еңбегіміздің де
білімнің адам өміріндегі мәніне әсерінің шексіз екендігін мойындай отырып,
Ф.Розенталдың білімге берілген анықтамалардың талдауына тоқтауды, жәнеөн
көрдім.
Білім дегеніміз-таным процесі,табысу түрі,тану жолы.
Кез келген тіршіліктің саласында, барлық іс-әрекеттің бастауын, тану жолын
білім арқылы анықтауға болады.Тек қана танып, анықтап қана қою емес, оның
мәнісін, мағынасын ашатын да- Білім
Білім-танитын нәрсенің қаеттігін айқындайды;
Білім танушы мен таным обьектісіні, заттың ақылдағы мағынасы;
Білім дегеніміз тану, таным обьектісін сол күйінде тани білу;
Білім-таным обьектісінің басшысын оның ерекшеліктерінің себебін тану;
Білім дегеніміз жанның өз мақтасын айқындауды; жүректе шынайы сенім
орнықтыру;
Білім-заттардың ақылдағы формасы, интеллектпен сол көрінісі түсіну.
Білім-қабылдау мен ой-пікір үйрететін нәрсе, оларды ақыл парасатты
тексеру;
Білім-танушының қиялы,еске түсіру;
Ф.Роузентан Торжество знания.М,1978 с 67-83)
Қысқасы білім-ой,сенім,даналық іс-әрекет тәжірибесі, ой-ислам,
сауаттылардың қоғамы және қозғаушы күші.
Білімнің осыншама қызметін шектен саралап беру-орта ғасырдағы
мұмылман философиясының үлкен жетістігі.
Адам баласының бойындағы тану мен таным білушілік, ойлану
қажеттілігі, өз мақсатын айқындап оған жету, жүрегіндегі шынайы сенім,
айналысын дұрыс қабылдап, ой түюі, оның барлығын ақылға, парасаттылыққа
салып тексере білу міне, осы сияқты игі қасиеттердің барлығын ақылға,
парасаттылыққа салып тексере білу міне, осы сияқты игі қасиеттердің барлығы
білім арқылы келетіндігін мұсылман философиясында анық көрсеткен.
Бұл-мұсылман философиясының идеяның бастауы жолы, жалаң болмағандығының
айғасы.Бұл кездегі араб мәдениетінің және түркі тілдес халықтардың ұлттық
мәдениетінің қалыптасуының бағдары болғандығын дәлелдейді.
Мұсылман негізгі идеялары Мұхамедтің діни ілімі Қоранда
–мұсылмандардың киелі кітабында жинақталған.
Мұхамед пайғамбардың хадистерінде әдептілік мәселеге айрықша мән
берілген.Соның кейбіреуіне тоқтарлық:
37.Мүмкін болғанынша адамдарды қатал жазаламауға тырысыңдар.
Бірақ қатал жазаны әлдекім өз жанына сауға тілеп келсе, оны өлтіруге
болмайды.
103.Ақталуға көп әуестенбе.
148.Адамдар арасындағы талас-тартысы әділ, адам пікір айтып тура шешкен
адам жақсы адам.
163.Тек қайырлы, сауапты істер тапсырылса ғана орындау керек.
174.Екі түрлі адамның:жетім мен жесірдің ақысын жеу харам.
183.Мас қылатын ішімдіктерді аз ішуге де рұқсат жоқ.
324.Момын кісіге нақақ жаза берілмеуге тиіс.
378.Пара беруші де оны алушы да тозаққа түседі.
545.Кімде кім біреудің малын-мүлкін зорлықпен тартып алса, ол ислам дінінен
шығады.
625.Мұсылмандар келісілген шарттарды зор құрмет тұтады.
630.Өз ақысын қорғау жолында құрбан болған адамның өлімі-жақсы өлім.
653.Аманатқа қиянат қылушыда иман жоқ, уәдеде тұрмайтында ұят жоқ.
684.Бір-бірлеріңе жала жауып, өсек-аяң айтпаңдар.
Құранның хадистерінің кейбіреулеріне тоқтала отырып, адам баласына жат
қылықтардан аулақ болып,ізгілікке бағытталғанын анықтайтын.
Отыз жетінші хадисте қаталдықтыңадамға жат пиғыл екендігін атай отырып,
тәртіпсіздіктің де жақсылықққа жеткізбейтінін көрсетеді.
Отыз сегізінші хадисінде әркез кешірімді болу, себепсіз адамның қанының
төгілмеуі мұсылман дінінің негізі болғандығын анық.
103-хадисте егер кінәлі болмасаң босқа ақталма, әрнәрсенің өз уақыты
келгенде ақты-ақ, қараны-қара деп ажыратып алуға болтындығын меңзейді.Сол
сияқты қасиетті құранның басқа да хадистерінде адамдықты, әділдікті,
пайымдылықты біреудің ала жібін аттамауды, тазалықты біреуге зәбір
көрсетуді, өзінің елі үшін, жері үшін, ата-анасы мен туыстары үшін, адалдық
ұшін кұресудің жақсылығын, аманатқа қиянат қылудың ұятсыздық, имансыздық
екендігін, уәдеге беріктігі жоғары бағалап, өсекшілдік пен өтірікшілдіктен
аулақ болу қажеттілігін уағыздаған.Бұл айтылғандардан мұсылман
философиясындағы адщам болмысының тұлғалық ерекшеліктерін Құран
хадистерінде әдептілік мәселесіне байланысты берілген анықтамаларынан оның
аңғарылады.
Сонымен ислам тек діни-философияның ағым емес. Ол әлеуметтік –мәдени
қозғалысқа үлкен демеушілік пен дәнекерлік жасауда мұсылман ортасында
өзін өзгеден шектеу немесе оған қарсы қою дәстүрі қолдау таппауда.
Құранның басты идеяларын бүгінгі ынтымақ бағдарына орай қайта
толықтырылып, олар жер-жерлерде жүзеге асыру әрекеттері қарқындауда.
Адам деген ұғым сана, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1.1 Тұлға туралы философиялық педагогикалық, психологиялық түсініктер
Философия ғылымының зерттейтін обьектісі әр алуан.Оның зерттейтін
обьектілерінің негізгісі- адам мәселесі.
Біз бүгінгі күннің адам ішінде оның жетілген кемелденген түрі тұлға
ұғымының мәніне, мазмұны мен тарихына үңілсек философиялық және т.б.ғылым
салаларының тарапынан берілген анықтамалар қоғамның ең құнды бір бөлігі
ретінде екендігін дәлелдейді.
Осындай мінезінің арқасында ол кез-келген адам мен шүйірлесіп кететін,
сондықтан ол өзіне кез-келген мағлұматты адамдардан сұрап-біліп алатын
Басқалардан оның өзгеше даналық жолы осы еді-деп көрсетеді. Древ китайская
философия 43 стр
Адам-жер мен Аспан арасындағы сансыз заттардың ішіндегі ең құндысы
өз табиғатына тереңірек үңілген зердесі (Дун Гжуниу) дей отырып оның
табиғи қабілеттерін төмендегінше саралаған.Адам бес бірдей табиғи қабілетті
–адамгершілікті (Ли), даналықты (Гжи) адамдықты (Чен) бойына сіңірген деп
көрсетеді.Сонымен қатар жақсылыққа, игілікке деген көзқарас адам өмірімінің
айнасы деген Конфуций тоқтамында үлкен мән бар екендігі оның Қытай
философиясында Адам өмірге келісімен өз үлесін алады Бірақ адам үшін
халықты жақсылыққа үйрететін патша керек Патша халықтық болысымен
қалыптастыратын Аспанның пиғыл-ниетін аяқтайды және жалғастырады (Дун
Чжунну) деп көрсетеді.
Ал Конфуций ұсынған қағидалардың ішіндегі адам бойындағы күш-қуатты
жалғастыру үшін, жетістікке жету үшін жағымды әрекетінен пайымдау жәнеәне
адамның жақсы жақтарын жүзеге асыру үшін басқарудың қолдануына, ерекше
ілтипатына ілігу деп көрсетеді.
Қытай философиясында басқарушы:
а) Аспанның еркін жүзеге асырады, содан ол күшті.Аспан адамды қайырымдылық
ырқамен бөледі оны жүзеге асыру үшін басшы тәрбиені тәртіп нұсқауында
әрекеттенуі керек.
ә) Мемлекет тірегі, оны құрметтеу-қажетті тәртіп негізі.Құрмет тұту-Аспан
жер жәнеәне Адам арасындағы қызметті бөлу.Соны ескеру.Аспан өмір
сыйлайды.Жер өмірді тартады.Адам тәртіп пен музыка арқылы, яғни лайықты
рәсім- салт арқылы бәрін де басқарады.Басқарушы:
-Осы үш бірдей бастадың қайнар көзіне лайық;
-құрбандық жасау арқылы Аспанға қызмет етеді;
-жер жырту рәсімін жасай отырып, жерге қызметін жалғастырады;
- тәрбиелеудегі, оқытудағы, тәрбиеге үйретудегі қамқорлығы арқылы Адамға
қызмет етеді.Үшеуіне бірдей қызмет атқарған басшы қарамандағылардың жеке
әкесі мен шешесіне ұқсайды.
Сонымен Аспан мен жерге ондағы адамдарға қамқорлық жасайтын іштей
жетілген, дара даналарды Қытай философиясында көргені мен есіткеніне мән
беретін, жан мен тән жарасымдылығын іздейтін, өзгенің мінез құлқына еліктей
бермейтін адамдық жоғары адамдарды адам деп қабылдаған.
Жарасымдылыққа жетістікке жету үшін оқу үйрену, ойлану, рефлексия
арқылы білім беру алу емес дәстүрге үйрену, дәстүрді жақсы білу, Конфуций
айтады: Мен жасап жатқан жоқпын, беріп жатырмын, мен бұрынғыға сенемін
және ұнатамын Дәстүрді біліп,оны өмірде қолданамын, ата баба даналығына
еліктеймін деген ұғымдарын өздерінің сюэ, сы, чни терминдері арқылы
білдіреді.
Яғни Қытай философиясында тұлғасына қасиеттердің қатарына ұлы
ұстаздың сөзімен айтқанда: тура қайталаған жаңаны биледі, я болмаса
Көпті тыңдап дұрысын таңдаймын таңдағанына еремін, көпті бақылап,
көргенімді есте сақтаймын.Осындай әдіспен білімге жетемін-дейді
Аз сөйлеп көп тыңдау, оның ішінен өіне саралап ала білу өткенді естен
шығармай қажеттісін өз өміріне пайдалану,осы негізде білімін тереңдетіп
отыруды б.д.д бірнеше ғасыр бұрын да айтып анықтауға әрекет жасалынған.
Адам білімді өзінің байқауын, өзгелердің, тіпті өткен ұрпақтардың
пікірі мен тәжірибиесі салыстыру, зерттеу арқылы алатынына маңызды
күмәнданбайды, сондықтан ол тура біткен білім идеясын, оның болу
мүмкіндігінен қабылдамайды.Адамдардың танымға деген туа біткен қабілеттері
ұқсас.Бірақ әртүрлі адамның қабілеті біртекті емес.кімнің тәжірибесі мен
білімі мол болса-дейді Мо-цзы ол, жетілген дарында.
Мо-цзының айтуынша бойында білімі бар адам жетілген дарынды адам
болады.Ол барлық дарындылық біліммен келеді сондықтан өмір сүру үшін оның
маңызын жоғары қояды.Әрине бұған келіспеуге болмайды, бірақ адам бойындағы
туа біткен қаасиеттерді де жоққа шығара алмаймыз.Білім-ақыл-ой танымының
ерекше сатысы, ақылдылықтың, даналықтың бастауы, тұлға бойындағы қажетті,
керекті қасиетттердің негізгісі.
Қытай ойшылдары шындықққа жетер жолға күдіктенуді
қабылдамайды.конфуцийдің өсиетін еске алайық Көп тыңдағын күдіктенетін
нәрсеге көңіл бөле берме немесе Ақылды күдіктен күйзелмейді, Батыстың
қағидасы Күдіктен де ойлан десе қытайлықтар оны,тек оқығын, деген
түйінге тоқталады.
Шығыс философиясының ішінен Қытай философтарының тұлға туралы
философиялық ойларын тұжырымдай отырып, олардың басшы тұлғасына үлкен мән
беріп, ақылдылықта, даналық пен даралықты, мәртебелі адам бойындағы
ерекше қасиеттерді ата-баба дәстүрінен, өткенді саралап керектісін ала
білуден деген пікірді баса айтқандығын, сонымен қатар тек оқыған білімді
адамның ғана тұлғаның қасиетіне ие бола алатындығын жоғары қойғандығын
анықтадық.
Мұсылман философтарының бірі-Ибн Арабидің түсінігінше адам жалпы болмысы,ол
Құдай көрінісінің бәрінде ойы мен ойыеда жинақтайды, өз болмысына
қосады.Адам-Құдай мен дүниенің арасындағы дәнекер, ол ғарыштық болмыс пен
жер болмысының бірлестігін құрайды.Сондықтан адам өзін-өзі жетілдіруге
тиісті, осы жоғарғы тек жетілген адам ғана болмыстың біртұтас және сыртқы
міндеттерін орындай алады.Жетілген адам-адамгершіліктің үлгісі, жақсылық
пен жаңашылық өлшемі, адамның өзін-өзі танытатын жолды ашады.
Ибн Арабидің жетілген адам деуінен өзгесіне өзі жауап бере алатын,
дүниетанымы терең, ол ғарыштың болмыс пен жер болмысының бірлестігін
құрайтын бірден-бір дәнекер, адамдықтың ең жоғарғы сатысы адамгершілік пен
жақсылықтың өлшемі болуы керек деп түсіндіреді.Сонымен жетілген
өзгелерден қабілеттілігімен, қайырымдылығымен, ізденімпаздығымен,
ойлылығымен озуы тиіс.
Адамның жетістігі оның ойлану қабілетінде.Жетістікпен адам
жетіледі.Бақытына жетеді.Бақытты болу-жетістіктің жоғары деңгейі жәнеәне
ақылдылықтың парасаттылықтың белгісі.
Ақыл парасаттың білім жүйесінде үлкен қызмет атқаратын
саралағандардың бірі-Аль-Газали (1058-1111) діни догматиканың ықпалынан
шығу үшін шындықты іздейді.
Ол ақыл-парасаттың төрт мағынасын анықтайды.Ол ақыл-парасат деген
ұғымды:
-адамды жануардан айратын сапа, ойша дерексіз ғылымдар мен білімді
қабылдайтын күрделі ойлану өнерін меңгеретін қабілет;
-мүмкіннің мүмкіндігін, мүмкін еместің мүмкінсіздігін білдіретін кейбір
қажетті білімдер;
-өмір көрген, тәжірибесі мол адамнан қабылданатын білімі;
-іс-әрекеттің салдарын танытатын және сүріндіретін құмарлыққы ұрындыратын
қылықты бақылатқызатын қабілет.Алланың осы тартуын иемденген адам бақытты
жәнеәне нағыз білімге жетеді.
Яғни,Әл-Газалидің пікіріне сүйене отырып, терең ойлана білетін,
күрделі іс-әрекеттердің шешуін табуға қабілетті, болашақты болжай болатын,
өмірде тәжірибесі мол, келеңсіз ге әрекеттерден сақтануға-бейімдігі білімді
терең адамды тұлғалық қасиеті бар адам деп айтуға болады.
Ибн Сина үшін ақыл-қабілеттің жоғарғы сатысы, шындықтың өлшемі.Өзінің
білімдер кітабында( Даганимэ, Ақыл таразысына түспеген қандай білім
болмасын, ол дәлелді жәнеәне шыншыл бола алмайды-дейді.Дәлдіктің осы
идеясына сүйене отрып, Ибн Сина философиялық ғылымдарды теориялық жәнеәне
практикалық ғылымдар деп екіге бөледі.Олардың әр қайсысы тағы да үшке
бөледі.
Практикалық ғылымға жататындар:
-халықты басқаратын –а ) діни заңдар туралы
б ) саяси ғылымдар
-тұрмыс жайды басқаратын ғылым
-адамның өзі туралы ғылым, яғни адамды өзімен зін салыстыратын және оның
қандай болуы керек туралы ғылым.
Теориялық ғылымға жататындар
-метафизика, табиғаттан тыс жоғарғы нәрселер туралы, олардың қажетті мәні
туралы ғылым;
-математика
-табиғат туралы адамға жақын ғылым
Ибн Сина үшін,қажетті мән жасампаздығы Құдайға тән жәнеәне тең,
абсолютті даналық, парасатты пайымдылық.
Ибн-Сина барлық парасаттылықты, пайымдылықты, даналықты,
қабілеттілікті саралайтын шындықтың өлшемі білімде дей отырып, оның барлығы
Құдайға, жасампазға тән деп болжайды.
Ибн-Рушдтың тоқталып; ақыл ғана табиғи күйінде қабылдайды, талдайды,
сөйтіп нағыз білімге жеткізеді нағыз білім-шындыққа жол, шындықпен
тоғысатын сабақтастық-дей отырып шындықты тек діни іліммен ғана шектеуге
болмайтындығын айтады.Ол адамдарды-қара дүркін топтар, теологтар және
философтар деп бөледі.Философтарды құдай жарылқағандар деп олардың ролін
жоғары бағалайды.Шындықтың тәсілі-парасаттық пайымда, нағыз білімді
түсіндіру тек таңдаулардың философтардың үлесі дегенді баса көрсетеді.
Мұсылман философтары ілім, білім мәселелеріне үлкен мән
берген.Американдық шығыстанушы Ф.Розенталдың араб әдебиеттіндегі білімнің
мағыналары мен анықтамаларын көретін дәлелденген.Біз де өз еңбегіміздің де
білімнің адам өміріндегі мәніне әсерінің шексіз екендігін мойындай отырып,
Ф.Розенталдың білімге берілген анықтамалардың талдауына тоқтауды, жәнеөн
көрдім.
Білім дегеніміз-таным процесі,табысу түрі,тану жолы.
Кез келген тіршіліктің саласында, барлық іс-әрекеттің бастауын, тану жолын
білім арқылы анықтауға болады.Тек қана танып, анықтап қана қою емес, оның
мәнісін, мағынасын ашатын да- Білім
Білім-танитын нәрсенің қаеттігін айқындайды;
Білім танушы мен таным обьектісіні, заттың ақылдағы мағынасы;
Білім дегеніміз тану, таным обьектісін сол күйінде тани білу;
Білім-таным обьектісінің басшысын оның ерекшеліктерінің себебін тану;
Білім дегеніміз жанның өз мақтасын айқындауды; жүректе шынайы сенім
орнықтыру;
Білім-заттардың ақылдағы формасы, интеллектпен сол көрінісі түсіну.
Білім-қабылдау мен ой-пікір үйрететін нәрсе, оларды ақыл парасатты
тексеру;
Білім-танушының қиялы,еске түсіру;
Ф.Роузентан Торжество знания.М,1978 с 67-83)
Қысқасы білім-ой,сенім,даналық іс-әрекет тәжірибесі, ой-ислам,
сауаттылардың қоғамы және қозғаушы күші.
Білімнің осыншама қызметін шектен саралап беру-орта ғасырдағы
мұмылман философиясының үлкен жетістігі.
Адам баласының бойындағы тану мен таным білушілік, ойлану
қажеттілігі, өз мақсатын айқындап оған жету, жүрегіндегі шынайы сенім,
айналысын дұрыс қабылдап, ой түюі, оның барлығын ақылға, парасаттылыққа
салып тексере білу міне, осы сияқты игі қасиеттердің барлығын ақылға,
парасаттылыққа салып тексере білу міне, осы сияқты игі қасиеттердің барлығы
білім арқылы келетіндігін мұсылман философиясында анық көрсеткен.
Бұл-мұсылман философиясының идеяның бастауы жолы, жалаң болмағандығының
айғасы.Бұл кездегі араб мәдениетінің және түркі тілдес халықтардың ұлттық
мәдениетінің қалыптасуының бағдары болғандығын дәлелдейді.
Мұсылман негізгі идеялары Мұхамедтің діни ілімі Қоранда
–мұсылмандардың киелі кітабында жинақталған.
Мұхамед пайғамбардың хадистерінде әдептілік мәселеге айрықша мән
берілген.Соның кейбіреуіне тоқтарлық:
37.Мүмкін болғанынша адамдарды қатал жазаламауға тырысыңдар.
Бірақ қатал жазаны әлдекім өз жанына сауға тілеп келсе, оны өлтіруге
болмайды.
103.Ақталуға көп әуестенбе.
148.Адамдар арасындағы талас-тартысы әділ, адам пікір айтып тура шешкен
адам жақсы адам.
163.Тек қайырлы, сауапты істер тапсырылса ғана орындау керек.
174.Екі түрлі адамның:жетім мен жесірдің ақысын жеу харам.
183.Мас қылатын ішімдіктерді аз ішуге де рұқсат жоқ.
324.Момын кісіге нақақ жаза берілмеуге тиіс.
378.Пара беруші де оны алушы да тозаққа түседі.
545.Кімде кім біреудің малын-мүлкін зорлықпен тартып алса, ол ислам дінінен
шығады.
625.Мұсылмандар келісілген шарттарды зор құрмет тұтады.
630.Өз ақысын қорғау жолында құрбан болған адамның өлімі-жақсы өлім.
653.Аманатқа қиянат қылушыда иман жоқ, уәдеде тұрмайтында ұят жоқ.
684.Бір-бірлеріңе жала жауып, өсек-аяң айтпаңдар.
Құранның хадистерінің кейбіреулеріне тоқтала отырып, адам баласына жат
қылықтардан аулақ болып,ізгілікке бағытталғанын анықтайтын.
Отыз жетінші хадисте қаталдықтыңадамға жат пиғыл екендігін атай отырып,
тәртіпсіздіктің де жақсылықққа жеткізбейтінін көрсетеді.
Отыз сегізінші хадисінде әркез кешірімді болу, себепсіз адамның қанының
төгілмеуі мұсылман дінінің негізі болғандығын анық.
103-хадисте егер кінәлі болмасаң босқа ақталма, әрнәрсенің өз уақыты
келгенде ақты-ақ, қараны-қара деп ажыратып алуға болтындығын меңзейді.Сол
сияқты қасиетті құранның басқа да хадистерінде адамдықты, әділдікті,
пайымдылықты біреудің ала жібін аттамауды, тазалықты біреуге зәбір
көрсетуді, өзінің елі үшін, жері үшін, ата-анасы мен туыстары үшін, адалдық
ұшін кұресудің жақсылығын, аманатқа қиянат қылудың ұятсыздық, имансыздық
екендігін, уәдеге беріктігі жоғары бағалап, өсекшілдік пен өтірікшілдіктен
аулақ болу қажеттілігін уағыздаған.Бұл айтылғандардан мұсылман
философиясындағы адщам болмысының тұлғалық ерекшеліктерін Құран
хадистерінде әдептілік мәселесіне байланысты берілген анықтамаларынан оның
аңғарылады.
Сонымен ислам тек діни-философияның ағым емес. Ол әлеуметтік –мәдени
қозғалысқа үлкен демеушілік пен дәнекерлік жасауда мұсылман ортасында
өзін өзгеден шектеу немесе оған қарсы қою дәстүрі қолдау таппауда.
Құранның басты идеяларын бүгінгі ынтымақ бағдарына орай қайта
толықтырылып, олар жер-жерлерде жүзеге асыру әрекеттері қарқындауда.
Адам деген ұғым сана, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz