Депозит және депозиттік салымдарды кепілдендіру жайлы ақпарат
Кіріспе
1. Депозит және депозиттік салымдарды кепілдендіру туралы түсінік
1.1 Депозит салымдар және оның мәні
1.2 Шетел мемлекеттеріндегі банктік депозиттерді сақтандыру
2. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі депозиттердің сақтандырудың дамуы
2.1 Қазақстан Республикасының депозитті сақтандырудың дамуы және әдістері
2.2 Қазақстан Республикасындағы банктік депозиттерді сақтандырудың қалыптасуы
3. Қазақстан Республикаcындағы депозиттерді сақтандыру қазіргі жағдайда және проблемалары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
1. Депозит және депозиттік салымдарды кепілдендіру туралы түсінік
1.1 Депозит салымдар және оның мәні
1.2 Шетел мемлекеттеріндегі банктік депозиттерді сақтандыру
2. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі депозиттердің сақтандырудың дамуы
2.1 Қазақстан Республикасының депозитті сақтандырудың дамуы және әдістері
2.2 Қазақстан Республикасындағы банктік депозиттерді сақтандырудың қалыптасуы
3. Қазақстан Республикаcындағы депозиттерді сақтандыру қазіргі жағдайда және проблемалары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Мен бұл банктік депозитті сақтандыру: шетелдік және отандық тәжірибе деген курстық жұмысты алу себебім, ол өзекті тақырыптардың бірі. Өйткені Қазақстан қазіргі кезде экономика мен қаржы саласында кейбір қиындықтарды бастан өткізуде.Сондықтан да Қазақстан Республикасының президенті халықтың банкке деген сенімін арттыру үшін депозитті сақтандыру шаралары қолданған болатын.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде қаржы ұғымы мен мәнін түсіндірілген. Онда депозиттің теориялық анықтаммасы, құрылу жолдары, оның функциялары туралы айтылған. Жалпы түрде депозитті сақтандыру ұйымдастыру мен қолдану әдістері, негізгі концепциялары берілген.
Екінші бөлімінде депозитті сақтандыру формалары, депозитті ұйымдастыру жолдары мен әдістері, оның негізгі мақсатарын қарастырамын. Басқару мәні ашылған, мемлекеттің депозитті басқарудағы атқаратын рөлі, шетел тәжірибесі қарастырылған,олардың депозит жүйесінің ерекшеліктері.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының қазіргі жағдайда проблемалары және жетілдіру жолдары ерекшеліктері мен принциптері, оның проблемалары мен қиындықтары мен әдістері қарастырамын. Қазақстанның депозиттерді сақтандыруды дамыту тенденциялары мен алдағы мақсаттары және заңдарды қарастырамын жазылады.
Бүгінгі күндері депозиттерді сақтандырудың рөлінің жоғары екенін түсінген үкімет Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердегі жеке тұлғалардың салымдарын сақтандыру қорын құрды.
Бұл қордың тәжірибесі бүкіл дүние жүзі елдеріндегі нәтижелі қызмет көрсетіп жатқан осындай қорлардың тәжірибесінен таңдап іріктеліп алынып жатыр. Мұндай озық тәжірибелер қорлар АҚШ, Германия, Франция, Англия, Жапония және т.б елдерде бар.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде қаржы ұғымы мен мәнін түсіндірілген. Онда депозиттің теориялық анықтаммасы, құрылу жолдары, оның функциялары туралы айтылған. Жалпы түрде депозитті сақтандыру ұйымдастыру мен қолдану әдістері, негізгі концепциялары берілген.
Екінші бөлімінде депозитті сақтандыру формалары, депозитті ұйымдастыру жолдары мен әдістері, оның негізгі мақсатарын қарастырамын. Басқару мәні ашылған, мемлекеттің депозитті басқарудағы атқаратын рөлі, шетел тәжірибесі қарастырылған,олардың депозит жүйесінің ерекшеліктері.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының қазіргі жағдайда проблемалары және жетілдіру жолдары ерекшеліктері мен принциптері, оның проблемалары мен қиындықтары мен әдістері қарастырамын. Қазақстанның депозиттерді сақтандыруды дамыту тенденциялары мен алдағы мақсаттары және заңдарды қарастырамын жазылады.
Бүгінгі күндері депозиттерді сақтандырудың рөлінің жоғары екенін түсінген үкімет Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердегі жеке тұлғалардың салымдарын сақтандыру қорын құрды.
Бұл қордың тәжірибесі бүкіл дүние жүзі елдеріндегі нәтижелі қызмет көрсетіп жатқан осындай қорлардың тәжірибесінен таңдап іріктеліп алынып жатыр. Мұндай озық тәжірибелер қорлар АҚШ, Германия, Франция, Англия, Жапония және т.б елдерде бар.
1. Кредитная политика коммерческого банка Панова Г.С Москва 1997г
2. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк:управление и операции Москва 1994 г
3. Мақыш С. Б. Ақша айналысы және несие. Алматы 2000ж
4. Защита банковских депозитов. МВФ.Г.В.Семеко., Москва:изд.”Атлас Ин”,2000г
5. Мамыров Н.К., Ихданова Ж. Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана. Алматы, Экономика 1998г
6. Сагындыкова М.О. Правила включения банков второго уровня в систему обязательного коллективного гарантирования (страхования) вкладов депозитов физических лиц. Банки Казахстана №9 2000г
7.Турбанова А.В. Система страхования вкладов в Росси, //Деньги т кредит, №3 2005г
8.Банковское дело.// Под ред. профессор В.И. Колесникова,
9.Постановление // Экономика и предпринимательство в РК-2000 г
10.Банки Казахстана №12 2000 г
11. Банки Казахстана №11 2003г
12. Банки Казахстана №2 2004г
13. Банки Казахстана №5 2005г
14. Банки Казахстана №6 2005г
15. Банки Казахстана №8 2005г
16. Банки Казахстана №10 2005г
17. Экономическая наука в Казахстане: проблемы и пути реформирования Алматы 2003ж
18. Майлыбабаев О.А. Депозитная база в банковской деятельности в условиях Республики Казахстан,// Экономика и статистика, 2005, №3
19. Постановление Правительство Национального Банка Республики Казахстан от 31.12.2003 г №490
20. Постановление Правительство Национального Банка Республики Казахстан от 18.12.2003 г №1267
2. Усоскин В.М. Современный коммерческий банк:управление и операции Москва 1994 г
3. Мақыш С. Б. Ақша айналысы және несие. Алматы 2000ж
4. Защита банковских депозитов. МВФ.Г.В.Семеко., Москва:изд.”Атлас Ин”,2000г
5. Мамыров Н.К., Ихданова Ж. Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана. Алматы, Экономика 1998г
6. Сагындыкова М.О. Правила включения банков второго уровня в систему обязательного коллективного гарантирования (страхования) вкладов депозитов физических лиц. Банки Казахстана №9 2000г
7.Турбанова А.В. Система страхования вкладов в Росси, //Деньги т кредит, №3 2005г
8.Банковское дело.// Под ред. профессор В.И. Колесникова,
9.Постановление // Экономика и предпринимательство в РК-2000 г
10.Банки Казахстана №12 2000 г
11. Банки Казахстана №11 2003г
12. Банки Казахстана №2 2004г
13. Банки Казахстана №5 2005г
14. Банки Казахстана №6 2005г
15. Банки Казахстана №8 2005г
16. Банки Казахстана №10 2005г
17. Экономическая наука в Казахстане: проблемы и пути реформирования Алматы 2003ж
18. Майлыбабаев О.А. Депозитная база в банковской деятельности в условиях Республики Казахстан,// Экономика и статистика, 2005, №3
19. Постановление Правительство Национального Банка Республики Казахстан от 31.12.2003 г №490
20. Постановление Правительство Национального Банка Республики Казахстан от 18.12.2003 г №1267
Жоспар
Кіріспе
1. Депозит және депозиттік салымдарды кепілдендіру туралы түсінік
1.1 Депозит салымдар және оның мәні
1.2 Шетел мемлекеттеріндегі банктік депозиттерді сақтандыру
2. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі депозиттердің
сақтандырудың дамуы
2.1 Қазақстан Республикасының депозитті сақтандырудың дамуы және әдістері
2.2 Қазақстан Республикасындағы банктік депозиттерді сақтандырудың
қалыптасуы
3. Қазақстан Республикаcындағы депозиттерді сақтандыру қазіргі жағдайда
және проблемалары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Мен бұл банктік депозитті сақтандыру: шетелдік және отандық тәжірибе деген
курстық жұмысты алу себебім, ол өзекті тақырыптардың бірі. Өйткені
Қазақстан қазіргі кезде экономика мен қаржы саласында кейбір қиындықтарды
бастан өткізуде.Сондықтан да Қазақстан Республикасының президенті халықтың
банкке деген сенімін арттыру үшін депозитті сақтандыру шаралары қолданған
болатын.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде қаржы ұғымы мен мәнін түсіндірілген.
Онда депозиттің теориялық анықтаммасы, құрылу жолдары, оның функциялары
туралы айтылған. Жалпы түрде депозитті сақтандыру ұйымдастыру мен қолдану
әдістері, негізгі концепциялары берілген.
Екінші бөлімінде депозитті сақтандыру формалары, депозитті ұйымдастыру
жолдары мен әдістері, оның негізгі мақсатарын қарастырамын. Басқару мәні
ашылған, мемлекеттің депозитті басқарудағы атқаратын рөлі, шетел
тәжірибесі қарастырылған,олардың депозит жүйесінің ерекшеліктері.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының қазіргі жағдайда проблемалары
және жетілдіру жолдары ерекшеліктері мен принциптері, оның проблемалары мен
қиындықтары мен әдістері қарастырамын. Қазақстанның депозиттерді
сақтандыруды дамыту тенденциялары мен алдағы мақсаттары және заңдарды
қарастырамын жазылады.
Бүгінгі күндері депозиттерді сақтандырудың рөлінің жоғары екенін түсінген
үкімет Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердегі жеке тұлғалардың
салымдарын сақтандыру қорын құрды.
Бұл қордың тәжірибесі бүкіл дүние жүзі елдеріндегі нәтижелі қызмет
көрсетіп жатқан осындай қорлардың тәжірибесінен таңдап іріктеліп алынып
жатыр. Мұндай озық тәжірибелер қорлар АҚШ, Германия, Франция, Англия,
Жапония және т.б елдерде бар.
Бұған қоса әлемдік және отандық тарихта жалпы сипатқа және ауыр
салдарларға ие болған көптеген банктоттық жағдайларын ескере түсіреді.
Әлемнің дамыған елдері әр уақыт кезеңінде банктің салымшыларын қорғау
мәселелерімен жолықты. Бұл мәселені шешу біздің елімізде де үлкен қиындық
туғызады. Отандық банк жүйесі енді ғана тұрақтана бастады, бірақ әліде
болса проблемалар бар, кәсібиліктің тапшылығымен және тағы басқа
кемшіліктермен сипатталады.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейлі банктеріндегі жеке
тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қажеттігі
көп жылдардан бері шешімін таппай келе жатқан мәселелердің бірі болатын.
Мұндай мәселенің туындауы Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық
қатынастарға өтуіне және халықтың банктердегі көптеген жылдар бойы жинаған
ақша қорларының, яғни жинақтарының 1990 жылдардың басында инфлияция
әсерінен банктердің жабылуы салдарынан жоғалып кетуімен байланысты болып
отыр.Бірақ жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру
(кепілдендіру) қорын құру оңай мәселе болмады. Халықтың коммерциялық
банктердегі салымдарын сақтандырудың біріншіден, халық қолындағы айналысқа
түспей отырған ақшалай қаражаттарын экономикаға тарту,екіншіден ақша
иелерінің табыстарын өсіру, үшіншіден, банк жүйесін ақша ресурстарымен
қамтамасыз ету, төртіншіден, экономиканың нақты секторларына жұмсалынатын
несие ресурстарын көбейту, бесіншіден, өндірістерге ішкі инвестицияны тарту
және тағы басқа да көптеген пайдалы тұстары бар. Бұл жүйенің қызметін
мемлекеттің реттеуінсіз нәтижелі ұйымдастыру мүмкін емес.
1. Депозит және депозиттік салымдарды кепілдендіру
туралы түсінік
1.1Депозит салымдар және оның мәні
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері Конституцияға, "Қазақстан
Республикасының банктері мен банктік қызмет туралы" 1995 жылдың 31
тамызындағы Қазақстан республикасының заңға сәйкес депозиттік операцияларды
жүргізеді.
"Қазақстан Республикасының банктері мен банктік қызмет туралы" Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес депозит- бір тұлғаның екінші тұлғаға-
банкке (соның ішінде Ұлттық банкке) оларды номиналды түрде қайтару
шартымен, бірінші ретте талап еткенде сондай-ақ белгілі бір мерзім өткеннен
кейін қайтарылу шартына байланыссыз,толығымен немесе бөліктеп, алдын- ала
келісілген өсіммен немесе өсімсіз, тікелей депозиторға (салымшыға) немесе
оның тапсырмасы бойынша үшінші тұлғаға берілетін ақшалар .
Депозит экономикалық категория ретінде жинақ ақшаның құрамдас бөлігі
болып табылады. Депозит қайта бөлу қатынастар аясын қамтиды.
Барлық жұмсалымдардың түрлері жинақ ақша болып табылады.
Депозит- жинақ ақшалады сақтаудың бір түрі.
Депозиттің экономикалық категорияларын сипаттайтын мынадай белгілерін бөліп
айтуға болады:
1. Депозиттер банктермен ақшалай қайта бөліну процестерін
қарастырады, яғни салынған салымдардың алу мерзімі келген кезде
салынған ақша қаражаттарының колма- қол қайтарылуы
шарттастырылған.
2. Депозиттер жеке табыс бөлігі ретінде капиталмен тығыз байланысты.
Мұндай қайта бөлу қатынастарының пайда болуы депозиттік салымдарды
өтеу кезінде есептелген пайыздар түрінде табыс алу жағдайының
болуына негізделген.
3. Депозиттер қайтарылу мерзімдері бойынша көп түрлілігімен
сипатталады. Бұл мерзімдік салымдар және ұзақ мерзімге салынған
салымдар және мезгілсіз салымдар болуы мүмкін.
Депозиттік операциялармен пайда болған қайта бөлу қатынастарының
келтірілген ерекшеліктері, оған мынадай анықтамалар бере алады:
Депозиттер- бұл банк пассиві балансында көрінетін, депозиттік
портфельге ақша салымдарын қалыптастыру нәтижесі бойынша, олардың
қатысушылары арасындағы ірі қайта бөліну қатынастарының жиынтығы.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейлі банктеріндегі
депозиттерді сақтандыру қажеттігі көп жылдардан бері шешімін таппай келе
жатқан мәселелерді бірі болатын. Инвестициялық қаражаттардың дефицитіне
байланысты өтпелі кезеңде халықтың ақша қаражатын тарту маңызды болып
табылады. Сондықтан потенциалдық сақтаушыларға ақшалай жинақтарын сақтаудың
тиімді шарттарын жасау қажет. Осыған байланысты халықтың қаражаттарын
экономикаға тарту, банктің несие механизмдері арқылы,мемлекет үшін осы
бағыт ең басты мәселелердің бірі.
Инвестр үшін банкке салынған ақша қаражаты тәуекелі төмен деп ойлайды,
бірактанда банк тұрғысынан қарағанда құралдардың тарту көлемі, эконмикада
қаржы- несие институттарында араларында ең тұрақты операциялардың бірі.
Бұған қоса әлемдік және отандық тарихта жалпы сипатқа және ауыр
салдарларға ие болған көптеген банкроттық жағдайларын ескере түсіреді.
Әлемнің дамыған елдері әр уақыт кезеңінде банктің салымшыларын қорғау
мәселелерімен жолықты. Бұл мәселені шешу біздің елімізде де үлкен қиындық
туғызады. Отандық банк жүйесі енді ғана тұрақтана бастады, бірақ әліде
болса проблемалар бар, кәсібиліктің тапшылығымен және тағы басқа
кемшіліктермен сипатталады.
Шетел тәжірибесінде депозит деген ұғым ақшалай қаражат немесе бағалы
қағаздарды білдіреді, банктік немесе несие- қаржы ұғымдарына сақтауға
береді. Депозит деген бірнеше мағынасы бар: банкке салған салымға
байланысты және қаржы институты ондай мағынаға да ие бола алады.
• Бағалы қағаздар, несие- қаржы институттарына сақтауға берілген
• Кеден пошлинасы,жинау налогы алдын ала төлеу;
• Администрациялық алдын ала төлеу ұйымдары және т.б
Депозит ұғымын кең ауқымды екенін көре аламыз, депозиттер банктерінің
негізгі ресурстары. Сондықтан да банктік жүйенің механизмі жаңа талаптарға
сай болуы тиіс, депозиттерді сақтандыру жүйесі сияқты.
Сақтандыру депозиты- мүліктік сақтандыру түрі, коммерциялық банктер банкрот
болған жағдайда қаражаттарды салымшыларға қайтару туралы кепілдік.
Депозиттерді сақтандыру жүйесі екі функциясы бар:
• Банктің қаржылық тұрақтылығы (несиелік мекеме), төлеу қабілеттілігі
болмаған жағдайда;
• Салымшыларды қорғау банктік мекемеде қаржылық тұрақсыздық болған
жағдайда;
Депозиттерді сақтандыру жүйесінің бүкіл әлемдік тәжірибеде тиімді
функциясы;
• Қамтамасыз етеді белгілі қорға тұрақтылықты өзінің мүшелеріне және
банк жүйесіне (банктің ликвидті кризистік механизмін біртіндеп
тоқтатады);
• Салымшыларға кепілдік береді (ең басты ұсақтарға), банк банктот
болғанымен де оларға банрот болуға жол бермейді;
• Банк жүйесіне сенімділікті артады;
• Банктік жүйенің субъектісі арасындағы ерекше тәуекел бөлімінің
механизмі;
• Жалпы экономикалық тұрғыдан банктің банкрот процедураларының
жүргізілуі керек;
• депозиттерді сақтандыру жүйесі халықпен бірден жұмысын бастауына, бір
жак шетінен, банкте бәсекелестік ортаны қалыптастыру;
Сондықтан да бұл жүйе, қай формасында болмасын нарықтық экономикада
барлық мемлекетте қолданылады.
Банктік салымдарды қорғау шетел тәшірибесінде түрлі амалдар қолданнылады,
депозиттерді сақтандыру мемлекеттерде әр елде әр түрлі қолданылыды, оның
үшеуі қолданыста.
1) сақтандыру жүиесінде клиентті салымшылар;
2) кепілдендіру жуиесі (алдын ала шараларын өткізу, банкті банкротқа
жеткізбеу);
3) аралас жүйе (аладаға екі элементтердің қосындысы).
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінде жеке тулғалардың
міндетті ұжымдық депозиттерін сақтандыру. Қазақстан Республикасының Банк
және бактік қызмет туралы заңында толықтырулар енгізіледі, екнші
денгейлі банк жеке тулғалардың міндетті ұжымдық депозиттерін сақтандыру,
мехонизмін іске асыру, екінші деңгейлі банктер мен салымшылар арасында
қарым қатынастарын нығайту.
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінде жеке
тұлғалардың міндетті ұжымды салымшыларды кепілдендіру жасайды жабық
акционерлік қоғам Қазақстанды қор, жеке тулғалартың депозиттерін
сақтандыру кометциялық емес ұйым. Бұл қордың мақсаты жеке тұлғалардың ашақ
қаражатын қайтару,екінші деңгейлі банктерге депозиттерді сақтау ережеге
сәйкес.
Депозидаринг банктің қатысуымен - жеке тулға, депозиті бар банк қатысушысы,
ережеге сәйкес міндетті қайтаруын кепілдендіру.
1.2 Шетел мемлекеттеріндегі банктік депозиттерді сақтандыру
Көптеген мемлекеттерде салымшыларды қорғау, банкте кризисті болдырмау
мақсатында жинақталған тәжірибелері бар. Олардың тәжірибелерінен жасаған
қателіктерді жасамауымыз керек, ал жетістіктерін өзіміздің тәжірибемізде
қолдануымыз қажет. Бүкіл әлемде салымшыларды кепілдендіру тәжірибесі бар,
олар банкте салымшыларды сақтандыру түрінде жүзеге асырылады. Депозиттерді
сақтандыру бойынша әр бір елдің тәжірибесі әр түрлі. Салымдарды сақтандыру
жүйесі әлемдік банк тәжірибесінде 60 жылдан астам уақыт қызмет етіп келеді.
Салымдарды сақтандыру жүйесі қазіргі кезде дүние жүзінің 70- тен астам
елінде: АҚШ-та, Жапонияда, Германияда, Түркияда және тағы басқа да дамыған
және дамушы елдерде бар. Қай елді алсақ та салымдарды сақтандыру жүйесінің
нәтижесі оң.
1-кесте
Мемлекет Ұйым Кепіл көлемі Ескерту
Канада Канада 60 мың канада доллары Ірі банктер банкротқа
корпорациясының (50 мың американдық ұшырамауы туралы шарт.
депозиттерін доллар ) бір салымшыға.
сақтандыру
Франция Франция банк 400 мың франк (70,4 мыңҚиындық көріп жатқан
қауымдастығы американдық доллар) бірбанктері тиімді қызмет
салымшыға 200 млн франкатқарып жатқан банктер
одан көп емес бір көмек көрсетеді.
банкте ғана.
Жапония Депозитті 10 млн иен (68 Тұрақсыз банктер
сақтандыру американдық доллар) бірсливается тиімді
корпорациясы салымшыға мекемелермен.
(федеративті)
Швейцария Швейцария банктер 30 мың Швейцариялық Банкроттық басмымдық
қауымдастығы қаржылық франк (20,4 болған жағдайда
(мемлекеттік емес)мың американдық салымшыларға 10 мың
доллар)бір салымшыға; швейцариялық франкт
шотына қайтарылады
Велекобритания Саоымшылардың 75% мөлшерде салым 20
қорын қорғау мың функт стерлингке
федеративі дейін (34,2 мың __________________
американдық
доллар)бірсалымшыға;
АҚШ Депозиттерін 100 доллар бір
сақтандыру салымшыға ____________________
федеративті
корпорация
Германия Неміс банктерінің Банк капитң 1 Қауіп- қатер болған
Федеративті салымшыға 30 % мөлшергежағдайда федералды
қауымдастығы дейін. мекеме , жер
мекемесіжәне жекеше
банк көмегін көрсетеді.
Қазақстан Жеке тұлғаларды 200 мың теңгеге Банктің еріксіз
кепілдендіру; дейін-100%өтеу,әр өтімділігі,өз
қайсысы соңғысы 200 мыңміндеттерін орындай
тг 80%,60%,40%,40%,20% алмаса, қор әр бір
м-лшер3 1 млн тг 10% салымшыға ақшасын
төлейді; өтейді, банкке салған
салымы.
Салымдарды сақтандыру жүйесі алғаш рет 1829 жылы Ақша қорларының
сенімділігімен туралы Заңмен Нью-Йорк штатында құрылған болатын. 1934 жылы
АҚШ- тың салымдарды кепідендіру қоры қайта ұйымдастырылып өз жұмысын
жаңадан бастады. АҚШ- тың депозиттерді сақтандыру жүйесінің ерекшеліктері
мен артықшылықтары басқа елдердің депозиттерді сақтандыру жүйелерімен
салыстырғанда өте көп.
Еуропа елдерінде депозиттер мен салымдарды қорғау шаралары комплексті
түрде қамтамасыз етіледі.
Америка құрама штаттары. АҚШ- та депозиттерді сақтандырудың аралас әдісі
қолданылады. Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы және қарыз
жинау ассоциациясының депозиттерін сақтандыру міндетті түрде Федералды
корпорациясының негізімен жүзеге асырылады. Депозиттерді сақтандыруды
жүзеге асыратын ұйымдар Федералды резервтер жүйесіне мүше болулары қажет.
Осындай тәртіп штат банктері үшін де таратылады.
Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы басқаруды 5 адамнан
тұратын директорлар кеңесімен жүзеге асырады. Оның үшеуі ақша айналысының
бақылаушысы, ФРЖ және Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы
арқылы тағайындалады, ал екеуін сенаттың келісімімен Президент бекітеді.
Алдында банктерде жұмыс істеген адамдар директор бола алмайды және де олар
әр түрлі саяси партияларға кірулері керек. Депозиттерді сақтандрудың
федералды корпорациясыда өз депозиттерін сақтандырған банк кез келген
уақытта келісім- шартты алады. Өз бетінше белгілі себептермен Депозиттерді
сақтандрудың федералды корпорациясы банктерді мүшеліктерден шығара алады.
Алайда мүшеліктен шықса да банктің банктің депозиттері бойынша сақтандыру
әлі де 2 жыл бойы күшінде болады. Осы уақытта банк ағымдағы ставка бойынша
белгіленген депозиттер көлемінде жарналарды төлейді.
Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы мүше емес банктерді
тексеруге оның құқығы бар.
Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы қаржылық қиыншылық көріп
отырған банктерге мынандай жағдайларда көмек көрсетеді:
1. Ол қаржылық қиыншылық көріп отырған банкті, басқа қаржы жағдайы күшті
банкпенен біріктіруі мүмкін;
2. Ол банкті банкрот деп жариялар, депозиторларға максимальды сақтандыру
соммасын төлеуі мүмкін;
3. Ол қаржылық қаржылық қиыншылық көріп отырған банкке, белгілі ақша
соммасын оның шотына аударып беру арқылы қолдау көрсетуі мүмкін.
Ал жалпы Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясының іс-
тәжірибесіне талдау жүргізіп қарайтын болсақ, онда көптеген жағдайларда
қызметтері қауіп тудыратын банктердің басқа банктермен біріктірілгенін
көруге болады. Қаржылық қиыншылық көріп отырған банкті басқа банкпен
біріктіруде алғашқыда Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы
100 000 долларға ғана сақтандыру шегін бекіткенде қарамастан депозиттің
соммасын 100% сақтандыру жүргізді.
Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы қазігі кезде өз қызметін
нәтижелі атқарып жатыр.
Ұлыбритания. Депозиттерді сақтандыру қорының құрылуы алғаш рет
Ұлыбритания актілерінде 1979 жылы көрсетілген. Бұл акт негізінен
Депозиттерді сақтандыру қорының қызметін реттейді. Қор 1982 жылдың 19
ақпанынан бастап өз күшіне енді және келесі ерекшеліктері бар: біріншден,
қор банктердің ерікті келісім берумен емес, мемлекеттің заңнамалық актісі
негізінде құрылып, заңды тұлға болып табылады. Екіншіден, міндетті түрде
барлық банктердегі салымдар сқтандырылады. Сақтандырылмайтын салымдарға
шетел банктерінің жеке филиалдары мен стерлинг шоттарыжатады. Үшіншіден,
тек функт стерлинг шоттары ғана сақтандырылады. Төртіншіден, салымшының
салымын сақтандыру тек түзу жүйеде болады, ал сақтандыру төлемінің
максималды мәні алғашқы 10 мың фунт стерлингтің 75% Депозиттерді сақтандыру
қорының мүше банктердің салымдарынан құралады. Банк жарналарының минималды
көлемі 10 мың фунт стерлинг, ал максималды көлемі 300 мың фунт стерлинг
болып табылады. Қарсылық болған жағдайда жарна көлемін арттыру
қарастырылған. Алайда оның көлемі сақтандырылған депозиттер мөлшерінің 0,3
бөлігінен аспауы қажет. Депозиттерді сақтандыру қорының басшылығында
алдымен басшы, оның орынбасары, Англия банкінің бас кассирі, сонымен қатар
басшы тағайындайтын мүшелер отырады. Басқарма мүшелері болып үш бақылаушы
және Депозиттерді сақтандыру қорының мүше банктерінің кейбір
директорлары кіреді.
Франция. Францияда депозиттерді сақтандыру ынтымақтастық механизмі деп
аталып, банктердің ассоциациясымен басқарады. Ынтымақтастық механизмі
Франция территориясындағы барлық банктерді қамтиды, оған шетел бантерінің
филиалдары да кіреді. Сақтандырылмайтын болып тек шетелдегі шоттар,
банкаралық депозиттер және шетел валютасындағы депозиттер қалады. Басқа
елдегі сияқты сақтандыру қоры банк жарналарынан құрылады. Оның көлемі
банктердігі депозиттердің көлеміне байланысты шаралармен есептелнеді.
Бірақ жарна 30 млрд. франктен аспауы қажет. Банктік ассоциация ағымдағы
жылдан кейінгі екі жылға жарна талап етуі мүмкін. Бір салымның депозитінің
сақтандырылу өтемі 200 мың франктен аспауы қажет.
Германия. Германияда депозиттерді сақтандырудың былайша шіктелген жүйесі
жұмыс істейді:
- жеке банктердің депозиттерін сақтандыру қоры;
- жинақ кассаларының депозиттерін сақтандыру қоры;
- коорпоротивті банктерді сақтандыру қоры.
Германияның Орталық банкі сақтандыру жүйесіне тікелей немесе
елеулі әсер етпейді. Қорға мүше болып немесе ведомствосының бас лицензиясын
алған дарлық несиелік ұйымдар ене алады. Банкаралық ұсынбалы
міндеттемелерден басқа барлық банк салымдары сақтандырылады.
Сақтандыруларға мыналар жатады:
- жеке тұлғалар ретігде енетін өз басшыларына, құрылтайшыларына
байланысты банк міндеттемелері;
- банктің бақылау кеңесінің талаптары;
- жоғарада айтылған тұлғалардың банкке талаптары.
Қор сақтандыру төлемі жоғары банктің өзіндік капиталының 30% дейін
деңгейде корсетілген.
Жарналарды түзетуде банктің ассоцация мынадай құқықтарға ие:
- жеткілікті көлемге келгеннен кейін жарналарды жинақтауды
тоқтата тұру;
- банкті елдерде қордың қаржысы жетпеген жағдайда жарналар
көлемін екі есе ұлғату.
Сақтандыру қорының басшылығы етіп банктік ассоциация арнайы комитет
құрады, ол мына қызметтер атқаратын 9 адамнан тұрады:
- банкке көмек көрсету шешімін қабылдауда;
- қордың қаржысын пайдалануда нұсқауларды дайындау;
- банктердің қорға кіру, уақыт бойынша ену, тез арада кірудегі
жарна көлемін көрсету шешімін қабылдау;
- қор қызметін көрсететін қаржылық есеп беруді ұсыну.
Банк қор жарғысын бұзған мынадай жағдайларда қатысушылар құрамынан
шығарылуы мүмкін:
- қорға керек ақпаратты бермесе;
- жарнаны уақытында аудармаса;
- аудиторлық тексерісте жасанды бөгеттер орнатса;
- банктік ассоциациядан бақылау кеңесінің ақпаратты ашпаса;
- сақтандыру төлемінің көлемі жөнінде үшінші тұлғаға бұрмаланған
ақпарат берсе;
- қордың қызметіне байланысты банктің ассоциациясының
нұсқаулары мен талаптарын орындамаса;
Жапония. Депозиттерді сақтандыру корпорациясы бұл елде 1971жылдан бері
жұмыс істеп келе жатыр. Оның капиталы бірдей үлеспен үкіметпен, Жапон
банкімен және жеке банктермен толықтырылған. Ол корпорация Жапон банкінің
және жеке банктердің басшыларының комитеті тарапынан басқарылады.
Сақтандыру жүйесіне қатысу қала банктері үшін, валюталық және жинақ
банкілері үшін, ұзақ мерзімді несие банктері үшін міндетті болып табылады.
Шетел банктері филиалдарының жүйеге қатысуға тыйым салынады. Сақтандыру
жарнасы жыл сайын депозит депозит көлемінің 0,008% аударылым арқыы
жиналады. Салымшылар компенсациясы депозиттер өскенде және максимум соммасы
10 млн.иен болған кезден бастап сақтандырылады.
Өндірісі дамыған елдерде ірі банктердің банкротқа ұшырауына жол бермейді.
Банктердің депозиттерін сақтандыру программасын қарастырайық.
Депозитті сақтандыру схемасының мінездемесі мемлекеттің саны.
Аумақ Жалпы саны Міндетті Қордың Сақтандыру төлемі
1995-2004ж қатысуымен бірігуімен тәуекелге
1995-2004 1995-2004 байланысты
АҚШ 11 6 149 15 2 5
15
Еуропа 23 11 3212 25 0 10
33
Азия 7 4 7 102 2
10 6
Ближний 2 1 1 20 0
Васток 3 3
Африка 4 4 4 10 0 6
12 5
Барлығы 47 7326 34 62 4 23
60
Осылайша жүргізілген сараптаманың негізінде біз әрбір дамыған мемлекетте
депозиттерді сақтандырудың өзіндік жүйесі бар екенін көреміз.
Осындай жағдайда зардап шеккен салымшылар болып табылады. Мемлекет
алдындағы тәжірибеге сүйеніп болған салдарды болдырмауға ұмтылады, алайда
оларда болып жатқан барлық жағдайлар біздің жағдайда ескеріліп, негізге
алынуы тиіс.
2. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі депозиттердің
сақтандырудың дамуы
2.1 Қазақстан Республикасының депозитті сақтандырудың дамуы және әдістері
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейлі банктеріндегі жеке
тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қажеттігі
көп жылдардан бері шешімін таппай келе жатқан мәселелердің бірі болатын.
Мұндай мәселенің туындауы Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық
қатынастарға өтуіне және халықтың банктердегі көптеген жылдар бойы жинаған
ақша қорларының, яғни жинақтарының 1990 жылдардың басында инфлияция
әсерінен банктердің жабылуы салдарынан жоғалып кетуімен байланысты болып
отыр.Бірақ жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру
(кепілдендіру) қорын құру оңай мәселе болмады. Халықтың коммерциялық
банктердегі салымдарын сақтандырудың біріншіден, халық қолындағы айналысқа
түспей отырған ақшалай қаражаттарын экономикаға тарту,екіншіден ақша
иелерінің табыстарын өсіру, үшіншіден, банк жүйесін ақша ресурстарымен
қамтамасыз ету, төртіншіден, экономиканың нақты секторларына жұмсалынатын
несие ресурстарын көбейту, бесіншіден, өндірістерге ішкі инвестицияны тарту
және тағы басқа да көптеген пайдалы тұстары бар. Бұл жүйенің қызметін
мемлекеттің реттеуінсіз нәтижелі ұйымдастыру мүмкін емес.
Соңғы жылдардың тәжірибесі көрсеткендей экономиканы мемлекеттік реттеу
бойынша іс- шаралар ғылыми, әдістемелік және ұйымдастырушылық негізде
бірігуді қажет етеді. Осы үш бөлімнің біреуінің әлсіреуі экономикалық-
әлеуметтік процестерді реттеуде кері әсерін тигізеді және ақша- несиелік,
әлеуметтік сонымен бірге халықаралық байланыстардың бұзылуына әкеліп
соқтырады.
Екінші деңгейдегі банктердегі тұрғындардың және ұйымдардың салымдарын
банктердің төлем қабілетінің болмай қалуынан қорғауды қамтамасыз ету
мақсатында Ұлттық банкке екінші деңгейдегі ірі банктермен бірлесе отырып
қысқа мерзімде тұрғындардың депозиттерін ұйымдық сақтандыру жүйесін құруды
және оны іске қосуды тапсырады. Көп ұзамай,1999 жылдың 5 қарашасында Ұлттық
Банк екінші деңгейдегі банктермен банктер ассоциациясымен және қаржыгерлер
ассоциациясымен бірлесе отырып екінші деңгейдегі банктердегі жеке
тұлғалардың салымдарын міндетті түрде ұжымды сақтандыру ережесін енгізді.
Депозитті сақтандырудың ең басты мақсаты
Депозитті сақтандыру жүйесі
Депозитті сақтандыру қажеттілігі макроэкономикалық
себептерде
Осы сақтандыру жүйесі шеңберінде жарғылық қоры 1 миллиард теңгені құраған
“Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) кепілдендіру
(сақтандыру) қоры” ЖАҚ құрылды.
Қорға кіру үшін шешім төменгі талаптарды орындаған кезде мүмкін:
1) Халықаралық стандартқа көшу бағдарламасына банк енуі керек;
2) Алматы қаласында орналасқан банктердің осы қорға кіру үшін сұраныс
бергенге дейінгі 3 ай мерзімінде жеке капитал мөлшері 1 миллиард
теңгені құрау керек, Ұлттық Банктің 12 желтоқсан 1996 жылғы қаулысында
сәйкес болуы керек.
3) Банк соңғы 3 айда пруденциалдық нормативтерді орындауы керек, К1,К2;
0,06 және 0,12 кем болмауы керек.
4) Ұлттық Банк осы сұрақ бойынша рекомендациясы қорға тікелей беріледі,
құпия қажет болып табылады.
5) Ұлттық Банк банк белгіленген тізімдегі халықаралық аудиторлық
компаниялардың белгіленуімен соңғы 1 жылдық қаржылық есеп.
Осы қорға кіргісі келген қор арыз беру керек. Банкті осы жүйеге кіргізу
туралы қор анализ жасайды. Ұлттық Банк банк тің рекомендациясын және банк
берген құжаттарды ескереді. Қор арыз берген күннен бастап 1 ай ішінде шешім
қабылдау керек. Банк бұл жүйеге кірді деп есептелінеді, егер қор шешім
қабылдағаннан кейін 15 күн ішінде қорға алған міндетті резерв 0,375% (жеке
тұлғалардың салым соммасы) төлеуі керек. Төлемдер соммасы максималды сомма
1 млн тенге.
1. салым- 200 мың тенге -100%
2. салым- 200-400 мың тг-200 мың тг қосу одан жоғары сомманың 80%
3. Салым бойынша сыйақымен бірге- 400-600 мың жоғарғы, 360мың тг, 400 мың
жоғары сомманың 60 %
4. салым- 600-800 мың тг – 480 мың тг, 600 мың-нан жоғары сомманың 40 %
5. салым- 800-1млн тг, 560,800 жоғары 20%
6. салым 1 млн жоғары- 600, 1 млн жоғары сомманың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Депозит және депозиттік салымдарды кепілдендіру туралы түсінік
1.1 Депозит салымдар және оның мәні
1.2 Шетел мемлекеттеріндегі банктік депозиттерді сақтандыру
2. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі депозиттердің
сақтандырудың дамуы
2.1 Қазақстан Республикасының депозитті сақтандырудың дамуы және әдістері
2.2 Қазақстан Республикасындағы банктік депозиттерді сақтандырудың
қалыптасуы
3. Қазақстан Республикаcындағы депозиттерді сақтандыру қазіргі жағдайда
және проблемалары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Мен бұл банктік депозитті сақтандыру: шетелдік және отандық тәжірибе деген
курстық жұмысты алу себебім, ол өзекті тақырыптардың бірі. Өйткені
Қазақстан қазіргі кезде экономика мен қаржы саласында кейбір қиындықтарды
бастан өткізуде.Сондықтан да Қазақстан Республикасының президенті халықтың
банкке деген сенімін арттыру үшін депозитті сақтандыру шаралары қолданған
болатын.
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде қаржы ұғымы мен мәнін түсіндірілген.
Онда депозиттің теориялық анықтаммасы, құрылу жолдары, оның функциялары
туралы айтылған. Жалпы түрде депозитті сақтандыру ұйымдастыру мен қолдану
әдістері, негізгі концепциялары берілген.
Екінші бөлімінде депозитті сақтандыру формалары, депозитті ұйымдастыру
жолдары мен әдістері, оның негізгі мақсатарын қарастырамын. Басқару мәні
ашылған, мемлекеттің депозитті басқарудағы атқаратын рөлі, шетел
тәжірибесі қарастырылған,олардың депозит жүйесінің ерекшеліктері.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасының қазіргі жағдайда проблемалары
және жетілдіру жолдары ерекшеліктері мен принциптері, оның проблемалары мен
қиындықтары мен әдістері қарастырамын. Қазақстанның депозиттерді
сақтандыруды дамыту тенденциялары мен алдағы мақсаттары және заңдарды
қарастырамын жазылады.
Бүгінгі күндері депозиттерді сақтандырудың рөлінің жоғары екенін түсінген
үкімет Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердегі жеке тұлғалардың
салымдарын сақтандыру қорын құрды.
Бұл қордың тәжірибесі бүкіл дүние жүзі елдеріндегі нәтижелі қызмет
көрсетіп жатқан осындай қорлардың тәжірибесінен таңдап іріктеліп алынып
жатыр. Мұндай озық тәжірибелер қорлар АҚШ, Германия, Франция, Англия,
Жапония және т.б елдерде бар.
Бұған қоса әлемдік және отандық тарихта жалпы сипатқа және ауыр
салдарларға ие болған көптеген банктоттық жағдайларын ескере түсіреді.
Әлемнің дамыған елдері әр уақыт кезеңінде банктің салымшыларын қорғау
мәселелерімен жолықты. Бұл мәселені шешу біздің елімізде де үлкен қиындық
туғызады. Отандық банк жүйесі енді ғана тұрақтана бастады, бірақ әліде
болса проблемалар бар, кәсібиліктің тапшылығымен және тағы басқа
кемшіліктермен сипатталады.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейлі банктеріндегі жеке
тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қажеттігі
көп жылдардан бері шешімін таппай келе жатқан мәселелердің бірі болатын.
Мұндай мәселенің туындауы Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық
қатынастарға өтуіне және халықтың банктердегі көптеген жылдар бойы жинаған
ақша қорларының, яғни жинақтарының 1990 жылдардың басында инфлияция
әсерінен банктердің жабылуы салдарынан жоғалып кетуімен байланысты болып
отыр.Бірақ жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру
(кепілдендіру) қорын құру оңай мәселе болмады. Халықтың коммерциялық
банктердегі салымдарын сақтандырудың біріншіден, халық қолындағы айналысқа
түспей отырған ақшалай қаражаттарын экономикаға тарту,екіншіден ақша
иелерінің табыстарын өсіру, үшіншіден, банк жүйесін ақша ресурстарымен
қамтамасыз ету, төртіншіден, экономиканың нақты секторларына жұмсалынатын
несие ресурстарын көбейту, бесіншіден, өндірістерге ішкі инвестицияны тарту
және тағы басқа да көптеген пайдалы тұстары бар. Бұл жүйенің қызметін
мемлекеттің реттеуінсіз нәтижелі ұйымдастыру мүмкін емес.
1. Депозит және депозиттік салымдарды кепілдендіру
туралы түсінік
1.1Депозит салымдар және оның мәні
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері Конституцияға, "Қазақстан
Республикасының банктері мен банктік қызмет туралы" 1995 жылдың 31
тамызындағы Қазақстан республикасының заңға сәйкес депозиттік операцияларды
жүргізеді.
"Қазақстан Республикасының банктері мен банктік қызмет туралы" Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес депозит- бір тұлғаның екінші тұлғаға-
банкке (соның ішінде Ұлттық банкке) оларды номиналды түрде қайтару
шартымен, бірінші ретте талап еткенде сондай-ақ белгілі бір мерзім өткеннен
кейін қайтарылу шартына байланыссыз,толығымен немесе бөліктеп, алдын- ала
келісілген өсіммен немесе өсімсіз, тікелей депозиторға (салымшыға) немесе
оның тапсырмасы бойынша үшінші тұлғаға берілетін ақшалар .
Депозит экономикалық категория ретінде жинақ ақшаның құрамдас бөлігі
болып табылады. Депозит қайта бөлу қатынастар аясын қамтиды.
Барлық жұмсалымдардың түрлері жинақ ақша болып табылады.
Депозит- жинақ ақшалады сақтаудың бір түрі.
Депозиттің экономикалық категорияларын сипаттайтын мынадай белгілерін бөліп
айтуға болады:
1. Депозиттер банктермен ақшалай қайта бөліну процестерін
қарастырады, яғни салынған салымдардың алу мерзімі келген кезде
салынған ақша қаражаттарының колма- қол қайтарылуы
шарттастырылған.
2. Депозиттер жеке табыс бөлігі ретінде капиталмен тығыз байланысты.
Мұндай қайта бөлу қатынастарының пайда болуы депозиттік салымдарды
өтеу кезінде есептелген пайыздар түрінде табыс алу жағдайының
болуына негізделген.
3. Депозиттер қайтарылу мерзімдері бойынша көп түрлілігімен
сипатталады. Бұл мерзімдік салымдар және ұзақ мерзімге салынған
салымдар және мезгілсіз салымдар болуы мүмкін.
Депозиттік операциялармен пайда болған қайта бөлу қатынастарының
келтірілген ерекшеліктері, оған мынадай анықтамалар бере алады:
Депозиттер- бұл банк пассиві балансында көрінетін, депозиттік
портфельге ақша салымдарын қалыптастыру нәтижесі бойынша, олардың
қатысушылары арасындағы ірі қайта бөліну қатынастарының жиынтығы.
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейлі банктеріндегі
депозиттерді сақтандыру қажеттігі көп жылдардан бері шешімін таппай келе
жатқан мәселелерді бірі болатын. Инвестициялық қаражаттардың дефицитіне
байланысты өтпелі кезеңде халықтың ақша қаражатын тарту маңызды болып
табылады. Сондықтан потенциалдық сақтаушыларға ақшалай жинақтарын сақтаудың
тиімді шарттарын жасау қажет. Осыған байланысты халықтың қаражаттарын
экономикаға тарту, банктің несие механизмдері арқылы,мемлекет үшін осы
бағыт ең басты мәселелердің бірі.
Инвестр үшін банкке салынған ақша қаражаты тәуекелі төмен деп ойлайды,
бірактанда банк тұрғысынан қарағанда құралдардың тарту көлемі, эконмикада
қаржы- несие институттарында араларында ең тұрақты операциялардың бірі.
Бұған қоса әлемдік және отандық тарихта жалпы сипатқа және ауыр
салдарларға ие болған көптеген банкроттық жағдайларын ескере түсіреді.
Әлемнің дамыған елдері әр уақыт кезеңінде банктің салымшыларын қорғау
мәселелерімен жолықты. Бұл мәселені шешу біздің елімізде де үлкен қиындық
туғызады. Отандық банк жүйесі енді ғана тұрақтана бастады, бірақ әліде
болса проблемалар бар, кәсібиліктің тапшылығымен және тағы басқа
кемшіліктермен сипатталады.
Шетел тәжірибесінде депозит деген ұғым ақшалай қаражат немесе бағалы
қағаздарды білдіреді, банктік немесе несие- қаржы ұғымдарына сақтауға
береді. Депозит деген бірнеше мағынасы бар: банкке салған салымға
байланысты және қаржы институты ондай мағынаға да ие бола алады.
• Бағалы қағаздар, несие- қаржы институттарына сақтауға берілген
• Кеден пошлинасы,жинау налогы алдын ала төлеу;
• Администрациялық алдын ала төлеу ұйымдары және т.б
Депозит ұғымын кең ауқымды екенін көре аламыз, депозиттер банктерінің
негізгі ресурстары. Сондықтан да банктік жүйенің механизмі жаңа талаптарға
сай болуы тиіс, депозиттерді сақтандыру жүйесі сияқты.
Сақтандыру депозиты- мүліктік сақтандыру түрі, коммерциялық банктер банкрот
болған жағдайда қаражаттарды салымшыларға қайтару туралы кепілдік.
Депозиттерді сақтандыру жүйесі екі функциясы бар:
• Банктің қаржылық тұрақтылығы (несиелік мекеме), төлеу қабілеттілігі
болмаған жағдайда;
• Салымшыларды қорғау банктік мекемеде қаржылық тұрақсыздық болған
жағдайда;
Депозиттерді сақтандыру жүйесінің бүкіл әлемдік тәжірибеде тиімді
функциясы;
• Қамтамасыз етеді белгілі қорға тұрақтылықты өзінің мүшелеріне және
банк жүйесіне (банктің ликвидті кризистік механизмін біртіндеп
тоқтатады);
• Салымшыларға кепілдік береді (ең басты ұсақтарға), банк банктот
болғанымен де оларға банрот болуға жол бермейді;
• Банк жүйесіне сенімділікті артады;
• Банктік жүйенің субъектісі арасындағы ерекше тәуекел бөлімінің
механизмі;
• Жалпы экономикалық тұрғыдан банктің банкрот процедураларының
жүргізілуі керек;
• депозиттерді сақтандыру жүйесі халықпен бірден жұмысын бастауына, бір
жак шетінен, банкте бәсекелестік ортаны қалыптастыру;
Сондықтан да бұл жүйе, қай формасында болмасын нарықтық экономикада
барлық мемлекетте қолданылады.
Банктік салымдарды қорғау шетел тәшірибесінде түрлі амалдар қолданнылады,
депозиттерді сақтандыру мемлекеттерде әр елде әр түрлі қолданылыды, оның
үшеуі қолданыста.
1) сақтандыру жүиесінде клиентті салымшылар;
2) кепілдендіру жуиесі (алдын ала шараларын өткізу, банкті банкротқа
жеткізбеу);
3) аралас жүйе (аладаға екі элементтердің қосындысы).
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінде жеке тулғалардың
міндетті ұжымдық депозиттерін сақтандыру. Қазақстан Республикасының Банк
және бактік қызмет туралы заңында толықтырулар енгізіледі, екнші
денгейлі банк жеке тулғалардың міндетті ұжымдық депозиттерін сақтандыру,
мехонизмін іске асыру, екінші деңгейлі банктер мен салымшылар арасында
қарым қатынастарын нығайту.
Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінде жеке
тұлғалардың міндетті ұжымды салымшыларды кепілдендіру жасайды жабық
акционерлік қоғам Қазақстанды қор, жеке тулғалартың депозиттерін
сақтандыру кометциялық емес ұйым. Бұл қордың мақсаты жеке тұлғалардың ашақ
қаражатын қайтару,екінші деңгейлі банктерге депозиттерді сақтау ережеге
сәйкес.
Депозидаринг банктің қатысуымен - жеке тулға, депозиті бар банк қатысушысы,
ережеге сәйкес міндетті қайтаруын кепілдендіру.
1.2 Шетел мемлекеттеріндегі банктік депозиттерді сақтандыру
Көптеген мемлекеттерде салымшыларды қорғау, банкте кризисті болдырмау
мақсатында жинақталған тәжірибелері бар. Олардың тәжірибелерінен жасаған
қателіктерді жасамауымыз керек, ал жетістіктерін өзіміздің тәжірибемізде
қолдануымыз қажет. Бүкіл әлемде салымшыларды кепілдендіру тәжірибесі бар,
олар банкте салымшыларды сақтандыру түрінде жүзеге асырылады. Депозиттерді
сақтандыру бойынша әр бір елдің тәжірибесі әр түрлі. Салымдарды сақтандыру
жүйесі әлемдік банк тәжірибесінде 60 жылдан астам уақыт қызмет етіп келеді.
Салымдарды сақтандыру жүйесі қазіргі кезде дүние жүзінің 70- тен астам
елінде: АҚШ-та, Жапонияда, Германияда, Түркияда және тағы басқа да дамыған
және дамушы елдерде бар. Қай елді алсақ та салымдарды сақтандыру жүйесінің
нәтижесі оң.
1-кесте
Мемлекет Ұйым Кепіл көлемі Ескерту
Канада Канада 60 мың канада доллары Ірі банктер банкротқа
корпорациясының (50 мың американдық ұшырамауы туралы шарт.
депозиттерін доллар ) бір салымшыға.
сақтандыру
Франция Франция банк 400 мың франк (70,4 мыңҚиындық көріп жатқан
қауымдастығы американдық доллар) бірбанктері тиімді қызмет
салымшыға 200 млн франкатқарып жатқан банктер
одан көп емес бір көмек көрсетеді.
банкте ғана.
Жапония Депозитті 10 млн иен (68 Тұрақсыз банктер
сақтандыру американдық доллар) бірсливается тиімді
корпорациясы салымшыға мекемелермен.
(федеративті)
Швейцария Швейцария банктер 30 мың Швейцариялық Банкроттық басмымдық
қауымдастығы қаржылық франк (20,4 болған жағдайда
(мемлекеттік емес)мың американдық салымшыларға 10 мың
доллар)бір салымшыға; швейцариялық франкт
шотына қайтарылады
Велекобритания Саоымшылардың 75% мөлшерде салым 20
қорын қорғау мың функт стерлингке
федеративі дейін (34,2 мың __________________
американдық
доллар)бірсалымшыға;
АҚШ Депозиттерін 100 доллар бір
сақтандыру салымшыға ____________________
федеративті
корпорация
Германия Неміс банктерінің Банк капитң 1 Қауіп- қатер болған
Федеративті салымшыға 30 % мөлшергежағдайда федералды
қауымдастығы дейін. мекеме , жер
мекемесіжәне жекеше
банк көмегін көрсетеді.
Қазақстан Жеке тұлғаларды 200 мың теңгеге Банктің еріксіз
кепілдендіру; дейін-100%өтеу,әр өтімділігі,өз
қайсысы соңғысы 200 мыңміндеттерін орындай
тг 80%,60%,40%,40%,20% алмаса, қор әр бір
м-лшер3 1 млн тг 10% салымшыға ақшасын
төлейді; өтейді, банкке салған
салымы.
Салымдарды сақтандыру жүйесі алғаш рет 1829 жылы Ақша қорларының
сенімділігімен туралы Заңмен Нью-Йорк штатында құрылған болатын. 1934 жылы
АҚШ- тың салымдарды кепідендіру қоры қайта ұйымдастырылып өз жұмысын
жаңадан бастады. АҚШ- тың депозиттерді сақтандыру жүйесінің ерекшеліктері
мен артықшылықтары басқа елдердің депозиттерді сақтандыру жүйелерімен
салыстырғанда өте көп.
Еуропа елдерінде депозиттер мен салымдарды қорғау шаралары комплексті
түрде қамтамасыз етіледі.
Америка құрама штаттары. АҚШ- та депозиттерді сақтандырудың аралас әдісі
қолданылады. Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы және қарыз
жинау ассоциациясының депозиттерін сақтандыру міндетті түрде Федералды
корпорациясының негізімен жүзеге асырылады. Депозиттерді сақтандыруды
жүзеге асыратын ұйымдар Федералды резервтер жүйесіне мүше болулары қажет.
Осындай тәртіп штат банктері үшін де таратылады.
Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы басқаруды 5 адамнан
тұратын директорлар кеңесімен жүзеге асырады. Оның үшеуі ақша айналысының
бақылаушысы, ФРЖ және Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы
арқылы тағайындалады, ал екеуін сенаттың келісімімен Президент бекітеді.
Алдында банктерде жұмыс істеген адамдар директор бола алмайды және де олар
әр түрлі саяси партияларға кірулері керек. Депозиттерді сақтандрудың
федералды корпорациясыда өз депозиттерін сақтандырған банк кез келген
уақытта келісім- шартты алады. Өз бетінше белгілі себептермен Депозиттерді
сақтандрудың федералды корпорациясы банктерді мүшеліктерден шығара алады.
Алайда мүшеліктен шықса да банктің банктің депозиттері бойынша сақтандыру
әлі де 2 жыл бойы күшінде болады. Осы уақытта банк ағымдағы ставка бойынша
белгіленген депозиттер көлемінде жарналарды төлейді.
Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы мүше емес банктерді
тексеруге оның құқығы бар.
Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы қаржылық қиыншылық көріп
отырған банктерге мынандай жағдайларда көмек көрсетеді:
1. Ол қаржылық қиыншылық көріп отырған банкті, басқа қаржы жағдайы күшті
банкпенен біріктіруі мүмкін;
2. Ол банкті банкрот деп жариялар, депозиторларға максимальды сақтандыру
соммасын төлеуі мүмкін;
3. Ол қаржылық қаржылық қиыншылық көріп отырған банкке, белгілі ақша
соммасын оның шотына аударып беру арқылы қолдау көрсетуі мүмкін.
Ал жалпы Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясының іс-
тәжірибесіне талдау жүргізіп қарайтын болсақ, онда көптеген жағдайларда
қызметтері қауіп тудыратын банктердің басқа банктермен біріктірілгенін
көруге болады. Қаржылық қиыншылық көріп отырған банкті басқа банкпен
біріктіруде алғашқыда Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы
100 000 долларға ғана сақтандыру шегін бекіткенде қарамастан депозиттің
соммасын 100% сақтандыру жүргізді.
Депозиттерді сақтандрудың федералды корпорациясы қазігі кезде өз қызметін
нәтижелі атқарып жатыр.
Ұлыбритания. Депозиттерді сақтандыру қорының құрылуы алғаш рет
Ұлыбритания актілерінде 1979 жылы көрсетілген. Бұл акт негізінен
Депозиттерді сақтандыру қорының қызметін реттейді. Қор 1982 жылдың 19
ақпанынан бастап өз күшіне енді және келесі ерекшеліктері бар: біріншден,
қор банктердің ерікті келісім берумен емес, мемлекеттің заңнамалық актісі
негізінде құрылып, заңды тұлға болып табылады. Екіншіден, міндетті түрде
барлық банктердегі салымдар сқтандырылады. Сақтандырылмайтын салымдарға
шетел банктерінің жеке филиалдары мен стерлинг шоттарыжатады. Үшіншіден,
тек функт стерлинг шоттары ғана сақтандырылады. Төртіншіден, салымшының
салымын сақтандыру тек түзу жүйеде болады, ал сақтандыру төлемінің
максималды мәні алғашқы 10 мың фунт стерлингтің 75% Депозиттерді сақтандыру
қорының мүше банктердің салымдарынан құралады. Банк жарналарының минималды
көлемі 10 мың фунт стерлинг, ал максималды көлемі 300 мың фунт стерлинг
болып табылады. Қарсылық болған жағдайда жарна көлемін арттыру
қарастырылған. Алайда оның көлемі сақтандырылған депозиттер мөлшерінің 0,3
бөлігінен аспауы қажет. Депозиттерді сақтандыру қорының басшылығында
алдымен басшы, оның орынбасары, Англия банкінің бас кассирі, сонымен қатар
басшы тағайындайтын мүшелер отырады. Басқарма мүшелері болып үш бақылаушы
және Депозиттерді сақтандыру қорының мүше банктерінің кейбір
директорлары кіреді.
Франция. Францияда депозиттерді сақтандыру ынтымақтастық механизмі деп
аталып, банктердің ассоциациясымен басқарады. Ынтымақтастық механизмі
Франция территориясындағы барлық банктерді қамтиды, оған шетел бантерінің
филиалдары да кіреді. Сақтандырылмайтын болып тек шетелдегі шоттар,
банкаралық депозиттер және шетел валютасындағы депозиттер қалады. Басқа
елдегі сияқты сақтандыру қоры банк жарналарынан құрылады. Оның көлемі
банктердігі депозиттердің көлеміне байланысты шаралармен есептелнеді.
Бірақ жарна 30 млрд. франктен аспауы қажет. Банктік ассоциация ағымдағы
жылдан кейінгі екі жылға жарна талап етуі мүмкін. Бір салымның депозитінің
сақтандырылу өтемі 200 мың франктен аспауы қажет.
Германия. Германияда депозиттерді сақтандырудың былайша шіктелген жүйесі
жұмыс істейді:
- жеке банктердің депозиттерін сақтандыру қоры;
- жинақ кассаларының депозиттерін сақтандыру қоры;
- коорпоротивті банктерді сақтандыру қоры.
Германияның Орталық банкі сақтандыру жүйесіне тікелей немесе
елеулі әсер етпейді. Қорға мүше болып немесе ведомствосының бас лицензиясын
алған дарлық несиелік ұйымдар ене алады. Банкаралық ұсынбалы
міндеттемелерден басқа барлық банк салымдары сақтандырылады.
Сақтандыруларға мыналар жатады:
- жеке тұлғалар ретігде енетін өз басшыларына, құрылтайшыларына
байланысты банк міндеттемелері;
- банктің бақылау кеңесінің талаптары;
- жоғарада айтылған тұлғалардың банкке талаптары.
Қор сақтандыру төлемі жоғары банктің өзіндік капиталының 30% дейін
деңгейде корсетілген.
Жарналарды түзетуде банктің ассоцация мынадай құқықтарға ие:
- жеткілікті көлемге келгеннен кейін жарналарды жинақтауды
тоқтата тұру;
- банкті елдерде қордың қаржысы жетпеген жағдайда жарналар
көлемін екі есе ұлғату.
Сақтандыру қорының басшылығы етіп банктік ассоциация арнайы комитет
құрады, ол мына қызметтер атқаратын 9 адамнан тұрады:
- банкке көмек көрсету шешімін қабылдауда;
- қордың қаржысын пайдалануда нұсқауларды дайындау;
- банктердің қорға кіру, уақыт бойынша ену, тез арада кірудегі
жарна көлемін көрсету шешімін қабылдау;
- қор қызметін көрсететін қаржылық есеп беруді ұсыну.
Банк қор жарғысын бұзған мынадай жағдайларда қатысушылар құрамынан
шығарылуы мүмкін:
- қорға керек ақпаратты бермесе;
- жарнаны уақытында аудармаса;
- аудиторлық тексерісте жасанды бөгеттер орнатса;
- банктік ассоциациядан бақылау кеңесінің ақпаратты ашпаса;
- сақтандыру төлемінің көлемі жөнінде үшінші тұлғаға бұрмаланған
ақпарат берсе;
- қордың қызметіне байланысты банктің ассоциациясының
нұсқаулары мен талаптарын орындамаса;
Жапония. Депозиттерді сақтандыру корпорациясы бұл елде 1971жылдан бері
жұмыс істеп келе жатыр. Оның капиталы бірдей үлеспен үкіметпен, Жапон
банкімен және жеке банктермен толықтырылған. Ол корпорация Жапон банкінің
және жеке банктердің басшыларының комитеті тарапынан басқарылады.
Сақтандыру жүйесіне қатысу қала банктері үшін, валюталық және жинақ
банкілері үшін, ұзақ мерзімді несие банктері үшін міндетті болып табылады.
Шетел банктері филиалдарының жүйеге қатысуға тыйым салынады. Сақтандыру
жарнасы жыл сайын депозит депозит көлемінің 0,008% аударылым арқыы
жиналады. Салымшылар компенсациясы депозиттер өскенде және максимум соммасы
10 млн.иен болған кезден бастап сақтандырылады.
Өндірісі дамыған елдерде ірі банктердің банкротқа ұшырауына жол бермейді.
Банктердің депозиттерін сақтандыру программасын қарастырайық.
Депозитті сақтандыру схемасының мінездемесі мемлекеттің саны.
Аумақ Жалпы саны Міндетті Қордың Сақтандыру төлемі
1995-2004ж қатысуымен бірігуімен тәуекелге
1995-2004 1995-2004 байланысты
АҚШ 11 6 149 15 2 5
15
Еуропа 23 11 3212 25 0 10
33
Азия 7 4 7 102 2
10 6
Ближний 2 1 1 20 0
Васток 3 3
Африка 4 4 4 10 0 6
12 5
Барлығы 47 7326 34 62 4 23
60
Осылайша жүргізілген сараптаманың негізінде біз әрбір дамыған мемлекетте
депозиттерді сақтандырудың өзіндік жүйесі бар екенін көреміз.
Осындай жағдайда зардап шеккен салымшылар болып табылады. Мемлекет
алдындағы тәжірибеге сүйеніп болған салдарды болдырмауға ұмтылады, алайда
оларда болып жатқан барлық жағдайлар біздің жағдайда ескеріліп, негізге
алынуы тиіс.
2. Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердегі депозиттердің
сақтандырудың дамуы
2.1 Қазақстан Республикасының депозитті сақтандырудың дамуы және әдістері
Қазақстан Республикасы банк жүйесінің екінші деңгейлі банктеріндегі жеке
тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру (кепілдендіру) қажеттігі
көп жылдардан бері шешімін таппай келе жатқан мәселелердің бірі болатын.
Мұндай мәселенің туындауы Қазақстан Республикасы экономикасының нарықтық
қатынастарға өтуіне және халықтың банктердегі көптеген жылдар бойы жинаған
ақша қорларының, яғни жинақтарының 1990 жылдардың басында инфлияция
әсерінен банктердің жабылуы салдарынан жоғалып кетуімен байланысты болып
отыр.Бірақ жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) сақтандыру
(кепілдендіру) қорын құру оңай мәселе болмады. Халықтың коммерциялық
банктердегі салымдарын сақтандырудың біріншіден, халық қолындағы айналысқа
түспей отырған ақшалай қаражаттарын экономикаға тарту,екіншіден ақша
иелерінің табыстарын өсіру, үшіншіден, банк жүйесін ақша ресурстарымен
қамтамасыз ету, төртіншіден, экономиканың нақты секторларына жұмсалынатын
несие ресурстарын көбейту, бесіншіден, өндірістерге ішкі инвестицияны тарту
және тағы басқа да көптеген пайдалы тұстары бар. Бұл жүйенің қызметін
мемлекеттің реттеуінсіз нәтижелі ұйымдастыру мүмкін емес.
Соңғы жылдардың тәжірибесі көрсеткендей экономиканы мемлекеттік реттеу
бойынша іс- шаралар ғылыми, әдістемелік және ұйымдастырушылық негізде
бірігуді қажет етеді. Осы үш бөлімнің біреуінің әлсіреуі экономикалық-
әлеуметтік процестерді реттеуде кері әсерін тигізеді және ақша- несиелік,
әлеуметтік сонымен бірге халықаралық байланыстардың бұзылуына әкеліп
соқтырады.
Екінші деңгейдегі банктердегі тұрғындардың және ұйымдардың салымдарын
банктердің төлем қабілетінің болмай қалуынан қорғауды қамтамасыз ету
мақсатында Ұлттық банкке екінші деңгейдегі ірі банктермен бірлесе отырып
қысқа мерзімде тұрғындардың депозиттерін ұйымдық сақтандыру жүйесін құруды
және оны іске қосуды тапсырады. Көп ұзамай,1999 жылдың 5 қарашасында Ұлттық
Банк екінші деңгейдегі банктермен банктер ассоциациясымен және қаржыгерлер
ассоциациясымен бірлесе отырып екінші деңгейдегі банктердегі жеке
тұлғалардың салымдарын міндетті түрде ұжымды сақтандыру ережесін енгізді.
Депозитті сақтандырудың ең басты мақсаты
Депозитті сақтандыру жүйесі
Депозитті сақтандыру қажеттілігі макроэкономикалық
себептерде
Осы сақтандыру жүйесі шеңберінде жарғылық қоры 1 миллиард теңгені құраған
“Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерін) кепілдендіру
(сақтандыру) қоры” ЖАҚ құрылды.
Қорға кіру үшін шешім төменгі талаптарды орындаған кезде мүмкін:
1) Халықаралық стандартқа көшу бағдарламасына банк енуі керек;
2) Алматы қаласында орналасқан банктердің осы қорға кіру үшін сұраныс
бергенге дейінгі 3 ай мерзімінде жеке капитал мөлшері 1 миллиард
теңгені құрау керек, Ұлттық Банктің 12 желтоқсан 1996 жылғы қаулысында
сәйкес болуы керек.
3) Банк соңғы 3 айда пруденциалдық нормативтерді орындауы керек, К1,К2;
0,06 және 0,12 кем болмауы керек.
4) Ұлттық Банк осы сұрақ бойынша рекомендациясы қорға тікелей беріледі,
құпия қажет болып табылады.
5) Ұлттық Банк банк белгіленген тізімдегі халықаралық аудиторлық
компаниялардың белгіленуімен соңғы 1 жылдық қаржылық есеп.
Осы қорға кіргісі келген қор арыз беру керек. Банкті осы жүйеге кіргізу
туралы қор анализ жасайды. Ұлттық Банк банк тің рекомендациясын және банк
берген құжаттарды ескереді. Қор арыз берген күннен бастап 1 ай ішінде шешім
қабылдау керек. Банк бұл жүйеге кірді деп есептелінеді, егер қор шешім
қабылдағаннан кейін 15 күн ішінде қорға алған міндетті резерв 0,375% (жеке
тұлғалардың салым соммасы) төлеуі керек. Төлемдер соммасы максималды сомма
1 млн тенге.
1. салым- 200 мың тенге -100%
2. салым- 200-400 мың тг-200 мың тг қосу одан жоғары сомманың 80%
3. Салым бойынша сыйақымен бірге- 400-600 мың жоғарғы, 360мың тг, 400 мың
жоғары сомманың 60 %
4. салым- 600-800 мың тг – 480 мың тг, 600 мың-нан жоғары сомманың 40 %
5. салым- 800-1млн тг, 560,800 жоғары 20%
6. салым 1 млн жоғары- 600, 1 млн жоғары сомманың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz