Прокурорлық айыптаушылық

Прокурорлық немесе айыптаушылық сөз. Прокурордың айыптаушылық сөзі оның қызметімен тікелей байланысып, өзара қабысып астасып жатыр. Яғни прокурор сөзі оның негізгі атқарар қызметінен туындайды. Қазақстан Респлбликасы Конституциясының 83-бабының 1-4 тармақтарына, 1995 жылдың 21-желтоқсан күнгі Елбасының заңды күші бар «Қазақстан Республикасының прокуратурасы туралы» Жарлығына, Қазақстан Республикасы КЕЖК 62-бабына сәйкес: «Соттың қылмыстық істі қарауына қатысушы прокурор айыптауды қолдау жолымен мемлекеттің мүддесін білдіреді және мемлекетгік айыптаушы болын табылады. Мемлекеттің мүдделірн қорғап талап коюға құқылы».
Айыптаушылық сөз - қылмыстың іс бойынша жарыссөзге қатысады, мемлекет атынан айыптауды қолдаған, іс бойынша жинақталған дәлелде-мелерге талдау жасаудан тұратын, жасалған қылмысқа баға беріп, сарап-тайтын, соның негізінде жазалау шарасын тағайындайтын, басқа да заң тұрғысынан негізгі үкім шыгаруда маңызы бар, азаматтарды құқықтың, адамгершілік жағынан тәбиелейтін прокурордың сөзі.
Қылмыстық істін түйінін шешуде сотқа қосалқы көмек беретін, мемлекет атынан айыптаушы міндетін атқаратын прокурордың сөзінің қылмыстық сот жүргізу ісіне алар маңызы ерекше. Орыс заңгері Р.А. Руденко сотта мемлекеттік анықатаудың қылмысқа қарсы күресте қоғамдық пікірді қалыптастырудағы орнын айрықша бөліп айтқан еді.
Айынтаушылық сөздін мазмұны белгілі бір іс бойынша сөйлейтін прокурордың азаматтық позициясымен, төрелік айтар сөздің мәнімен өрнектеледі. Казірде халық арасында прокурор сөзін алдағы сот шығарар үкімнің әуелгі негізгі жобасы санайтын жаңсақ пікір етек алған. Ендеше бұдан қорғаушы сөзі де алдын ала белгіленген үкім жобасының негізінен шьпады деген үғым туындауы да мүмкін. Осы екі жобаның қисынға келер бірін ғана соттың таң-дауы керек деген жорамал айтады. Бұл тіпті де олай емес. Соттағы төрелік айтар сөзде үкім шығару үшін қарастырылар барлық мәселе тілге тиек болады. Прокурор болашақ үкім жобасын емес, қылмыстық іске деген өзінің ой-шешімін ғана айтады. Шынтуайтында заң бойынша прокурор былай тұрсын соттын да сот процесінлегі жарыссөзден кейін кеңесу бөлмесінде болмаса, алдьга ала укш шығаруға құқысы жоқ.
Прокурор өз позштиясын іс материалдары бойынша әрі соттағы процес-суалдык қызметше карай айқындайды. Бүгінгі тандагы гылыми әдебиетте прокутюрдъш істегі пропесуалдьгқ қызметі туралы екі түрлі көзқарас қалыптасқан: бірі - кей авторлар оны мемлекеттік айыптаушы деп біледі, екінші біреулері - заттың дұрыс жүргізілуін қадағалайтын бақылаушы органның өкілі деп таниды. Негізгі мазмұнының өзегінде көптеген мәселелер Қамтылатын айыптаушылық сөз бір ғана айыптаумен шектелмек емес. Прокурор өз сөзінде қылмыс жасауға түрткі болған себептер мен жағдайларға тоқталып, соттың назарын заңның өрескел бұзылуына аударады, орын алған қылмыстық іске қоғам тарапынан бағасын береді.