Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау мен болжамдау
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1 Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2 Кәсіпорынның қаржылық жоспарының орындалуын талдау («Selrad LTD» ЖШС мысалында ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.1 Кәсіпорынның негізгі қаржылық көрсеткіштерін жоспарлау мен болжамдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2 «Selrad LTD» ЖШС.нің қаржылық жағдайына сипаттама және қаржылық жоспарлау көрсеткіштерінің орындалу нәтижесін талдау ... ... ... ... .20
3 Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлауды(болжамдауды) жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
1 Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2 Кәсіпорынның қаржылық жоспарының орындалуын талдау («Selrad LTD» ЖШС мысалында ) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.1 Кәсіпорынның негізгі қаржылық көрсеткіштерін жоспарлау мен болжамдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2 «Selrad LTD» ЖШС.нің қаржылық жағдайына сипаттама және қаржылық жоспарлау көрсеткіштерінің орындалу нәтижесін талдау ... ... ... ... .20
3 Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлауды(болжамдауды) жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
Қазіргі заман жағдайында өзінің күнделікті қызметінде жоспарлау жүйесін қолданбайтын кәсіпорынды елестету қиын.Қаржылық менеджменттің негізгі функцияларының бірі жақын арадағы және ұзақ мерзімді болашақта басқару шешімдерін дайындау жүйесі ретіндегі жоспарлау болып табылады.Бұл элементтер экономиканың оңтайлы үйлесімді дамуына,жекелеген салалардың белгілі бір уақыт аралығында өсу қарқынын алдын ала анықтау мақсатында қолданылады.Нарықтық экономика жағдайында бұл функциялардың мәні өзекті болып табылады,өйткені оны жүзеге асырудың тиімділігіне кәсіпорынның, оның иелері мен қызметкерлерінің әл-ауқатына байланысты.Қаржылық жоспарлау мен болжамдау қаржылық механизмнің маңызды элементтерінің бірі болып табылады.
Қаржылық көрсеткіштерді дәлелдеу,қаржылық операциялардың көрсеткіштері және басқа да көптеген кәсіпорын үшін маңызды шешім қабылдау үрдісі қаржылық жоспарлау мен болжамдау үрдісінен кейінгі кезекте жүзеге асырылады.Бір біріне жақын осы екі көрсеткіш экономикалық әдебиеттерде және тәжірибеде үнемі салыстырылып ұқсастырып қарастырылады. Қаржылық жоспарлау арқылы нақты проблеманы шешу жолдарын,көрсеткіштерді,өзара байланысты тапсырмаларды,жүзеге асырудың бірізділігін,жүйелілігін және анықталған мақсатқа жету жолдарын көруге мүмкіндік туады.
Қаржылық болжамдау дегеніміз – кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштерін, бәсекелестік деңгейін, табысы мен шығысының арақатынасын, шешім қабылдау мүмкіндіктерін қазіргі қаржылық ахуалмен байланыстыра отырып алдын ала мүмкін болатын көрсеткіштердің ықтималдылығын көрсету. Қаржылық болжаудың объектісі болып қаржылық ресурстар табылады. Жоспарлау мен болжамдаудың арасында ажырамас байланыс бар. Болжамдау дегеніміз алдағы кезеңдегі дамудың жолдарына баға беру, мүмкін болатын оқиғаның салдары, ал жоспарлау дегеніміз қалаған мақсатқа жетудің жолдарын жетілдіру, бір жүйеге келтіру.[1,62б]
Кез келген кәсіпорын келешектезиянға,пайдасыз шығынға ұшырамау үшін немесе алдағы кезеңде болатын жағдайларға дайын болу мақсатында,қиындыққа ұшырағанда қандай шешім қабылдау керектігін білу үшін алдағы кезең оқиғаларын болжап, жоспарлап отыруға немесе болатын жағдайды барынша өз пайдасына шешуге талпынады. Кәсіпорындардың көптеп пайда болуымен байланысты және олардың арасында бәсекелестіктің туындауына байланысты жоспарлау мен болжамдау арнайы жан-жақты зерттеуді,талдауды талап етті.Осыған байланысты ғылымда жаңа сала туындады.Қазіргі таңда жоспарлау кез келген салада маңызды болып саналады.Сондықтан кез келген табыс табу мақсатында құрылған кәсіпорын немесе қызмет орындары алдағы кезеңге болжамдау мен жоспаралау жасамай өз қызметін бастамауы тиіс.
Қаржылық көрсеткіштерді дәлелдеу,қаржылық операциялардың көрсеткіштері және басқа да көптеген кәсіпорын үшін маңызды шешім қабылдау үрдісі қаржылық жоспарлау мен болжамдау үрдісінен кейінгі кезекте жүзеге асырылады.Бір біріне жақын осы екі көрсеткіш экономикалық әдебиеттерде және тәжірибеде үнемі салыстырылып ұқсастырып қарастырылады. Қаржылық жоспарлау арқылы нақты проблеманы шешу жолдарын,көрсеткіштерді,өзара байланысты тапсырмаларды,жүзеге асырудың бірізділігін,жүйелілігін және анықталған мақсатқа жету жолдарын көруге мүмкіндік туады.
Қаржылық болжамдау дегеніміз – кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштерін, бәсекелестік деңгейін, табысы мен шығысының арақатынасын, шешім қабылдау мүмкіндіктерін қазіргі қаржылық ахуалмен байланыстыра отырып алдын ала мүмкін болатын көрсеткіштердің ықтималдылығын көрсету. Қаржылық болжаудың объектісі болып қаржылық ресурстар табылады. Жоспарлау мен болжамдаудың арасында ажырамас байланыс бар. Болжамдау дегеніміз алдағы кезеңдегі дамудың жолдарына баға беру, мүмкін болатын оқиғаның салдары, ал жоспарлау дегеніміз қалаған мақсатқа жетудің жолдарын жетілдіру, бір жүйеге келтіру.[1,62б]
Кез келген кәсіпорын келешектезиянға,пайдасыз шығынға ұшырамау үшін немесе алдағы кезеңде болатын жағдайларға дайын болу мақсатында,қиындыққа ұшырағанда қандай шешім қабылдау керектігін білу үшін алдағы кезең оқиғаларын болжап, жоспарлап отыруға немесе болатын жағдайды барынша өз пайдасына шешуге талпынады. Кәсіпорындардың көптеп пайда болуымен байланысты және олардың арасында бәсекелестіктің туындауына байланысты жоспарлау мен болжамдау арнайы жан-жақты зерттеуді,талдауды талап етті.Осыған байланысты ғылымда жаңа сала туындады.Қазіргі таңда жоспарлау кез келген салада маңызды болып саналады.Сондықтан кез келген табыс табу мақсатында құрылған кәсіпорын немесе қызмет орындары алдағы кезеңге болжамдау мен жоспаралау жасамай өз қызметін бастамауы тиіс.
1 Коровлева О.В Кәсіпорындардағы жоспарлау және есеп жүргізу // Қаржы менеджменті. -2008,№2. 62-68 б.
2 ДаулетбақовБ.Д, Примжарова К.К.Әлеуметтік болжау,жоспарлау және жобалау:Оқу құралы.-Алматы:Экономика,2014. -7 б.
3 Земитан Т. Методы прогнозирования финансирования финансового состояние организации// Business portal -2012,№9. 6-12 б.
4 Тургулова А.К, ӘмірхановР.Ә, Ахинов А.Б. Қаржылық менеджмент: Оқу құралы.-Алматы:Экономика,2014. -215 б.
5 Мадиярова Э.С. Қаржылық менеджмент: Оқу құралы.Алматы:Экономика, 2012. 65б.
6 «Selrad LTD» ЖШС-нің бухгалтерлік балансы
7 НиязбековаР.Қ., РахметовБ.А.,БайнееваП.Т., «Кәсіпорын экономикасы» оқу құралы2008 ж.
8 «Selrad LTD» ЖШС-нің тауарларды өткізу туралы статистикасы
9 Аймағанова М.Т.,Роль финансового планирования и прогнозирования денежных потоков в системе управления предприятием // Финансовое управление.-2012, №2.5-7б.
10 Ниязбекова Б.А,Байнеева П.Т. Кәсіпорын экономикасы:Оқу құралы,-Алматы:Экономика,2008.-123б.
11 Гусаров Ю. Использование методологии экономической динамики при пргнозировании и стратегическом планировании // Экономические стратегиии.-2007, №2. 130-135 б.
12 Бердалиев К.Б. Жоспарлау мен басқарудың проблемалары: Оқу құралы.-Алматы:Экономика, 2014. -104 бет.
13 Ержанова А.К, Айтанаева Ә.К, Жұманова Г.Ш ,Баянова М.С ,Иматаева Ә.Е Басқару есебі: Оқу құралы.–Алматы:Экономика ,2009.143 б.
14 Айтаханов Е.,Проблемы управления процессами планирования и прогнозирования развития предприятия// Вестник КазГНУ. -2011,№2.87-92 б.
15 Спанова Б.К Қазақстан экономикасын жоспарлау және жетілдіру методикасы // Қазіргі заманғы маңызды проблемалар. -2007, №2. 48-52 б.
16 Байшуков А.Экономический прогноз Казахстана //Экономические стратегии.-2007, №2. 96-101б.
2 ДаулетбақовБ.Д, Примжарова К.К.Әлеуметтік болжау,жоспарлау және жобалау:Оқу құралы.-Алматы:Экономика,2014. -7 б.
3 Земитан Т. Методы прогнозирования финансирования финансового состояние организации// Business portal -2012,№9. 6-12 б.
4 Тургулова А.К, ӘмірхановР.Ә, Ахинов А.Б. Қаржылық менеджмент: Оқу құралы.-Алматы:Экономика,2014. -215 б.
5 Мадиярова Э.С. Қаржылық менеджмент: Оқу құралы.Алматы:Экономика, 2012. 65б.
6 «Selrad LTD» ЖШС-нің бухгалтерлік балансы
7 НиязбековаР.Қ., РахметовБ.А.,БайнееваП.Т., «Кәсіпорын экономикасы» оқу құралы2008 ж.
8 «Selrad LTD» ЖШС-нің тауарларды өткізу туралы статистикасы
9 Аймағанова М.Т.,Роль финансового планирования и прогнозирования денежных потоков в системе управления предприятием // Финансовое управление.-2012, №2.5-7б.
10 Ниязбекова Б.А,Байнеева П.Т. Кәсіпорын экономикасы:Оқу құралы,-Алматы:Экономика,2008.-123б.
11 Гусаров Ю. Использование методологии экономической динамики при пргнозировании и стратегическом планировании // Экономические стратегиии.-2007, №2. 130-135 б.
12 Бердалиев К.Б. Жоспарлау мен басқарудың проблемалары: Оқу құралы.-Алматы:Экономика, 2014. -104 бет.
13 Ержанова А.К, Айтанаева Ә.К, Жұманова Г.Ш ,Баянова М.С ,Иматаева Ә.Е Басқару есебі: Оқу құралы.–Алматы:Экономика ,2009.143 б.
14 Айтаханов Е.,Проблемы управления процессами планирования и прогнозирования развития предприятия// Вестник КазГНУ. -2011,№2.87-92 б.
15 Спанова Б.К Қазақстан экономикасын жоспарлау және жетілдіру методикасы // Қазіргі заманғы маңызды проблемалар. -2007, №2. 48-52 б.
16 Байшуков А.Экономический прогноз Казахстана //Экономические стратегии.-2007, №2. 96-101б.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2 Кәсіпорынның қаржылық жоспарының орындалуын талдау (Selrad LTD ЖШС мысалында ) ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1 Кәсіпорынның негізгі қаржылық көрсеткіштерін жоспарлау мен болжамдау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2 Selrad LTD ЖШС-нің қаржылық жағдайына сипаттама және қаржылық жоспарлау көрсеткіштерінің орындалу нәтижесін талдау ... ... ... ... .20
3 Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлауды(болжамдауды) жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
Кіріспе
Қазіргі заман жағдайында өзінің күнделікті қызметінде жоспарлау жүйесін қолданбайтын кәсіпорынды елестету қиын. Қаржылық менеджменттің негізгі функцияларының бірі жақын арадағы және ұзақ мерзімді болашақта басқару шешімдерін дайындау жүйесі ретіндегі жоспарлау болып табылады. Бұл элементтер экономиканың оңтайлы үйлесімді дамуына,жекелеген салалардың белгілі бір уақыт аралығында өсу қарқынын алдын ала анықтау мақсатында қолданылады. Нарықтық экономика жағдайында бұл функциялардың мәні өзекті болып табылады, өйткені оны жүзеге асырудың тиімділігіне кәсіпорынның, оның иелері мен қызметкерлерінің әл-ауқатына байланысты. Қаржылық жоспарлау мен болжамдау қаржылық механизмнің маңызды элементтерінің бірі болып табылады.
Қаржылық көрсеткіштерді дәлелдеу, қаржылық операциялардың көрсеткіштері және басқа да көптеген кәсіпорын үшін маңызды шешім қабылдау үрдісі қаржылық жоспарлау мен болжамдау үрдісінен кейінгі кезекте жүзеге асырылады. Бір біріне жақын осы екі көрсеткіш экономикалық әдебиеттерде және тәжірибеде үнемі салыстырылып ұқсастырып қарастырылады. Қаржылық жоспарлау арқылы нақты проблеманы шешу жолдарын,көрсеткіштерді, өзара байланысты тапсырмаларды, жүзеге асырудың бірізділігін, жүйелілігін және анықталған мақсатқа жету жолдарын көруге мүмкіндік туады.
Қаржылық болжамдау дегеніміз - кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштерін, бәсекелестік деңгейін, табысы мен шығысының арақатынасын, шешім қабылдау мүмкіндіктерін қазіргі қаржылық ахуалмен байланыстыра отырып алдын ала мүмкін болатын көрсеткіштердің ықтималдылығын көрсету. Қаржылық болжаудың объектісі болып қаржылық ресурстар табылады. Жоспарлау мен болжамдаудың арасында ажырамас байланыс бар. Болжамдау дегеніміз алдағы кезеңдегі дамудың жолдарына баға беру, мүмкін болатын оқиғаның салдары, ал жоспарлау дегеніміз қалаған мақсатқа жетудің жолдарын жетілдіру, бір жүйеге келтіру.[1,62б]
Кез келген кәсіпорын келешектезиянға, пайдасыз шығынға ұшырамау үшін немесе алдағы кезеңде болатын жағдайларға дайын болу мақсатында, қиындыққа ұшырағанда қандай шешім қабылдау керектігін білу үшін алдағы кезең оқиғаларын болжап, жоспарлап отыруға немесе болатын жағдайды барынша өз пайдасына шешуге талпынады. Кәсіпорындардың көптеп пайда болуымен байланысты және олардың арасында бәсекелестіктің туындауына байланысты жоспарлау мен болжамдау арнайы жан-жақты зерттеуді, талдауды талап етті. Осыған байланысты ғылымда жаңа сала туындады. Қазіргі таңда жоспарлау кез келген салада маңызды болып саналады. Сондықтан кез келген табыс табу мақсатында құрылған кәсіпорын немесе қызмет орындары алдағы кезеңге болжамдау мен жоспаралау жасамай өз қызметін бастамауы тиіс. Жұмыстың бірінші сатысы екінші сатысымен міндетті түрде байланысты болуы керек, бұл байланысты жоспарламаса келесі саты қажетті мөлшерде табыс әкелмеуі мүмкін. Сондықтан кез келген жұмысты алдын ала болжамдау кәсіпкер үшін маңызды болып саналады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі ретінде кәсіпорынның алдағы кезеңге арналған жоспарын экономикалық көрсеткіштер арқылы есептеп талдау жүргізу, жоспарланған жұмыс пен нақты орындалған жұмыстың арақатынасын айқындап, қаржылық болжамдар жасау. Алдағы орындалатын шаруашылық қызметін жоспарлау маңыздылығы нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның жай-күйін көтеру үшін маңызды жолдарын ұсыну, терең зерттеу жүргізу арқылы іске асырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
oo Қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың теориялық негіздерін анықтау;
oo Қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың қажеттілігін айқындау және қаржылық жоспарлау түрлеріне сипаттама беру;
oo Selrad LTD ЖШС-нің жоспар мәліметтері және орындалу көрсеткіштері негізінде талдау жүргізу;
oo Кәсіпорындағы жоспарлау және болжамдау бағыттарындағы проблемаларды және оларды шешу жолдарын ұсыну;
Зерттеудің пәні: ҚР аумағында қызмет Selrad LTD ЖШС-нің қаржылық-жоспарлау, болжамдау нәтижесінің тиімділігіне талдау жасау, негізінде тиімді шешімдер қабылдау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі: Selrad LTD ЖШС-дағы қаржылық-жоспарлау, болжамдау болып табылады.
Зерттеудің теориялық, әдіснамалық және ақпараттық базасы. Дипломдықжұмыста шетелдік және қазақстандық жетекші экономистердің нарықтық экономикалық, қаржылық оқулықтары, оқу құралдары, монографиялары, қолданылды.
Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы ретінде ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері, мерзімдік баспа құралдары Selrad LTD ЖШС-нің жылдық қаржылық есеп беру материалдары қолданылды.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңызы: жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның жоспар мәліметтерін және оның орындалу көрсеткіштері негізінде талдау жүргізу.
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытындылау бөлімінен және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың теориялық негіздері
Жоспарлау жүйесі қоғамда экономикалық заң талаптарын жүзеге асыру негізінде қолданылатын ұйымдастыру формалары мен әдістерінің жиынтығы болып табылады. Қаржылық жоспарлау -- ақшалай қаражаттарды қалыптастыру, бөлу және пайдалану үшін экономикалық үрдістерді жоспарлы басқару түсінігін береді немесе қаржылық жоспарлау - бұл қаржылық ресурстардың үйлесімдігі мен теңгерімділігі жайлы қызмет болып табылады.
Жоспарлау мен болжамдаудың объективті қажеттілігінің алғышарттары мыналар болып саналады:
Біріншіден, қазіргі кезде экономиканың дамуына ғылыми-техникалық прогресстің әсері күшейе түсті, барлық елдерде озық және күрделенген технологияға көшу, еңбек пен өндірісті ұйымдастырудың тиімді формаларына өту жоспарлауды, болжау жасауды және олардың нәтижесін алдын ала көре білуді талап етеді.
Екіншіден, жоспарлау мен болжау жасау басқарудың қажетті функциясы ретінде қолданылады. Ол мемлекетке экономиканың циклдық дамуын алдын ала білу, тепе-теңдік сақтау және пайда болған ауытқушылықты түзету, экономикалық және әлеуметтік нәтижелерді өзара байланыстыру, сондай-ақ халықтың жағдайы төмен бөлігінің мүддесін қорғау үшін қажет.
Үшіншіден, нарықтық экономика жағдайында кез келген кәсіпорын меншіктің түріне және шаруашылықтың формасына, құрылу уақыты мен өндірісінің көлеміне қарамастан,негізгі мақсатқа жету үшін кәсіпкерлік әрекетінің өзіндік даму стратегиясы ментактикасын айқындап алуы қажет.[2,7б]
Жоспар құрудың қажеттілігі көптеген факторлармен түсіндіріледі, олардың ішіндегі ең маңыздылары келесідей: болашақтың белгісіздігі, материалдық, қаржылық және басқа да ресурстардың түрлерін қолдану үрдісінде кәсіпорынның әр-түрлі бөлімшелерінің қызметін үйлестіру қажеттілігі, экономикалық салаларды оңтайландыру және т.б. Қаржылық жоспарлаудың негізінде стратегиялық және жедел жоспарлар жатыр. Стратегиялық жоспар кәсіпорынның мақсаттары, міндеттері, ауқымы мен қызмет саласының тұжырымдамасынан тұрады. Көбіне мақсаттар сандық деңгейде немесе жалпы сандық бағдарлар түрінде құрылады.
Стратегиялық жоспарлау аясында мақсатты нұсқамалардың алуан түрлері тұжырымдалады. Тәжірибеде әдетте олардың келесідей түрлері ажыратылады:
oo Нарықтық (тауарлар мен қызметтер нарығында қандай сегментті қамту жоспарланып отыр, кәсіпорынның негізгі қызметіндегі басымдылықтар қандай);
oo Өндірістік (өндіріс пен технологияның қандай құрылымдары қажетті сұрыпталым, көлем мен сапаға қол жеткізу мақсатында өнімді шығаруды қамтамасыз етеді);
oo Қаржылық-экономикалық (қаржыландырудың негізгі көздері және таңдалатын стратегияның болжанатын қаржы нәтижелері қандай);
oo Әлеуметтік (кәсіпорынның қызметі қоғамның және оның жекелеген жіктерінің белгілі әлеуметтік қажеттіліктерін қаншалықты қанағаттандырады)
Бұл мақсаттар көбінесе сапалық деңгейде немесе оларға жетуде ары қарай индикатор болып табылатын жалпы, біріктірілген көрсеткіштер түрінде тұжырымдалады (мысалы, нарықтың немесе оның сегментінің үлесі, сату көлемдерінің ұлғаю қарқыны, капиталдандырудың өсуі және т.б.)
Стратегиялық жоспарда дайындалған нұсқамалар жедел жоспарларды әзірлеу үрдісінде негізделеді және нақтылады. Жедел жоспар ресурстардың қалай бөлінуі керек және стратегиялық мақсаттарға жету үшін кәсіпорынның бизнес - үрдістері қалай ұйымдастырылуы қажет деген шешімдерді қабылдауды қарастырады. Басқаша айтқанда,ол берілген ресурстық әлеуетте фирманың мақсаттарына жетуді жоспарлау болып табылады және оны дамытудың орта мерзімді кезеңі үш жылдан бес жылға дейінгі кезеңді қамтиды. Жедел жоспар жоспарлау, қызметтің барлық бағыттары, түрлері мен функционалдық салалары бойынша нәтижелерді жинақтау болып табылады. [3,8б]
Қаржылық жоспарлаудың атқаратын қызметтері:
oo Кәсіпорын кірістерінің өсу резервтерін анықтау және оларды жұмылдыру жолдарын қарастыру;
oo Жоспарланған мерзімде ең жоғарғы пайда әкелетін жоспарланған қаржылық ресурстарды тиімді пайдалану, кәсіпорын дамуының оңтайлы жолдарын анықтау;
oo Кәсіпорынның өндірістік көрсеткіштері мен қаржылық ресурстар арасындағы байланысты жоспарлау;
oo Бюджет, банктер және басқа да қаржылық құрылымдар арасында тиімді қаржылық қарым-қатынас орнату.
Қаржылық жоспарлаудың объектісі болып саналады:
oo Жалпы жүйедегі төлем барысында өнімдерді өткізуден (жұмысты орындаудан,қызмет көрсетуден) түскен қолма-қол ақшалар,қолма-қолсыз ақшалар, бартер;
oo Пайда, пайданы құру, бөлу және пайдаға асыру;
oo Арнайы мақсатқа арналып бағытталған қорлар, оларды тұтыну, сақтандыру, жинақтау, оларды құру, бөлу және пайдалану;
oo Бюджеттік емес қорға аударымдар және бюджетке төленетін төлемдер;
Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау сипатына байланысты бірнеше түрлерге бөлінеді.
Мазмұнына қарай:
oo стратегиялық жоспарлау -- кәсіпорынның даму стратегиясын анықтау үдерісі және осы стратегия шегінде қаржы және адами ресурстарды реттеу үшін шешімдер қабылдау;
oo тактикалық жоспарлау-нарықтың өзгеруін ескере отырып, орта мерзімді стратегиялық мақсаттардың шешілуін көздейді;
oo қауырт (оперативті) жоспарлау- бұл, қолда бар мүмкіндіктерді өте қысқа мерзімде (жыл, маусым, ай, күн) жүзеге асыру.
Қамту көлеміне қарай:
oo алға қойылған мәселелерге қатысты кешенді зерттеу;
oo тек белгілі бір мәселені немесе белгілі бір аумақты қамтитын бөлшектелген жоспарлау;
Орындалу мерзіміне қарай:
oo қысқа мерзімді жоспарлау (жыл,жарты жыл,тоқсан,апта);
oo орта мерзімді (тактикалық) жоспарлау (2 жыл мен 5 жыл аралығында);
oo ұзақ мерзімді жоспарлау (5 жылдан артық мерзім).
Сипатына қарай:
oo жан-жақты;
oo нұсқалы;
oo шектелген.
Мәліметтерді өзгерту мүмкіндігіне байланысты:
oo қатаң (жоспарды орындау барысында көрсеткіштерді өзгертпеу)
oo икемді (жағдайлардың өзгеруін есепке ала отырып,кезеңдік өзгерістер енгізу)
Жоспарлау сандық және сапалық сипаттағы мақсатты нұсқамаларды әзірлеу ме қабылдау және мақсатқа жетудің ең оңтайлы жолдарын анықтау үрдісі. Мақсаттар шежіресі түрінде жиі әзірленетін бұл нұсқамалар (мақсаттар), адамның қалауына негізделетін болашақты сипаттайтын және басқарудың осы деңгейі үшін негізгі болып табылатын көрсеткіштердің жиынтығымен анықталады.
Жоспарлаудың және болжамдаудың негізгі мақсаттары -- болашақ жайлы мәліметтер алу үшін кәсіпорынның даму заңдарйн,оның дамуын жүргізуші күштерін зерттеу. Өндірістің негізгі даму күштері сипатында әлеуметтік қажеттіліктер, техникалық мүмкіндіктер және экономикалық сәйкестілік. Осыған байланысты жоспарлау мен болжаудың үш негізгі міндетін көрсетуге болады:
oo Шаруашылықты дамыту мақсатын белгілеу;
oo Мақсатқа қол жеткізудің оңтайлы жолдары мен амалдарын іздестіру;
oo Алға қойған мақсаттарға жетуге қажетті ресурстарды анықтау;
Қаржы жоспары кәсіпорынның табыстары мен шығындарын байланыстыратын және қаржылық мақсаттарына жету тәсілдерін сипаттайтын құжат болып табылады. Қаржылық жоспарлау үрдісінде: кәсіпорынның қаржы мақсаттары мен бағдарлары теңестіріледі, сол мақсаттардың кәіпорынның ағымдағы қаржылық жағдайына сәйкестік дәрежесі белгіленеді, алдыға қойылған мақсаттар бойынша іс-әрекеттердің жүйелілігі құрылады. Қаржы жоспарын жалпы екі түрі белгілі: ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді. Бірінші жоспардың мақсатты бағыты - қаржы тұрақтылығы тұрғысынан, кәсіпорынды кеңейту қарқындарын анықтау; екінші жоспардың мақсаты кәсіпорынның тұрақты төлемге қабілеттілігін қамтамасыз ету болып табылады.[4,215б]
Кәсіпорындағы қаржылық ресурстарды құрастыру, бөлу, реттеу және қолдану үдерістері жалпы кәсіпорын қаржысын ұйымдастыруды білдіреді және кәсіпорынның қаржылық -- шаруашылық қызметін жоспарлауда, болжамдауда келесі қағидаларға негізделеді:
oo иілгіштілік (сыртқы және ішкі ортада өзгерістер болған жағдайда жоспарға өзгертулер мен толықтырулар енгізу үшін кәсіпорынның қаржылық қызметінің үнемі қозғалыста болатынына бейімделу);
oo үздіксіздік -- жоспарлау мерзімін алдын-ала анықтау және келесі мерзімге уақытында жоспар жасауға негізделген қағида;
oo төлемқабілеттілік қағидасы - қаржылық құралдарды жоспарлауда кәсіпорын жылдың кез келген уақытында төлемқабілетті болу мүмкіндігін ескеру қажет және жоспар құрғанда кәсіпорынның қаржылық жағдайына, төлемқабілеттілік дәрежесіне қарай жоспарлау керек;
oo өтімділік шегін анықтау қағидасы-жоспар құру барысында ең өтімді деп саналатын қаржы жұмсалымдарын пайдалану;
oo кешенділік қағидасы - жоспар әрқашанда кәсіпорынның пайдасына құрылуы тиіс және кәсіпорынға кешенді түрде зерттеу жүргізгеннен кейін ғана тиімді жоспар құру қажет;
oo көп нұсқалылық - қаржылық жоспар форс-мажорлық жағдайлар орын алған кезде таңдалатын өзге нұсқаның болуы, яғни кез келген жағдайға дайын болу;
Қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың қажеттілігі мен мүмкіншілігі кез келген кәсіпорын үшін әрқашан да маңызды орын алады. Жоспарлаудың көмегі арқылы нарықтық экономикадағы қауіп-қатерді және белгісіздікті минимизациялауға, сонымен қатар оқиғаның теріс көрсеткіштерінің алдын алуға мүмкіндік береді.
Қаржылық жоспарлау бұл қаржы жоспарларын (тапсырмаларын) әзірлеу, қаралған мерзімде оларды орындау, белгіленген мақсаттарға жетуге бағытталған поцесі. Жоспарлау басқарудың элементі ретінде қаржы саясаты құралдарының бірі болып табылады. Ол ірі шаруашылық өзгерістерді байсалды және елеусіз жасауға мүмкіндік туғызады. Қаржылық жоспарлаудың объектісі шаруашылық жүргізуші субъектілері мен мемлекеттің қаржылық қызметі, ал қорытынды нәтижесі қаржы жоспарлары мен жеке мекеменің сметаларынан бастап мемлекеттің жиынтық қаржы жоспарына дейінгі қаржы жоспарларын жасау болып табылады. Әрбір жоспарда белгілі бір мерзімге белгіленген кірістер мен шығыстар, қаржы және кредит жүйелерінің буындары мен байланыстары анықталады.
Жалпы қаржы жоспары инвестициялық саясат,айналым капиталын басқару, қаржы болжамдары, есептік саясат, басқарушылық бақылау жүйесі бөлімдерінен тұратын құжат. Көріп отырғандай,қаржы жоспары құрылымы мен мазмұны бойынша күрделі болып келеді, сонымен бірге оны әзірлеу үшін компанияның әр түрлі бөлімшелерінің қатынасуы қажет.
Қаржылық жоспарлау үдерісі
Техникалық бағдарлама блогы
Ұйымдастыру блогы
Ақпараттық блок
Аналитикалық блок
Басқарушылық ұйымдық құрылымы
Техникалық құрал-жабдық
Экономикалық ақпарат
Қаржылық жоспарлау әдіснамасы
Бөлімшелердің құрылымдық функциясы
Есептік ақпарат
Бағдарламалық жасақтама
Бухгалтерлік - қаржылық есеп
Басқарушы-лық есеп
Басқару жүйесі
Өзара қарым қатынас регламенті
Несиелік және қаржылық ұйымдар туралы ақпарат
Нарықтық ақпарат : тауарлық,валюталық
Жауапкершілік жүйесі
Саяси ақпарат
Cурет 1 - Кәсіпорынның қаржылық жоспарлау процесінің инфроқұрылымы
Ескерту: [4;18б.] көзі
Қаржылық жоспарлау - біріншіден, кәсіпорынның, құрылымдық бөлімшелерінің болашағын анықтайды, екіншіден, кәсіпорын қызметінің нәтижесін ойдағыдай жобалайды, үшіншіден, көздеген мақсатқа жету үшін жүйелі іс-әрекет анықталып, тиімді әдістер таңдалынады. Жоспарлаудың өз реттілігі және кезеңдері бар. Кез келген кәсіпорын үшін кәсіпорын қызметінің табысты жұмыс істеуі маңызды болып табылады. Сондықтан да нарықтық экономикада жұмыс істейтін кәсіпорындардың барлығы өз қызметтерін жоспарлап, болжап нәтижелі қызмет атқаруға талпынады. Осыған байланысты қаржылық жоспарлау үрдісі өзіне тән бірнеше кезеңдерді қамтиды, толығырақ төмендегі суретте көрсетілген.
Болжамдық сметалар мен бюджеттерді дайындау
Бақылау мен басқарудың әрекетті жүйесін құру және сақтау
Кәсіпорынның қаржы жағдайын талдау
Жоспарлар жүйесіне өзгерістерді енгізу тәртібін әзірлеу
Қаржы ресурстарына деген қажеттілікті анықтау
1 сурет
Cурет 2 - Қаржылық жоспарлау үдерісі
Ескерту: [5;218б.] көзі
Қаржылық жоспарлаудың ажырамас бөлігі ретінде болжамдау үрдісі келесідей кезеңдерден тұрады:
1. Болжамның мақсаттары мен оның уақыт шегін анықтау;
2. Сыртқы орта туралы болжам жасау мен бастапқы мәліметтерді жинау,өңдеу;
3. Болжау әдістерін таңдау;
4. Оқиғалардың дамуындағы әр түрлі сценарийлері үшін болжамды жүзеге асыру;
5. Алынған нәтижелерді,олардың дұрыстығы мен қолдану мүмкіндіктерін бағалау;
Қаржылық жоспарлау өнімдер мен қызметтерді өткізудің болжамды көлемдерін болжаудан басталады және онда әр түрлі әдістер қолданылады.
oo Сарапшылық бағалау әдістері экономикалық статистиканың ғылыми құралдарының көмегімен алынған нәтижелерді өңдеу мен арнайы сызбалар бойынша сарапшылардың көп сатылы сауалдамасын білдіреді. Бұл әдістер, көрсеткіштердің шамасын болжау үшін ғана емес, сонымен қатар талдамалық жұмыста да қолданылады.
oo Трендтік әдіс. Бұл әдіс, болашақта қолдағы беталыстарды сақтау туралы болжамға негізделген. Оның мәне трендті құру болып табылады, яғни болашақта сатып алушының мінез-қылығын сипаттайтын статистикалық үлгі. Мұнда көрсеткіштер серпіні тізбекті, сонымен бірге тізбекті емес трендпен сипатталуы мүмкін. Мұндай үлгіге мысал ретінде, сатулардың уақыт кезеңіне тәуелділігін келтіруге болады.
oo Жағдайлық талдау мен болжау әдістері. Бұл әдістер функционалдық немесе детерминдендірілген байланыстарды зерттеу үшін арналған үлгіде негізделеді, онда әрбір факторлық белгіге нәтижелілік белгінің белгілі кездейсоқ емес шамасы сәйкес келеді.
Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлаудың негізі ол қаржылық болжамдауды құрастыру болып табылады. Болжау жоспарлаудың ажырамас бөлігі болып табылады және басқару шешімдерін әзірлеуде оның алдында жүзеге асырылады. Қаржылық жоспарлаудан айырмашылығы қаржылық болжамдау болжамдау барысында алынған мәліметтерді тәжірибе жүзінде орындауды мақсат тұтпайды. [5,65б]
2 Кәсіпорынның қаржылық жоспарының орындалуын талдау (Selrad LTD ЖШС мысалында )
2.1 Кәсіпорынның негізгі қаржылық көрсеткіштерін жоспарлау мен болжамдау
Ұзақ мерзімді қаржылық болжамдаудың маңызды міндеттерінің бірі болып кәсіпорын қызметінің тұрақтылығын ұзақ мерзімді болжамдау болып табылады. Мұндай міндет ең алдымен кәсіпорынның меншікті және қарыз қаражаттарының арақатынасымен реттелетін, жалпы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының жоспарлау бағасымен байланысты. Сонымен, егер болжанған құрылым меншікті капитал-қарыз қаражаттары арасындағы байланыста қарыз қаражаттары жағына айтарлықтай ауытқу байқалса, онда кәсіпорында банкроттыққа ұшырау қаупі туындайды. Бұл ауытқудан келетін негізгі қауіп, ол қарыз қаражаттары алынған несиелік ұйымдар өз қаражаттарын бір мезетте немесе кәсіпорынға ыңғайсыз уақыттарда талап ету мүмкіндігі жоғары.
Кез келген кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізген кезде оның өтімділігін зерттеу маңызды болып табылады. Өтімділікті талдау барысында кәсіпорынның төлемқабілеттілік көрсеткіштерін, активтер мен міндеттемелер арасындағы теңдіктің қаншалықты дәрежеде орындалғанын талдау нәтижесінде көруге болады. Кәсіпорын үшін ең алдымен есептелетін өтімділік көрсеткіші ол баланс өтімділігі. Баланс өтімділігі шаруашылық субъектісінің активтерді қолма-қол ақшаға айырбастау немесе айналдыру және өзінің міндеттемелерін жабу мүмкіндігі. Ол қолда бар төлем қаражаттарының қысқа мерзімді мерзімді міндеттемелер шамасына сәйкес болу дәрежесіне ие болады. Кәсіпорынның өтімділік және төлемқабілеттілік көрсеткіштері бір біріне өте жақын түсініктер. Өтімділік көрсеткішінің екі негізгі тұжырымдамасы анықталған. Біріншісі өтімділік ұйымның жеке қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу қабілеті болып табылады, ал екінші тұжырымдама ол өтімділік ол қысқа мерзімді активтердің тез арада ақша қаражаттарына айнала білу мүмкіндігі және ақша қаражатына тез арада айналу ұзақтығы немесе жылдамдығы. [6,96б]
Кәсіпорынның өтімділігі - пассив бойынша міндеттемелерді төлеу үшін актив баптарын ақшаға айналдыру мүмкіндігі; материалдық құндылықтарды өткізудің‚ сатудың‚ қолма-қол ақшаға айналдырудың жеңілдігі; субъектінің өз активтерін қолма-қол ақшаға айналдыру және борышқорлық міндеттемелерін орындау қабілеті (төлем төлеуге қабілеттілік). Өтімділіккәсіпорындар мен несие мекемелерінің қаржы жағдайының маңызды сипаттамасы болып табылады. Оның көрсеткіштерінің бірі - ақшалай қаражат пен тез өткізілетін активтердің міндеттемелер сомасына қатынасы.
Баланс өтімділігін талдаудың мәні активтегі өтімділік дәрежесі бойынша топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелермен салыстыру. Кәсіпорынның балансының болжанған өтімділік дәрежесін анықтау үшін активтер тобы мен пассивтер арасындағы өзара теңділік дәрежесі арқылы анықтауға болады. Актив пен пассив баптары белгілі бір тәртіппен топтастырылады.
Кесте 1 - Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансын өтімділік дәрежесі бойынша активтербөлімін топтастыру
мың.тг.
Активтер
2012
2013
2014
Ең өтімді активтер (А₁)
Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері
24726,7
27972,4
80328,2
Барлығы
24726,7
27972,4
80328,2
Тез өтетін активтер (А₂)
Қысқа мерзімді саудалық және басқа да дебиторлық берешек
5181,9
6191,6
23583,5
Басқа да қысқа мерзімді активтер
9253,2
8265,9
35896,3
Барлығы
14435,1
14457,5
59479,8
Баяу өтетін активтер (А₃)
Қорлар
130714,2
151544,2
271893,8
Ағымдағы салықтық активтер
389,9
458,9
456,9
Барлығы
131103,9
152003,1
272350,7
Қиын өтетін активтер (А₄)
Негізгі құралдар
365,9
356,9
528,6
Ұзақ мерзiмдi активтер
2845,4
2778,5
1296,0
Барлығы
6818,6
5899,1
3832,4
Жиыны
242337,0
372897,5
418771,7
Ескерту: Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансы [6] көзі негізінде құрастырылған
Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансыныңөтімділік дәрежесі жоғарыдағы кестеде көрсетілді. Ең өтімді активтер дәрежесі бойынша 2012 жылы 24726,7 мың. теңгені құрады, бұл 2014 жылдың ең өтімді активтер көлемімен салыстырғанда 55601,5 мың.теңгеге аз болды, ал кәсіпорынның тез өтетін активтерінің көлемі жағынан 2013 жылдың активтер көлемі басқа екі жылға қарағанда жоғары болды. Баяу өтетін активтер көлемі бойынша алдағы орында 2014 жылдың көрсеткіші тұр, ол 2012 жылмен салыстырғанда 141246,8 мың.теңгеге және 2013 жылмен салыстырғанда 120347,6 мың.теңгеге жоғары дәрежені көрсетті. Кәсіпорынның қиын өтетін активтерінің көлемі бойынша 2012 жылмен 2013 жылдың арасында айтарлықтай үлкен айырмашылық жоқ.
Баланс пассивінің бөлімдері мен баптары төлем мерзімнің жеделдік дәрежесіне байланысты мына принципке сай құрылады: төлем мерзімінің жеделділігі аз бағыттарынан жеделділігі көп бағыттаға дейін. Пассив - бұл өткен жағдайлардан пайда болған кәсіпорынның ағымдағы міндеттемесі. Оны өтеу экономикалық табыс алумен байланысты кәсіпорынресурстарының шығынына (сыртқа кетуіне) әкеліп соқтырады.
Кесте 2 - Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансын өтімділік дәрежесі бойынша пассивтер бөлімін топтастыру
мың.тг
Пассивтер
2012
2013
2014
Жедел міндеттемелер (П₁)
Қысқа мерзiмдi кредиторлық берешек
117120,9
70796,8
152984,1
Басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер
625,3
745,6
658,9
Барлығы
117746,2
71542,4
153642,4
Қысқа мерзімді міндеттемелер (П₂)
Басқа да қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
0
45009,3
114118,3
Барлығы
0
45009,3
114118,3
Ұзақ мерзімді міндеттемелер (П₃)
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
0
44999,5
0
Барлығы
0
44999,5
0
Тұрақты міндеттемелер (П₄)
Тұрақты міндеттемелер
88126,6
8999,3
110443,9
Барлығы
242337,0
372897,5
4877,7
Ескерту: Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансы [6] көзі негізінде құрастырылған
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансының пассивтер бөлімін топтастыру нәтижесінде жедел міндеттемелер тобы бойынша 2014 жылдың көрсеткіші басқа екі жылға қарағанда жоғары болды, яғни 2012 жылға қарағанда 35863,2 мың. теңгеге және 2013 жылмен салыстырғанда 82187,3 мың. теңгеге артық дәрежені көрсетті. Қысқа мерзімді міндеттемелер кәсіпорында 2012 жылы көрсетілмеген, ал ұзақ мерзімді міндеттемелер тобы бойынша 2013 жылы 44999,5 мың. теңгені құрады, бірақ 2014 жылы бұл топтағы міндеттемелер саны 0-ге тең болды. Тұрақты міндеттемелер кәсіпорынның пассивтер бөлімін топтастырғанда мысалда келтірілген үш жылдың арсында үлкен айырмашылық байқалмайды.
Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансындағы активтері мен пассивтеріндегі баптар үш жыл бойынша кәсіпорынның бухгалтерлік балансының өтімділігін талдау мақсатында құрастырылды. Теңдіктің орындалуын тексеру үшін активтер тобы мен пассивтер тобына салыстыру жүргізі керек. Бухгалтерлік баланс өтімділігінің теңдігі баухгалтерлік баланс баптары бойынша барлық жылда да орындалды. Үш жылдың бухгалтерлік баланс өтімділігі бойынша тез өтетін активтер, баяу өтетін активтер, қиын өтетін активтер және сәйкесінше қысқа мерзімді міндеттемелер, ұзақ мерзімді міндеттемелер және тұрақты міндеттемелер арасындағы теңдік өтімділік теңдігіне сәйкес орындалды.
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансының өтімділік дәрежесін өтімділік коэффициентінің теориялық мәніне сәйкестілігін анықтау төмендегі формула (1) арқылы жүргізіледі. Коэффициенттің теориялық мәні 0,9
Өтімділік коэффициенті A1+0.5*A2+0.3*A3П1+0,5*П2+0,3*П3 (1)
2012 ж:24726,7+0,5*14435,1+0,3*131103,91 17746,2=0,63
2013 ж: 27972,4+0,5*14457,5+0,3*152003,1715 42,4+45009,3+0,3*44999,5=0,9
2014 ж: 8032,8+0,5*59479,8+0,3*272350,72798 13,4+0,5*28514,3+0=0,93
Жалпы кәсіпорынның баланс өтімділігі бойынша 2012 жылы төмен көрсеткішті көрсетті яғни теориялық мәннен 0,27-ге аз, сонымен қатар соңғы екі жылды салыстырғанда 2014 жылы 2013 жылға қараған да 0,3 - ке өсуді байқауға болады. Жалпы Selrad LTD жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бухгалтерлік балансының өтімділігіне келетін болсақ ең өтімді активтер бойынша үш жылда да теңдік орындалмады, яғни ең өтімді активтер ең жедел міндеттемелерден үлкен болу теңдігі орындалмады. Ал басқа активтер мен пассивтер бойынша кәсіпорын балансы өтімді баланс қатарына жатады. [7,13б]
Кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштеріне талдау жүргізу барысында кәсіпорынның төлемқабілеттілік көрсеткіштері де аса маңызды болып саналады. Төлемқабілеттілікті сипаттайтын көрсеткіштерге келесі өтімділік коэфициенттері жатады: абсалютті өтімділік коэфициенті, аралық жабу немесе өтеу коэфициенті, ағымдағы өтімділік коэфициенті және таза айналым капиталы.
Абсалютті өтімділік коэфициенті ақша қаражаттары мен тез өтетін активтер мен қысқа мерзімді міндеттемеге қатынасы ретінде есептеледі. Бұл коэфициенттің теориялық мәні Каө= 0,2 - 0,5 аралығында.
Абсолютті өтімділік коэффициенті: A1П1+П2немесе
Каө=ең өтімді активтер(жедел міндеттемелер+ҚММ) (2)
2012 ж:24726,7117746,2=0,21
2013 ж:27972,471542,4+45009,3=0,24
2014 ж:80328,2153642,4+114118,3=0,3
Есептеу қорытындысы бойынша абсалютті өтімділік коэфициенті 2014 жылы ең жоғарғы мөлшерді көрсетті, бұл жылда 2012 жылға қарағанда 0,09-ға және 2013 жылмен салыстырғанда 0,06-ға жоғары. Мысалға алынған үш жылда да кәсіпорынның көрсеткіштері абсалютті өтімділік коэфициентінің теориялық мәніне сәйкес келді.
Төлемқабілеттікті сипаттайтын келесі көрсеткіш ол аралық өтеу немесе жабу коэфициенті және оның теориялық мәні 0,7-0,8 аралығында. Аралық өтеу коэфициентін есептеу үшін ақша қаражаттарының құрамына дебиторлық борыш және басқа да активтер қосылады. Қысқа мерзімді міндеттемелердің қандай да бір бөлігін тек ақша қаражаты есебінен емес, сонымен қатар басқа да тез өтетін активтер есебінен өтелетін мәнін сипаттайды. Бұл коэфициент төменде көрсетілген формула арқылы анықталады. [8,206б.]
Кар.ө= (A1+A2) (П1+П2) (3)
Кар.ө = (ең өтімді активтер+тез өтетін активтер)( жедел міндеттемелер+ҚММ)
2012 ж: (24726,7+14435,1) 117746,2=0,54
2013 ж: (27972,4+14457,5)(71542,4+45009,3) =0,82
2014 ж: (80328,2+59479,8)(153642,4+114118, 3)=0,71
Соңғы үш жылдың көрсеткіштері арқылы аралық өтеу коэфициентін есептеу нәтижелері бойынша кәсіпорын үшін соңғы екі жылдың коэфициенттері теориялық мәнге сәйкес келді, яғни 0,82 және 0,71.Ал 2012 жылы теориялық мәннен 0,16 - ға төмен болды. Демек 2012 жылы кәсіпорын қысқа мерзімді міндеттемелерін тек тез өтімді ақша қаражаттары есебінен жапқандығын көруге болады. Ал кейінгі екі жылда тек тез өтетін ақша қаражаттары есебінен емес сонымен қатар басқа да тез өтетін активтер есебінен міндеттемелерін өтей алғандығын сипаттайды.
Ағымдағы өтімділік коэфициенті барлық қысқа мерзімді активтердің жедел және қысқа мерзімді міндеттемелердің көлеміне қатынасын көрсетеді. Коэфициенттің теориялық мәні Кағ.ө = 0,2
Кағ.ө=ҚМАҚММ (4)
2012 ж: 14435,1117746,2 = 0,1
2013 ж: 14457,545009,3 = 0,3
2014 ж: 59479,8114118,3 = 0,5
Ағымдағы өтімділік коэфициентінің қорытындысы бойынша 2013 жыл мен 2014 жылдың көрсеткіштері коэффициенттің теориялық мәніне сәйкес келеді және 2013 жылы ағымдағы өтімділік көэфициентінің теориялық мәніне теңесуге мүмкіндігі өте жақын болған яғни 0,3 - ке тең көрсеткішті көрсетті. Ал 2012 жылы ағымдағы өтімділік коэффициентінің мәні теориялық мәннен 0,1 - ге төмен нәтижені көрсетті. Бұл аса жоғары айырма болмағанымен, 2012 жылы кәсіпорынның міндеттемелерін өтей алмауын білдіреді. Бұған себеп 2012 жылы кәсіпорынның міндеттемелерінің соңғы екі жылға қарағанда салыстырмалы түрде жоғары болуында.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізу барысында кәсіпорын үшін маңызды көрсеткіштердің бірі ол қаржылық тұрақтылық коэффициенттері. Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын талдау оның есеп беру кезеңіндегі қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс басқарғаны туралы мәселені анықтауға мүмкіндік береді. Қaржылық тұрaқтылық - кәсіпорынның нaрықтық экономикa жaғдaйындa қaржылық-экономикaлық әрекетінің мaңызды сипaты. Егер кәсіпорын қaржылы тұрaқты, төлемге қaбілетті болсa, ол ұқсaс профильді бaсқa кәсіпорындaр aлдындa инвестиция тaртудa, кредит aлудa, жaбдықтaушылaрды тaңдaғaндa және квaлификaциялы кaдрлaрды дaйындaғaндa aртықшылықты болaды. Қаржылық тұрақтылықты негізгі бірнеше көрсеткіш бойынша есептеуге болады. Олар тәуелсіздік (дербестік) коэфициенті және оған қарама-қарсы көрсеткіш тәуелділік коэфициенті ,қаржыландыру және қаржылық тұрақтылық коэфициенті.
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансында яғни төменде көрсетілген көрсеткіштер бойынша осы коэфициенттерді есептеу арқылы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық дәрежесін анықтау.
Кесте 3 - Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансында көрсетілген есептеуге қажетті көрсеткіштер
мың.тг
№
Көрсеткіштер атауы
2012
2013
2014
1
Меншікті капитал
16818,6
58999,1
110443,9
2
Авансталған капитал
242337
372897,5
418771,7
3
Қатыстырылған капитал
225518,4
268898,8
308327,7
4
Ұзақмерзімдіміндеттемелер
-
44999,5
-
Ескерту: Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансы [6] көзі негізінде құрастырылған
Тәуелсіздік коэффициентін меншікті капиталды барлық авансталған капиталға бөлумен анықтайды:
Ктс = МкАк (5)
мұнда:
Ктс - тәуелсіздік коэффициенті
Мк - меншікті капитал
Ак - авансталған капитал (баланс валютасы жиыны, яғни қаржыландырудың жалпы сомасы)
2012 ж: 16818,6242337=0,07
2013 ж: 58999,1372897,5=0,2
2014 ж: 110443,9418771,7=0,3
Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екендігін көрсетеді және алдағы уақытта қаржылық қиындықтардың азаятындығын білдіреді. Соңғы үш жылды салыстырып қарастыратын болсақ 2014 жылы қаржылық тәуелсіздік коэффициенті жоғары,бұл көрсеткіш 2012 жылмен салыстырғанда 0,23 - ке көбейген. Бұл көрсеткіш бойынша кәсіпорында өсу қарқынын көре аламыз.
Тәуелсіздік коэффициентіне кері көрсеткіш ол қатыстырылған капиталдың барлық авансталынған капиталдағы үлес салмағын көрсететін тәуелділік коэффициенті. Ол төмендегі формулармен анықталады. [9,7б]
Кт = ҚкАК немесе Кт = 1 - Ктс (6)
мұнда:
Кт - тәуелділік коэффициенті
Қк - қатыстырылған капитал
Ак - авансталған капитал (баланс валютасының жиыны)
Ктс- тәуелсіздік коэффициенті
2012 ж:225518,4242337=0,93
2013 ж: 268898,8372897,5=0,72
2014 ж: 308327,7418771,7= 0,73
Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы сомасындағы қарыздың үлесін сипаттайды. Үлес жоғары болған сайын, кәсіпорынның сыртқы каржыландыру көздерінен тәуелділігі жоғарылайды.Есептеу қорытындысы бойынша кәсіпорынның сыртқы қаржыландыру көздерінен тәуелділігі 2012 жылы соңғы екі жылға қарағанда жоғары болған. 2012 жылы 2013 жылға қарағанда 0,21- ге және 2014 жылға қарағанда 0,20 ға жоғары болғанын көруге болады. Яғни сыртқы қаржыландуру көздерінен ең тәуелсіз жыл болып 2013 жыл саналады, дегенмен 2014 жылда да кәсіпорында өткен жылмен салыстырғанда айтарлықтай өзгеріс болмағанын көреміз.
Келесі көрсеткіш ол кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылған капиталға қатынасын көрсететін қаржыландыру коэффициенті болып табылады. Қаржыландыру коэфициентін келесі формула арқылы анықтаймыз:
Кқ = МкҚк (7)
мұнда:
Кқ - қаржыландыру коэффициенті;
Мк - меншікті капитал
Қк - қатыстырылған капитал
2012 ж: 16818,6225518,4=0,074
2013 ж: 58999,1268898,8=0,21
2014 ж: 110443,9308327,7=0,35
Бұл коэффициент жоғары болған сайын,банктер мен инвесторлар қаржыландыруға соғұрлым сенімді кіріседі. Демек банктер мен инвесторлар үшін кәсіпорынды қаржыландыруға ең сенімді жыл ретінде 2014 жылдың қорытындысы саналады. Себебі 2014 жылы алдыңғы екі жылмен салыстырғанда 0,14 - ке және 0,27-ге жоғары екенін есеп қорытындысынан аңғаруға болады.2012 жылы қаржылындыру коэффициентінің дәрежесі бойынша кәсіпорын үшін ең қауіпті жыл болып саналды, бірақ бұл қателікті 2013 жылмен 2014 жылда едәуір жағымды өзгерістерді байқауға болады.
Кәсіпорынның тәуелсіздік (дербестік) дәрежесін сипаттайтын ең бір маңызды көрсеткіштердің бірі қаржылық тұрақтылық коэффициенті болып табылады немесе оны басқаша инвестицияларды жабу коэффициенті деп атайды. Ол меншікті және ұзақ мерзімді қарыз капиталының жалпы (авансталған) капиталдағы үлесін сипаттайды және мына формуламен анықталады:
Кқт=(Мк +ҰМ)Ак (8)
мұнда:
Кқт - қаржылық тұрақтылық коэффициенті;
ҰМ - ұзақ мерзімді міндеттемелер;
Ак - авансталған капитал (баланс валютасының жиыны)
2012 ж: (16818,6+0) 242337=0,85
2013 ж: (58999,1+44999,5) 372897,5=0,72
2014 ж: (110443,9+0) 418771,7=0,83
Бұл дербестік коэффициентімен салыстырғанда анағұрлым жұмсақ көрсеткіш. Батыс тәжірибесінде бұл коэффициенттің қалыпты мәні 0,9-ға тең болуы керек ал оның 0,75-тен төмендеуі қауіпті. Есептеу қорытындысы бойынша кәсіпорын үшін ең қауіпті көрсеткіш 2013 жылы орын алған ,яғни 0,72 - ге тең.Ал 2012 жылмен 2014 жылдары кәсіпорын қалыпты көрсеткішті көрсетті, бұл дегеніміз осы екі жылда кәсіпорын үшін тиімді жұмыс істеген жылдар болып саналды.
2.2 Selrad LTD ЖШС-нің қаржылық жағдайына сипаттама және қаржылық жоспарлау көрсеткіштерінің орындалу нәтижесін талдау
Кез келген кәсіпорын қызмет ету барысында алдағы жылдарға жоспарлар жасап, сол жоспарларды орындау үшін мүмкіндігінше тиімді жұмыс атқаруға тырысатыны белгілі. Кәсіпорынның қаржысын жемісті басқарудың ең негізгі шарты - оның қаржылық жағдайын талдау. Нарықтық қатынастар кезіндегі қаржылық жағдайды талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, меншік иелері, коммерциялық серіктестіктер алдында өзінің өндірістік - кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты. Қойылған мақсаттардың орындалуы қай кәсіпорынға болмасын сенімділікті арттырып, ары қарай пайдалы қызмет етуге жігер береді, яғни кәсіпорын үшін жоспардың орындалуы маңызды факторлардың қатарына жатады. Қаржының табысты іс-әрекет етуі және қоғамдық процестерге белсенді ықпал ету көбінесе қаржы ресурстарының қозғалысын, шаруашылықты жүргізудің барлық деңгейлерінде ақша қорларын қалыптастырып, бөлуді алдын ала үлгілеуге байланысты болады. Мұндай процесс тәртіпті (реттілік) анықтайтын өзара үйлесілген тапсырмалардың, көрсеткіштердің кешенді жүйесін жасауды, ақша түсімдерін жұмылдырудың прогррессивті нысандарын қолдауды қажет етеді. Кез келген кәсіпорын үшін маңызды көрсеткіштердің бірі ол қаржылық жоспарлау және болжамдау болып табылады. Қаржылық жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі, бұл жоспарлау өндірістің материалдық заттай элементтері турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндіріске белсенді ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы дербестігімен шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады. [10,123б]
Қарастырып отырған кәсіпорында үш жылға арналған жоспарланған және орындалған төмендегідей көрсеткіштер бар:
Кесте 4- Selrad LTD ЖШС-нің нақты және жоспарлы жылда өткізілген тауар көлемі
Тауар түрі
баға-сы (тг)
Өткізілген тауар көлемі (мың.тг)
2012
2013
2014
Жос-пар
Нақты орын-далған
Жос-пар
Нақты орын-далған
Жос-пар
Нақты орын-далған
New Bright RC Jeep, Pickup (А)
5400
3123
3589
3500
3687
3565
4013
New Bright Jeep (В)
3200
5216
4855
4550
4552
4255
4032
New Bright Baja Racer Full Function (С)
6500
4608
4780
4752
4750
4730
4752
"Умка"Оқыту ойыншығы (D)
5250
4345
5965
5568
5458
50
5630
"Умка" пианино(E)
7200
6800
6073
6050
6465
6035
6255
"КАРАПУЗ" МАША қуыршағы(F)
4800
5095
6450
60
6450
6,250
6450
Жиыны
29187
31712
24480
31362
29835
31132
Ескерту: Selrad LTD ЖШС-нің тауарларды өткізу туралы статистикасы [8] көзі негізінде құрастырылған
Кәсіпорынның қаншалықты тиімді жұмыс істеп жатқанын білу үшін кесте бойынша төмендегі көрсеткіштерді есептеу керек
1.Жоспар көлемінде нақты орындалғандар (тауар ассортиментінің орташа өткізу мөлшерін анықтау мақсатында)
Ожк.н.о (2012) = 3589+5216+4780+4345+6073+5095 =29098
Ожк.н.о (2013) = 3687+4450+4750+5568+6465+6.0 =24926
Ожк.н.о (2014) = 4013+4255+4752+50+6255+6250 =25575
2.Жалпы көлемі бойынша жоспардың орындалуының пайыздық көрсеткіші:
(∑н.о.+∑ж.)*100% (9)
2012ж. = (3171229187)*100%=108.7 %
2013ж. = (3136224480)*100% = 103,16 %
2014ж. = (3113229835)*100% = 104,3 %
3.Орташа тауар ассортименті бойынша жоспардың орындалуының пайыздық көрсеткіші :
(Ожк.н.о∑ж.)*100% (10)
2012ж. = (2909829187)*100% = 99,7
2013ж. = (2492624480*100% = 101,8
2014ж. = (2557523835)*100% = 102,3
Есеп қорытындысы бойынша соңғы үш жылда да кәсіпорын өзінің көздеген мақсатын орындаған. 2012 жылы жоспардың орындалу көрсеткіші 8,7 % -ды құраған, яғни осы жыл кәсіпорынжоспарының жоспарлағаннан 8,7 % -ға артық орындалғандығын көрсетеді. 2012 жылы кәсіпорын жалпы жиыны 29187 мың.тг көлемінде тауар өткіземіз деп жоспарлаған, жыл қорытындысы бойынша бұл жоспар орындалып кәсіпорын 31712 мың.тг көлемінде тауарды нарыққа шығарған. 2012 жылғы жоспар мен нақты орындалғандар арасындағы айырма 2525 мың.теңгені құрады. Бұдан шығатын қорытынды кәсіпорын тиімді жоспарлау саясатын ұстана білген.
Сурет 3- Жоспардың орындалу дәрежесі.
Ескерту:Есептеу қорытындысы негізінде автормен құрастырылған
3-суретте жоғарыдағы есептеулер бойынша жоспардың орындалу дәрежесі көрсетілген. Суреттен байқайтынымыз 2012 жылы жалпы көлемі бойынша жоспардың орындалуы мөлшері 8,7%-ды құрады, бұл 2013 жылмен салыстырғанда 5,54%-ға, ал 2014 жылмен салыстырғанда 4,4% -ға жоғары болғанын көруге болады. Демек тауарлардың жалпы көлемі бойынша соңғы үш жылда да оң нәтиже көрсеткен,дегенмен 2012 жылы салыстырмалы түрде ең жоғарғы дәрежені көрсетті. Ал орташа тауар ассортименті бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1 Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
2 Кәсіпорынның қаржылық жоспарының орындалуын талдау (Selrad LTD ЖШС мысалында ) ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1 Кәсіпорынның негізгі қаржылық көрсеткіштерін жоспарлау мен болжамдау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2 Selrad LTD ЖШС-нің қаржылық жағдайына сипаттама және қаржылық жоспарлау көрсеткіштерінің орындалу нәтижесін талдау ... ... ... ... .20
3 Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлауды(болжамдауды) жетілдіру жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
Кіріспе
Қазіргі заман жағдайында өзінің күнделікті қызметінде жоспарлау жүйесін қолданбайтын кәсіпорынды елестету қиын. Қаржылық менеджменттің негізгі функцияларының бірі жақын арадағы және ұзақ мерзімді болашақта басқару шешімдерін дайындау жүйесі ретіндегі жоспарлау болып табылады. Бұл элементтер экономиканың оңтайлы үйлесімді дамуына,жекелеген салалардың белгілі бір уақыт аралығында өсу қарқынын алдын ала анықтау мақсатында қолданылады. Нарықтық экономика жағдайында бұл функциялардың мәні өзекті болып табылады, өйткені оны жүзеге асырудың тиімділігіне кәсіпорынның, оның иелері мен қызметкерлерінің әл-ауқатына байланысты. Қаржылық жоспарлау мен болжамдау қаржылық механизмнің маңызды элементтерінің бірі болып табылады.
Қаржылық көрсеткіштерді дәлелдеу, қаржылық операциялардың көрсеткіштері және басқа да көптеген кәсіпорын үшін маңызды шешім қабылдау үрдісі қаржылық жоспарлау мен болжамдау үрдісінен кейінгі кезекте жүзеге асырылады. Бір біріне жақын осы екі көрсеткіш экономикалық әдебиеттерде және тәжірибеде үнемі салыстырылып ұқсастырып қарастырылады. Қаржылық жоспарлау арқылы нақты проблеманы шешу жолдарын,көрсеткіштерді, өзара байланысты тапсырмаларды, жүзеге асырудың бірізділігін, жүйелілігін және анықталған мақсатқа жету жолдарын көруге мүмкіндік туады.
Қаржылық болжамдау дегеніміз - кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштерін, бәсекелестік деңгейін, табысы мен шығысының арақатынасын, шешім қабылдау мүмкіндіктерін қазіргі қаржылық ахуалмен байланыстыра отырып алдын ала мүмкін болатын көрсеткіштердің ықтималдылығын көрсету. Қаржылық болжаудың объектісі болып қаржылық ресурстар табылады. Жоспарлау мен болжамдаудың арасында ажырамас байланыс бар. Болжамдау дегеніміз алдағы кезеңдегі дамудың жолдарына баға беру, мүмкін болатын оқиғаның салдары, ал жоспарлау дегеніміз қалаған мақсатқа жетудің жолдарын жетілдіру, бір жүйеге келтіру.[1,62б]
Кез келген кәсіпорын келешектезиянға, пайдасыз шығынға ұшырамау үшін немесе алдағы кезеңде болатын жағдайларға дайын болу мақсатында, қиындыққа ұшырағанда қандай шешім қабылдау керектігін білу үшін алдағы кезең оқиғаларын болжап, жоспарлап отыруға немесе болатын жағдайды барынша өз пайдасына шешуге талпынады. Кәсіпорындардың көптеп пайда болуымен байланысты және олардың арасында бәсекелестіктің туындауына байланысты жоспарлау мен болжамдау арнайы жан-жақты зерттеуді, талдауды талап етті. Осыған байланысты ғылымда жаңа сала туындады. Қазіргі таңда жоспарлау кез келген салада маңызды болып саналады. Сондықтан кез келген табыс табу мақсатында құрылған кәсіпорын немесе қызмет орындары алдағы кезеңге болжамдау мен жоспаралау жасамай өз қызметін бастамауы тиіс. Жұмыстың бірінші сатысы екінші сатысымен міндетті түрде байланысты болуы керек, бұл байланысты жоспарламаса келесі саты қажетті мөлшерде табыс әкелмеуі мүмкін. Сондықтан кез келген жұмысты алдын ала болжамдау кәсіпкер үшін маңызды болып саналады.
Дипломдық жұмыстың өзектілігі ретінде кәсіпорынның алдағы кезеңге арналған жоспарын экономикалық көрсеткіштер арқылы есептеп талдау жүргізу, жоспарланған жұмыс пен нақты орындалған жұмыстың арақатынасын айқындап, қаржылық болжамдар жасау. Алдағы орындалатын шаруашылық қызметін жоспарлау маңыздылығы нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның жай-күйін көтеру үшін маңызды жолдарын ұсыну, терең зерттеу жүргізу арқылы іске асырылады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері:
oo Қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың теориялық негіздерін анықтау;
oo Қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың қажеттілігін айқындау және қаржылық жоспарлау түрлеріне сипаттама беру;
oo Selrad LTD ЖШС-нің жоспар мәліметтері және орындалу көрсеткіштері негізінде талдау жүргізу;
oo Кәсіпорындағы жоспарлау және болжамдау бағыттарындағы проблемаларды және оларды шешу жолдарын ұсыну;
Зерттеудің пәні: ҚР аумағында қызмет Selrad LTD ЖШС-нің қаржылық-жоспарлау, болжамдау нәтижесінің тиімділігіне талдау жасау, негізінде тиімді шешімдер қабылдау болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу обьектісі: Selrad LTD ЖШС-дағы қаржылық-жоспарлау, болжамдау болып табылады.
Зерттеудің теориялық, әдіснамалық және ақпараттық базасы. Дипломдықжұмыста шетелдік және қазақстандық жетекші экономистердің нарықтық экономикалық, қаржылық оқулықтары, оқу құралдары, монографиялары, қолданылды.
Дипломдық жұмыстың ақпараттық базасы ретінде ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері, мерзімдік баспа құралдары Selrad LTD ЖШС-нің жылдық қаржылық есеп беру материалдары қолданылды.
Дипломдық жұмыстың тәжірибелік маңызы: жұмыс істеп тұрған кәсіпорынның жоспар мәліметтерін және оның орындалу көрсеткіштері негізінде талдау жүргізу.
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі бөлімнен, қорытындылау бөлімінен және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың теориялық негіздері
Жоспарлау жүйесі қоғамда экономикалық заң талаптарын жүзеге асыру негізінде қолданылатын ұйымдастыру формалары мен әдістерінің жиынтығы болып табылады. Қаржылық жоспарлау -- ақшалай қаражаттарды қалыптастыру, бөлу және пайдалану үшін экономикалық үрдістерді жоспарлы басқару түсінігін береді немесе қаржылық жоспарлау - бұл қаржылық ресурстардың үйлесімдігі мен теңгерімділігі жайлы қызмет болып табылады.
Жоспарлау мен болжамдаудың объективті қажеттілігінің алғышарттары мыналар болып саналады:
Біріншіден, қазіргі кезде экономиканың дамуына ғылыми-техникалық прогресстің әсері күшейе түсті, барлық елдерде озық және күрделенген технологияға көшу, еңбек пен өндірісті ұйымдастырудың тиімді формаларына өту жоспарлауды, болжау жасауды және олардың нәтижесін алдын ала көре білуді талап етеді.
Екіншіден, жоспарлау мен болжау жасау басқарудың қажетті функциясы ретінде қолданылады. Ол мемлекетке экономиканың циклдық дамуын алдын ала білу, тепе-теңдік сақтау және пайда болған ауытқушылықты түзету, экономикалық және әлеуметтік нәтижелерді өзара байланыстыру, сондай-ақ халықтың жағдайы төмен бөлігінің мүддесін қорғау үшін қажет.
Үшіншіден, нарықтық экономика жағдайында кез келген кәсіпорын меншіктің түріне және шаруашылықтың формасына, құрылу уақыты мен өндірісінің көлеміне қарамастан,негізгі мақсатқа жету үшін кәсіпкерлік әрекетінің өзіндік даму стратегиясы ментактикасын айқындап алуы қажет.[2,7б]
Жоспар құрудың қажеттілігі көптеген факторлармен түсіндіріледі, олардың ішіндегі ең маңыздылары келесідей: болашақтың белгісіздігі, материалдық, қаржылық және басқа да ресурстардың түрлерін қолдану үрдісінде кәсіпорынның әр-түрлі бөлімшелерінің қызметін үйлестіру қажеттілігі, экономикалық салаларды оңтайландыру және т.б. Қаржылық жоспарлаудың негізінде стратегиялық және жедел жоспарлар жатыр. Стратегиялық жоспар кәсіпорынның мақсаттары, міндеттері, ауқымы мен қызмет саласының тұжырымдамасынан тұрады. Көбіне мақсаттар сандық деңгейде немесе жалпы сандық бағдарлар түрінде құрылады.
Стратегиялық жоспарлау аясында мақсатты нұсқамалардың алуан түрлері тұжырымдалады. Тәжірибеде әдетте олардың келесідей түрлері ажыратылады:
oo Нарықтық (тауарлар мен қызметтер нарығында қандай сегментті қамту жоспарланып отыр, кәсіпорынның негізгі қызметіндегі басымдылықтар қандай);
oo Өндірістік (өндіріс пен технологияның қандай құрылымдары қажетті сұрыпталым, көлем мен сапаға қол жеткізу мақсатында өнімді шығаруды қамтамасыз етеді);
oo Қаржылық-экономикалық (қаржыландырудың негізгі көздері және таңдалатын стратегияның болжанатын қаржы нәтижелері қандай);
oo Әлеуметтік (кәсіпорынның қызметі қоғамның және оның жекелеген жіктерінің белгілі әлеуметтік қажеттіліктерін қаншалықты қанағаттандырады)
Бұл мақсаттар көбінесе сапалық деңгейде немесе оларға жетуде ары қарай индикатор болып табылатын жалпы, біріктірілген көрсеткіштер түрінде тұжырымдалады (мысалы, нарықтың немесе оның сегментінің үлесі, сату көлемдерінің ұлғаю қарқыны, капиталдандырудың өсуі және т.б.)
Стратегиялық жоспарда дайындалған нұсқамалар жедел жоспарларды әзірлеу үрдісінде негізделеді және нақтылады. Жедел жоспар ресурстардың қалай бөлінуі керек және стратегиялық мақсаттарға жету үшін кәсіпорынның бизнес - үрдістері қалай ұйымдастырылуы қажет деген шешімдерді қабылдауды қарастырады. Басқаша айтқанда,ол берілген ресурстық әлеуетте фирманың мақсаттарына жетуді жоспарлау болып табылады және оны дамытудың орта мерзімді кезеңі үш жылдан бес жылға дейінгі кезеңді қамтиды. Жедел жоспар жоспарлау, қызметтің барлық бағыттары, түрлері мен функционалдық салалары бойынша нәтижелерді жинақтау болып табылады. [3,8б]
Қаржылық жоспарлаудың атқаратын қызметтері:
oo Кәсіпорын кірістерінің өсу резервтерін анықтау және оларды жұмылдыру жолдарын қарастыру;
oo Жоспарланған мерзімде ең жоғарғы пайда әкелетін жоспарланған қаржылық ресурстарды тиімді пайдалану, кәсіпорын дамуының оңтайлы жолдарын анықтау;
oo Кәсіпорынның өндірістік көрсеткіштері мен қаржылық ресурстар арасындағы байланысты жоспарлау;
oo Бюджет, банктер және басқа да қаржылық құрылымдар арасында тиімді қаржылық қарым-қатынас орнату.
Қаржылық жоспарлаудың объектісі болып саналады:
oo Жалпы жүйедегі төлем барысында өнімдерді өткізуден (жұмысты орындаудан,қызмет көрсетуден) түскен қолма-қол ақшалар,қолма-қолсыз ақшалар, бартер;
oo Пайда, пайданы құру, бөлу және пайдаға асыру;
oo Арнайы мақсатқа арналып бағытталған қорлар, оларды тұтыну, сақтандыру, жинақтау, оларды құру, бөлу және пайдалану;
oo Бюджеттік емес қорға аударымдар және бюджетке төленетін төлемдер;
Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлау сипатына байланысты бірнеше түрлерге бөлінеді.
Мазмұнына қарай:
oo стратегиялық жоспарлау -- кәсіпорынның даму стратегиясын анықтау үдерісі және осы стратегия шегінде қаржы және адами ресурстарды реттеу үшін шешімдер қабылдау;
oo тактикалық жоспарлау-нарықтың өзгеруін ескере отырып, орта мерзімді стратегиялық мақсаттардың шешілуін көздейді;
oo қауырт (оперативті) жоспарлау- бұл, қолда бар мүмкіндіктерді өте қысқа мерзімде (жыл, маусым, ай, күн) жүзеге асыру.
Қамту көлеміне қарай:
oo алға қойылған мәселелерге қатысты кешенді зерттеу;
oo тек белгілі бір мәселені немесе белгілі бір аумақты қамтитын бөлшектелген жоспарлау;
Орындалу мерзіміне қарай:
oo қысқа мерзімді жоспарлау (жыл,жарты жыл,тоқсан,апта);
oo орта мерзімді (тактикалық) жоспарлау (2 жыл мен 5 жыл аралығында);
oo ұзақ мерзімді жоспарлау (5 жылдан артық мерзім).
Сипатына қарай:
oo жан-жақты;
oo нұсқалы;
oo шектелген.
Мәліметтерді өзгерту мүмкіндігіне байланысты:
oo қатаң (жоспарды орындау барысында көрсеткіштерді өзгертпеу)
oo икемді (жағдайлардың өзгеруін есепке ала отырып,кезеңдік өзгерістер енгізу)
Жоспарлау сандық және сапалық сипаттағы мақсатты нұсқамаларды әзірлеу ме қабылдау және мақсатқа жетудің ең оңтайлы жолдарын анықтау үрдісі. Мақсаттар шежіресі түрінде жиі әзірленетін бұл нұсқамалар (мақсаттар), адамның қалауына негізделетін болашақты сипаттайтын және басқарудың осы деңгейі үшін негізгі болып табылатын көрсеткіштердің жиынтығымен анықталады.
Жоспарлаудың және болжамдаудың негізгі мақсаттары -- болашақ жайлы мәліметтер алу үшін кәсіпорынның даму заңдарйн,оның дамуын жүргізуші күштерін зерттеу. Өндірістің негізгі даму күштері сипатында әлеуметтік қажеттіліктер, техникалық мүмкіндіктер және экономикалық сәйкестілік. Осыған байланысты жоспарлау мен болжаудың үш негізгі міндетін көрсетуге болады:
oo Шаруашылықты дамыту мақсатын белгілеу;
oo Мақсатқа қол жеткізудің оңтайлы жолдары мен амалдарын іздестіру;
oo Алға қойған мақсаттарға жетуге қажетті ресурстарды анықтау;
Қаржы жоспары кәсіпорынның табыстары мен шығындарын байланыстыратын және қаржылық мақсаттарына жету тәсілдерін сипаттайтын құжат болып табылады. Қаржылық жоспарлау үрдісінде: кәсіпорынның қаржы мақсаттары мен бағдарлары теңестіріледі, сол мақсаттардың кәіпорынның ағымдағы қаржылық жағдайына сәйкестік дәрежесі белгіленеді, алдыға қойылған мақсаттар бойынша іс-әрекеттердің жүйелілігі құрылады. Қаржы жоспарын жалпы екі түрі белгілі: ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді. Бірінші жоспардың мақсатты бағыты - қаржы тұрақтылығы тұрғысынан, кәсіпорынды кеңейту қарқындарын анықтау; екінші жоспардың мақсаты кәсіпорынның тұрақты төлемге қабілеттілігін қамтамасыз ету болып табылады.[4,215б]
Кәсіпорындағы қаржылық ресурстарды құрастыру, бөлу, реттеу және қолдану үдерістері жалпы кәсіпорын қаржысын ұйымдастыруды білдіреді және кәсіпорынның қаржылық -- шаруашылық қызметін жоспарлауда, болжамдауда келесі қағидаларға негізделеді:
oo иілгіштілік (сыртқы және ішкі ортада өзгерістер болған жағдайда жоспарға өзгертулер мен толықтырулар енгізу үшін кәсіпорынның қаржылық қызметінің үнемі қозғалыста болатынына бейімделу);
oo үздіксіздік -- жоспарлау мерзімін алдын-ала анықтау және келесі мерзімге уақытында жоспар жасауға негізделген қағида;
oo төлемқабілеттілік қағидасы - қаржылық құралдарды жоспарлауда кәсіпорын жылдың кез келген уақытында төлемқабілетті болу мүмкіндігін ескеру қажет және жоспар құрғанда кәсіпорынның қаржылық жағдайына, төлемқабілеттілік дәрежесіне қарай жоспарлау керек;
oo өтімділік шегін анықтау қағидасы-жоспар құру барысында ең өтімді деп саналатын қаржы жұмсалымдарын пайдалану;
oo кешенділік қағидасы - жоспар әрқашанда кәсіпорынның пайдасына құрылуы тиіс және кәсіпорынға кешенді түрде зерттеу жүргізгеннен кейін ғана тиімді жоспар құру қажет;
oo көп нұсқалылық - қаржылық жоспар форс-мажорлық жағдайлар орын алған кезде таңдалатын өзге нұсқаның болуы, яғни кез келген жағдайға дайын болу;
Қаржылық жоспарлау мен болжамдаудың қажеттілігі мен мүмкіншілігі кез келген кәсіпорын үшін әрқашан да маңызды орын алады. Жоспарлаудың көмегі арқылы нарықтық экономикадағы қауіп-қатерді және белгісіздікті минимизациялауға, сонымен қатар оқиғаның теріс көрсеткіштерінің алдын алуға мүмкіндік береді.
Қаржылық жоспарлау бұл қаржы жоспарларын (тапсырмаларын) әзірлеу, қаралған мерзімде оларды орындау, белгіленген мақсаттарға жетуге бағытталған поцесі. Жоспарлау басқарудың элементі ретінде қаржы саясаты құралдарының бірі болып табылады. Ол ірі шаруашылық өзгерістерді байсалды және елеусіз жасауға мүмкіндік туғызады. Қаржылық жоспарлаудың объектісі шаруашылық жүргізуші субъектілері мен мемлекеттің қаржылық қызметі, ал қорытынды нәтижесі қаржы жоспарлары мен жеке мекеменің сметаларынан бастап мемлекеттің жиынтық қаржы жоспарына дейінгі қаржы жоспарларын жасау болып табылады. Әрбір жоспарда белгілі бір мерзімге белгіленген кірістер мен шығыстар, қаржы және кредит жүйелерінің буындары мен байланыстары анықталады.
Жалпы қаржы жоспары инвестициялық саясат,айналым капиталын басқару, қаржы болжамдары, есептік саясат, басқарушылық бақылау жүйесі бөлімдерінен тұратын құжат. Көріп отырғандай,қаржы жоспары құрылымы мен мазмұны бойынша күрделі болып келеді, сонымен бірге оны әзірлеу үшін компанияның әр түрлі бөлімшелерінің қатынасуы қажет.
Қаржылық жоспарлау үдерісі
Техникалық бағдарлама блогы
Ұйымдастыру блогы
Ақпараттық блок
Аналитикалық блок
Басқарушылық ұйымдық құрылымы
Техникалық құрал-жабдық
Экономикалық ақпарат
Қаржылық жоспарлау әдіснамасы
Бөлімшелердің құрылымдық функциясы
Есептік ақпарат
Бағдарламалық жасақтама
Бухгалтерлік - қаржылық есеп
Басқарушы-лық есеп
Басқару жүйесі
Өзара қарым қатынас регламенті
Несиелік және қаржылық ұйымдар туралы ақпарат
Нарықтық ақпарат : тауарлық,валюталық
Жауапкершілік жүйесі
Саяси ақпарат
Cурет 1 - Кәсіпорынның қаржылық жоспарлау процесінің инфроқұрылымы
Ескерту: [4;18б.] көзі
Қаржылық жоспарлау - біріншіден, кәсіпорынның, құрылымдық бөлімшелерінің болашағын анықтайды, екіншіден, кәсіпорын қызметінің нәтижесін ойдағыдай жобалайды, үшіншіден, көздеген мақсатқа жету үшін жүйелі іс-әрекет анықталып, тиімді әдістер таңдалынады. Жоспарлаудың өз реттілігі және кезеңдері бар. Кез келген кәсіпорын үшін кәсіпорын қызметінің табысты жұмыс істеуі маңызды болып табылады. Сондықтан да нарықтық экономикада жұмыс істейтін кәсіпорындардың барлығы өз қызметтерін жоспарлап, болжап нәтижелі қызмет атқаруға талпынады. Осыған байланысты қаржылық жоспарлау үрдісі өзіне тән бірнеше кезеңдерді қамтиды, толығырақ төмендегі суретте көрсетілген.
Болжамдық сметалар мен бюджеттерді дайындау
Бақылау мен басқарудың әрекетті жүйесін құру және сақтау
Кәсіпорынның қаржы жағдайын талдау
Жоспарлар жүйесіне өзгерістерді енгізу тәртібін әзірлеу
Қаржы ресурстарына деген қажеттілікті анықтау
1 сурет
Cурет 2 - Қаржылық жоспарлау үдерісі
Ескерту: [5;218б.] көзі
Қаржылық жоспарлаудың ажырамас бөлігі ретінде болжамдау үрдісі келесідей кезеңдерден тұрады:
1. Болжамның мақсаттары мен оның уақыт шегін анықтау;
2. Сыртқы орта туралы болжам жасау мен бастапқы мәліметтерді жинау,өңдеу;
3. Болжау әдістерін таңдау;
4. Оқиғалардың дамуындағы әр түрлі сценарийлері үшін болжамды жүзеге асыру;
5. Алынған нәтижелерді,олардың дұрыстығы мен қолдану мүмкіндіктерін бағалау;
Қаржылық жоспарлау өнімдер мен қызметтерді өткізудің болжамды көлемдерін болжаудан басталады және онда әр түрлі әдістер қолданылады.
oo Сарапшылық бағалау әдістері экономикалық статистиканың ғылыми құралдарының көмегімен алынған нәтижелерді өңдеу мен арнайы сызбалар бойынша сарапшылардың көп сатылы сауалдамасын білдіреді. Бұл әдістер, көрсеткіштердің шамасын болжау үшін ғана емес, сонымен қатар талдамалық жұмыста да қолданылады.
oo Трендтік әдіс. Бұл әдіс, болашақта қолдағы беталыстарды сақтау туралы болжамға негізделген. Оның мәне трендті құру болып табылады, яғни болашақта сатып алушының мінез-қылығын сипаттайтын статистикалық үлгі. Мұнда көрсеткіштер серпіні тізбекті, сонымен бірге тізбекті емес трендпен сипатталуы мүмкін. Мұндай үлгіге мысал ретінде, сатулардың уақыт кезеңіне тәуелділігін келтіруге болады.
oo Жағдайлық талдау мен болжау әдістері. Бұл әдістер функционалдық немесе детерминдендірілген байланыстарды зерттеу үшін арналған үлгіде негізделеді, онда әрбір факторлық белгіге нәтижелілік белгінің белгілі кездейсоқ емес шамасы сәйкес келеді.
Кәсіпорындағы қаржылық жоспарлаудың негізі ол қаржылық болжамдауды құрастыру болып табылады. Болжау жоспарлаудың ажырамас бөлігі болып табылады және басқару шешімдерін әзірлеуде оның алдында жүзеге асырылады. Қаржылық жоспарлаудан айырмашылығы қаржылық болжамдау болжамдау барысында алынған мәліметтерді тәжірибе жүзінде орындауды мақсат тұтпайды. [5,65б]
2 Кәсіпорынның қаржылық жоспарының орындалуын талдау (Selrad LTD ЖШС мысалында )
2.1 Кәсіпорынның негізгі қаржылық көрсеткіштерін жоспарлау мен болжамдау
Ұзақ мерзімді қаржылық болжамдаудың маңызды міндеттерінің бірі болып кәсіпорын қызметінің тұрақтылығын ұзақ мерзімді болжамдау болып табылады. Мұндай міндет ең алдымен кәсіпорынның меншікті және қарыз қаражаттарының арақатынасымен реттелетін, жалпы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының жоспарлау бағасымен байланысты. Сонымен, егер болжанған құрылым меншікті капитал-қарыз қаражаттары арасындағы байланыста қарыз қаражаттары жағына айтарлықтай ауытқу байқалса, онда кәсіпорында банкроттыққа ұшырау қаупі туындайды. Бұл ауытқудан келетін негізгі қауіп, ол қарыз қаражаттары алынған несиелік ұйымдар өз қаражаттарын бір мезетте немесе кәсіпорынға ыңғайсыз уақыттарда талап ету мүмкіндігі жоғары.
Кез келген кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізген кезде оның өтімділігін зерттеу маңызды болып табылады. Өтімділікті талдау барысында кәсіпорынның төлемқабілеттілік көрсеткіштерін, активтер мен міндеттемелер арасындағы теңдіктің қаншалықты дәрежеде орындалғанын талдау нәтижесінде көруге болады. Кәсіпорын үшін ең алдымен есептелетін өтімділік көрсеткіші ол баланс өтімділігі. Баланс өтімділігі шаруашылық субъектісінің активтерді қолма-қол ақшаға айырбастау немесе айналдыру және өзінің міндеттемелерін жабу мүмкіндігі. Ол қолда бар төлем қаражаттарының қысқа мерзімді мерзімді міндеттемелер шамасына сәйкес болу дәрежесіне ие болады. Кәсіпорынның өтімділік және төлемқабілеттілік көрсеткіштері бір біріне өте жақын түсініктер. Өтімділік көрсеткішінің екі негізгі тұжырымдамасы анықталған. Біріншісі өтімділік ұйымның жеке қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу қабілеті болып табылады, ал екінші тұжырымдама ол өтімділік ол қысқа мерзімді активтердің тез арада ақша қаражаттарына айнала білу мүмкіндігі және ақша қаражатына тез арада айналу ұзақтығы немесе жылдамдығы. [6,96б]
Кәсіпорынның өтімділігі - пассив бойынша міндеттемелерді төлеу үшін актив баптарын ақшаға айналдыру мүмкіндігі; материалдық құндылықтарды өткізудің‚ сатудың‚ қолма-қол ақшаға айналдырудың жеңілдігі; субъектінің өз активтерін қолма-қол ақшаға айналдыру және борышқорлық міндеттемелерін орындау қабілеті (төлем төлеуге қабілеттілік). Өтімділіккәсіпорындар мен несие мекемелерінің қаржы жағдайының маңызды сипаттамасы болып табылады. Оның көрсеткіштерінің бірі - ақшалай қаражат пен тез өткізілетін активтердің міндеттемелер сомасына қатынасы.
Баланс өтімділігін талдаудың мәні активтегі өтімділік дәрежесі бойынша топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелермен салыстыру. Кәсіпорынның балансының болжанған өтімділік дәрежесін анықтау үшін активтер тобы мен пассивтер арасындағы өзара теңділік дәрежесі арқылы анықтауға болады. Актив пен пассив баптары белгілі бір тәртіппен топтастырылады.
Кесте 1 - Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансын өтімділік дәрежесі бойынша активтербөлімін топтастыру
мың.тг.
Активтер
2012
2013
2014
Ең өтімді активтер (А₁)
Ақша қаражаттары және олардың эквиваленттері
24726,7
27972,4
80328,2
Барлығы
24726,7
27972,4
80328,2
Тез өтетін активтер (А₂)
Қысқа мерзімді саудалық және басқа да дебиторлық берешек
5181,9
6191,6
23583,5
Басқа да қысқа мерзімді активтер
9253,2
8265,9
35896,3
Барлығы
14435,1
14457,5
59479,8
Баяу өтетін активтер (А₃)
Қорлар
130714,2
151544,2
271893,8
Ағымдағы салықтық активтер
389,9
458,9
456,9
Барлығы
131103,9
152003,1
272350,7
Қиын өтетін активтер (А₄)
Негізгі құралдар
365,9
356,9
528,6
Ұзақ мерзiмдi активтер
2845,4
2778,5
1296,0
Барлығы
6818,6
5899,1
3832,4
Жиыны
242337,0
372897,5
418771,7
Ескерту: Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансы [6] көзі негізінде құрастырылған
Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансыныңөтімділік дәрежесі жоғарыдағы кестеде көрсетілді. Ең өтімді активтер дәрежесі бойынша 2012 жылы 24726,7 мың. теңгені құрады, бұл 2014 жылдың ең өтімді активтер көлемімен салыстырғанда 55601,5 мың.теңгеге аз болды, ал кәсіпорынның тез өтетін активтерінің көлемі жағынан 2013 жылдың активтер көлемі басқа екі жылға қарағанда жоғары болды. Баяу өтетін активтер көлемі бойынша алдағы орында 2014 жылдың көрсеткіші тұр, ол 2012 жылмен салыстырғанда 141246,8 мың.теңгеге және 2013 жылмен салыстырғанда 120347,6 мың.теңгеге жоғары дәрежені көрсетті. Кәсіпорынның қиын өтетін активтерінің көлемі бойынша 2012 жылмен 2013 жылдың арасында айтарлықтай үлкен айырмашылық жоқ.
Баланс пассивінің бөлімдері мен баптары төлем мерзімнің жеделдік дәрежесіне байланысты мына принципке сай құрылады: төлем мерзімінің жеделділігі аз бағыттарынан жеделділігі көп бағыттаға дейін. Пассив - бұл өткен жағдайлардан пайда болған кәсіпорынның ағымдағы міндеттемесі. Оны өтеу экономикалық табыс алумен байланысты кәсіпорынресурстарының шығынына (сыртқа кетуіне) әкеліп соқтырады.
Кесте 2 - Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансын өтімділік дәрежесі бойынша пассивтер бөлімін топтастыру
мың.тг
Пассивтер
2012
2013
2014
Жедел міндеттемелер (П₁)
Қысқа мерзiмдi кредиторлық берешек
117120,9
70796,8
152984,1
Басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер
625,3
745,6
658,9
Барлығы
117746,2
71542,4
153642,4
Қысқа мерзімді міндеттемелер (П₂)
Басқа да қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
0
45009,3
114118,3
Барлығы
0
45009,3
114118,3
Ұзақ мерзімді міндеттемелер (П₃)
Ұзақ мерзімді міндеттемелер
0
44999,5
0
Барлығы
0
44999,5
0
Тұрақты міндеттемелер (П₄)
Тұрақты міндеттемелер
88126,6
8999,3
110443,9
Барлығы
242337,0
372897,5
4877,7
Ескерту: Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансы [6] көзі негізінде құрастырылған
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансының пассивтер бөлімін топтастыру нәтижесінде жедел міндеттемелер тобы бойынша 2014 жылдың көрсеткіші басқа екі жылға қарағанда жоғары болды, яғни 2012 жылға қарағанда 35863,2 мың. теңгеге және 2013 жылмен салыстырғанда 82187,3 мың. теңгеге артық дәрежені көрсетті. Қысқа мерзімді міндеттемелер кәсіпорында 2012 жылы көрсетілмеген, ал ұзақ мерзімді міндеттемелер тобы бойынша 2013 жылы 44999,5 мың. теңгені құрады, бірақ 2014 жылы бұл топтағы міндеттемелер саны 0-ге тең болды. Тұрақты міндеттемелер кәсіпорынның пассивтер бөлімін топтастырғанда мысалда келтірілген үш жылдың арсында үлкен айырмашылық байқалмайды.
Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансындағы активтері мен пассивтеріндегі баптар үш жыл бойынша кәсіпорынның бухгалтерлік балансының өтімділігін талдау мақсатында құрастырылды. Теңдіктің орындалуын тексеру үшін активтер тобы мен пассивтер тобына салыстыру жүргізі керек. Бухгалтерлік баланс өтімділігінің теңдігі баухгалтерлік баланс баптары бойынша барлық жылда да орындалды. Үш жылдың бухгалтерлік баланс өтімділігі бойынша тез өтетін активтер, баяу өтетін активтер, қиын өтетін активтер және сәйкесінше қысқа мерзімді міндеттемелер, ұзақ мерзімді міндеттемелер және тұрақты міндеттемелер арасындағы теңдік өтімділік теңдігіне сәйкес орындалды.
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансының өтімділік дәрежесін өтімділік коэффициентінің теориялық мәніне сәйкестілігін анықтау төмендегі формула (1) арқылы жүргізіледі. Коэффициенттің теориялық мәні 0,9
Өтімділік коэффициенті A1+0.5*A2+0.3*A3П1+0,5*П2+0,3*П3 (1)
2012 ж:24726,7+0,5*14435,1+0,3*131103,91 17746,2=0,63
2013 ж: 27972,4+0,5*14457,5+0,3*152003,1715 42,4+45009,3+0,3*44999,5=0,9
2014 ж: 8032,8+0,5*59479,8+0,3*272350,72798 13,4+0,5*28514,3+0=0,93
Жалпы кәсіпорынның баланс өтімділігі бойынша 2012 жылы төмен көрсеткішті көрсетті яғни теориялық мәннен 0,27-ге аз, сонымен қатар соңғы екі жылды салыстырғанда 2014 жылы 2013 жылға қараған да 0,3 - ке өсуді байқауға болады. Жалпы Selrad LTD жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің бухгалтерлік балансының өтімділігіне келетін болсақ ең өтімді активтер бойынша үш жылда да теңдік орындалмады, яғни ең өтімді активтер ең жедел міндеттемелерден үлкен болу теңдігі орындалмады. Ал басқа активтер мен пассивтер бойынша кәсіпорын балансы өтімді баланс қатарына жатады. [7,13б]
Кәсіпорынның қаржылық көрсеткіштеріне талдау жүргізу барысында кәсіпорынның төлемқабілеттілік көрсеткіштері де аса маңызды болып саналады. Төлемқабілеттілікті сипаттайтын көрсеткіштерге келесі өтімділік коэфициенттері жатады: абсалютті өтімділік коэфициенті, аралық жабу немесе өтеу коэфициенті, ағымдағы өтімділік коэфициенті және таза айналым капиталы.
Абсалютті өтімділік коэфициенті ақша қаражаттары мен тез өтетін активтер мен қысқа мерзімді міндеттемеге қатынасы ретінде есептеледі. Бұл коэфициенттің теориялық мәні Каө= 0,2 - 0,5 аралығында.
Абсолютті өтімділік коэффициенті: A1П1+П2немесе
Каө=ең өтімді активтер(жедел міндеттемелер+ҚММ) (2)
2012 ж:24726,7117746,2=0,21
2013 ж:27972,471542,4+45009,3=0,24
2014 ж:80328,2153642,4+114118,3=0,3
Есептеу қорытындысы бойынша абсалютті өтімділік коэфициенті 2014 жылы ең жоғарғы мөлшерді көрсетті, бұл жылда 2012 жылға қарағанда 0,09-ға және 2013 жылмен салыстырғанда 0,06-ға жоғары. Мысалға алынған үш жылда да кәсіпорынның көрсеткіштері абсалютті өтімділік коэфициентінің теориялық мәніне сәйкес келді.
Төлемқабілеттікті сипаттайтын келесі көрсеткіш ол аралық өтеу немесе жабу коэфициенті және оның теориялық мәні 0,7-0,8 аралығында. Аралық өтеу коэфициентін есептеу үшін ақша қаражаттарының құрамына дебиторлық борыш және басқа да активтер қосылады. Қысқа мерзімді міндеттемелердің қандай да бір бөлігін тек ақша қаражаты есебінен емес, сонымен қатар басқа да тез өтетін активтер есебінен өтелетін мәнін сипаттайды. Бұл коэфициент төменде көрсетілген формула арқылы анықталады. [8,206б.]
Кар.ө= (A1+A2) (П1+П2) (3)
Кар.ө = (ең өтімді активтер+тез өтетін активтер)( жедел міндеттемелер+ҚММ)
2012 ж: (24726,7+14435,1) 117746,2=0,54
2013 ж: (27972,4+14457,5)(71542,4+45009,3) =0,82
2014 ж: (80328,2+59479,8)(153642,4+114118, 3)=0,71
Соңғы үш жылдың көрсеткіштері арқылы аралық өтеу коэфициентін есептеу нәтижелері бойынша кәсіпорын үшін соңғы екі жылдың коэфициенттері теориялық мәнге сәйкес келді, яғни 0,82 және 0,71.Ал 2012 жылы теориялық мәннен 0,16 - ға төмен болды. Демек 2012 жылы кәсіпорын қысқа мерзімді міндеттемелерін тек тез өтімді ақша қаражаттары есебінен жапқандығын көруге болады. Ал кейінгі екі жылда тек тез өтетін ақша қаражаттары есебінен емес сонымен қатар басқа да тез өтетін активтер есебінен міндеттемелерін өтей алғандығын сипаттайды.
Ағымдағы өтімділік коэфициенті барлық қысқа мерзімді активтердің жедел және қысқа мерзімді міндеттемелердің көлеміне қатынасын көрсетеді. Коэфициенттің теориялық мәні Кағ.ө = 0,2
Кағ.ө=ҚМАҚММ (4)
2012 ж: 14435,1117746,2 = 0,1
2013 ж: 14457,545009,3 = 0,3
2014 ж: 59479,8114118,3 = 0,5
Ағымдағы өтімділік коэфициентінің қорытындысы бойынша 2013 жыл мен 2014 жылдың көрсеткіштері коэффициенттің теориялық мәніне сәйкес келеді және 2013 жылы ағымдағы өтімділік көэфициентінің теориялық мәніне теңесуге мүмкіндігі өте жақын болған яғни 0,3 - ке тең көрсеткішті көрсетті. Ал 2012 жылы ағымдағы өтімділік коэффициентінің мәні теориялық мәннен 0,1 - ге төмен нәтижені көрсетті. Бұл аса жоғары айырма болмағанымен, 2012 жылы кәсіпорынның міндеттемелерін өтей алмауын білдіреді. Бұған себеп 2012 жылы кәсіпорынның міндеттемелерінің соңғы екі жылға қарағанда салыстырмалы түрде жоғары болуында.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізу барысында кәсіпорын үшін маңызды көрсеткіштердің бірі ол қаржылық тұрақтылық коэффициенттері. Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын талдау оның есеп беру кезеңіндегі қаржы ресурстарын қаншалықты дұрыс басқарғаны туралы мәселені анықтауға мүмкіндік береді. Қaржылық тұрaқтылық - кәсіпорынның нaрықтық экономикa жaғдaйындa қaржылық-экономикaлық әрекетінің мaңызды сипaты. Егер кәсіпорын қaржылы тұрaқты, төлемге қaбілетті болсa, ол ұқсaс профильді бaсқa кәсіпорындaр aлдындa инвестиция тaртудa, кредит aлудa, жaбдықтaушылaрды тaңдaғaндa және квaлификaциялы кaдрлaрды дaйындaғaндa aртықшылықты болaды. Қаржылық тұрақтылықты негізгі бірнеше көрсеткіш бойынша есептеуге болады. Олар тәуелсіздік (дербестік) коэфициенті және оған қарама-қарсы көрсеткіш тәуелділік коэфициенті ,қаржыландыру және қаржылық тұрақтылық коэфициенті.
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансында яғни төменде көрсетілген көрсеткіштер бойынша осы коэфициенттерді есептеу арқылы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық дәрежесін анықтау.
Кесте 3 - Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансында көрсетілген есептеуге қажетті көрсеткіштер
мың.тг
№
Көрсеткіштер атауы
2012
2013
2014
1
Меншікті капитал
16818,6
58999,1
110443,9
2
Авансталған капитал
242337
372897,5
418771,7
3
Қатыстырылған капитал
225518,4
268898,8
308327,7
4
Ұзақмерзімдіміндеттемелер
-
44999,5
-
Ескерту: Selrad LTD ЖШС-нің бухгалтерлік балансы [6] көзі негізінде құрастырылған
Тәуелсіздік коэффициентін меншікті капиталды барлық авансталған капиталға бөлумен анықтайды:
Ктс = МкАк (5)
мұнда:
Ктс - тәуелсіздік коэффициенті
Мк - меншікті капитал
Ак - авансталған капитал (баланс валютасы жиыны, яғни қаржыландырудың жалпы сомасы)
2012 ж: 16818,6242337=0,07
2013 ж: 58999,1372897,5=0,2
2014 ж: 110443,9418771,7=0,3
Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екендігін көрсетеді және алдағы уақытта қаржылық қиындықтардың азаятындығын білдіреді. Соңғы үш жылды салыстырып қарастыратын болсақ 2014 жылы қаржылық тәуелсіздік коэффициенті жоғары,бұл көрсеткіш 2012 жылмен салыстырғанда 0,23 - ке көбейген. Бұл көрсеткіш бойынша кәсіпорында өсу қарқынын көре аламыз.
Тәуелсіздік коэффициентіне кері көрсеткіш ол қатыстырылған капиталдың барлық авансталынған капиталдағы үлес салмағын көрсететін тәуелділік коэффициенті. Ол төмендегі формулармен анықталады. [9,7б]
Кт = ҚкАК немесе Кт = 1 - Ктс (6)
мұнда:
Кт - тәуелділік коэффициенті
Қк - қатыстырылған капитал
Ак - авансталған капитал (баланс валютасының жиыны)
Ктс- тәуелсіздік коэффициенті
2012 ж:225518,4242337=0,93
2013 ж: 268898,8372897,5=0,72
2014 ж: 308327,7418771,7= 0,73
Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы сомасындағы қарыздың үлесін сипаттайды. Үлес жоғары болған сайын, кәсіпорынның сыртқы каржыландыру көздерінен тәуелділігі жоғарылайды.Есептеу қорытындысы бойынша кәсіпорынның сыртқы қаржыландыру көздерінен тәуелділігі 2012 жылы соңғы екі жылға қарағанда жоғары болған. 2012 жылы 2013 жылға қарағанда 0,21- ге және 2014 жылға қарағанда 0,20 ға жоғары болғанын көруге болады. Яғни сыртқы қаржыландуру көздерінен ең тәуелсіз жыл болып 2013 жыл саналады, дегенмен 2014 жылда да кәсіпорында өткен жылмен салыстырғанда айтарлықтай өзгеріс болмағанын көреміз.
Келесі көрсеткіш ол кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылған капиталға қатынасын көрсететін қаржыландыру коэффициенті болып табылады. Қаржыландыру коэфициентін келесі формула арқылы анықтаймыз:
Кқ = МкҚк (7)
мұнда:
Кқ - қаржыландыру коэффициенті;
Мк - меншікті капитал
Қк - қатыстырылған капитал
2012 ж: 16818,6225518,4=0,074
2013 ж: 58999,1268898,8=0,21
2014 ж: 110443,9308327,7=0,35
Бұл коэффициент жоғары болған сайын,банктер мен инвесторлар қаржыландыруға соғұрлым сенімді кіріседі. Демек банктер мен инвесторлар үшін кәсіпорынды қаржыландыруға ең сенімді жыл ретінде 2014 жылдың қорытындысы саналады. Себебі 2014 жылы алдыңғы екі жылмен салыстырғанда 0,14 - ке және 0,27-ге жоғары екенін есеп қорытындысынан аңғаруға болады.2012 жылы қаржылындыру коэффициентінің дәрежесі бойынша кәсіпорын үшін ең қауіпті жыл болып саналды, бірақ бұл қателікті 2013 жылмен 2014 жылда едәуір жағымды өзгерістерді байқауға болады.
Кәсіпорынның тәуелсіздік (дербестік) дәрежесін сипаттайтын ең бір маңызды көрсеткіштердің бірі қаржылық тұрақтылық коэффициенті болып табылады немесе оны басқаша инвестицияларды жабу коэффициенті деп атайды. Ол меншікті және ұзақ мерзімді қарыз капиталының жалпы (авансталған) капиталдағы үлесін сипаттайды және мына формуламен анықталады:
Кқт=(Мк +ҰМ)Ак (8)
мұнда:
Кқт - қаржылық тұрақтылық коэффициенті;
ҰМ - ұзақ мерзімді міндеттемелер;
Ак - авансталған капитал (баланс валютасының жиыны)
2012 ж: (16818,6+0) 242337=0,85
2013 ж: (58999,1+44999,5) 372897,5=0,72
2014 ж: (110443,9+0) 418771,7=0,83
Бұл дербестік коэффициентімен салыстырғанда анағұрлым жұмсақ көрсеткіш. Батыс тәжірибесінде бұл коэффициенттің қалыпты мәні 0,9-ға тең болуы керек ал оның 0,75-тен төмендеуі қауіпті. Есептеу қорытындысы бойынша кәсіпорын үшін ең қауіпті көрсеткіш 2013 жылы орын алған ,яғни 0,72 - ге тең.Ал 2012 жылмен 2014 жылдары кәсіпорын қалыпты көрсеткішті көрсетті, бұл дегеніміз осы екі жылда кәсіпорын үшін тиімді жұмыс істеген жылдар болып саналды.
2.2 Selrad LTD ЖШС-нің қаржылық жағдайына сипаттама және қаржылық жоспарлау көрсеткіштерінің орындалу нәтижесін талдау
Кез келген кәсіпорын қызмет ету барысында алдағы жылдарға жоспарлар жасап, сол жоспарларды орындау үшін мүмкіндігінше тиімді жұмыс атқаруға тырысатыны белгілі. Кәсіпорынның қаржысын жемісті басқарудың ең негізгі шарты - оның қаржылық жағдайын талдау. Нарықтық қатынастар кезіндегі қаржылық жағдайды талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, меншік иелері, коммерциялық серіктестіктер алдында өзінің өндірістік - кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты. Қойылған мақсаттардың орындалуы қай кәсіпорынға болмасын сенімділікті арттырып, ары қарай пайдалы қызмет етуге жігер береді, яғни кәсіпорын үшін жоспардың орындалуы маңызды факторлардың қатарына жатады. Қаржының табысты іс-әрекет етуі және қоғамдық процестерге белсенді ықпал ету көбінесе қаржы ресурстарының қозғалысын, шаруашылықты жүргізудің барлық деңгейлерінде ақша қорларын қалыптастырып, бөлуді алдын ала үлгілеуге байланысты болады. Мұндай процесс тәртіпті (реттілік) анықтайтын өзара үйлесілген тапсырмалардың, көрсеткіштердің кешенді жүйесін жасауды, ақша түсімдерін жұмылдырудың прогррессивті нысандарын қолдауды қажет етеді. Кез келген кәсіпорын үшін маңызды көрсеткіштердің бірі ол қаржылық жоспарлау және болжамдау болып табылады. Қаржылық жоспарлаудың өзіндік ерекшелігі, бұл жоспарлау өндірістің материалдық заттай элементтері турасында, ақшамен қоғамдық ұдайы өндіріске белсенді ықпал жасау турасында ақша қозғалысының салыстырмалы дербестігімен шарттасылған ақша нысанында жүзеге асырылады. [10,123б]
Қарастырып отырған кәсіпорында үш жылға арналған жоспарланған және орындалған төмендегідей көрсеткіштер бар:
Кесте 4- Selrad LTD ЖШС-нің нақты және жоспарлы жылда өткізілген тауар көлемі
Тауар түрі
баға-сы (тг)
Өткізілген тауар көлемі (мың.тг)
2012
2013
2014
Жос-пар
Нақты орын-далған
Жос-пар
Нақты орын-далған
Жос-пар
Нақты орын-далған
New Bright RC Jeep, Pickup (А)
5400
3123
3589
3500
3687
3565
4013
New Bright Jeep (В)
3200
5216
4855
4550
4552
4255
4032
New Bright Baja Racer Full Function (С)
6500
4608
4780
4752
4750
4730
4752
"Умка"Оқыту ойыншығы (D)
5250
4345
5965
5568
5458
50
5630
"Умка" пианино(E)
7200
6800
6073
6050
6465
6035
6255
"КАРАПУЗ" МАША қуыршағы(F)
4800
5095
6450
60
6450
6,250
6450
Жиыны
29187
31712
24480
31362
29835
31132
Ескерту: Selrad LTD ЖШС-нің тауарларды өткізу туралы статистикасы [8] көзі негізінде құрастырылған
Кәсіпорынның қаншалықты тиімді жұмыс істеп жатқанын білу үшін кесте бойынша төмендегі көрсеткіштерді есептеу керек
1.Жоспар көлемінде нақты орындалғандар (тауар ассортиментінің орташа өткізу мөлшерін анықтау мақсатында)
Ожк.н.о (2012) = 3589+5216+4780+4345+6073+5095 =29098
Ожк.н.о (2013) = 3687+4450+4750+5568+6465+6.0 =24926
Ожк.н.о (2014) = 4013+4255+4752+50+6255+6250 =25575
2.Жалпы көлемі бойынша жоспардың орындалуының пайыздық көрсеткіші:
(∑н.о.+∑ж.)*100% (9)
2012ж. = (3171229187)*100%=108.7 %
2013ж. = (3136224480)*100% = 103,16 %
2014ж. = (3113229835)*100% = 104,3 %
3.Орташа тауар ассортименті бойынша жоспардың орындалуының пайыздық көрсеткіші :
(Ожк.н.о∑ж.)*100% (10)
2012ж. = (2909829187)*100% = 99,7
2013ж. = (2492624480*100% = 101,8
2014ж. = (2557523835)*100% = 102,3
Есеп қорытындысы бойынша соңғы үш жылда да кәсіпорын өзінің көздеген мақсатын орындаған. 2012 жылы жоспардың орындалу көрсеткіші 8,7 % -ды құраған, яғни осы жыл кәсіпорынжоспарының жоспарлағаннан 8,7 % -ға артық орындалғандығын көрсетеді. 2012 жылы кәсіпорын жалпы жиыны 29187 мың.тг көлемінде тауар өткіземіз деп жоспарлаған, жыл қорытындысы бойынша бұл жоспар орындалып кәсіпорын 31712 мың.тг көлемінде тауарды нарыққа шығарған. 2012 жылғы жоспар мен нақты орындалғандар арасындағы айырма 2525 мың.теңгені құрады. Бұдан шығатын қорытынды кәсіпорын тиімді жоспарлау саясатын ұстана білген.
Сурет 3- Жоспардың орындалу дәрежесі.
Ескерту:Есептеу қорытындысы негізінде автормен құрастырылған
3-суретте жоғарыдағы есептеулер бойынша жоспардың орындалу дәрежесі көрсетілген. Суреттен байқайтынымыз 2012 жылы жалпы көлемі бойынша жоспардың орындалуы мөлшері 8,7%-ды құрады, бұл 2013 жылмен салыстырғанда 5,54%-ға, ал 2014 жылмен салыстырғанда 4,4% -ға жоғары болғанын көруге болады. Демек тауарлардың жалпы көлемі бойынша соңғы үш жылда да оң нәтиже көрсеткен,дегенмен 2012 жылы салыстырмалы түрде ең жоғарғы дәрежені көрсетті. Ал орташа тауар ассортименті бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz