Қазіргі әлемдік қауіпсіздік мәселесіндегі АҚШ-Ресей сыртқы саяси ұстанымы

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ

1 ТАРАУ ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДІК ҚАУІПСІЗДІК МӘСЕЛЕСІНДЕГІ АҚШ.РЕСЕЙ СЫРТҚЫ САЯСИ ҰСТАНЫМЫ
1.1 Америка Құрама Штаттары және Ресей Федерациясының
ұлттық қауіпсіздік стратегияларының мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 11 қыркүйектегі лаңкестік оқиғасынан кейінгі қауіпсіздік саласындағы АҚШ.Ресей өзара қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.3 АҚШ пен Ресей қарым.қатынастарындағы НАТО.ның алатын орны мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2 ТАРАУ АҚШ.РЕСЕЙ: ӨЗАРА ӘРЕКЕТТІҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 АҚШ.Ресей: ядролық қаруды таратпау мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Стратегиялық шабуыл қаруларын қысқарту және шектеу мәселесіндегі американдық.ресейлік саяси ұстаным ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.3 Қауіпсіздікке қатысты американдық.ресейлік өзара қарым.қатынастың өзекті мәселелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Тақырыптың өзектілігі. 1991 жылы Кеңес Одағы өзінің өмір сүруін тоқтатқаны бәрімізге мәлім және онымен бірге қырғи қабақ соғысының дәуірі де кеткен болатын. Сондай-ақ, 44 жылға созылған американдық-кеңестік жаһандық қарама-қайшылық өз шегіне жеткен болатын. Әлемдік қауымдастықтағы өзгерістер американдық-ресейлік қатынастар бүкіл әлемдегі жағдайды сақтап қалатын орталық мағынаны атап көрсетеді. СШҚ-2 Шарты, Ресейдің Босния жөнінде Дейтон бейбіт келісімінің жүзеге асуы үрдісіне белсенді қатысуы, НАТО болашағы туралы мәселе бойынша пікірталас, Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Ресейдің тәуелсіз мемлекет ретінде әлемдегі мемлекеттермен жаңа қатынасқа түсуі – осының барлығы американ-ресейлік диалогының жалғасуы және екі жақтың да әлемнің жаңа мәселелерін шешуде белсенді қатысулары керектігін нақтылай түсуде.
Қырғи қабақ соғысының аяқталуынан кейін АҚШ және Ресей екіжақты қатынастың сапалы басқа да сипатының мәселелерімен кезігіп қалуда. Мемлекеттер арасында саяси және идеологиялық жанжалдардың болмауы, халықаралық тұрақтылықты қамтамасыз ету саласында ортақ мүдделерді сақтау, әскери-стратегиялық сипаттағы мәселелерді шешу, АҚШ-Ресейдің тығыз ынтымақтастығына ресейлік сыртқы саяси бағытының болуы жағдайында серіктестік қағидасы негізінде екіжақты қатынастарды дамыту шешімі қабылданған болатын. Сондай-ақ, екі жақ та стратегиялық сипат алатын теңдік серіктестікті дамыту жолын ұстанатындығын мәлімдегені американ-ресей өзара қатынастары үшін маңызды болды.
Билік басына келісімен Дж.Буш әкімшілігі Ресеймен серіктестік қатынасты дамыту мәселесіне оралған болатын. Егер 2000 және 2001 жылдар аралығында екі ел қатынасында кейбір қиыншылықтар байқалған болса, ал 11 қыркүйек оқиғасынан кейін екі мемлекет арасындағы қатынастар позитивті өзгерістерді шыдап төзген секілді. Осы жылдары екіжақты қатынастың халықаралық лаңкестікпен күресуде жақындасуын анық байқай аламыз. АҚШ Ресейді ХХІ ғасырдың жаңа қауіптерімен күресуде және жаппай қырып жою қаруларын таратпау мәселесінде өзінің одақтасы ретінде мәлімдегені бәрімізге анық. Қазіргі таңда АҚШ-тың ұлттық мүдделері өзінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуде және халықаралық лаңкестікпен күресуде айрықша орын алады. Осы бағытта АҚШ пен Ресейдің ортақ мүдделері бар десем қателеспеймін.
АҚШ та, Ресей де бүгінде халықаралық қатынастардағы жетекші акторлардың бірі болып отыр. Қазіргі кездегі қауіпсіздік саласындағы АҚШ-Ресей қарым-қатынастарының маңыздылығы өте зор. Қырғи-қабақ соғысы аяқталса да, екіжақты қатынастардың қарама-қайшылық туғызатын мәселелері жоқ деп айту қиынға түсіп отыр. Халықаралық қатынастарда болып жатқан мәселелердің барлығы осы екі ірі державамен үнемі тығыз байланыста. Әлемдік жаһандану үрдісінде екі мемлекеттің рөлі аз еместігі анық.

Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 64 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 ТАРАУ ҚАЗІРГІ ӘЛЕМДІК ҚАУІПСІЗДІК МӘСЕЛЕСІНДЕГІ АҚШ-РЕСЕЙ СЫРТҚЫ САЯСИ
ҰСТАНЫМЫ
1.1 Америка Құрама Штаттары және Ресей Федерациясының
ұлттық қауіпсіздік стратегияларының
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 11 қыркүйектегі лаңкестік оқиғасынан кейінгі қауіпсіздік
саласындағы АҚШ-Ресей өзара
қатынастары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
1.3 АҚШ пен Ресей қарым-қатынастарындағы НАТО-ның алатын орны мен
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

2 ТАРАУ АҚШ-РЕСЕЙ: ӨЗАРА ӘРЕКЕТТІҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 АҚШ-Ресей: ядролық қаруды таратпау
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ...
2.2 Стратегиялық шабуыл қаруларын қысқарту және шектеу
мәселесіндегі американдық-ресейлік саяси
ұстаным ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.
2.3 Қауіпсіздікке қатысты американдық-ресейлік өзара қарым-
қатынастың өзекті
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. 1991 жылы Кеңес Одағы өзінің өмір сүруін
тоқтатқаны бәрімізге мәлім және онымен бірге қырғи қабақ соғысының дәуірі
де кеткен болатын. Сондай-ақ, 44 жылға созылған американдық-кеңестік
жаһандық қарама-қайшылық өз шегіне жеткен болатын. Әлемдік қауымдастықтағы
өзгерістер американдық-ресейлік қатынастар бүкіл әлемдегі жағдайды сақтап
қалатын орталық мағынаны атап көрсетеді. СШҚ-2 Шарты, Ресейдің Босния
жөнінде Дейтон бейбіт келісімінің жүзеге асуы үрдісіне белсенді қатысуы,
НАТО болашағы туралы мәселе бойынша пікірталас, Кеңес Одағы ыдырағаннан
кейін Ресейдің тәуелсіз мемлекет ретінде әлемдегі мемлекеттермен жаңа
қатынасқа түсуі – осының барлығы американ-ресейлік диалогының жалғасуы және
екі жақтың да әлемнің жаңа мәселелерін шешуде белсенді қатысулары
керектігін нақтылай түсуде.
Қырғи қабақ соғысының аяқталуынан кейін АҚШ және Ресей екіжақты
қатынастың сапалы басқа да сипатының мәселелерімен кезігіп қалуда.
Мемлекеттер арасында саяси және идеологиялық жанжалдардың болмауы,
халықаралық тұрақтылықты қамтамасыз ету саласында ортақ мүдделерді сақтау,
әскери-стратегиялық сипаттағы мәселелерді шешу, АҚШ-Ресейдің тығыз
ынтымақтастығына ресейлік сыртқы саяси бағытының болуы жағдайында
серіктестік қағидасы негізінде екіжақты қатынастарды дамыту шешімі
қабылданған болатын. Сондай-ақ, екі жақ та стратегиялық сипат алатын теңдік
серіктестікті дамыту жолын ұстанатындығын мәлімдегені американ-ресей өзара
қатынастары үшін маңызды болды.
Билік басына келісімен Дж.Буш әкімшілігі Ресеймен серіктестік
қатынасты дамыту мәселесіне оралған болатын. Егер 2000 және 2001 жылдар
аралығында екі ел қатынасында кейбір қиыншылықтар байқалған болса, ал 11
қыркүйек оқиғасынан кейін екі мемлекет арасындағы қатынастар позитивті
өзгерістерді шыдап төзген секілді. Осы жылдары екіжақты қатынастың
халықаралық лаңкестікпен күресуде жақындасуын анық байқай аламыз. АҚШ
Ресейді ХХІ ғасырдың жаңа қауіптерімен күресуде және жаппай қырып жою
қаруларын таратпау мәселесінде өзінің одақтасы ретінде мәлімдегені
бәрімізге анық. Қазіргі таңда АҚШ-тың ұлттық мүдделері өзінің қауіпсіздігін
қамтамасыз етуде және халықаралық лаңкестікпен күресуде айрықша орын алады.
Осы бағытта АҚШ пен Ресейдің ортақ мүдделері бар десем қателеспеймін.
АҚШ та, Ресей де бүгінде халықаралық қатынастардағы жетекші
акторлардың бірі болып отыр. Қазіргі кездегі қауіпсіздік саласындағы АҚШ-
Ресей қарым-қатынастарының маңыздылығы өте зор. Қырғи-қабақ соғысы аяқталса
да, екіжақты қатынастардың қарама-қайшылық туғызатын мәселелері жоқ деп
айту қиынға түсіп отыр. Халықаралық қатынастарда болып жатқан мәселелердің
барлығы осы екі ірі державамен үнемі тығыз байланыста. Әлемдік жаһандану
үрдісінде екі мемлекеттің рөлі аз еместігі анық.
АҚШ және Ресей әлемде ядролық қарудың көп мөлшерін иемденетіні
сөзсіз. Ал бұл өз кезегінде елдердің мықты әскери державалар болып
табылатындығын дәлелдеп тұр. АҚШ және Ресейдің серіктестік өзара
қатынастары әлемдік тұрақтылық пен қауіпсіздіктің маңызды компоненті. АҚШ
пен Ресейдің ұлттық мүдделері әлемнің аймақтар қатарында өздерінің
сәйкестігін табуда. Ресей стратегиялық сараптама және басқарманың тиімді
үлгісі, сондай-ақ, ақпараттық технологиялар саласында американдық
тәжірибені қажет етуде, ал АҚШ өз кезегінде Ресейдегі тұрақтылық негіз
болып табылатын Еуразия тұрақтылығына құштарлық танытып отыр.
АҚШ пен Ресей әлемде қайшылықтар мен әскери әрекеттерді азайту
жолымен қауіпсіздік пен тұрақтылықты нығайтуда, аймақтық мәселелер мен
жанжалдарды шешуде, американдық-ресейлік ақпараттық антилаңкестік
операцияларын бірігіп өткізуде бірауыздан қарқынды жұмыс атқаруда.
Осылайша, Қазіргі кезеңдегі қауіпсіздік мәселесіндегі АҚШ-Ресей
қарым-қатынастары 2000-2008 тақырыбы өзекті болып табылады. Осы
тақырырыпты ғылыми негізде талқылаудың өзектілігі ешқандай күмән
туғызбайды.
Ғылыми зерттеудегі дәрежесі. Қазіргі кезеңдегі қауіпсіздік
мәселесіндегі АҚШ-Ресей қарым-қатынастарын дұрыс анықтау үшін екі елдің
қазіргі әлемдік қауіпсіздік мәселесіндегі сыртқы саяси ұстанымдарына және
өзара әрекеттің негізгі мәселелеріне қатысты еңбектерді бірінші атау қажет.
Олардың ішінде Бжезинский З., Давыдов В.Ф., Кортунов С., Косолапов Н.,
Кременюк В.А., Назаркин Ю., Рогов С., Софийский Н., Трофименко Г.,
еңбектерін атауға болады.
Ресейлік тарихшылар
Жұмыстың мақсаты. Осы жұмыста қазіргі кезеңдегі қауіпсіздік
мәселесіндегі АҚШ-Ресей қарым-қатынастарын зерттеу басты мақсатым болып
отыр.
Жұмыстың міндеті. Алға қойылған мақсатты ашу үшін міндеттерді қою
және шешу жүктеліп отыр.
1. Америка Құрама Штаттары және Ресей Федерациясының ұлттық
қауіпсіздік стратегияларының мәнін айқындау;
2. 11 қыркүйектегі лаңкестік оқиғасынан кейінгі қауіпсіздік
саласындағы АҚШ-Ресей өзара қатынастарын және олардың лаңкестікпен
күресу мәселесін қарастыру;
3. АҚШ пен Ресей қарым-қатынастарындағы НАТО-ның алатын орны мен рөлін
анықтау және одақтың кеңеюінің АҚШ-Ресей өзара қатынасына ықпалын
сипаттау;
4. АҚШ-Ресей: ядролық қаруды таратпау мәселелерін талқылау;
5. Стратегиялық шабуыл қаруларын қысқарту және шектеу мәселесіндегі
американдық-ресейлік саяси ұстанымды талқылау;
6. Қауіпсіздікке қатысты американдық-ресейлік өзара қарым-қатынастың
өзекті мәселелерін ашу және сол мәселелердің екіжақты қатынасқа
тигізетін әсеріне тоқталу.
Зерттеудің ғылыми-әдістемелік базасы. Зерттеу жұмысының теориялық
негізін американдық және ресейлік ғалымдарының ғылыми қорытындылары
құрайды. Бітіру жұмысында тарихи оқиғаларға, сан-саладағы мемлекетаралық
құжаттарға жинақтау, талдау, жүйелеу әдістері қолданылды. Сондай-ақ,
кеңінен қолданылатын тарихи-салыстырмалы және жүйелеу әдістері де зерттеу
жұмысына арқау болды. Бұл әдістер мәселені жүйелі түрде айқындауға
мүмкіндік береді. Зерттеу жұмысын ғылыми негізде жүйелеп, оның нәтижесін
шығару үшін сол арқылы талдау, баяндау және болжау түрінде басты
мақсаттарға жету үшін ғалымдар әр түрлі әдістерді зерттеген. Тақырыпты
ашуда ресейлік саясаттанушылардың еңбектері өз үлестерін қосты. Олар сыртқы
саясат пен халықаралық қатынастарды зерттеу мен талдаудың көптеген
әдістемелерін дамытқан.
Зерттеу жұмысының тақырыбын ашуда негізгі әдістеме ретінде қоғамдық
ғылым саласында зерттеудің стандартты сараптама – контент-сараптама қолдану
өз септігін тигізді. Яғни, оның көмегімен БАҚ хабарламасы, саяси
тұлғалардың мәлімдемелері және де партия бағдарламалары секілді мәтіндердің
әр түрлі типтеріне сараптама жасадым.
Зерттеудің нысаны мен объектісі. Халықаралық аренада АҚШ және Ресей
секілді державалардың әлемдік қауіпсіздік мәселелерін реттеуде алатын орны
айрықша. Қауіпсіздік мәселесінде АҚШ-Ресей қарым-қатынастарын анықтау біз
үшін маңызды, өйткені, осындай алпауыт мемлекеттер халықаралық
қатынастардың негізгі акторларының бірі екеніне күмән жоқ. Осы тақырыпты
ашуда мен АҚШ және Ресейге тікелей қатысты бірқатар мәселелерді қарастыруды
жөн көрдім. Мәселен, Екі мемлекеттің де Ұлттық қауіпсіздік стратегияларының
мәнін ашу және олардың кейбір ұқсастықтарын байқау басты тапсырмам болды.
Әлемдік қауіпсіздікте үрей туғызып отырған лаңкестікпен күресу мәселесінде
екіжақты саяси ұстаным, сондай-ақ, АҚШ-Ресей қарым-қатынастарына тікелей
ықпалын тигізіп жатқан НАТО-ның шығысқа кеңеюін, екіжақты өзара әрекеттің
негізгі әрі өзекті мәселелерін, яғни ядролық қаруды, стратегиялық шабуыл
қаруларын қысқарту секілді әрекеттерін жан-жақты қарастыра отырып айқындау
зерттеудің нысаны мен объектісі болып табылады.
Тәжірибелік маңызы. Тәуелсіз мемлекетте өмір сүріп жатқандықтан
мемлекет сыртында қандай жағдай болып жатырғанын біліп жүру біз үшін
пайдалы. Халықаралық аренадағы АҚШ және Ресей секілді мықты мемлекеттердің
ішкі де, сыртқы да жағдайлары басқа мемлекеттерге ықпал ететіні сөзсіз.
Сондықтан да, осындай мемлекеттердің өзара қатынастарын да зерттеу әрбір
студентке өз септігін тигізбекші. Қазіргі кезеңдегі қауіпсіздік
мәселесіндегі АҚШ-Ресей қарым-қатынастарына жұмыс жазу мен үшін пайдалы әрі
аса маңызды. Осы салада зерттеу жұмысын жүргізудің біз секілді, яғни
халықаралық қатынастарды меңгеру үрдісіндегі студенттерге әлемдік
қауіпсіздіктің мән-жайын түсінуіне көмегі көп. Жұмыспен таныса отырып,
оқырман өзіне нақты мәліметтер ала алады. Осы секілді өзекті тақырыптар
кімде кімді де қызықтыратынына сенімдімін. Қарастырылған мәселенің
тәжірибелік маңызы зор.
Жұмыс құрылымы. Алға қойған мақсатым мен міндеттеріме сәйкес жұмыс
ішкі құрылымға бағынады. Ол кіріспеден, екі тараудан, алты параграфтан,
қорытынды бөлімнен және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

I ТАРАУ Қазіргі әлемдік қауіпсіздік мәселесіндегі АҚШ-Ресей сыртқы саяси
ұстанымы

1.1 Америка Құрама Штаттары және Ресей Федерациясының
ұлттық қауіпсіздік стратегияларының мәні
Америка Құрама Штаттары мен Ресей Федерациясы аарсында дипломатиялық
қарым-қатынас орнағаннан бері бірнеше саяси стратегияларға қол жеткізілді.
Олар қорғаныс саласында, экономикалық, мәдени және ғылыми саладағы
екіжақты байланыстың негізі болып табылады.
Екі елдің де ұлттық қауіпсіздік стратегиясын қарастыратын болсақ, екі
елдің де негізгі мүддесінің кейбір ұқсастығын байқауға болады. Өйткені, екі
елдің де Конституциясында аумақтық қауіпсіздікті қамтамасыз ету негізгі
басымдылық екені белгілі.
Америка Құрама Штаттарында алға қойылған мақсаттарға және қауіпті
бейтараптандыруға жету жолдары ұлттық қауіпсіздік стратегиясы шеңберінде
анықталады. Ол өз кезегінде негізгі үш құрамды бөлімнен тұрады:
экономикалық, сыртқы саяси және әскери стратегия.
АҚШ-тың экономикалық және сыртқы саяси стратегиялары бір-бірімен өте
тығыз байланыста әрі бір-бірін толықтырып тұрады. Экономикалық сияқты
сыртқы саяси мақсаттарға жету де көбінесе АҚШ-тың әскери стратегиясының
сәтті орындалуына да байланысты болып келеді.
Стратегия 90 жылдардан бері әр түрлі атауға ие болған болатын. АҚШ
стратегиясы Конгреске 2003 жылы 8 наурызда мәлімделді.[1] Ал қазіргі
стратегия айналадағы ірі аумақтық державалардан төнетін қауіпті әскери-
саяси мақсаттардың орындалуымен алдын алуға бағытталған. Ол сонымен қатар,
бейбітшілік үшін операцияларды жүзеге асыру үшін, халықаралық лаңкестікпен
және есірткімен күресу үшін, басқа да мәселелерді әскери-саяси және әскери
әдіс-тәсілдермен шешу үшін достық елдермен және одақтастармен бірігіп
әскери ынтымақтастықты кеңейту мәселесіне көп көңіл бөледі.
Өзін-өзі қорғау қағидасына негізделе отырып АҚШ егер өзінің
қарсыласының шабуыл жасау уақыты және қай жерде екені нақты белгілі болмаса
да оған соққы беруге дайын екендігін мәлімдеген болатын. АҚШ үшін ең жоғары
құндылық – бұл демократиялық қағидалар болып табылады.
Құрама Штаттардың ең алғашқы тапсырмасы – халқын қарсыластарынан
қорғау. Қарсыласқа экономикалық күштілік немесе үлкен армиясын иемдену
міндетті емес, қауіпсіздікті бұза алатын жеке тұлғалар топтары, яғни
лаңкесшілер. Лаңкестікпен тиімді күресу үшін барлық халықаралық
қауымдастықтың күштерін жинау бірде бір ең қажетті бағыт болып отыр. Құрама
Штаттар осы күресті басқару үшін өзінің барлық күшін пайдалана білу керек
және сондай-ақ қарсыласуға тұра алмайтын әлсіз мемлекеттерге қол ұшын созу
оларға міндет болып келеді. Қарсылас тек лаңкестік топтар болып қана
қоймайды, олардың қатарында сондай-ақ осы топтарға баспана алып беретін,
қаржылық көмек көрсететін, оларды қолдайтын әрі осындай тәсілдермен
лаңкестік жүйенің одан әрі өсуіне жол беретін мемлекеттер де жатады. Ең
үлкен қауіп – бұл лаңкесшілердің өз миссияларында жаппай қырып жою қаруын
пайдалану тәсілімен жаулап алу. Саясаттың ең маңызды бағыты – бұл
лаңкесшілерге жеңілдікке бармау, келіссөздер жүргізбеу және лаңкесшілер мен
оларды қолдаушылар арасында айырмашылық жүргізбеу болып табылады. АҚШ
лаңкестік ұйымдардың қызметін үзу керек және де байланыс орталықтарын,
бақылау-командалық пунктерін, олардың көшбасшыларын жоқ қылу керек,
лаңкесшілердің материалдық және қаржылық тасымалдау каналдарын құрту
керек, тұлғаларға және де сондай-ақ оларға қаржылық қолдау көрсеткен
мемлекеттерге санкциялар қабылдау керек. Қарқынды күшті жаһандық деңгейде
қызмет етіп жатқан және жаппай қырып жою қаруына қол жеткізіп әрі оны
пайдаланатын ұйымдарға жұмсау қажет. Негізінен қауіпті АҚШ аумағына
түспестен бұрын алдын алу басты міндет болып саналады. АҚШ лаңкестіктің
заңсыздық идеясын таратады және лаңкестіктің таратылып кетпеуін
дипломатиялық жолмен жүргізеді.
Мәселен, Ауғаныстан секілді әлсіз мемлекеттер олардың шекаралары
тұсында лаңкестік қозғалыстың дамуына жағдай жасалғандықтан қауіп
көрсетеді. Лаңкестік өркениетті әлеммен күресуге өзінің әскерлерін сапалы
дайындау үшін өзіне кең мүмкіншіліктер алады. Ауғаныстан мысалында
лаңкестікті қолдайтын тәртіптердің күресіп жатқан АҚШ-тың нәтижелерін
бағалауға болады. Алайда Ауғаныстан лаңкесшілердің шоғыстанған жалғыз жері
емес. Бұндай жерлер, сондай-ақ Солтүстік және Оңтүстік Америка, Еуропа,
Африка, Қиыр Шығыс және Азия болып табылды.
Лаңкестікпен күресіп әрі қауіпсіздікті қамтамасыз ету тек бір ғана
мемлекеттің қолында емес, ол үшін Біріккен Ұлттар Ұйымы, Дүниежүзілік Сауда
Ұйымы, Американ Мемлекеттерінің Ұйымы, Солтүстік Атлантикалық альянс елдері
және тағы да басқа ұйымдар шеңберінде халықаралық ынтымақтастық маңызды
болып келеді. АҚШ мемлекетінің ішінде барлық деңгейдің үкіметтік
құрылымдарын алатын және мемлекеттік және жеке секторлардың өзара іс-әрекет
етуіне септігін тигізетін ішкі қауіпсіздік жүйесін реформалауды көздеуде.
2006 жылы қабылданған Ұлттық Қауіпсіздік Стратегиясының жаңа нұсқасы
көп жағдайда 2002 жылғы Стратегияны қайталайды. Ол қағидада негізделеді:
бостандықты қорғау, жаһандық қауіппен күресте көшбасшы ретіндегі АҚШ-тың
рөлі. АҚШ-тың басты жауы лаңкесшілерді баспанамен қамтамасыз еткен әрі
ядролық қаруды таратқан Иран болып табылады. Ядролық қаруды тарату қаупі
жағынан Солтүстік Корея да бар. Онымен күресу үшін Стратегия жаппай қырып
жою қаруының құрылымдарын өндіруге қатаң бақылау жүргізу қажет деп нақтылай
түсуде.[2]
Ресейге қатысты АҚШ ұстанымы кардиналды түрде айрықшаланады. 2002
жылы АҚШ Ресейде болып жатқан жағымды өзгерістерді түртіп кете оны
лаңкестікпен күресте одақтас ретінде анықтаған болатын; 2006 жылғы құжатта
АҚШ Ресейде демократияның дамуына күдікті қарайды.
Жалпы осы Джордж Буштың Ұлттық Қауіпсіздік Стартегиясы туралы
баяндамасы ел ішінде және шет елде қызығушылық танытқан әрі 11 қыркүйек
оқиғасынан кейінгі аса маңызды стратегия болатын. Америка Құрама
Штаттарының Ұлттық Қауіпсіздік Стратегиясы қазіргі таңда Америка соққыласып
отырған қауіпке анық жауап қайтара алатын жағымды стратегия деп бағаланды.
Бірақ сонымен бірге бұл стратегия сынға да түсіп жатты. Буштың Ұлттық
Қауіпсіздік Стратегиясының американдық мақсаттарын батыл әрі ашық
жариялануына қарамастан, бұл құжатта маңызды орынды мазмұнының құрылуы
алады.
Ұлттық Қауіпсіздік Стратегияның төрт негізгі тақырыбы көптеген әр
түрлі талқылауға түскен болатын.
Біріншіден, Ұлттық Қауіпсіздік Стратегиясы жаппай қырып жою қаруларын
өндіруге қызмет ететін лаңкестік топтарға және оларды қолдайтын
мемлекеттерге қарсы әскери қозғалыстарды жүзеге асыруға шақырады.
Екіншіден, Ұлттық Қауіпсіздік Стратегиясында АҚШ қандай да бір шет елдік
держава оның әскери күшіне соққы бергенін жібере алмайтынын мәлімдеген
болатын. Үшіншіден, бұл Стратегияда көпжақты халықаралық қауымдастыққа жол
қуушылық та танытылады, бірақ нағыз керек жағдайда АҚШ өзінің ұлттық
мүдделерін және ұлттық қауіпсіздігін қорғау үшін ешқандай ауытқусыз жалғыз
өзі әрекет ете беретінін мәлімдеп кеткен болатын. Төртіншіден, Стратегияда
бүкіл жер шарында демократияны және адам құқықтарын әсіресе мұсылман
елдерінде таратуды жариялаған болатын. Осы мақаланың қалған бөлігінде
логикаға, өзгерістердің масштабына көңіл бөлінген.[3]
Буштың Ұлттық Қауіпсіздік Стратегиясында лаңкесшілерге немесе
лаңкестікке қаржылай қамтамасыз ететін мемлекеттер әскери күштің озық
қолданысы сақталынуда. Бұл лаңкесшілер және спонсор мемлекеттер Құрама
Штаттар соққыға түсіп қалып жатқан аса қауіпті болып табылады. Қауіп
алдында күш қолдану стратегиялық мағынада ақталмалы әрі ол халықаралық
құқықпен және соғысты әділетті жүргізу дәстүрімен қолдауда болып отыр.
Алайда, Буш доктринасының бұл аспектісі барлығымен әр түрліше қабылданады.
Стратегиялық доктринаның осы аспектісінің сыншылары бұндай әрекет жасау
озық әскери әрекеттерді в категорию упреждения лишена правовой и
практической основы және де осылайша Буш доктринасын дәстүрлердің
бұзылуының алаңдатушылығы ретінде қарастырады. 11 қыркүйек оқиғасы Аль-
Каида секілді лаңкестік ұйымдар Құрама Штаттарға қатаң қауіп төндіріп
тұрғанын анық көрсеткен болатын. Осындай ұйымдар американдық жерде жаппай
қырып жою қаруын тиімді түрде қолдана отырып миллиондаған американдықтарды
өлтіру мүмкіншіліктерін иемденіп отыр. Сондықтан да қазіргі таңда
лаңкесшілерге қарсы төтеп беретін кампаниялар қарқынды жұмыс жасау
үрдісінде. Буштың Стратегиясының басқа да сыншылары өзін өзі қорғау құқығы
щеңберінен тыс шығады деп айтады. Сондай-ақ Буш Стратегиясы халықаралық
құқықты үзу мүмкін әрі басқа да мемлекеттерге агрессияда АҚШ-тың саясатын
пайдалануға мүмкіншілік береді. Мына жағдайда заңды мекеменің кең
интерпретациясы Қытайдың Тайваньға немесе Үндістанның Пакістанға шабуыл
жасауына әкелуі сияқты ең кең түрде таралған мысалдар келтіріледі. Алайда
бұндай логика таң қаларлықтай емес, себебі, қазіргі кезде бұл мемлекеттер
халықаралық құқықтың ешқандай да нормаларымен әскери акциялардан
тежелмейді. Осылайша олар АҚШ саясатында тұжырымның құбылысымен қолдана
алмайтындығы анық.

Қорытындылай келе, Буштың жаңа Ұлттық Қауіпсіздік Стратегиясының
элементі әсерінде тұрған американдық сыртқы саясат контурының өзгерісі аса
жоғары емес. Мәселен, АҚШ Қытай секілді потенциалды ұлы державалардың
экономикалық және әскери дамуына кедергі келтіру үшін мақсатты-бағытты
қозғалыстарға баруы мүмкін емес секілді. Лаңкестікпен күресте американдық
әскери шығындар одан әрі өседі. Буштың Ұлттық Қауіпсіздік Стратегиясында
лаңкестікпен жаһанды соғыс мемлекеттер арасында көпжақты ынтымақтастықты
талап етеді.

Америка Құрама Штаттарының Ұлттық Қауіпсіздік Стратегиясының мәнін
анықтадық деп ойлаймын.
Сол сияқты Ресей Федерациясының да өзінің Ұлттық
Қауіпсіздік Концепциясы бар, енді осы Концепцияның мәнімен танысып өтсек
деймін. Ол да өз кезегінде саяси құжат болып табылады. Стратегия
Қауіпсіздік Кеңесіне 2004 жылы желтоқсанның 28 жұлдызында таныстырылған
болатын.[4] Бұл құжат сыртқы және ішкі қауіптерден жеке тұлғаның, қоғамның
және мемлекеттің қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында мемлекеттік
стратегияда және мақсаттарда ресми түрде қабылданған көзқарастардың
жиынтығы болып табылады. Концепцияда мемлекеттік саясаттың қағидалары және
маңызды бағыттары анықталып жазылған. Концепция Ресей Федерациясының ұлттық
қауіпсіздігін қамтамасыз ету облысында құжаттарды және нақты
бағдарламаларды өңдеу үшін негіз болып табылады.

Қазіргі кезде жағдай халықаралық аренада көпполярлы әлемнің
құрылуына деген ағымның күшеюімен сипатталып отырған секілді. Халықаралық
қатынастарда әскери-күш факторларының мәнін сақтауда үлкен рөл ойнайтын
экономикалық, саяси, ғылыми-техникалық, экологиялық және ақпараттық
факторлар болып отыр.

Ресей Федерациясының ұлттық мүдделері мемлекеттің экономикалық, саяси
және әскери ұйымдарының мүмкіншіліктерімен қамтамасыз етіледі. Ресейдін
ұлттық мүдделер жүйесі жеке тұлғалардың, қоғамның және мемлекеттің негізгі
мүдделерінің жиынтығымен анықталады. Халықаралық салада Ресейдің ұлттық
мүдделерінің жүзеге асуы көп жағдайда алдыңғы қатарлы державаларымен
қатынасы, сондай-ақ әлемдік қауымдастықтың интеграцияланған мемлекеттерімен
қатынасы арқылы анықталады. Ресей үшін геосаяси және халықаралық жағдай,
ұлы экономикадағы негативті жағдайлар, ұлтаралық қатынастардың күйзелісі –
Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздіктің қаупінің негізгі басты себептері
болып табылады.[5] Айтарлық, Ресейдің әр салада төніп тұрған қаупі
бар. Ғылыми-техникалық саласында потенциалдың төмендеуі Ресейдің позициясын
халықаралық аренада жаймен төмендетуде.
Ресейдің сонымен қатар, әлеуметтік саласында да қауіп бар. Яғни
кедейшілік және тағы да басқа мәселелер туындауда. Сондай-ақ экология
саласындағы мәселелер де орын алуда. Ресей халқының ішкі өміріне
халықаралық ұйымдардың және шет мемлекеттердің араласуы басты мәселенің
бірі болып отырған секілді. Қауіпті факторлардың маңыздыларының бірі Ресей
Федерациясының субъектілерімен қабылданған нормативті құқықтық актілер мен
шешімдердің Ресей Федерациясының Конституциясына және Федералды Заңға қайшы
келуі болып отыр. Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздік қатері
халықаралық салада Ресейдің нығаюына басқа бір мемлекеттің қарсылық
көрсетуінен басталады. Бұл этникааралық, діни және басқа да ішкі қарама-
қайшылықты пайдалану арқылы Ресей Федерациясының аумақтық бұзу бағытындағы
қозғалыстарда өз көрінісін табады. Өзінің саясатымен осындай мемлекеттер
халықаралық ұйымдар қызметінде және де әлемдік қауымдастықтың маңызды
мәселелерін шешуде Ресей Федерациясының беделін түсіріп жібереді. Ең
соңында ол Ресейдің ықпалының, маңызды ұлттық мүдделерінің шектелуіне,
сонымен қатар, Еуропада, Қиыр Шығыста, Закавказьеде және Орталық Азияда
ұстанымының әлсіреуіне әкелуі ықтимал. Әлемде позитивті өзгерістерге
қарамастан да қорғаныс саласында Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсізігінің
қатері сақталып қалуда. Ресей Федерациясының басқа ұлы державалармен қарым-
қатынастарында терең өзгерістерді ескере отырып, болашақта Ресейге қарсы
кеңкөлемді агрессия тәжірибеде кездеспейді деген тұжырым бар. Ресей үшін
қорғаныс саласында өте қауіпті қатерді оның мемлекеттік шекарасына жақын
жергілікті соғыстар және әскери жанжалдар көрсетуде. Ядролық және тағы
басқа жаппай қырып жою қаруларының, оларды өндіру технологиялары және
жеткізу әдістерінің кең түрде таратылуы қауіп қатерді ушықтырып отыр.
Біруақытта халықаралық лаңкестікпен байланысты қауіп қатердің спектрі
кеңеюде, соның ішінде ядролық және тағы да басқа жаппай қырып жою қару
түрлерінің қолданылу мүмкіншілігі. Қорғаныс саласында Ресейдің ұлттық
қауіпсіздігіне ірі державалардың қарулы күштерінің ең мықты топтарын құру
немесе сақтау аса ірі қауіп қатер болып отыр. Ресейге қатысты агреcсивті
қозғалыстардың жоқ болуының өзінде де осындай топтар потенциалды әскери
қауіп сипатында болады. НАТО-ның Шығысқа қарай кеңеюі және оның Еуропада
доминантты әскери-саяси күшке айналуы континенттің қайтадан құлауын
тудырады. Әлемнің ірі державалары қатарының технологиялық үзіндісі және де
жаңа ұрпақтың әскери техникасы мен қаруларын құру үшін жасалатын
мүмкіншіліктері қару жарысының кең қанат жаюының басқа кезеңіне әкелуі
ықтимал. Қорғаныс саласында Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздік қатері
мемлекеттің әскери ұйымын реформалау үрдісінің аяқталмауында жатыр. Қазіргі
кезеңде бұндай жағдай Ресей Федерациясының Қарулы Күштеріндегі, басқа
әскерилерде, әскери құруларда және органдарда әлеуметтік мәселелерінің
өткір жерінде байқалады. Ресейге шет елдік
барламалардың оперативті-техникалық басып кіруінің қауіп қатерінің өсуіне
ағым ұйғарылған болатын. Олардың қызметінің объектілері мемлекеттік
биліктердің органдары, саяси партиялар және басқа да қоғамдық бірігулер,
банктер және басқа да несиелік ұйымдар, өндірістік кәсіпорындар, ғылыми-
зерттеу ұйымдары, бұхаралық ақпарат құралдары болады. Осы қызметтің
қорытындысы Ресей курсымен таңдалған қарсы қозғалыстың күшеюі, рационалды
емес әскери-техникалық ынтымақтастық, Ресейдің аумақтық жанжалдарға кіруі
және елде ішкі саяси жағдайдың дестабилизациясы болуы мүмкін. Ресей
Федерациясының ұлттық қауіпсіздік қатерінің сараптамасы олардың ішіндегі ең
бастысы қазіргі таңда әскери бағытты иемденбейді, ішкі сипат ұстанады және
олар ішкі саяси, экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, ақпараттық және
рухани салаға бейімделген. Әлемнің ұлы державаларымен сапалы әрі жаңа
қатынастардың дамуы және тәжірибеде тежеу ядролық потенциялының сақталуында
Ресейге қарсы ірі агрессиялық күштердің жоқтығы өткір ішкі мәселелердің
шешімі үшін мемлекеттің және қоғамның ресурстарын қайтадан таратып шығуға
мүмкіндік береді.

Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздігін мемлекеттік және қоғамдық
институттардың ортақ бағыттағы қызметтері көмегімен қамтамасыз ету Ресейдің
ұлттық мүдделерінің эффективті қорғанысының міндеті болып келеді.[]
Мемлекеттің және қоғамның Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздігін
қамтамасыз ету бойынша негізгі бағыттарының қызметі болып табылатындар:
- Барлық салада ұлттық қауіпсіздіктің объективті және жан жақты
сараптамасы және болжау;
- Ұлттық қауіпсіздіктің және олардың пороговых мағынасының критерилерін
анықтау, экономика, сыртқы және ішкі саясатта, қоғамдық қауіпсіздікте,
қорғаныс салаларында, ақпараттық және рухани салаларда ұлттық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету механизмін және шара комплекстерін өңдеу;

- Ресей Федерациясының мемлекеттік билігінің заң шығарушы және атқарушы
органдарының ұлттық мүдделеріне деген төнген қауіпті әлсірету және оны
алдын алуға бағытталған шара комплекстерін жүзеге асыру бойынша
жұмыстарын ұйымдастыру;
- Мемлекеттің стратегиялық және мобилизациялық ресурстарының қажетті
деңгейде қолдауда болуы.[]
Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі басты
мақсаты жеке тұлғаның, қоғамның және мемлекеттің дамуы үшін жағдай жасайтын
елдің экономикалық, саяси, халықаралық және әскери-стратегиялық жағдайын
құру және оны қолдау болып табылады.[] Ол өз кезегінде халықаралық құқық
субъектісі ретінде Ресей Федерациясы рөлінің халықаралық аренада әлсіздену
қаупінің алдын алар еді.
Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздігінің маңызды тапсырмалары
болып табылатын мыналар:
- Елдің экономикасын көтеру, тәуелсіздік экономикалық курс жүргізу;
- Ресей Федерациясының заң шығару деңгейін жоғарылату, жергілікті өзін-
өзі басқарудың және федерализмнің, ресей мемлекеттігінің, қоғамның
әлеуметтік-саяси тұрақтылығын нығайту;
- Ұлттықаралық қатынастарды құру:
- Ресейдің халықаралық қауіпсіздігін әлемнің басты мемлекеттерімен
теңдік серіктестікті сақтау арқылы қамтамасыз ету;
- Мемлекет қауіпсіздігін қорғаныс және ақпарат саласында нығайту;
- Экологиялық таза және техногендік қауіпсіздік әлемде халықтың өмір
сүру деңгейін жақсартуды қамтамасыз ету.[]
Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуінің негізгі
қағидалары:
- Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша қызметті жүзеге асыру
кезінде Ресей Федерациясының Конституциясын және Ресей Федерациясының
заңнамаларын қадағалау;
- Қауіпсіздіктің барлық түрлерінің бірігуі, өзара байланысы және
балансы, жағдайға байланысты олардың басымдылықтарының өзгеруі;
- Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің саяси, экономикалық, ақпараттық
шараларының приоритеттігі;
- Алға қойылған тапсырмалардың шындығы;
- Халықаралық құқық нормаларын және ресейлік заңдарын қадағалау;[]
Сондай-ақ бұл концепцияда экономикалық саладағы қауіпсіздікті те
айтып кетеді. Яғни, бұл салада Ресей Федерациясының әлемдік нарықта беделін
одан әрі көтеруді қамтамсыз ету басты мақсаттардың бірі болып табылады.
Ресей мемлекеттілігінің, федерализмнің, жергілікті өзін-өзі
басқарудың дамуы және деңгейінің жоғарылауы – шешімі Ресей Федерациясының
ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуіне әкелетін негізгі тапсырмалары болып
табылады.
Мемлекеттің және қоғамның қылмыспен күресуде күштері тиімді жүйенің
құрылуына жұмсалу керек. Лаңкестікпен, есірткі бизнесімен, контрабандамен
күрес Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуінің бір
бөлігі секілді тұтастай алғанда әлемдік қауымдастық қауіпсіздігінің де
маңызды бөлігі болады.
Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету өзіне
мәдениет, тарихи дәстүрлерін, қоғамдық өмірдің нормаларын және тағы да
басқа салаларды қосады.
Ресей әлемнің басты мемлекеттерімен қарулануда және қарулы күштерде
паритетті қолдауға тырыспайды. Соғыстың және қарулы күштердің алдын алу
үшін Ресей Федерациясы саяси, экономикалық және басқа да әскери емес
әдістерге отдает предпочтение. Алайда күш қолданбау әзірше халықаралық
қатынастардың нормасы болмай тұр, ал Ресей Федерациясының ұлттық мүдделері
өзінің қорғанысы үшін әскери күш талап етуде. Ресей Федерациясының Қарулы
Күштері – мемлекеттің әскери ұйымының негізі. Олар Ресей Федерациясының
ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде күштік әдістермен басты рөлді
ойнайды. Ресей Федерациясының Қарулы Күштерінің маңызды тапсырмасы ірі
масштабты немесе аумақтық соғыстың алдын алу мүдделерінде ядролық тежеуді
қамтамасыз ету, сонымен қатар, одақтық міндеттерді жүзеге асыру болып
табылады. Осы тапсырманы орындау үшін Ресей Федерациясы ядролық күш
потенциалын иемдену керек. Ресей Федерациясының Қарулы Күштері елдің
қорғанысын ауа-космостық шабуылдан қамтамасыз ету керек. Біруақытта Ресей
Федерациясының Қарулы Күштеріне халықаралық ұйымдар құрамында бейбітшілік
қызметін жүзеге асыру да міндет. Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздікті
қамтамасыз етуінің ұзақ уақытты мақсаттары Ресейдің бейбітшілік
операцияларында белсенді қатысуының маңыздылығын анықтап отыр. Ресей
Федерациясының ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуінде қорғаныс саласында
ерекше рөлді адам факторы, әскердің жалпы статусы ойнайды. Сондықтан да ең
біріншіден әскерлердің, әскери қызметтің деңгейін арттыру керек.
Сондай-ақ бұл концепцияда Қауіпсіздік Кеңесінің ішкі, сыртқы және
әскери саясаттың стратегиялық мәселелерін қарастыратыны айтылып кеткен.
Органдарының да қызметтері анықталып кеткен.
Сонымен қатар, Путин өзінің доктринасында Ресейдің ТМД елдері
арасында гегемонға ұмтылатындығын атап өткен болатын. Ол әлемде жаһанды
геосаяси революция болып жатқанын айтады. Оның себебі, тек Ирак соғысынан
кейінгі Қиыр және Орталық Шығыстағы күштердің өзгерісі емес, ол сондай-ақ
посткеңестік кеңістікте жаңа қауіпсіздік саясатында да бар дейді. Путин
Орталық Азияда және Кавказда АҚШ-тың әсеріне де тоқталып өтеді. АҚШ пен
Ресей әсер ету саласына тек қана Грузияда емес, сондай-ақ посткеңестік
кеңістіктегі басқа да жерлерді көздейді.
Жалпы айтқанда Америка Құрама Штаттарының және Ресей Федерациясының
ұлттық қауіпсіздік стратегияларының мәні – олардың өз мемлекеттерінің
ұлттық мүдделерін қорғауда. Қорғаныс саласында әскери күшті одан әрі
нығайту және қарсыластарына төтеп беру, жаһандық әлемде қылмыстың
түрлерімен күресу, соның ішінде, әсіресе халықаралық лаңкестікпен белсенді
күрес жүргізу осы екі ұлы державаның мақсаттарының бірі болып отыр десек
қателеспейміз.
Державалар халықаралық қатынастардағы мәселелерді шешуде өздерінің
ұлттық қауіпсіздік стратегияларын арқау етеді. Мәселен, әлемге әйгілі болып
кеткен АҚШ-ғы 11 қыркүйектегі лаңкестік оқиғасы Дж.Буштың жаңа
доктринасының шығуына түрткі болғаны мәлім. Яғни, Дж.Буш осы стратегия
бағыты бойынша сыртқы саясатын жүргізуге бет бұрғандығы анық. Ал АҚШ-та
орын алған осындай қорқынышты оқиға әлемге қалай әсер етті және әсіресе,
АҚШ-тың өзі секілді ядролық держава Ресеймен қауіпсіздік мәселесінде қарым-
қатынастарына тигізген ықпалы қандай болғандығы туралы келесі параграфта
қарастырылады.

2. 11 қыркүйектегі лаңкестік оқиғасынан кейінгі қауіпсіздік саласындағы
АҚШ-Ресей өзара қатынастары

2001 жылы қаңтар айында Джордж У.Буш билік басына келгенде сегіз
айдан кейін Путин Ресей президенті болғаннан кейін – оның әкімшілігі
ресейлік басшылықпен жаңа мәселелерге қатысты кездесе бастаған болатын.[]
Буш әкімшілігі Ресеймен қарым-қатынасын басымдылық бағыттарының бірі деп
есептемеді, өйткені оның өкілдерінің көбі Кремльде сыбайластық өте кең етек
алғандықтан бұл ел демократиялық емес әрі әлсіз мемлекет деп таныса керек.
Соған орай, Буш әкімшілігінде Мәскеуге қол ұшын беруге стратегиялық
тұрғыдан болашақтық болжамы жетіспеген болатын. Дегенмен де Буш пен Путин
арасындағы жеке байланыстары өз кезегінде сәтті жүріп жатты. Олардың ең
алғаш кездесуінде – 2001 жылы маусым айында Словениядағы саммитте – Буш,
бәріміз білетіндей, ресейлік президенттің жан рухани сапаларына және де
демократиялық көзқарасына сенетіндігін байқатқан еді.[]
Осы кезеңдердегі қорқынышты 2001 жылғы 11 қыркүйек оқиғасы Америка
еліне қатты зардап тигізген болатын. Ең қауіпті формаларды радикалды
мұсылмандық 2001 жылы АҚШ-тың басты қалаларында экстремистік топтар ірі
лаңкестік әрекетін жасағанда иемденген болатын. Лаңкестік оқиғасы жалғыз
Америка Құрама Штаттарын дүр сілкіндірген жоқ, ол сонымен қатар, әлемдегі
барлық мемлекеттерді де халықаралық лаңкестікпен күресуге бет бұрғызды.
Ресей әуел бастан халықаралық лаңкестік қаупін анықтап жүрген
болатын. Ең алдымен 1999 жылы Шешенстан әскерлерінің Дагестанға баса салып
кіруі және Мәскеуде тұрғын үйлердің жарылысы болатын.[] Лаңкестікпен күрес
Путиннің билікке келуінен кейінгі қабылданған Ұлттық қауіпсіздік
концепциясында және сыртқы әрі ішкі саясат бойынша доктриналық құжаттарда
басымды бағыт болып жарияланды. Енді міне Дж.Буш әкімшілігі жаһандық
лаңкестікке қарсы күресуді өзінің халықаралық саясатының приоритеті деп
жариялаған болатын.[] Бұл тезис Дж.Буштың 2002 жылы Конгресске жіберген
Ұлттық қауіпсіздік стратегиясында және басқа да американдық сыртқы және
ішкі саясатты анықтайтын құжаттарда өз көрінісін табуда. 2001 жылы 1
қазанда жарық көрген, бірақ 11 қыркүйекке дейін дайындалып қойған Төрт
жылдық қорғаныс шолуы атты доктриналық құжатында былай деп жазылған:
Ресеймен ынтымақтасу мүмкіндігі туып отыр. Ол НАТО-ға аса қауіп төндіріп
тұрған жоқ. Ресей Құрама Штаттармен қауіпсіздік саласында ортақ көзқараста.
Бірақ сонымен қатар, Ресей кейбір мәселелер қатарында АҚШ-тың мүдделеріне
қайшы келетін саяси мақсаттарға тырмысуда.[]
Қазіргі уақытта, барлығының айтатындары Вашингтон және Мәскеу
арасындағы қатынастарының өзгеруінің басты себебі – ол осы 11 қыркүйектегі
лаңкестік оқиғасы болатын. Қыркүйек оқиғасында АҚШ және Ресей өзара
қатынастары анықталынбады. 2000 жылы билік басына келген Джордж Буш кіші
өзінің алдындағы президенттің Ресейге қатысты саясатымен қанағаттанбаған
болатын. Ол оны жұмсақ саясат деп санады. Сол кезде сараптамашылар
Буштың Ресейге деген көзқарасы ресей-американ қатынастарын шиеленістіреді
деп күткен болатын. Бірақ, ресей-американ өзара қатынастарының дамуы басқа
бағытпен жүрді. Ресей Федерациясының президенті В.В.Путин Вашингтондағы
және Нью-Йорктегі лаңкестіктен кейін президент Дж.Бушқа шет елдік
державалардан көңіл айтқан ең бірінші болды. Ресей АҚШ жақтан болысып,
Вашингтонға талибтерге қарсы операция жүргізуге көмектесетінін білдіртті.
Ресей де, Құрама Штаттар да екеуінің басты негізгі қарсыластары – бұл
халықаралық лаңкестік екенін түсінген болатын. АҚШ Ресейдің халықаралық
антилаңкестік коалицияның құрылуына қолдау көрсеткенін, тіпті оған
қатысуына қызығушылық тудырып отырды. Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік
Кеңесінің тұрақты мүшесі ретінде Ресей резолюцияларға вето сала алады. Егер
Ресей жағымсыз ұстанымды алса, онда ол Қытайдың немесе басқа да
мемлекеттердің тәртібіне әкелуі мүмкін. Сондықтан да Буш әкімшілігі
Ресейді өз жағына тартуға мүдделі болды. Ал, екіншіден, Ресей Орталық
Азиядағы әскери қозғалыс театрында маңызы ойыншы болды. Сондай-ақ Ресей
Орталық Азияда әсерлі ойыншы болып табылатын Иранмен жақсы қарым-қатынаста
болатын. Үшіншіден, Орталық Азияда бұрынғы кеңестік базаларды қолдану
болды. Ал оны қолдану Ресейдің келісімісіз жүзеге аспайтын еді.
Мәскеуде Мемлекеттік Хатшы орынбасары Армитидж пен Сыртқы Істер
Министрі орынбасары Трубников арасында халықаралық лаңкестікпен күресу үшін
ынтымақтастық мәселесі бойынша келіссөздер жүрді.[] Интенсивті байланыстар
жоғары деңгейде болды. Президент Путин мен Буштың бірнеше телефондық
сөйлесулер болды. Қауіпсіздік Кеңесі хатшысы Рушайло және Бас штаб басшысы
Квашнин ортаазиялық мемлекеттерге сапар жасаған болатын.[] 22 қыркүйекте
Сочиде президенттік резиденцияда Путиннің күш министрлігі және құқық қорғау
органдары басшыларымен алты сағаттық кездесуі болды. Президент сондай-ақ
Федерация Кеңесімен және Мемлекеттік Дума басшылығымен кездескен болатын.
Президент Путин өзінің бағдарламасының бес бөлімшеден тұратынын атап өтті:
Біріншіден, Ресей арнайы қызмет көрсету сызығы бойынша белсенді
халықаралық ынтымақтастықты дамытады. Мәскеу инфрақұрылым жөнінде,
халықаралық лаңкесшілердің келу мекені және базалары жөнінде ақпарат беру
керек.
Екіншіден, Ресей антитеррористік операциялардың жүргізілу аудандарына
гуманитарлық жүктермен ұшақтардың ұшуына өзінің ауа кеңістігін пайдалануға
рұқсат береді.
Үшіншіден, Ресей өз ұстанымын ортаазияттық мемлекеттермен келісіп
алды. Бұл, әсіресе, осы мемлекеттердің аэродромдарын лаңкесшілерге қарсы
операциялар үшін пайдалануға мүмкіндік туғызу болды.
Төртіншіден, Ресей сонымен қатар, іздеу- құтқару сипатындағы
халықаралық операцияларына белсенді қатысуға дайын.
Бесіншіден, Ресей Ауғанстанның халықаралық-мойындалған үкіметімен
(Солтүстік альянс) ынтымақтастықты кеңейтеді және оның қарулы күштеріне
қару және әскери техника формасында қосымша көмек көрсетеді.[]
Жұмыстың координациясы үшін президент Путин Қорғаныс министрі
С.Иванов басшылығымен топ құрған болатын. Бұл топ келіп түскен ақпаратты
жинау және сараптама жасауды көздеді. Сонымен қатар, тәжірибелі түрде
операция қатысушыларымен өзара әрекеттесіп тұру керек. Президент Буш Мәскеу
шешімін қарсы алған болатын. Яғни, Ресейдің Солтүстік альянсты қолдауы
халықаралық лаңкестікпен күресуде маңызды деп түсінді. Ұлттық қауіпсіздік
бойынша президент көмекшесі Кондолиза Райстың айтуынша, жаңа стратегиялық
қатынастың шеңберінде Ресей халықаралық лаңкестікпен күресуге тез арада
қосылып кетті. Оның сөзі бойынша, Ресей Батыспен ынтымақтасуына және альянс
пайдасына өзінің стратегиялық таңдауын жасады дейді. Сол кездері
американдық газеттерде осы қыркүйек оқиғасынан кейінгі американдық-ресей
қатынастың жақсы жаққа өзгеруі туралы жазып жатқан болатын. Соның ішінде
Washington post газеті өз мақаласында американ халқы Ресейден осындай
көмек және мықты қолдау күтпегені туралы жазылды.[] Яғни, анау 1945 жылдан
бері бұл екі державада да ортақ жау пайда болды. Ортақ, себебі, бен Ладен
ұйымы Шешенстан әскелерін белсенді қолдаған болатын. Осы ортақ жау екі
державаның басын қосты десек те болады. Шынымен де, Ресейдің
американдықтарға көрсеткен көмегі және қолдауы екі жақ үшін де маңызды
болды.
Қазан айында Ресей Кубада және Вьетнамда өздерінің әскери базаларын
жоятынын жариялады. Осы базалардан бас тарту әскери-стратегиялық және
экономикалық себептермен негізделді. Бұл шешім қырғи қабақ соғыстың
аяқталғанының куәсі болып табылады. Президент Путин Ресей мен Американың
енді қарсылас мемлекеттер еместігін түсінеді, - Дж.Буш мәлімдеді.[]
Мәскеу Ұлыбритания секілді Құрама Штаттарға лаңкестікпен күресуде
барлық керек-жарақтарды алып беруімен өз септігін тигізген болатын. Факт
түрінде Ресей және Ұлыбритания АҚШ үшін талибтерге қарсы басты одақтастар
болды. 2001 жылы 7 қазанда АҚШ Ауғанстанда әскери-ауа кампаниясын бастап
кетті, ал кейін ол құрлықтағы операцияға жалғасып кеткен болатын. 2001
жылғы 11 қыркүйек оқиғасы халықаралық қатынастарда типологиялық жаңа қауіп
– лаңкестіктің трансұлттық қаупін төндіргенін куәландырды. Сөз жоқ, 11
қыркүйек Буш пен Путин арасындағы ынтымақтастыққа түрткі болды. Бұнда
тұрған бір жамандық бар ма? Керісінше, екі ел де өзара қатынасқа мүдделі
болып отырған жоқ емес пе?! АҚШ тарихында осындай эпизод болып қалған екен,
енді оны болдыртпау үшін белгілі бір шешім қабылдап, нақты шара қолдану
керек. Әрбір жағдай болып қалса, мейлі ол жақсы болсын, мейлі ол жаман
болсын, содан сабақ алу керек. Путин осы жағдайдан кейбір плюстерді игерді.
Ол осы сәтті пайдаланып қалып, сол кезде ресей-американ жағдайын жақсартуға
көз салды. Ресей бұған мүдделі. Бұндай мүдделілік оның ішкі дамуына керек
секілді елдің сыртқы саяси басымдылықтардың тұтынушыларымен анықталады.
Америка Құрама Штаттарында да бұл жағдайда өздерінің көздеген мүдделері
болды. Екі елдің бірігуінің басты себебі - ол халықаралық лаңкестікпен
күрес болатын. Қазіргі жағдайда осындай ірі әрі өте қауіпті қылмыс түрімен
күресу үшін және осы қауіп түрімен күресуге мүдделі болып отырған әлемдегі
мықты деген мемлекеттерді біріктіріп, олардың күшін қосу ең нағыз керекті
құралдардың бірі. Ал бұл жерде енді Ресейсіз болмайтыны белгілі. Екіншіден,
Ресей әлі күнге дейін әлемдік ядролық держава статусын жоғалтпауда және ол
өзінің жаппай қырып жою қаруымен АҚШ-ты құртып жібере алады. Сондықтан да,
Ресей Федерациясымен ядролық қаруды шектеу, қысқарту және таратпау бойынша
өзара белсенді әрекетсіз қарастырылуы мүмкін емес. Былай қарасақ та, Құрама
Штаттарға Еуразияның қақ ортасында өзінің керемет геосаяси жағдайымен орын
алып тұрған Ресеймен достық қатынас керек емес пе.
2001 жылы 11 қыркүйек оқиғасы Вашингтонның Мәскеуге деген қатынасын
радикалды түрде өзгертіп жіберген болатын және де Ресейде Құрама Штаттарға
деген көңілдерін және қолдаудың эмоционалды толқынын білдіртті. Путин Аль-
Каидаға және талибтерге қарсы күресте ынтымақтастық туралы ұсыныстарын
қайтадан айтып нақтылаған болатын. Сонымени қатар, АҚШ ӘҚК-ге ресейлік
аумақтық арқылы ұшып өтуге рұқсатын берді және Орталық Азияда американдық
базаның құрылуын қолдаған болатын әрі ең маңыздысы Вашингтонға Солтүстік
альянстың әскери құрылуларымен байланыс орнатуға көп септігін тигізді.
Әрине, ол Ресейдің өзінің мүдделерінен тыс қозғалыс істеді: Путин үшін АҚШ-
тың мұсылмандық лаңкестікке қарсы күресіне енуі тағдырдың нағыз сыйлығының
өзі болды. Көптеген басқадай альянстарға ресей-американдық контрлаңкестік
ынтымақтастық жалпы идеологияда емес, фундаменталды мүдделердің
сәйкестенуінде негізделді.
11 қыркүйектен кейін көптеген ғалымдар, зерттеулер осы оқиғаны әлі
күнге дейін зерттеу үстінде. Ресейдің де, АҚШ-тың да газет, журналдары сы
тақырыпқа қатысты мақалаларына лық толы.
Соның ішінде М.Г.Ногов, М.С.Рогов, Н.П.Шмелев секілді жазушылар
өздерінің Между прошлым и будущим: Россия в трансатлантическом контексте
атты кітабында осы тақырыпқа жазылған мақалалары бар. Авторлар Мосты
Восток - Запад атты қоғамдық қорын құруды шешкен болатын.[] Ал оның
мақсаты бостандық, демократиялық елдердің қауымдастығына Ресейдің
интеграциялану үрдісіне ықпал ету, сондай-ақ Ресей мен Батыс арасында
диалогты қолдау үшін мықты платформа құру болып табылады.
Бұл авторлар да әлемде 11 қыркүйектен кейінгі өзгерістерді, сонымен
қатар, Ресей мен Батыс арасында қатынастардың өзгерістерін зерттеген
болатын.
Ресей мен Батыс арасындағы қатынас бірнеше деңгейден тұрады. Ең
алдымен, ол екі жақтың шынайы қатынастары болып келеді. Жоғарыда айтып
өткеніміздей, мемлекеттердің жоғары лауазымды тұлғаларының кездесуі
барысында қатынастардың сипатын айтуға да болады. Бұл деңгей негізінен жеке
қатынастардың әсерімен анықталады. Екіжақты қоғамдық ой-пікірлердің деңгейі
де бар. Алайда, өзара қатынастарының деңгейлері бір-бірімен тығыз
байланыста болса да, олардың өзіндік жекешелігін айтуға болады. Нақтырақ,
олар Ресей мен Құрама Штаттардың 11 қыркүйектен кейінгі өзара диалогтарында
байқалады.
Бәрімізге белгілі, Ресей мен Құрама Штаттар мүдделері көбінде әр
түрлі болып келеді. Алайда екі елдің де бүгінгі күні үйдесімсіздік
идеологиялық және геосаяси мүдделері жоқ деп айтуға да болады. Сонымен
бірге, олардың халықаралық қауіпсіздік саласында маңызды мүдделері бар. 11
қыркүйектен кейін Ресей президенті Путинге маңызды әрі күрделі шешім
қабылдау керек болды. Яғни, ол Ресей қашанға дейін халықаралық лаңкестікпен
күресуде американдық соғысты қолдайтыны болды. Анығы, Ресейдің
антитеррористік кампанияда белсенді қатысуы оның өзіндік мүдделеріне жауап
беретін болды. Ресей осы кезде Вьетнамда және Кубадағы өзінің әскери
базаларын жабуға барды. Айтып өткендей, Ауғаныстанда да НАТОмен
салыстырғанда Ресейдің көмегі мықтырақ болды. Шынын айтқанда, Ресейдің
АҚШпен бірге халықаралық лаңкестікпен күресуі ең алдымен екі державаның
жалпы мүдделерімен анықталған болатын. Яғни, осы бірігіп істелген күрес
екіжақты қатынастардың нығаюына сәйкес болады. Айтып өткендей, 2001 жылы
қараша айында екі ел президентінің кездесуі Мәскеуді екіжақты қатынастардың
кеңеюіне әкелетініне үміттендірді.
Ресей және американдық кездесу нәтижесінде біздің елдер ХХІ ғасыр
үшін жаңа қатынастар жолына түсті деуімен қатар, Ресей мен АҚШ қырғи
қабақ соғысы мұрасын жеңе білді деп жариялады.[] Екіжақты қатынастардың ең
күрделісі – ол мына стратегиялық тұрақтылық және 1972 жылғы ЗҚҚ жөніндегі
Шартқа келетін болсақ, екі жақ та жаһанды қауіпсіздік саласында жаңа
стратегиялық өзара қатынастардың кең көлемді шеңберінде кеңестер жүргізуді
жалғастыруға келісімдерін берген болатын.
Президенттердің Кроуфордта (Техас штаты) кездесуінен кейін екі жақ та
көп жылғы қарама-қайшылықты көміп тастаған секілді болды және екеуі де енді
жалпы мүдделерге негізделген жаңа қатынастардың түріне көшті. Алайда, ортақ
жаумен күресу өзара сенімсіздікті жеңуге жеткіліксіз стимул болды.
Екіжақты қатынастардың алдағы қадамы екі президенттің анықтаған
жоғары деңгейдегі ынтымақтастыққа жету күрделі әрі қарқынды жұмысты талап
етеді. 2001 жылдың соңғы айлары жағымды қозғалыстар жағдайдың нақты
бағалануы негізінде қалыпты және салмақтылықпен қараған жағдайда ғана
мүмкін.
Назар аудара кететін нәрсе, қыркүйек оқиғасынан кейін неміс канцлері
Герхард Шредер батысқа Шешенстанның бағасын қайта қарастыру керек болып
тұр деген мәлімдеме жасады.[] Яғни, ол Ресейдің НАТО-ға мүшелік етуі
жөніндегі мәселені қарастыру керек екенін түсіндірген болатын. Путиннің
мәлімдемесінде халықаралық лаңкестікпен күресу өзіне Шешенстандағы
лаңкестікпен күресуді қосады делінген. Ал оған Ұлыбританияның Сыртқы Істер
Министрлігінің өкілі АҚШ-ғы терактімен байланысты қазіргі уақытта басты
көңіл Ауғанстаннан таралып жатқан лаңкестікке бөлініп жатыр, - дейді.[]
Яғни, оның пайымдауынша қазіргі таңдағы жағдайды Шешенстанда немесе
Солтүстік Ирландияда болып жатқан жағдаймен байланыстыру қажет емес.
2001 жылы қыркүйек айынан кейінгі ресей-американ қатынастарының
дамуының маңызды жетістігі өздерінің арасында қатынастарды дамыту үшін және
осы бағытта жұмысты жалғастыру үшін жағдай жасау болды. Алайда, алдағы
оқиғалардың сараптамасы көрсетіп отырғандай, екі жақ та осы тапсырманы
жүзеге асыру үшін қажетті механизм шығара алмады.
Осындай өзара іс-әрекетке қарамастан басқа бағыттар бойынша екі ел
арасындағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.