1920—1930 жылдардағы қоғамдық-саяси өмір. Қазақстандағы мәдени революция

Мәдени революцияның мақсаты. Мәдени революцияның жүзеге асырылуы социалистік қоғам құру туралы лениндік жоспардың бір тармағы болатын. Мәдени революция қоғамдық өмірдің барлық саласын қамтып, жаңа мәдениет түрін жасау және жаңа адамды тәрбиелеуге әсер етуге тиісті болды. Алайда мәдени революцияның даму үрдісі әр аймақтағы халықтың мәдени деңгейіне қарай әр түрлі өтті. Мәдени революцияның белгіленген міндеттері кеңес мемлекетінің әр аймағында әр түрлі әдіс-тәсілдермен жүргізілді. Барлық аймақ үшін мәдени революцияның түпкі мақсаты — бірыңғай дүниетаным қалыптастыру және мәдени-ағарту, білім беру, ғылыми мекемелердің бірыңғай жүйесін құру ғана ортақ болды. Сонымен қатар, республикалардың тарихи дамуының өзіндік сипатына және қуат-қарымына қарай мәдени революциялардың өзіндік ерекшеліктері болды.
Большевиктер билік басына келген кезде олар әлі қазақ өлкесінде толық жеңіске жеткен жоқ еді. Саяси жағдайдың қажеттілігінен басқа, жаңа социалистік қоғам құруға қажетті идеологиялық алғышарттар жасау керек болды. Қазақстан тұрғындарының санасына жаңа саяси көзқарас енгізу міндеті тұрды. Адамдарды жаңа өмір құруға өз еркімен, ынтасымен қатыстыру қажет болды. Ол ынтаны социализм және коммунизм идеялары тудыруға тиісті еді. Осындай күрделі міндетті шешу үшін мәдени революцияны жүзеге асыру идеясы туды. Мәдени революция коммунистік партияның талабына сай білім беру, ғылым мен мәдениет мекемелерінің қызметін түбірімен өзгертуге деген сөз еді. Мәдени революция қоғамның мәдени өмірін түбірімен өзгертуге бағытталды. Мәдени революцияның міндеттерін табысты жүзеге асыру үшін қажетті саяси жағдай бар болатын. Азамат соғысы аяқталып, өлкеде Кеңес өкіметі орнаған. Қазақстанда басқарушы мемлекеттік және партиялық аппарат орнап, қоғамдық ұйымдар (кәсіподақ, комсомол, “Қосшы”, “Жарлы” және т.б.) қызу жұмыс жүргізіп жатты. ХХ ғасырдың 20-жылдарының басында белең алған саяси жүйе Қазақстандағы мәдени дамудың бағытын, көлемін және қарқынын өзгертуге мүдделі болды. Алайда мәдени революцияны тез әрі табысты жүзеге асыруда бірқатар кедергілер де болды. Ең алдымен, бұл кезеңде Қазақстан мәдениеті кеңес елінің орталық аудандарынан айтарлықтай артта қалған-ды. Өткеннен мұра болып қалған ағарту жүйесі әр текті: діни және ақсүйектік, орысша және орысша-қазақша аралас болатын. Халықтың басым көпшілігінің бастауыш білімі де болмады.