Туризм географиясының ғылым ретінде дамуы

Пән: География
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ С. АМАНЖОЛОВ АТЫНДАҒЫ

РЕФЕРАТ

ТАҚЫРЫБЫ: Туризм географиясының ғылым ретінде дамуы

Жоспар

Кіріспе бөлім
Негізгі бөлім

2. 1. Туризм географиясының ғылым ретінде дамуының тарихын кезеңдерге бөлу.

2. 2. Алғашқы саяхатшылар. Географиялық ашулар.

2. 3. Қазақстандағы туризмнің дамуы.

Қорытынды бөлім

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Туризм географиясының ғылым ретінде дамуының тарихы ертеден басталады. Оның тарихы да өзге ғылымдар сияқты фактілермен, оқиғалармен, есімдермен бай. Ол ХІХ ғасырдың аяғында пайда болып, осы қалпында қалыптасты. Қоғамдық қарым-қатынас пен техника және технологияның қарқынды даму кезеңінде - ХХ ғасырдың екінші жартысында туризм гүлдене дами түсті. Бүгін де туризм ірі капиталдарды, негізгі қаражаттарды және еңбек ресурсының ауқымды бөлігін іске қосқан, әлемдік валдық өнімнің 11 пайызына дейін орын алып отырған ірі әлемдік сала. Бұл жаһандану деңгейдегі салмақты саясат, үлкен ақша және ірі бизнес болып саналады.

Сондықтан туризм географиясының ғылым ретінде пайда болуы мен дамуы туралы тарихи материалдарды алдымен кезеңдерге бөліп алып талдаған дұрыс.

Соңғы онжылдықта география ғылымдарының даму тарихына арналған көптеген ғылыми еңбектер мен мәліметтер жарық көрді (Ю. Г. Саушкин «Географическая наука в прошлом, настоящем, будущем»; А. Г. Исаченко «Развитие географических идей»; Н. К. Мукитанов «От Страбона до наших дней», «Эволюция географических представлений и идей»; Н. Г. Сухова «Карл Риттер и географическая наука в России») .

2. 1. Туризм географиясының ғылым ретінде дамуының тарихын кезеңдерге бөлу.

Жалпы алғанда, география ғылымдарының өткен шолулары даму тарихы туралы жазылған еңбектер бойынша оның даму тарихын төмендегі ірі кезеңдерге бөліп қарастырады.

Бірінші кезең ежелгі дәуірден бастап ХVII ғасырдың ортасына дейінгі уақытты қамтиді. Бұл кезең алғашқы географиялық білімдердің жинақталуымен сипатталады. Жалпы тұрғыда жер шарының барлық бөліктері сол кездердегі қоғам дамундағы жетістіктер мен мүмкіндіктіер пайдаланыла отырып зерттелінді. Кезең соңына қарай адамзат баласы өзін қоршаған табиғи орта туралы жан-жақты географиялық көзқарас аясын қалыптастырды. Философиялық ойлар жер бетінде табиғи жағдайлардың әртүрлі екендігін мойындай бастады (Гераклит еңбектері б. э. д VІ-V ғасырлар) . Сондай-ақ жалпы география мен географиялық елтану, картография, гидрология салалары қалыптасты. Кезең соңында географиялық білімдердің байытылған белгілі деңгейдегі теориялық сипаты бар алғашқы еңбектер жарық көре бастады.

Екінші кезең ХVII ғасырдың ортасынан ХІХ ғасырдың ортасына дейінгі кезең. Бұл кезең жаратылыстанудағы эволюциялық көзқарастың қалыптасуымен ерекшеленеді. Жер беті табиғатының әлемдік тұтастығы туралы басты идеялар айқындала бастады. ХVII ғасырдан бастап географиялық білімді байыта түсетін жаратылыстанудың жаңа салалары, сондай-ақ эксперименттік ғылыми және техника салалары екпінді түрде дами түсті.

Үшінші кезең ХІХ ғасырдың ортасынан ХХ ғасырдың жиырмасыншы жылдарына дейінгі уақытты қамтиды. Бұл кезең географияның ғылым екендігіне әртүрлі көзқарастың тууымен ерекшеленеді. Сондай-ақ осы кезеңде А. Геттнердің хронологиялық және Докучаевтың генетикалық концепциялары, географиялық қабықты оқыту негіздері, экономикалық аудандастыру, ландшафттану сияқты ғылыми бағыттар дүниеге келді. Географтарды, әсіресе, жер бетінің табиғатын зерттеу қатты қызықтыра түсті. Жаңа заман географиясы, алдымен, К. Риттердің идеялырымен ХIХ ғасырдың 30-40-жылдарынан бастап, ХХ ғасырдың 20-жылдарына дейінгі уақытта өрбіді. Осы кезде университеттерде география кафедраларының, география факультеттерінің негіздері қалана бастады. Сонмен қатар, арнайы ғылыми-зерттеу институттары ашылып, географиялық ғылыми қоғамдардың жүйесі құрыла бастады.

Төртінші кезең ХХ ғасырдың 20-жылдарынан бүгінгі күнге дейінгі уақыт. Бұл жаңа кезеңде әлемдік география ғылымдары адамзаттың ғылыми-техникалық және мәдени дамуында маңызда рол атқаратындығын көрсетуде. Әсіресе, адамзат құғамының алдында тұрған маңызды мәселерді мысалы, жер бетіндегі және әлем кеңістігіндегі табиғи заңдылықтар мен қоғамның дамуына үлкен әсерін тигізетін өндіргіш күштерді орналастырудың ұстанымдарын анықтауда, елдер мен мемлекеттердің экономикалық, әлеуметтік және саяси дамуы, тағы басқа мәселерді шешуде орны ерекше.

2. 2. Алғашқы саяхатшылар. Географиялық ашулар.

Алғашқы саяхатшылар. Океания тұрғындары. Ең алғашқы саяхаттардың бірі болып Океанияға саяхат болды. Оңтүстік-Шығыс Азиядан Макронезия мен Тынық мұхиты арқылы Маркиз аралдары, Туамоту мен Біріктірілген аралдарға саяхат жасау үшін ұзындығы 40 фут каноэлар қолданылды. Біздің заманымызға дейін 500 жылы полинезиялықтар мен Біріктірілген аралдардан 2000 км ара қашықтықтағы Гавай аралдарына саяхат жасалды. Су жолының ашылуы күн мен жұлдыздардың орналасуын, толқындарды, тұщы су қорының толтырылуын бақылау арқылы іске асырылды.

Жерорта теңізінің тұрғындары. Жаңа территорияларды зерттеу үшін ежелгі грек ғалымдары (Геродот, б. з. д. 5 ғ) мен басқа елдердің зерттеушілері (Пифей, б. з. д. 4 ғ) алыс саяхатқа шыққан.

Біздің заманымызға дейін 776 жылдан бастап жыл сайын Олимптік ойындарға тек қана Эллададан ғана емес, сонымен қатар Жерорта теңізінің басқа елдерінен де мыңдаған спорт әуесқойлары мен өнерге табынушылары келе бастады. Бұл кезеңге атлеттер мен көрермендер орналасатын үлкен, арнайы ғимараттарды салу да жатады. Біздің эрамыздың басына қарай әр түрлі елдер туралы жинақталып қалған географиялық мәліметтер ежелгі географтар Страбон (б. з. д. 63 - б. з. 20ж) мен Клавдий Птолемеймен (б. з 90-168ж) толық зерттелген болатын.

Туризм тарихының дамуына ежелгі Римде өз үлесін қосты: империяның байлығы, үлкен аумағы. Римдықтар аттармен күніне 100 мильден астам саяхаттайтындай Жерорта теңізінің аумағындағы ұлы храмдарды, әсіресе Египеттің пирамидалары мен ескерткіштерін көре алатындай жол жүйелерін құрған.

Ұлы Александр (б. э. д. 334 жылы) билігі кезінде Түркиядағы Эфес қаласы антикалық әлемдегі басты қалалардың бірі және сауда орталығы болды. Бірақ Рим империясының құлауы (б. э. 1 ғасыр) туризмнің де құлауымен сипатталады. Байланысты саяхатшылардың келуі қысқарып, жолдар жарамсыз болып, мемлекет ұры-қарақшыларға толы болып кетті. 15 ғасырдың ортасына дейін саяхаттың басты түрі европалықтардың қажылық саяхаттары болды.

Американдықтар. 17 ғасырда Солтүстік Американы испандықтар зерттеді. Американдықтардың алғашқы саяхаттары жаяу не аттармен іске асырылып, кейін қайықтар мен паноэлар қолданылды. Елде теміржолдың салынуы саяхаттың дамуына әкелді. 1850 жылы әртүрлі туристік қызметтерді көрсететін «Америкэн Экспресс» компаниясының тарихында ең маңызды жаңалықтардың бірі. Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі саяхаттар болып табылады: 1941-1945 жылдары 12 миллион американдықтар қарулы күштерге қызмет көрсетті.

Орыс саяхатшыларының географиялық ашулары

1639 жылы Тынық мұхит жағалаулары ашылды. Сібір кесіп өтіп Ахот теңізіне бірінші болып шыққан Иван Москвитин болды. 1643-1646 жылдары Якутсктен Тынық мұхитының жағалауларына саяхатты В. Д. Поляков жасады. 1648 жылы Семен Дежнев теңіз арқылы Колым сағасының Азия мен Америка арасындағы бұғаз арқылы Анадырь өзенінің сағасына өтті. 1697 жылы В. Т. Атласов Камчатканы ашты, ал 1711 жылы орыстар Курил аралдарында болды.

1732 жылы Иван Федоровтың экспедициясы Принц Уэльс мүйісінің жанындағы Аляска жағалауларына тоқтады. В. Беринг (1725-1743 жж) саяхаты кезінде Алеут аралдары, Беринг аралдары, Американың солүстік-батыс жағалаулары ашылып, Азия мен Америка арасындағы бұғаз арқылы жол салынып, Охот теңізі жағалаулары, Камчатка, Курил аралдары және Жапонияның солтүстік бөлігі суретке түсірілді.

ХІХ ғасырдың басына қарай құрлықтардың ашылу үрдісі аяқталды. Барлық ірі өзендер зерттеліп, картаға үлкен көлдер түсірілді. ХІХ ғасырдың басы орыс саяхатшылары үшін капитандар Н. Ф. Крузенштерн мен Ю. Ф. Лисянский (1803-1804 жылдары) бастаған дүниежүзілік саяхат болды. Теңізшілер М. П. Лазарев, Ф. Ф. Беллинсгаузен Австралияны, Полинезияны көріп, Антарктиданы ашты (1821 жылы) . Саяхатшы Н. Н. Миклухо-Маклай Жаңа Гвинеяны толығымен зерттеді.

Алғашқы көрнекі орындар. Ежелгі кезден туристтің ең басты мақсаты болып көрнекі орындар саналды. Соның ішінде ғаламның жеті кереметі:

Сфинксті қосқандағы ежелгі египеттік пирамидалар (осы күнге дейін сақталған жалғыз керемет) ;
Вавилондағы (қазір Ирак) Семирамида бақтары;
Галикарнастағы (Түркия) кесене;
Олимпиядағы Зевс мүсіні (Грекия) ;
Колосс Родоский деп аталатын Гимос мүсіні ( Грекияға еніп тұратын Родос аралы) ;
Александриядағы шамшырақ (Египет) ;
Эфестегі (Түркия) Артемида немесе Диана храмы.

Алғашқы турагенттіктер. 1822 жылы Бристолдан (Ұлыбритания) шыққан Роберт Смарт өзін бірінші кеме агенті ретінде жариялады. Ол Бристоль каналы бойынша және Дублинге (Ирландия) баратын саяхатшыларды кемелерге тіркей бастады.

1841 жылы Томас Кук 570 адамға теміржолмен Ланкастерден Лонгоборугаға дейін саяхат ұйымдастырды. Бұл ең бірінші жарнамалық экскурсиялық поезд болды, ал Кук - экскурсиялық поездардың бірінші агенті болды. 1847 жылдан бастап Куктың компаниясы тек Англияға ғана емес, сонымен қатар шет елдерге де саяхат жасауға арнайы билеттер сата бастады. 1863 жылы Кук Швейцарияға, ал 1868 жылы Солтүстік Америкаға туристтік саяхат ұйымдастырды.

2. 3. Қазақстандағы туризмнің дамуы.

Туризм үш ең ірі экспорттық салалардың құрамына автомобиль жасау және мұнай өндіру өнеркәсібінен кейін енеді. Туризм өз кезегінде әлемдік шаруашылықтың ең қарқынды және өз шығынын өзі өтей алатын түрі болып саналады. Франция, Испания, Грекия, Түркия, Венгрия және Египет елдерінде туризм мемлекет бюджетіне өте үлкен кіріс кіргізетін негізгі экономиканың саласы болып табылады.

Егеменді Қазақстан да туризмнің дамуына мемлекет экономикасы мен қоғамында дәрежесін көтеруге көңіл бөлуде. Әлемдік нарықта Қазақстанның тур өнімдерінің қозғалысына әсер ететін туризм индустриясының дамуына және бұл мәселелерді қалыптастыру жөніндегі зерттеулер, сонымен қатар 1992 жылдан бері көптеген заңдар енгізілді. Қазақстанның қазіргі экономикасында туризм рөлі үздіксіз өсуде. Тек соңғы 2003 жылы елімізге келген туристер саны 229014 адамды құрайды. Өкінішке орай, Қазақстанда туризм саласының әлі де тиімсіздеу екенін айта кетуге тиіспіз. Шығу туризмі бойынша қызмет көрсетілген туристердің жалпы саны - 94692 адамды құрайды. Ішкі туризм - 98332 адам көлемінде. Ең төменгі көрсеткішті келу туризмі құрайды, ондағы адам саны - 44990. Бұны пайыз тұрғысынан қарасақ, шығу туризмі - 48 пайызға тең, ал келу туризмі тек 19 пайызға ғана көтерілген. Шығу және келу туризмінің арасында үлкен айырмашылық бар екенін сандар көрсетіп отыр, бұл Қазақстанда келу туризмін дамытудың қажеттілігін білдіреді.

Осы таңда Қазақстан Республикасында туризм индустриясын өркендету жөніндегі үлкен проблема туып отыр. Туризм саласы және жүйесі әлі қалыптаспаған кезде бүтін индустрия туралы не айтуға болады? Қоғам бұл мәселені айтып, жоғары деңгейге дейін сұрақ көтеруі тиіс.

Осы заманғы туризм индустриалды формасы бар, ұлттық экономиканың дамуының негізгі катализаторы болып табылатын, жаңа жұмыс орнын пайда болдыратын, ұлттық кірістің өсуіне әсер ететін, жергілікті халықтың тұрмысын көтеретін экономикалық құбылыс. Туризм саласында алдыңғы қатардағы шетелдің туризм индустриясын мысалға алсақ, оған салынған инвестициялардың тез өзін-өзі ақтауының ең жоғарғы тиімділігін көреміз. Бұл дегеніміз, туризм өзі жетілген мемлекеттің экономикасына оң ықпалын тигізеді деген сөз.

Қазақстан аумағында туризмнің барлық түрін дамытуға мүмкіншіліктер бар. Бастауын біздің дәуірімізге дейінгі үшінші мың жылдықтан алатын Ұлы Жібек жолының пайда болуы мен дамуы тарихи негіз болып табылады. Табиғи климаттық жағдайларына байланысты, Қазақстан роекреациялық ресурстарға, ерекше әсем табиғи ескерткіштерге бай және қазақ даласында ата-бабамыздан келе жатқан баға жетпес құнды мәдени мұралар да шексіз. Айтарлықтай туристік-ресурстық потенциалы, түрлі табиғи ортасы және жануарлар әлемі бай елдің экономикалық туризмді дамытуға үлкен мүмкіншілігі бар. Экологиялық туризмнің дамуы республикадағы барлық табиғи-шаруашылық кешенінің дамуына, сонымен қатар, елдің әлеуметтік-экономикалық басты мақсаты тұрғындарды салауатты өмір сүру үшін қоршаған ортаның жақсы жағдайда болуын қамтамасыз етеді. Дәл осы уақытта шетелдерде туризмнің экстремалды және экзотикалық бір түрі болып есептелетін ғарыштық туризм қарқындадамып келеді. Қазақстан аумағында атақты «Байқоңыр» космодромы болғандықтан шетелдің ғарыштық мүикіндіктерінен еш кем түспейді. Аталған туризм түріне дұрыс қарап, дамуына жағдай жасаса, Қазақстан өз байлығын көбейтіп, түскен пайданы экологиялық проблемаларды шешуге және табиғатты қорғау шараларына жұмсар еді.

Қазақстан тәуелсіздік алғанға дейін, туризм басқа да экономикалық салалар секілді жоғарыдан қатты шектеулі болатын. Толықтай тарихи архитектуралық, археологиялық, мәдени және табиғи көз тартар ескерткіштері жарнамаланбады және керек болдмады. Кеңес Одағы кезінде Қазақстанда туризмнің жоғары рөліне қарамай, идеологиялық қызмет атқаратын, мәдени-таныту жұмыстары жүйесінің бір ғана элементі болып, экономикалық маңызы жоқ болып келді. Қазақстанда туризм индустриясының дұрыс дамымауының бір себебі, онымен мемлекеттік дәрежеде, экономиканың бір саласы ретінде мақсатты түрде ешкім де айналыспады. Туризмді кешенді болжауға, ұзақ уақытты жобалауға, аумақтық ұйымдастыруға және мемлекеттік емес туристік құрылымдарға жете көңіл бөлінеді. Саланың дамуының тежелуіне себеп болған жағдайдың бірі, жергілікті органдардың туристік қызметі, одан түскен қаржының үлкен бөлігі жергілікті бюджетке түсетініне сенбеуі. Қазақстан тәуелсіздік алғалы Қазақстан Республикасының заңдарын жетекшілікке алып, туристтік қызметтің басқарылуына және халықтың тарихи, мәдени мұрасына қайта оралуына негіз қаланды. сонымен қатар қабылданған заңдар, бұйрықтар мен ережелер халыққа шынымен де қызмет етуі тиіс. «Қазақстан Республикасының туризм туралы» заңының көптеген пункттері түбірімен дұрыстауды талап етеді, өйткені, ол туристтік қызметті барлық жағынан қамтымайды. Тек қана қаржылық жағдайларды, лицензияланған қарым-қатынасты, туристердің міндеті мен негізгі құқықтарынан ғана ашып бере алады. Біздің көзқарасымыз бойынша, мықты туризм индустриясын құру үшін туристік қызметтің заң шығару - нормативті базасын қатайтуымыз керек. Қазақстанның туристік нарығы әлемдік және халықаралық стандарттар бойынша бәсекеге қабілетті емес. Жергілікті рекреациялық және сауықтыру мекемелерінің, турагенттіктерінің ұсынатын турөнімі шетелдің орташа қамтамасыз етілген саяхатшысының сұранысын қанағаттандыра алмайды. Бұл жерде мемлекет тарапынан туризм индустриясының дамуы туралы үлкен бағдарламаны енгізіп, осы бағдарламада қойылған мақсаттарға жету және тапсырмалардың орындалуы қатаң қадағалануы қажет. Ең бастысы, келу туризмін белсенділендіру үшін елдің үлкен сеніміне иек артуымыз керек. Бұл туризмнің өн бойын қалыптастыратын туристік индустрияның «Клондайгы» болып табылады.

Нақ осы сәтте Қазақстан Республикасында 713 туристік фирмалар мен агенттіктер жұмыс істейді. 2004 жылдың басынан 107, 2 мың туристер мен экскурсанттарға қызмет көрсетілген. Бұл қызметтен кірген кіріс 1млрд. 156, 8 млн. теңгені құрай отырып, өткен жылмен салыстырғанда 1, 6 есеге көбейген. 1 - сызбада Қазақстанға шетел туристерінің келуі және Қазақстан азаматтарының шетелге шығу динамикасы көрсетілген.

Берілген сызбаға сәйкес, 2001 жылы Қазақстанға келген шетел туристерінің саны 2 692 590 адамды құрайды. Туристердің келуінің ең жоғарғы көрсеткіші 2002 жылы байқалды. Соңғы 2003 жылы шетел туристерінің біздің елге сапарының күрт төмендеп кеткенін байқаймыз. Осылайша, 2001 жылмен салыстырғанда 2002 жылы келген туристердің саны 1 млн. адамға көбейген, ал өз кезегінде 2003 жылы 2002 жылмен салыстырғанда адам саны жарты миллионға кеміген. Мұндай көрсеткіштер 2001 жыл жалпы әлем практикасында туризм үшін қиын болғандығын көрсетеді. АҚШ-тағы 11-қыркүйекте болған лаңкестік әрекеттің салдары барлық әлемге, Азия аумағына, мұсылман елдеріне кіретін Қазақстанға да әсерін тигізді. 2002 жыл, керісінше Қазақстаннның туризм саласына жақсы болды, өйткені біздік елімізге келген туристердің ең көп көлемі осы жылы байқалды. Бұл әлеуметті-экономикалық деңгейдің көтерілуімен және саяси жағдайдық бір қалыптылығымен байланысты. Бұған қарамастан Қазақстанға туристердің келу саны тағы да туризмөмендегенін байқаймыз. Мұның себебі, шетелдермен іскерлік қарым-қатынастың төмендеуі болып табылады. Іскерлі және кәсіби мақсатпен Қазақстанға қызыға келген туристер саны 62, 4% құрай отырып, уақыт өте келе төмендей түсуде. Сонымен қатар Қазақстанның көрікті жерлерін, туристік объектілерін шетелге кең түрде насихаттайтын жарнамалар да елімізде жоқ. Қазақстанның туризмі әлемнің көптеген елдерінде туристік өкілдіктер мен тур орталықтарға және әлемдік нарыққа қазақстандық тур өнімдерін енгізуге кең ауқымды жұмыстарға зәру.

Қазақстанда шетелге шыққысы келетіндердің саны жыл сайын арта түсуде. 2001 жылы кетушілер саны 229 378 адамды құраса, бұл 5%, ал 2002 жылы 47% құрады. 2003 жылы бұл сан 48% көтерілді, яғни, кетушілер саны 2 374 021 адамды құрады (1 - сызбаға қараңыз) . Мұндай динамика біздің азаматтардың жағдайының жақсарғанын көрсетеді. Олар өз елінің табиғи оъбектілеріне емес, шетелдің тур өніміне қызығушылық танытады. Бұл өз кезегінде Қазақстанның инфрақұрылымының төмендігін, ал шетел қызмет көрсету деңгейінің жоғары диафрагмалыәрежеде екенін көрсетеді.

Қазақстандықтардың көп баратын шет мемлекеттері Қытай - 30 105 адам, Түркия - 21 682 адам, Германия - 11 736 адам, БАӘ - 5 465 адам, Литва - 2 879 адам, Тайланд - 1 759 адам, Франция - 1 420 адам, Египет - 1 046 адам елдері болып табылады.

Қорытынды

Нақ осы сәтте Қазақстанның туризм саласында алға жылжу байқалғанымен туризм дамуының айтарлықтай жақсарғанын көре алмай тұрмыз, жыл сайын шетел туристерін тарту үшін әртүрлі іс-шаралар мен жәрмеңкелер ұйымдастырылып тұрса да, бұл тек теңіздегі тамшыдай ғана. Осы мәселеге жан-жақты және кешенді түрде қарауымыз қажет. Туризм дамуына байланысты сұрақтарды мемлекет дәрежесінде шешіп, оның әрі қарай дамуына барлық жағдай жасалуы тиіс.

Осы мәселеде, біз, туризм жүйесін дамытуға арналған келесі критерийлер мен қызметтерді ұсынамыз.