Тамақтану тәртібі мен гигиенасы

Пән: Валеология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе

1. Тамақтану тәртібін білесің бе?

2. Тамақтанудың гигиенасы

3. Дұрыс тамақтану негіздері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе.

Адам тамақ үшін өмір сүрмейді, өмір сүру үшін тамақтанады. Ал, өмірдің дархан молшылығы да, қиын-қыспақ таршылығы да болуы ақиқат. Бүкіл ел басына қиыншылық түскенде, қол жеткенді қанағат қылып, киімнен кенде, тамақтан аш болған да уақыттар болды.

Қазіргі заманымыз да жақсарды, еліміз де жаңарды, тұрмысымыз да түзелді. Киім көк, тамақ тоқ деген сияқты талғай білсек, жоқ зат аз.

Ал, қазіргі уақытта біздің елімізде пайдаланылатын тағамдардың калориялық қуаты мол. Халқымыздың дастархан байлығымен қатар тамақтану мәдениеті де өсе түсуде. Денсаулық сақтау жөніндегі медициналық шаралар да ойдағыдай жүзеге асырылып келеді.

Дегенмен, көпшілігіміз тағамды ғылыми тұрғыдан, организм талабына сәйкестеніп талғай алмаймыз. Қазақ халқының тағамды пайдалану мен дайындауында ерте заманнан қалыптасқан ұлттық ерекшеліктері бар екені мәлім. Негізінен мал шаруашылығымен айналысқандығынан ет пен сүт көбірек пайдаланылған да, жеміс пен овощ өте сирек қолданылған.

Ал, қазіргі дәуірде әлеуметтік-экономикалық және тарихи жетістіктерге байланысты жалпы әдет-ғұрпымызға, сол сияқты тағам жөніндегі талғамымызға да біраз өзгерістер енді.

Міне, осыған байланысты тағам құрамы, оның сапасы, организмді қажетті қоректік заттармен қамтамасыз ету жөнінде білгеніміз әбден орынды. Әсіпесе, тағам құрамындағы организмге өте қажетті және оларды басқа заттармен алмастырып, орнын толтыруға болмайтын факторлар жөнінде хабардар болғанымыз жөн. Белок, углеводтар, май, витаминдер, тұздар т. б. заттар белгілі бір мөлшерде күнделікті пайдаланылатын тағам құрамында болуы қажет.

Тиімді тамақтану деп организмнің қоректік заттарға деген физиологиялық қажеттіліктерін толық қамтамасыз етуді айтады. Сапалы ас адамның дұрыс өмір салтын қалыптастыруда үлкен роль атқарады. Тиімді де сапалы тамақ - көптеген аурудан сақтандыратын, олардың алдын алатын қуатты фактор болғандықтан да адам денсаулығы мен өнімді еңбек ету қабілетін қамтамасыз етеді.

Адам тәулігіне қанша тамақ ішу керек? Бұл сауалға дұрыс жауап беру үшін ең алдымен лайықты тамақтану теориясына тоқталайық. Организмнің өсуі мен клеткаларының үнемі тұрақты түрде жаңарып тұруына қажетті тамақ, яғни қуаты мен құрылыс материалдарына деген қажеттілік адамның жасына, жұмысына, жұмысының сипатына, мекендейтін жерінің климатына лайық болуға тиіс. Сонымен бірге адам бір тәулікте ішкен тамағынан бойына қаншалықты қуат алса, соншалықты қуат шығындауы да керек. Олай етпеген жағдайда артық ішкен тамақтың зардабы көп ұзамай-ақ біліне бастайды.

1. Тамақтану тәртібін білесің бе?

Тамақтың - тіршілік атаулыға ауадай қажет екені бәріңе белгілі. Онсыз адам баласы өмір сүре алмайды. Дұрыс тамақтанбаса, аш құрсақ болып жүрсе, денсаулығы нашарлап, қабілеттілігі төмендейді. «Өзі тоймастың көзі тоймас» демекші, ішіп-жеген осы екен деп, тыңқиып тойып алуға тағы болмайды. Қалай болса солай тамақтанғанда, біріншіден - организмде зат алмасу процесі бұзылады. Екіншіден, дене құрылысының қалыпты жағдайы, әсіресе, тағам қорыту, жүрек-қан тамыр, жүйке жүйелерінің жұмысы нашарлап, адам ауруға шалдығады. Бұл ғылыми тұрғыдан зерттелген. Белгілі мөлшерден артық немесе кем ішіп-жеу адам түгілі тірі жәндіктің өзіне зардабын тигізеді. Әсіресе, өсіп-жетілуі тоқтамаған кішкене сәбилер мен аяғы ауыр, нәрестелі аналарға оның әсері күшті. Сондай-ақ, аз қозғалатын, білек күшін жұмсайтын еңбекпен шұғылданбайтын адамдарға мөлшерден тыс тамақтанудың зияны көп.

Сонда не істеу керек дейсіңдер ғой. Бұл үшін медицина ғылымының кандидат Сәтбек Мұсабекұлы ағаларыңның айтқандарына назар аударыңдар. Ол кісі Алматыдағы Тағамдау институты тамақтану физиологиясы бөлімінің меңгерушісі болғандықтан, осы мәселені зерттеп жүрген маман. Сәтбек ағаларыңның айтуынша, әр адам өз жасына, жұмыс түріне, физиологиясына, тіпті тұратын жерінің ауа-райына қарай ішіп жеуі керек екен. Яғни, тағамның күш-қуаты оқушының 1 тәулікте жұмсаған энергия мөлшеріне тең болуы шарт. Бұл кім қалай жұмыс істесе, солай тамақтануы керек деген сөз.

Егер оқушы белгілі мөлшерден тыс ішіп-жесе, толысып кетеді. Содан барып, қан диабеті, атеросклироз ауруына шалдығады. Бауырдың қызметі бұзылып, басқа да аурудың түрлері пайда болуы мүмкін. Ал керісінше, аз тамақтағанда, организмнің қалыпты өсіп-жетілуі, зат алмасу процестері төмендейді. Кейбір ұл-қыздардың сабақты игере алмай, ой мен дене жұмысына деген қабілеті нашарлап, денсаулығына зиян келетіні осыдан.

Тағамдау институтының мамандары зат алмасу процесі адамдардың іс-қимылына қарай өзгеріп отыратынын анықтаған. Олардың айтуынша, осы процесс кісінің демалып жатқан сәтімен салыстырғанда, отырған кезде 12 %, орнынан тұрған кезде 20 %-ке, жүргенде 80-100 %-ке, ал жүгіргенде 400 %-ке артады екен. Астан кейін жата кетуге болмайтыны, ішкен-жегенін дұрыс сіңіру үшін көбірек жүру керектігі де осыдан.

Білесіңдер ме, мендерде зат алмасу, энергия жұмсау мөлшері ересек адамдарға қарағанда, анағұрлым жоғары екен. Керек десең, ол сабақтың түріне де байланысты көрінеді. Әңгімеміз дәлелді болуы үшін Сәтбек ағаларың жасаған ұл-қыздардың тағамдық заттарға мұқтаждық мөлшерін (тәулігіне) ұсынып отырмыз:

Оқушының жасы, жынысы

Қуаттылық (энергия) ккал

Белоктар, г.

Майлар, г.

Көмірсулар (углеводтар), г.

Барлығы

Оның ішінде жәндіктер белогі

Барлығы

Оның ішінде өсімдік майы

Оқушының жасы, жынысы:

7-10

11-13 /е/

11-13 /А/

14-17 /е/

14-17 /А/

Қуаттылық (энергия) ккал:

2000

2350

2750

2500

3000

2600

Белоктар, г.:

Майлар, г.:

Көмірсулар (углеводтар), г.:

100

285

335

390

355

425

360

Ескерту: е - ер бала, А - қыз бала.

Мысалы, 6 жастағы оқушы тәулігіне 2000 ккал энергия жұмсаса, 7-10 жаста орташа есеппен 2300 ккал, 11-13 жастағы қыз бала - 2500 ккал, ал ер бала - 2700 ккал, 14-17 жастағы қыздар - 2600 ккал, жасөспірімдер - 3000 ккал жаратады екен. Бұл жалаң сандардан сендердің жестарың ұлғайған сайын энергия жұмсау мөлшері де көбейетінін байқадыңдар. Шын мәнісінде олай емес, - дейді Сәтбек ағаларың. - Керісінше, дене салмағының кг-на шаққанда жасы кіші болған сайын энергия жұмсау да анағұрлым көп. Өйткені жас балалар үздіксіз қозғалыс үстінде болады да, бойында зат алмасу процесі өте жылдам қарқынмен жүреді. Төмендегі кестеде осы жағдайғы байланысты әр жастағы ұл-қыздардың жұмсауға тиісті қуаты (энергиясы) мен соған сай түзілетін заттардың мөлшері көрсетілген:

Оқушының жасы, жынысы

Қуаттылық (энергия) ккал

Белоктар, г.

Майлар, г.

Көмірсулар (углеводтар), г.

Барлығы

Оның ішінде жәндіктер белогі

Барлығы

Оның ішінде өсімдік майы

Оқушының жасы, жынысы:

7-10

11-13 /е/

11-13 /А/

14-17 /е/

14-17 /А/

Қуаттылық (энергия) ккал:

112, 3

97, 9

83, 3

73, 5

65, 2

55, 7

Белоктар, г.:

3, 9

3, 2

2, 7

2, 4

2, 1

1, 9

Майлар, г.:

2, 5

1, 9

1, 6

1, 4

1, 3

1, 1

Көмірсулар (углеводтар), г.:

3, 8

3, 3

2, 8

2, 5

2, 25

1, 9

0, 6

0, 7

0, 6

0, 5

0, 4

16, 0

14, 0

11, 8

10, 4

9, 2

7, 7

Тамақтану - өмірді, өсіп-өнуді, денсаулық пен адамның жұмысқа деген қабілетін сақтау амалы. Организм тамақ және сыртқы орта бір-бірімен біте байланысқан. Тамақ көп құрамдас бөліктерден тұрады: белок, май, көмірсу, макро және микро элементтерден (фосфор, кальций, натрий, йод, кобальт, қалайы, және т. б. ), сондай-ақ, витаминдерден, фитоцидтер мен клетчаткадан.

Ұтымды тамақтану - ол жасушалар құрамына қажетті заттармен организмді қамтамасыз етіп, қуат, қимыл және тағы басқа қажеттілік ететін, заттар алмасуын қоректі деңгейде ұстайтын тағамдарды қолдану. Ұтымды (тиімді) тамақтанудың негізгі элементтері :

1. Тәуліктік қоректі заттардың ара-қатынасының үйлесімді балансын сақтау.

2. Дұрыс тамақтанудың тәртібі.

3. Энергия балансын (тепе-теңдігін) сақтау.

Рационалды (толық мәнді үйлестірілген) тамақтану - ол тамақтың қуат және сапалық құрамын, қоректік заттардың деңгейлік ара-қатынастарының тұрақтылығын, қорытылуын және сіңірілуін, санитарлық және гигена жағынан мінезділігін ескртуді қажет етеді. Мұнымен қатар, тамақтану тәртібін анықтай отырып, оның қабылданар мерзімін, ұзақтығын, сандық шамасын, құрамын т. с. с. анықтауды керек етеді.

2. Тамақтанудың гигиенасы.

Адамның денсаулығы көбінесе оның немен және қалай тамақтануына байланысты. Дұрыс тамақтану арқылы адам өз денесіне қажетті заттарды алып отырады.

Қандай қенеулі заттар астың құрамына кіретінін айтыңдар.

Ас тағамдары әр түлі болуы керек.

Үнемі бір түрлі тамақ ішкенде, оның сіңімділігі төмендеп, адамның аса тәбеті тартпайды. Астың құрамында өсімдіктер және жануарлар өнімі болуы қажет.

Дәмдеп ішкен ас жылдам және толық қорытылады.

Асқорыту солінің мол бөлінуіне жеміс шырындары мен көкөністер әсер етеді.

Тамақтану мезгілі. Асқорыту жүйесінің жақсы жұмыс істеуі үшін әр уақытта бір мезгілде тамақтану қажет. Үнемі бір мезгілде тамақтанып отыпған адамның асқорыту мүшелерінің бездерінен тамақ алдында сөл бөліне бастайды. Сондықтан ас қарынға және ішекке түсісімен ыдырап, қорытыла береді. Мезгілімен тамақтану - оның жалдам қорытылып және жақсы сіңуіне шартты жағдай.

Күніне төрт мезгіл тамақтанған жөн. Ересек адамдар күніне үш мезгіл тамақтанады. Күніне төрт рет тамақтанғанда асты былай мөлшерлеу дұрыс: ертеңгі ас - 25 %, түскі ас - 15 %, кешкі ас - 20 %.

Есіңде болсын!

Тамақты өте кешігіп ішу және ққұрғақ тағамдарды жиі қолдану қарынның ауруға шалдығуына әкеліп соғады. Кешкілік тамақты ұйықтаудан екі сағат бұрын ішу керек. Бұл уақыт ішінде қарындағы ас қорытылып үлгереді. Асты ішуден бұрын қолды мұқият сабындап жуады. Асты ассықпай, жақсылап шайнау керек. Тамақ ішіп отырғанда кітап, газет оқып, радио тыңдап, теледидар көріп, сөйлеуге болмайды. Астың тым ыстық та, өте салқында болмағаны жөн. Ас ішкеннен кейін ауызды сумен шайып, тістерді астың қалдығынан тазартып отыруға әдеттену керек.

Ас кенеулі және әр түрлі болуы керек. Тамақтану мерзімі асқорыту жүйесі мүшелерінің қалыпты жұмысын қамтамасыз етеді.

3. Дұрыс тамақтану негіздері.

Адам өмір сүру процесінде үнемі жұмыс істейді. Ол үйлер мен заводтар салады, станоктар мен машиналарды басқарады, жер жыртып, егін егеді, өнім жинайды, ғылыми еңбектер мен романдар жазады, басқа да пайдалы мыңдаған істерді атқарады. Тіпті тып-тыныш дем алып, бей-жай жатқанның өзіне адам өзі де аңғармай, жұмыс істей береді, өйткені оның жүрегі соғып тұрады, тыныс алады, оның организімінің әрбір клеткасында зат алмасып жатады.

Организмнің жұмыс істеуіне байланысты жұмсалған энергияның тамақтану мен тыныс алудың арқасында ғана, яғни тамақ пен оттегін қабылдау және пайдалану арқылы ғана есесі толады.

Адам организмі жұмыс істеп қана қоймайды, онда дененің клеткалары мен тканьдерінің, сондай-ақ клетка ішіндегі әр түрлі компоненттердің құралу және жаңару процесі үздіксіз жүріп жатады. Бір клеткалар өліп, олардың орнына жаңалары пайда болады. Клеткалар өмір сүретін уақыттың ішінде оларда, әдетте, көптеген ішкі клеткалық құрылымдар талай рет алмасады. Осы «жөндеу» жұмыстарының бәрі үшін адам организміне «құрылыс материалы» керек, ал оны тамақтану арқылы ғана алуға болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.