Қазақстың ұлттық киімдері
Қазақтың ұлттық киімдері- қазақ халқының қол өнері көне заман тарихымен бірге дамып, біте қайнасып келе жатқан Орта Азия халықтарының және орыс халқының қол өнерімен де ұштасып жатыр?Қол өнерінің басты бір саласы- киім тігу. Ерте заманнан күні бүгінге дейін өзініңқадір - қасиетін жоймай, қол өнерінің озық үлгісі ретінде ғана емес, әрі әсем, әрі ыңғайлылығымен де пайдаланудан қалмай келе жатқан қазақтың ұлттық киімдері әлі де аз емес. Олардың кейбіреулерін ескінің көзі қарттар күнделікті киіп жүрсе, енді біреулерін қыз ұзату, келін түсіру тойларында ойын-сауыққа пайдаланады(қалындыққасәукеле кигізу), сондай-ақ көпшілігі театрлардың арнаулы заказы бойынша тігіліп жүр. Алматыдағы “Қазақстан” магазінінде, облыс орталықтаында ұлттық киімдер (шапан, мәсі, бөріп, қамзол т б.) сатылады. Төменде солардың неғұрлым көп тараған бірнеще түрінде жеке-жеке сипаттама беріп отырмыз.
Айырқалпақ - ерлердің киізден тігілген жеңіл бас киімі. Айырқалпақ жұқа етіп басылған ақ киізден тігіледі.Ол негіздегі екі бөліктен құралды. Олар – қалпқтың төбесі және етегі (кейде қайырмасы деп те атайды). Қалпақтың төбесі төрт сайдан түрады. Шебер пішілген төрт қиынды киізді арасына қара барқыттаң сыздық салып, қайып тігеді.Сонда қалпақтың төбесі күмбез тәріздес болып шығады. Қалпақтың етегі жалпақтығы төрт елідей етіп, дөнгелектеп қиып алынға—ақ киіздеп жасалады да. Оны жоғарғы бөліктің етегіне сыздық салып қондырады. Сәнді болу үшін, қалпқтың қайырмасының астыңғы, жағы кейде қара баркытпен көмкеріледі. Қалпақтың төбесіне қаора не басқа түсті шашақ тағып, төбесінің төрт сайы әр түрлі жібек жіптермен кестеленеді. Ақ киізден тігілген айырқалпақ әрі жеңіл, әрі салқын, әрі сөнді болып келеді.Соңғы кезде жергілікті өнеркәсіп орындары, айырқалпақты әр түсті киізден жасап шығарып жүр.
Байпақ- жылылық үшін етектің, мәсінің ішінен киетін киізден тігетін аяқ киім.Қыста киетін байпақтың қиізі қалың; ал жазда киетін байпақтың киізі жұқа болады. Байпақ тігудің екі тәсілі бар. Онын бірі,табанын бөлек салып ұлтарып тігу;екіншісі, тұтастай қусырып тігу. Байпақтың тігісі аяққа батпау үшін оны сыртынан тігеді. Тігуге түйе немесе қой жүнінен иірілген шуда жіпті пайдаланады.
Жүннен тоқылатын бпйпақтардың қонышы қысқа болады.Ерте кезде оны шұлғау орнына киіз байпақтың ішінен кию үшін де пайдаланған.Казіргі кезде бәтеңкенің, қысқа қонышты етіктің, мәсінің ішінеен киеді. Байпақ түйе жүнінен, қой жүнінен, ешкінің түбітінен тоқылады. Мұндай байпақтар әрі жылы, әрі жылы, әрі жеңіл, әрі жұмсақ болады.
Айырқалпақ - ерлердің киізден тігілген жеңіл бас киімі. Айырқалпақ жұқа етіп басылған ақ киізден тігіледі.Ол негіздегі екі бөліктен құралды. Олар – қалпқтың төбесі және етегі (кейде қайырмасы деп те атайды). Қалпақтың төбесі төрт сайдан түрады. Шебер пішілген төрт қиынды киізді арасына қара барқыттаң сыздық салып, қайып тігеді.Сонда қалпақтың төбесі күмбез тәріздес болып шығады. Қалпақтың етегі жалпақтығы төрт елідей етіп, дөнгелектеп қиып алынға—ақ киіздеп жасалады да. Оны жоғарғы бөліктің етегіне сыздық салып қондырады. Сәнді болу үшін, қалпқтың қайырмасының астыңғы, жағы кейде қара баркытпен көмкеріледі. Қалпақтың төбесіне қаора не басқа түсті шашақ тағып, төбесінің төрт сайы әр түрлі жібек жіптермен кестеленеді. Ақ киізден тігілген айырқалпақ әрі жеңіл, әрі салқын, әрі сөнді болып келеді.Соңғы кезде жергілікті өнеркәсіп орындары, айырқалпақты әр түсті киізден жасап шығарып жүр.
Байпақ- жылылық үшін етектің, мәсінің ішінен киетін киізден тігетін аяқ киім.Қыста киетін байпақтың қиізі қалың; ал жазда киетін байпақтың киізі жұқа болады. Байпақ тігудің екі тәсілі бар. Онын бірі,табанын бөлек салып ұлтарып тігу;екіншісі, тұтастай қусырып тігу. Байпақтың тігісі аяққа батпау үшін оны сыртынан тігеді. Тігуге түйе немесе қой жүнінен иірілген шуда жіпті пайдаланады.
Жүннен тоқылатын бпйпақтардың қонышы қысқа болады.Ерте кезде оны шұлғау орнына киіз байпақтың ішінен кию үшін де пайдаланған.Казіргі кезде бәтеңкенің, қысқа қонышты етіктің, мәсінің ішінеен киеді. Байпақ түйе жүнінен, қой жүнінен, ешкінің түбітінен тоқылады. Мұндай байпақтар әрі жылы, әрі жылы, әрі жеңіл, әрі жұмсақ болады.
Қазақстың ұлттық киімдері
Қазақтың ұлттық киімдері- қазақ халқының қол өнері көне заман
тарихымен бірге дамып, біте қайнасып келе жатқан Орта Азия халықтарының
және орыс халқының қол өнерімен де ұштасып жатыр?Қол өнерінің басты бір
саласы- киім тігу. Ерте заманнан күні бүгінге дейін өзініңқадір - қасиетін
жоймай, қол өнерінің озық үлгісі ретінде ғана емес, әрі әсем, әрі
ыңғайлылығымен де пайдаланудан қалмай келе жатқан қазақтың ұлттық киімдері
әлі де аз емес. Олардың кейбіреулерін ескінің көзі қарттар күнделікті киіп
жүрсе, енді біреулерін қыз ұзату, келін түсіру тойларында ойын-сауыққа
пайдаланады(қалындыққасәукеле кигізу), сондай-ақ көпшілігі театрлардың
арнаулы заказы бойынша тігіліп жүр. Алматыдағы “Қазақстан” магазінінде,
облыс орталықтаында ұлттық киімдер (шапан, мәсі, бөріп, қамзол т б.)
сатылады. Төменде солардың неғұрлым көп тараған бірнеще түрінде жеке-жеке
сипаттама беріп отырмыз.
Айырқалпақ - ерлердің киізден тігілген жеңіл бас киімі. Айырқалпақ
жұқа етіп басылған ақ киізден тігіледі.Ол негіздегі екі бөліктен құралды.
Олар – қалпқтың төбесі және етегі (кейде қайырмасы деп те атайды).
Қалпақтың төбесі төрт сайдан түрады. Шебер пішілген төрт қиынды киізді
арасына қара барқыттаң сыздық салып, қайып тігеді.Сонда қалпақтың төбесі
күмбез тәріздес болып шығады. Қалпақтың етегі жалпақтығы төрт елідей етіп,
дөнгелектеп қиып алынға—ақ киіздеп жасалады да. Оны жоғарғы бөліктің
етегіне сыздық салып қондырады. Сәнді болу үшін, қалпқтың қайырмасының
астыңғы, жағы кейде қара баркытпен көмкеріледі. Қалпақтың төбесіне қаора не
басқа түсті шашақ тағып, төбесінің төрт сайы әр түрлі жібек жіптермен
кестеленеді. Ақ киізден тігілген айырқалпақ әрі жеңіл, әрі салқын, әрі
сөнді болып келеді.Соңғы кезде жергілікті өнеркәсіп орындары, айырқалпақты
әр түсті киізден жасап шығарып жүр.
Байпақ- жылылық үшін етектің, мәсінің ішінен киетін киізден тігетін
аяқ киім.Қыста киетін байпақтың қиізі қалың; ал жазда киетін байпақтың
киізі жұқа болады. Байпақ тігудің екі тәсілі бар. Онын бірі,табанын бөлек
салып ұлтарып тігу;екіншісі, тұтастай қусырып тігу. Байпақтың тігісі аяққа
батпау үшін оны сыртынан тігеді. Тігуге түйе немесе қой жүнінен иірілген
шуда жіпті пайдаланады.
Жүннен тоқылатын бпйпақтардың қонышы қысқа болады.Ерте кезде оны
шұлғау орнына киіз байпақтың ішінен кию үшін де пайдаланған.Казіргі кезде
бәтеңкенің, қысқа қонышты етіктің, мәсінің ішінеен киеді. Байпақ түйе
жүнінен, қой жүнінен, ешкінің түбітінен тоқылады. Мұндай байпақтар әрі
жылы, әрі жылы, әрі жеңіл, әрі жұмсақ болады.
Бөріп- қазақтың ертеден қалыптасқан ұлттық бас киімі, оны бағалы аң
терісінен және жас төлдің елтірісінен тігеді. Оның жаздық және қыстық
түрлері болады. Терінің түріне қарай бөрік әр алуан аталады. Құндыз бөрік,
сусар бөрік, кәмшат бәрік, жанат бөрік, түлкі бөрік, елтірі бөрік, т.б. деп
аталады.Оны ерлер де, қыздар да киеді. Бөріктің төбесі көбінесе алты сай,
төрт сай болып келеді. Оны тіккенде алдымен өлшен алың, жұқа киізден төрт
не алты сай етін пішеді. Әр сайдың төбеде түйісетін ұштары үш бұрыш
тәрізді, етек жақтары тік төрт бұрыш болады. Осы қиындылардың бір бетіне,
шұбереқтен астар, екі арасына жұқа матадан бидай шүберек салып, жиі егін
сыриды.Одан соң жеке-жеке сайларды біріне-бірін өбістірін ішінен де,
сыртынан да жөрмен тігеді. Оның сыртын асыл матамен тыстайды. Бөріқтің іші
сай болса, оның тысы да санша сай боллады.Бұдан кейін бәріктің төбесінің
етегін жай матамен астарлан тігеді де төменгі жағын төрт елідей терімен
көмкереді.
Бүрын қыздар киетін төбесіне үкі, жібек шашақ тағып, зер жіппен, жібек
жіппен кестелеген, меруерт, маржан тізбелер, алтын, күміс түйме кадаған.
Кейде бөріктін етегін жауып тұратындай етіп айналдыра зер не жібек шашақтар
ұстаған.Бөрікті қазақ халқы сияқты қарақалпақ, қыргыз, башкүрт, татар,
уйғыр т.б. халықтар да киеді.
Жаулық- әйелдердің бас киімі. Оны ак түсті матадан- немесе ақ жібектен
тігеді. Жаулықты кимешеқтің сыртынан тартады. Ол тарту төсіліне қарай
қарқара, құндік ден аталады. Жаулық тұтас енімен алыынған, кейде ен жарма
матадан ұзындығын бір жарым-екі метрдей етіп қиып алып, шеттері жіңішке
ғанабүгіліп жасалады. Қарқара тартқанда әйелдер жаулықтың бір ұшын желке
тұсына келтіре сәл шығарып қояды да, қалған бөлігін кимешектің сыртынан
айналдыра, шашын көосетпей жауып тұрарлықтай етіп орайды. Жаулықтың
ұзындығына байланысты қарқараның биіктігі де әртүрлі болып келеді. Күндік
жаулық кимешектің сыртынан жартылай оралып,тартылады. Кұндік жаулық тартқан
әйел күнге қарсы жүргенде күндіктін мандайындағы үш бұрышты қаттаманы
еңқейтіп түсіріп қояды. Оның желке тұсында қарқара жаулығынан гері
ұзындау, етегі әйелдің арқасын жауып тұрады. Күндік ікаулықты үш
бүрыштықаттама шыққан жнрінен және әйелдің желкесіне келетін тұсынан
түйреуішпен түйреп бекітеді. Казақстаның әр облыстарында жергілікті
қалыптасқан дәстүрге қарай жаулықты әр түрлі үлгіде тартады. Жаулықты қазір
ескінің көзі - әжелер болмаса, жастар тартпайды.
Күпі – матамен тыстан , ішіне түйенің, қойдың жабағы жүнін салып
тігетін ұлттық сырт киім. Купі әрі жеңіл, әрі жылы болғандықтан, оны ерлер
де, әйелдер де, балалар да кие берген. Әйелдер кұпісінің жағасы кестеленін,
жеңіне кұндыз салынын сәндеп тігілетін. Ол әсіресе жазғытұрғы және күзгі
қара суықта киюге қолайлы. Купіге тартатын жүнді жылы суға жуып қептіреді
де, бетіне бидай шүберек салып көктейді. Күпінің тысына барқыт, мәуіті
сияқты әрі мықты, әрі қалың, әрі көтеретін бір түсті мата пайдаланылады.
Шапан сияқты күпінің де екі өңірі, артқы бойы, екі жеңі және жағасы болады.
Күпінін ең алдымен тысын пішін алады да, оған жүнді салып, бидай шүберекпен
бірге көктен тігеді. Күпінің тысын машинамен не қолмен, ал арасына салған
жүнін бидай шүберек жпғына келтірін, жіңішке шуда жіппен не жуан мақта
жіппен тігеді. Одан саң оның тысын кигізін астары мен тысын қосып айналдыра
бір тігіс жүргізеді. Күпіге көбінесе маьадан қайырма жаға не тік жаға
салынады.
Күрте – жеңсіз женід киім. Онда жең де, жаға да болмайды. Күрте
екі мен артқы бойдан тұрады. Ұзындығы шалбардың ышқырынан аспайды. Күртені
мақта не жұн тартып та, теріні матамен тыстап та тігеді. Астарына кез
келген мата жарайды. Әйелдер киетін күртеге атлас, шағи сияқты жібек,
тектес маталар, ал ерлер киетін күртеге барқыт, мәуітім секілді әрі мықты,
әрі калың бір түсті мата пайдаланылады. Тері күрте тігу үшін суыр, борсық
қарсақ, түлкі сияқты андардың терісі мен қозының, лақтың елтірісі, кейде
тіпті қойдың терісі, қылшығынан тазартылған ешкі түбіті пайдаланылады.
Ісмер ең алдымен күртенің тысын өлшен алады да, одан соң сол матағашақтап
таріні пішеді. Ол үшін теріні алдымен күрап күрте шығатындай етіп алады.
Оның тігісін тақыр жағына келтіріп, жөрмен күрайды. Пішілген теріне жүқа
матадан бидай шүберек көктеп, терінін өзін жеке тіседі. Одан кейін сыртын
матамен тыстайды да, шүберекті тысына айналдыра жапсырады. Күртені мақта не
жүн тартып тіккенде ен алдымен тысы мен астарын пішін алып , астарлық
қиындының үстіне мақтаны не жүнді біркелкі етіп тартады. Ең соңында
күртенін екі өнірі мен артқы бойын күрайды. Күртені айналдыра басқа
матамен, кейде сол тыстық матаның қиығымен әдіптейді. Күрте- әрі кеудеге
суық өткізбейтін жылы, әрі ықшамды киім. Күртені жейде не көйлектің
сыртынан, бешпенттің ішінен киеді. Қамзол - әйелдер ұлт киімінің бір түрі,
оны көйлек сыртынан киеді. Ол барқыт, пүліш мақпал сияқты асыл, саналы
кездемелерден тігіледі. Қамзолды кей жерлерде жеңсіз бешпент немесе
көзекей деп те атайды. Қамзолда жең де, жаға да болмайды және де екі
өнірі тек тыс пен астардан түрады. Қамзолдың астары үшін көбінесе атлас,
шағи, торғын пайдаланылады. Оның екі өнірі бірінебірі сөл жетпей тұратындай
етін тігеді. Сондықтан, түйме орына қамзолдың алдына зергерлер әшекейлеп
жасаған, алтын,күміс жалатып, асыл тастан көз орнатқан қаусырма қалады.
Қамзолдың желкесінен бастап екі өніріне және етегіне айналдыра алтын оқа
басады не зер тігеді. Ейде кұндыз бен түлкінін қара пүшпағымен
әдіптейді.Қыздар мен жас келіншектер киетін қамзол өте мөте сәнді болады.
Оның екі омырауына алтын, күміс жалатқан қозалар, шарбақ тұймелер, меруерт,
маржандар тагылады. Кейбір жерлерде күміс теңгелерді тесіп тағып қояды.
Қазіргі кезде жергілікті өнеркәсіп орындары барқыт пен пүліштен сөндеп
тіккен қамзол шығаратын болды. Қолғап –
қолға киетін киім. Ол қолды суықтан ,жүмыс кезінде жарақаттанудан сақтайды.
Қолғап тігілу, тоқылу үлгісіне қарай бес саусақты, үш саусақты, тұйықбас
деп ал тігілетін материалына карай тері қолғап, жарғақ қолгап, тоқыма
колғап, брезент қолғап болып бөлінеді. Тері қолғап қойдың боялған терісінен
тігіледі. Егер тері боялмаса, онда оның сыртын матамен тыстайды. Тері
колғапты көбінесе тұйықбас етіп, жарғақ қолғап тықыр теріден астар салып,
көбіне бес саусақ түрінде тігіледі. Тоқыма қолғап түйенің, койдың жүнінен,
ешкінің түбітінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақтың ұлттық киімдері- қазақ халқының қол өнері көне заман
тарихымен бірге дамып, біте қайнасып келе жатқан Орта Азия халықтарының
және орыс халқының қол өнерімен де ұштасып жатыр?Қол өнерінің басты бір
саласы- киім тігу. Ерте заманнан күні бүгінге дейін өзініңқадір - қасиетін
жоймай, қол өнерінің озық үлгісі ретінде ғана емес, әрі әсем, әрі
ыңғайлылығымен де пайдаланудан қалмай келе жатқан қазақтың ұлттық киімдері
әлі де аз емес. Олардың кейбіреулерін ескінің көзі қарттар күнделікті киіп
жүрсе, енді біреулерін қыз ұзату, келін түсіру тойларында ойын-сауыққа
пайдаланады(қалындыққасәукеле кигізу), сондай-ақ көпшілігі театрлардың
арнаулы заказы бойынша тігіліп жүр. Алматыдағы “Қазақстан” магазінінде,
облыс орталықтаында ұлттық киімдер (шапан, мәсі, бөріп, қамзол т б.)
сатылады. Төменде солардың неғұрлым көп тараған бірнеще түрінде жеке-жеке
сипаттама беріп отырмыз.
Айырқалпақ - ерлердің киізден тігілген жеңіл бас киімі. Айырқалпақ
жұқа етіп басылған ақ киізден тігіледі.Ол негіздегі екі бөліктен құралды.
Олар – қалпқтың төбесі және етегі (кейде қайырмасы деп те атайды).
Қалпақтың төбесі төрт сайдан түрады. Шебер пішілген төрт қиынды киізді
арасына қара барқыттаң сыздық салып, қайып тігеді.Сонда қалпақтың төбесі
күмбез тәріздес болып шығады. Қалпақтың етегі жалпақтығы төрт елідей етіп,
дөнгелектеп қиып алынға—ақ киіздеп жасалады да. Оны жоғарғы бөліктің
етегіне сыздық салып қондырады. Сәнді болу үшін, қалпқтың қайырмасының
астыңғы, жағы кейде қара баркытпен көмкеріледі. Қалпақтың төбесіне қаора не
басқа түсті шашақ тағып, төбесінің төрт сайы әр түрлі жібек жіптермен
кестеленеді. Ақ киізден тігілген айырқалпақ әрі жеңіл, әрі салқын, әрі
сөнді болып келеді.Соңғы кезде жергілікті өнеркәсіп орындары, айырқалпақты
әр түсті киізден жасап шығарып жүр.
Байпақ- жылылық үшін етектің, мәсінің ішінен киетін киізден тігетін
аяқ киім.Қыста киетін байпақтың қиізі қалың; ал жазда киетін байпақтың
киізі жұқа болады. Байпақ тігудің екі тәсілі бар. Онын бірі,табанын бөлек
салып ұлтарып тігу;екіншісі, тұтастай қусырып тігу. Байпақтың тігісі аяққа
батпау үшін оны сыртынан тігеді. Тігуге түйе немесе қой жүнінен иірілген
шуда жіпті пайдаланады.
Жүннен тоқылатын бпйпақтардың қонышы қысқа болады.Ерте кезде оны
шұлғау орнына киіз байпақтың ішінен кию үшін де пайдаланған.Казіргі кезде
бәтеңкенің, қысқа қонышты етіктің, мәсінің ішінеен киеді. Байпақ түйе
жүнінен, қой жүнінен, ешкінің түбітінен тоқылады. Мұндай байпақтар әрі
жылы, әрі жылы, әрі жеңіл, әрі жұмсақ болады.
Бөріп- қазақтың ертеден қалыптасқан ұлттық бас киімі, оны бағалы аң
терісінен және жас төлдің елтірісінен тігеді. Оның жаздық және қыстық
түрлері болады. Терінің түріне қарай бөрік әр алуан аталады. Құндыз бөрік,
сусар бөрік, кәмшат бәрік, жанат бөрік, түлкі бөрік, елтірі бөрік, т.б. деп
аталады.Оны ерлер де, қыздар да киеді. Бөріктің төбесі көбінесе алты сай,
төрт сай болып келеді. Оны тіккенде алдымен өлшен алың, жұқа киізден төрт
не алты сай етін пішеді. Әр сайдың төбеде түйісетін ұштары үш бұрыш
тәрізді, етек жақтары тік төрт бұрыш болады. Осы қиындылардың бір бетіне,
шұбереқтен астар, екі арасына жұқа матадан бидай шүберек салып, жиі егін
сыриды.Одан соң жеке-жеке сайларды біріне-бірін өбістірін ішінен де,
сыртынан да жөрмен тігеді. Оның сыртын асыл матамен тыстайды. Бөріқтің іші
сай болса, оның тысы да санша сай боллады.Бұдан кейін бәріктің төбесінің
етегін жай матамен астарлан тігеді де төменгі жағын төрт елідей терімен
көмкереді.
Бүрын қыздар киетін төбесіне үкі, жібек шашақ тағып, зер жіппен, жібек
жіппен кестелеген, меруерт, маржан тізбелер, алтын, күміс түйме кадаған.
Кейде бөріктін етегін жауып тұратындай етіп айналдыра зер не жібек шашақтар
ұстаған.Бөрікті қазақ халқы сияқты қарақалпақ, қыргыз, башкүрт, татар,
уйғыр т.б. халықтар да киеді.
Жаулық- әйелдердің бас киімі. Оны ак түсті матадан- немесе ақ жібектен
тігеді. Жаулықты кимешеқтің сыртынан тартады. Ол тарту төсіліне қарай
қарқара, құндік ден аталады. Жаулық тұтас енімен алыынған, кейде ен жарма
матадан ұзындығын бір жарым-екі метрдей етіп қиып алып, шеттері жіңішке
ғанабүгіліп жасалады. Қарқара тартқанда әйелдер жаулықтың бір ұшын желке
тұсына келтіре сәл шығарып қояды да, қалған бөлігін кимешектің сыртынан
айналдыра, шашын көосетпей жауып тұрарлықтай етіп орайды. Жаулықтың
ұзындығына байланысты қарқараның биіктігі де әртүрлі болып келеді. Күндік
жаулық кимешектің сыртынан жартылай оралып,тартылады. Кұндік жаулық тартқан
әйел күнге қарсы жүргенде күндіктін мандайындағы үш бұрышты қаттаманы
еңқейтіп түсіріп қояды. Оның желке тұсында қарқара жаулығынан гері
ұзындау, етегі әйелдің арқасын жауып тұрады. Күндік ікаулықты үш
бүрыштықаттама шыққан жнрінен және әйелдің желкесіне келетін тұсынан
түйреуішпен түйреп бекітеді. Казақстаның әр облыстарында жергілікті
қалыптасқан дәстүрге қарай жаулықты әр түрлі үлгіде тартады. Жаулықты қазір
ескінің көзі - әжелер болмаса, жастар тартпайды.
Күпі – матамен тыстан , ішіне түйенің, қойдың жабағы жүнін салып
тігетін ұлттық сырт киім. Купі әрі жеңіл, әрі жылы болғандықтан, оны ерлер
де, әйелдер де, балалар да кие берген. Әйелдер кұпісінің жағасы кестеленін,
жеңіне кұндыз салынын сәндеп тігілетін. Ол әсіресе жазғытұрғы және күзгі
қара суықта киюге қолайлы. Купіге тартатын жүнді жылы суға жуып қептіреді
де, бетіне бидай шүберек салып көктейді. Күпінің тысына барқыт, мәуіті
сияқты әрі мықты, әрі қалың, әрі көтеретін бір түсті мата пайдаланылады.
Шапан сияқты күпінің де екі өңірі, артқы бойы, екі жеңі және жағасы болады.
Күпінін ең алдымен тысын пішін алады да, оған жүнді салып, бидай шүберекпен
бірге көктен тігеді. Күпінің тысын машинамен не қолмен, ал арасына салған
жүнін бидай шүберек жпғына келтірін, жіңішке шуда жіппен не жуан мақта
жіппен тігеді. Одан саң оның тысын кигізін астары мен тысын қосып айналдыра
бір тігіс жүргізеді. Күпіге көбінесе маьадан қайырма жаға не тік жаға
салынады.
Күрте – жеңсіз женід киім. Онда жең де, жаға да болмайды. Күрте
екі мен артқы бойдан тұрады. Ұзындығы шалбардың ышқырынан аспайды. Күртені
мақта не жұн тартып та, теріні матамен тыстап та тігеді. Астарына кез
келген мата жарайды. Әйелдер киетін күртеге атлас, шағи сияқты жібек,
тектес маталар, ал ерлер киетін күртеге барқыт, мәуітім секілді әрі мықты,
әрі калың бір түсті мата пайдаланылады. Тері күрте тігу үшін суыр, борсық
қарсақ, түлкі сияқты андардың терісі мен қозының, лақтың елтірісі, кейде
тіпті қойдың терісі, қылшығынан тазартылған ешкі түбіті пайдаланылады.
Ісмер ең алдымен күртенің тысын өлшен алады да, одан соң сол матағашақтап
таріні пішеді. Ол үшін теріні алдымен күрап күрте шығатындай етіп алады.
Оның тігісін тақыр жағына келтіріп, жөрмен күрайды. Пішілген теріне жүқа
матадан бидай шүберек көктеп, терінін өзін жеке тіседі. Одан кейін сыртын
матамен тыстайды да, шүберекті тысына айналдыра жапсырады. Күртені мақта не
жүн тартып тіккенде ен алдымен тысы мен астарын пішін алып , астарлық
қиындының үстіне мақтаны не жүнді біркелкі етіп тартады. Ең соңында
күртенін екі өнірі мен артқы бойын күрайды. Күртені айналдыра басқа
матамен, кейде сол тыстық матаның қиығымен әдіптейді. Күрте- әрі кеудеге
суық өткізбейтін жылы, әрі ықшамды киім. Күртені жейде не көйлектің
сыртынан, бешпенттің ішінен киеді. Қамзол - әйелдер ұлт киімінің бір түрі,
оны көйлек сыртынан киеді. Ол барқыт, пүліш мақпал сияқты асыл, саналы
кездемелерден тігіледі. Қамзолды кей жерлерде жеңсіз бешпент немесе
көзекей деп те атайды. Қамзолда жең де, жаға да болмайды және де екі
өнірі тек тыс пен астардан түрады. Қамзолдың астары үшін көбінесе атлас,
шағи, торғын пайдаланылады. Оның екі өнірі бірінебірі сөл жетпей тұратындай
етін тігеді. Сондықтан, түйме орына қамзолдың алдына зергерлер әшекейлеп
жасаған, алтын,күміс жалатып, асыл тастан көз орнатқан қаусырма қалады.
Қамзолдың желкесінен бастап екі өніріне және етегіне айналдыра алтын оқа
басады не зер тігеді. Ейде кұндыз бен түлкінін қара пүшпағымен
әдіптейді.Қыздар мен жас келіншектер киетін қамзол өте мөте сәнді болады.
Оның екі омырауына алтын, күміс жалатқан қозалар, шарбақ тұймелер, меруерт,
маржандар тагылады. Кейбір жерлерде күміс теңгелерді тесіп тағып қояды.
Қазіргі кезде жергілікті өнеркәсіп орындары барқыт пен пүліштен сөндеп
тіккен қамзол шығаратын болды. Қолғап –
қолға киетін киім. Ол қолды суықтан ,жүмыс кезінде жарақаттанудан сақтайды.
Қолғап тігілу, тоқылу үлгісіне қарай бес саусақты, үш саусақты, тұйықбас
деп ал тігілетін материалына карай тері қолғап, жарғақ қолгап, тоқыма
колғап, брезент қолғап болып бөлінеді. Тері қолғап қойдың боялған терісінен
тігіледі. Егер тері боялмаса, онда оның сыртын матамен тыстайды. Тері
колғапты көбінесе тұйықбас етіп, жарғақ қолғап тықыр теріден астар салып,
көбіне бес саусақ түрінде тігіледі. Тоқыма қолғап түйенің, койдың жүнінен,
ешкінің түбітінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz