Топографиялық карталар және пландар масштабтар және олардың дәлдігі
Жер бетін планда немесе картада кескіндегенде жер контурының горизонталь проекцияларын табиғи шамасымен бірме-бір көрсету мүмкін емес. Демек, план немесе карта жер контурының горизонталь проекцияларының кішірейген кескінін береді. Пландағы, яғни картадағы кесінді ұзындығынын, жердегі тиісті кесіндінің горизонталь проекциясына қатынасы планнық немесе картаның масштабы деп аталады.
Осындай масштаб сандық масштаб деп аталады, оның бөлімі жердегі сызықтардың план мен картаға кескіндеу кезінде қаншалықты кішірейгенін кәрсетеді. Мәселен, 1 : 1000 масштаб планда барлық ұзындық өлшемдер 1000 есе кішірейгенін, яғни пландағы 1 см жердегі 10 м-ге сәйкес келетінін көрсетеді. Масштаб әрбір план мен карта бетінің рамкасының оңтүстік қабыр-ғасының астында сандық (сандық масштаб) және графикалық (сызықтық масштаб) түрде көрсетіледі. Сандық масштабты біле отырып, картада жердегі өлшенген кесіндінің ұзындығын, керісінше картадағы ара қашықтықты өлшеп, оның жердегі шамасын табуға болады. Мысалы, егер жердегі горизонталь ара қашықтығы 145,3 м-ге тең (яғни, 1 см 10 м-ге тең) кесіндінін, масштабы 1 : 1000, пландағы ұзындығы 145,3: 10= 14,53 см. Егер картадағы кесіндінің ұзындығы 9,13 см, ал картаның масштабы 1 : 10000 (яғни 1 см — 100 м) болса, онда жердегі сызықтың горизонталь ара кашықтығы 9,13-100 = 913 м болады.
Планды не картаны жасағанда жердің әрбір сызығының ұзындықтарын әрдайым бір санға кішірейту қажет; оған сызықты масштабты пайдаланған кезде қол жеткізуге болады. Сызықтық масштаб масштабтың негізі деп аталып, мысалы, әрбір 1—2 см сайын тең кесінділерге бөлінген тік сызық болып табылады. Мұндағы шеткі сол жақтағы кесіндіні әдетте 10 тең бөлік-ке беледі. Сызықтық масштабтағы әрбір кесіндіге жердегі бел-гілі бір кесінді сәйкес келеді. Нөлдік сызықшадан оңға карай салынған кесінділер 1 : 2000 масштабта жердегі 20, 40, 60, 80, 100, 120, 140, 160 м-ді, ал солға қарай 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20 м-ді керсетеді. Масштабтағы аЬ кесіндісіне жердегі 88 м ұзындығы сәйкес (15-сурет) келеді.
Осындай масштаб сандық масштаб деп аталады, оның бөлімі жердегі сызықтардың план мен картаға кескіндеу кезінде қаншалықты кішірейгенін кәрсетеді. Мәселен, 1 : 1000 масштаб планда барлық ұзындық өлшемдер 1000 есе кішірейгенін, яғни пландағы 1 см жердегі 10 м-ге сәйкес келетінін көрсетеді. Масштаб әрбір план мен карта бетінің рамкасының оңтүстік қабыр-ғасының астында сандық (сандық масштаб) және графикалық (сызықтық масштаб) түрде көрсетіледі. Сандық масштабты біле отырып, картада жердегі өлшенген кесіндінің ұзындығын, керісінше картадағы ара қашықтықты өлшеп, оның жердегі шамасын табуға болады. Мысалы, егер жердегі горизонталь ара қашықтығы 145,3 м-ге тең (яғни, 1 см 10 м-ге тең) кесіндінін, масштабы 1 : 1000, пландағы ұзындығы 145,3: 10= 14,53 см. Егер картадағы кесіндінің ұзындығы 9,13 см, ал картаның масштабы 1 : 10000 (яғни 1 см — 100 м) болса, онда жердегі сызықтың горизонталь ара кашықтығы 9,13-100 = 913 м болады.
Планды не картаны жасағанда жердің әрбір сызығының ұзындықтарын әрдайым бір санға кішірейту қажет; оған сызықты масштабты пайдаланған кезде қол жеткізуге болады. Сызықтық масштаб масштабтың негізі деп аталып, мысалы, әрбір 1—2 см сайын тең кесінділерге бөлінген тік сызық болып табылады. Мұндағы шеткі сол жақтағы кесіндіні әдетте 10 тең бөлік-ке беледі. Сызықтық масштабтағы әрбір кесіндіге жердегі бел-гілі бір кесінді сәйкес келеді. Нөлдік сызықшадан оңға карай салынған кесінділер 1 : 2000 масштабта жердегі 20, 40, 60, 80, 100, 120, 140, 160 м-ді, ал солға қарай 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20 м-ді керсетеді. Масштабтағы аЬ кесіндісіне жердегі 88 м ұзындығы сәйкес (15-сурет) келеді.
ТОПОГРАФИЯЛЫҚ КАРТАЛАР ЖӘНЕ ПЛАНДАР
МАСШТАБТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ДӘЛДІГІ
Жер бетін планда немесе картада кескіндегенде жер контурының
горизонталь проекцияларын табиғи шамасымен бірме-бір көрсету мүмкін емес.
Демек, план немесе карта жер контурының горизонталь проекцияларының
кішірейген кескінін береді. Пландағы, яғни картадағы кесінді ұзындығынын,
жердегі тиісті кесіндінің горизонталь проекциясына қатынасы планнық немесе
картаның масштабы деп аталады.
Осындай масштаб сандық масштаб деп аталады, оның бөлімі жердегі
сызықтардың план мен картаға кескіндеу кезінде қаншалықты кішірейгенін
кәрсетеді. Мәселен, 1 : 1000 масштаб планда барлық ұзындық өлшемдер 1000
есе кішірейгенін, яғни пландағы 1 см жердегі 10 м-ге сәйкес келетінін
көрсетеді. Масштаб әрбір план мен карта бетінің рамкасының оңтүстік қабыр-
ғасының астында сандық (сандық масштаб) және графикалық (сызықтық масштаб)
түрде көрсетіледі. Сандық масштабты біле отырып, картада жердегі өлшенген
кесіндінің ұзындығын, керісінше картадағы ара қашықтықты өлшеп, оның
жердегі шамасын табуға болады. Мысалы, егер жердегі горизонталь ара
қашықтығы 145,3 м-ге тең (яғни, 1 см 10 м-ге тең) кесіндінін, масштабы 1 :
1000, пландағы ұзындығы 145,3: 10= 14,53 см. Егер картадағы кесіндінің
ұзындығы 9,13 см, ал картаның масштабы 1 : 10000 (яғни 1 см — 100 м) болса,
онда жердегі сызықтың горизонталь ара кашықтығы 9,13-100 = 913 м болады.
Планды не картаны жасағанда жердің әрбір сызығының ұзындықтарын
әрдайым бір санға кішірейту қажет; оған сызықты масштабты пайдаланған кезде
қол жеткізуге болады. Сызықтық масштаб масштабтың негізі деп аталып,
мысалы, әрбір 1—2 см сайын тең кесінділерге бөлінген тік сызық болып
табылады. Мұндағы шеткі сол жақтағы кесіндіні әдетте 10 тең бөлік-ке
беледі. Сызықтық масштабтағы әрбір кесіндіге жердегі бел-гілі бір кесінді
сәйкес келеді. Нөлдік сызықшадан оңға карай салынған кесінділер 1 : 2000
масштабта жердегі 20, 40, 60, 80, 100, 120, 140, 160 м-ді, ал солға қарай
2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20 м-ді керсетеді. Масштабтағы аЬ
кесіндісіне жердегі 88 м ұзындығы сәйкес (15-сурет) келеді.
Сызықтық масштабтың көмегімен 0,5 мм дәлдікпен ара қашықтықты өлшеуге және
салуға болады. Ара кашықтықты өте дәлдікпен анықтау үшін келденеқ масштабты
қолданады. Көлденең масштаб кесінділерді пропорционал бөлуге негізделген
график болып табылады.
Карта және план туралы түсінік
Геодезиялық өлшеулер мен жекелеген учаскелердің түсірулері жер беті,
оның сапалық жағдайының өзгеру заңдылықтары, физикалық кеңістік, табиғи,
жер ресурстарынын, халық шаруашылығының барлық салаларында пайдаланудағы
әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктері туралы жеткілікті дәрежеде толық
мағлұмат бере алмайды. Халық шаруашылығына кажетті осы сияқты және т. б.
мәліметтерді картография береді. Картография уақыт пен кеңістіктегі
процестер мен құбылыстардың өзара байланысы және өзгеруі туралы
географиялық карталарды жасау мен әдістерді пайдалану туралы ғылым.
Карта дегеніміз жер бетінің едәуір территориясының Жердін, қисықтығын
еске ала отырып картографиялық проекцияда салынған жазықтықтағы кішірейген
кескіні. Карта арқылы шешілетін міндеттердің сан алуандығы мазмұны жағынан
да, олардың масштабтары жағынан да әр түрлі карталардың қажеттілігін
тудырады. Мазмұны жағынан географиялық карталар жалпы географиялық және
тақырыптық болып бөлінеді.
Жалпы географиялық карталарда жер беті туралы физикалық-географиялық
мәліметтер (бедер, топырақ, есімдік, гидрография және т. б.) және адам
кызметімен байланысты объектілер (елді мекендер, өнеркәсіптік кәсіпорындар,
жол торабы және т. т.) кескінделеді. 1 : 10000—1 : 1000000 масштабтағы
жалпы географиялық карталар топографиялық карталар деп аталады. Олар ірі
масштабты — 1 : 500, 1 : 1000, 1 : 2000, 1 : 5000, 1 : : 10000, 1 : 25000,
1 : 50000, орта масштабты — 1 : 100000, 1 : : 200000, ұсак масштабты — 1 :
500000, 1 : 1000000 болып бөлінеді. 1 : 500, 1 : 1000, 1 : 2000 және 1 :
5000 масштабтағы топографиялық карталар топографиялық пландар деп аталады.
Жер бетінің шектеулі учаскесі бедерінің контурлары мен пішіндерін
горизонталь проекцияда қағаз бетінде кішірейтіп және осы сияқтыкескіндеуді
(Жер қисықтығы ескерілмейді) топографиялық план деп атайды.
Ұсақ масштабты карталары халық шаруашылығының да-муын негізгі жобалау
кезінде жерді жалпы зерттеуге, су кеңістігінің және жер бетінің қорларын
есепке алуға, күрделі инженерлік объектілерді алдын ала жобалауға,
еліміздің қорғаныс мүддесіне арналған.
Орта масштабты карталар егжей-тегжейлі мазмұнға және неғүрлым жоғары
дәлдікке ие болады; олар ауыл шаруашылығында егжей-тегжейлі жобалауға,
жолдарды, трассаларды, электр жеткізу желісін жобалауға селолық елді
мекендерді алдын ала жоспарлау және салуға, пайдалы қазбалардың қорын
барлау және іздестіруге арналған.
Ірі масштабты карталар мен пландар әр алуан жүмыстарды неғүрлым дәл
егжей-тегжейлі жобалау (суландыру, құрғату, көгалдандыру, калалардың басты
жоспарларын жасау, инженерлік тораптарды және коммуникацияларды жобалау)
үшін жасалады.
Тақырыптық арнайы карталар жалпы географиялық карталардың негізінде
жасалынады, бірақ олардың элементтерінің бірі ғана барынша толық ашылады
(топырақ карталары, орман, сортаңдану, дымкылдану геологиялық карталар және
т. б.).
Қазіргі уақытта пайдалы казбалар кенін барлау және игеру кезінде
жердің үлкен ауданын мелиорациялау және игеру жөніндегі шараларды жүзеге
асыруда, жолды салуда, айналадағы ортаны қорғауда және халық шаруашылығының
баска мақсаттарында арнайы салалық карталар жасалынады.
Карталардың километрлік және географиялық торлары.
Топографиялық картаның беті солтүстік және оңтүстік жағынан
параллельдермен, ал батыс және шығыс жағынан меридиандармен шектелген.
Қескінделген заттар мен жергілікті жердің контурларының географиялық
координаталарын анықтау мүмкіндігі болу үшін картада градус рамкасы болады;
ол карта бетінің ішкі және сыртқы рамкаларының аралығында орналасқан.
Градус рамкасы шығыс пен батыс қабырғаларындағы ендіктін, минуты мен
солтүстік пен оңтүстік қабырғаларындағы бойлықтың минуты кезектесіп
отыратын қара және ақ шашка-лармен белгіленген. Әр ендік пен бойлықтын.
минуты (шашка) алты тең бөлікке бөлінген. Осы белгіленген нүктелердің ара
қашықтығы 100-ке тең. Градус рамкасының жол-жол сызықтарын пайдаланып карта
бетінде градус торын жүргізуге болады; олар картада нүктелердін,
географиялық координаталарын анықтауға мүмкіндік береді.
Картаға градус торынан басқа тікбұрышты зональды координаталар
схемасының квадратты координаталар торы салынады. Осы торлардың квадратының
кабырғасы әдетте километрлердің толық санымен белгіленеді, сондықтан да оны
километрлік деп атайды.
Оңтүстіктен солтүстікке карай жүргізілген километрлік тордың сызықтары
зонаның осьтік меридианына параллель (яғни, Ох осіне), ал батыстан шығысқа
қарай жүргізілген сызықтар экватордын. жазықтықтағы проекциясының кескініне
парал-лель (яғни, Оу осіне) болады. Горизонталь сызықтардың жазуы
экватордан километрмен берілген ара қашықтығына, ал верти-каль сызықтар
олардың келтірілген ординаталарына (бірінші сан зонаның нөмірін көрсетеді,
ал келесілері сызықтың ординатасына плюс 500 км-ге) сәйкес. Километрлік
тордың көмегімен нүктелердің тікбұрышты координаталары (х, у) анықталады.
Қарта бетінін, градус рамкасының сыртында безендіру рам-касы сызылады.
Осы рамканың сыртында орналасқан жазулар және графиктер шектік безендіруге
жатады. Әрбір топографиялык картаның үстіңгі жағында беттің номенклатурасы
көрсетіледі. Рамканың төменгі жағында мыналар орналасады: 1) осы карта
бетіне тән магнит тілінің орташа бүрылуы және меридиан-дардың жақындасуы
туралы мәліметтер; 2) сандық және сы-зықтық масштабтары; 3) жер бедері
кимасының биіктігі туралы мәліметтер (тұтас горизонтальдардың қанша метр
сайын жүргізілгендігі туралы); 4) табан графигі; 5) түсірілген және
жаңартылған жылы; мүның өзі картадағы кескіннің дүрыстығы туралы тұжырым
жасауға мүмкіндік береді.
Шектік безендіруге тағы да көрші беттердің номенклатурасының жазуы жатады;
олар градус және безендіру рамкалары нық үзілген әр қабырғасының ортасында
жазылады, сонымен қатар жиынтықтағы беттердің орналасу схемасы және басқа
да түсіндірме жазулар кіреді.
Картада шын және магниттік азимуттарды, бағыттың дирекциондық бұрышын
анықтау.
Берілген сызықтың дирекциондық бұрышын (а) өлшеу үшін оның бастапқы
нүктесі арқылы абсцисса осіне параллель түзу жүргізіледі. 0°-тан 180°-қа
дейінгі дирекциондық бұрышты өлшегенде транспортирдің нөлдік градусы
километрлік тордың солтүстік вертикаль бағытымен сәйкестендіріледі (22-
сурет). Ал 1800-тан артық болса, онда онтүстік бағытпен сәйкестендіріледі
де, бұл кезде алынған санға 180°-ты қосады.
Аэрофотосуреттердің геометриялық қасиеттері
Әрбір фотосурет проекцияның орталығы арқылы (фотоаппараттың объективі)
өтетін тура сызықты проекциялық сәуле-лердің көмегімен құрылатын жер
бетінің орталық проекциясы болып саналады. Геометриялық схемадан (82-сурет)
көрініп тұрғандай жер бетіндегі әрбір нүктенің Л, 0, В аэросуреттегі
кескіні жергілікті жердегі осы нүктелерден шығатын проекция-лық сәулелердің
аэросуреттің жазықтығымен қиылысуынан пайда болады. Аэросуреттің
жазықтығына перпендикуляр ОЗо сәулесі аэрофотоаппараттың негізгі сәулесі
немесе оптшальщ осі болады, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАСШТАБТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ДӘЛДІГІ
Жер бетін планда немесе картада кескіндегенде жер контурының
горизонталь проекцияларын табиғи шамасымен бірме-бір көрсету мүмкін емес.
Демек, план немесе карта жер контурының горизонталь проекцияларының
кішірейген кескінін береді. Пландағы, яғни картадағы кесінді ұзындығынын,
жердегі тиісті кесіндінің горизонталь проекциясына қатынасы планнық немесе
картаның масштабы деп аталады.
Осындай масштаб сандық масштаб деп аталады, оның бөлімі жердегі
сызықтардың план мен картаға кескіндеу кезінде қаншалықты кішірейгенін
кәрсетеді. Мәселен, 1 : 1000 масштаб планда барлық ұзындық өлшемдер 1000
есе кішірейгенін, яғни пландағы 1 см жердегі 10 м-ге сәйкес келетінін
көрсетеді. Масштаб әрбір план мен карта бетінің рамкасының оңтүстік қабыр-
ғасының астында сандық (сандық масштаб) және графикалық (сызықтық масштаб)
түрде көрсетіледі. Сандық масштабты біле отырып, картада жердегі өлшенген
кесіндінің ұзындығын, керісінше картадағы ара қашықтықты өлшеп, оның
жердегі шамасын табуға болады. Мысалы, егер жердегі горизонталь ара
қашықтығы 145,3 м-ге тең (яғни, 1 см 10 м-ге тең) кесіндінін, масштабы 1 :
1000, пландағы ұзындығы 145,3: 10= 14,53 см. Егер картадағы кесіндінің
ұзындығы 9,13 см, ал картаның масштабы 1 : 10000 (яғни 1 см — 100 м) болса,
онда жердегі сызықтың горизонталь ара кашықтығы 9,13-100 = 913 м болады.
Планды не картаны жасағанда жердің әрбір сызығының ұзындықтарын
әрдайым бір санға кішірейту қажет; оған сызықты масштабты пайдаланған кезде
қол жеткізуге болады. Сызықтық масштаб масштабтың негізі деп аталып,
мысалы, әрбір 1—2 см сайын тең кесінділерге бөлінген тік сызық болып
табылады. Мұндағы шеткі сол жақтағы кесіндіні әдетте 10 тең бөлік-ке
беледі. Сызықтық масштабтағы әрбір кесіндіге жердегі бел-гілі бір кесінді
сәйкес келеді. Нөлдік сызықшадан оңға карай салынған кесінділер 1 : 2000
масштабта жердегі 20, 40, 60, 80, 100, 120, 140, 160 м-ді, ал солға қарай
2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20 м-ді керсетеді. Масштабтағы аЬ
кесіндісіне жердегі 88 м ұзындығы сәйкес (15-сурет) келеді.
Сызықтық масштабтың көмегімен 0,5 мм дәлдікпен ара қашықтықты өлшеуге және
салуға болады. Ара кашықтықты өте дәлдікпен анықтау үшін келденеқ масштабты
қолданады. Көлденең масштаб кесінділерді пропорционал бөлуге негізделген
график болып табылады.
Карта және план туралы түсінік
Геодезиялық өлшеулер мен жекелеген учаскелердің түсірулері жер беті,
оның сапалық жағдайының өзгеру заңдылықтары, физикалық кеңістік, табиғи,
жер ресурстарынын, халық шаруашылығының барлық салаларында пайдаланудағы
әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктері туралы жеткілікті дәрежеде толық
мағлұмат бере алмайды. Халық шаруашылығына кажетті осы сияқты және т. б.
мәліметтерді картография береді. Картография уақыт пен кеңістіктегі
процестер мен құбылыстардың өзара байланысы және өзгеруі туралы
географиялық карталарды жасау мен әдістерді пайдалану туралы ғылым.
Карта дегеніміз жер бетінің едәуір территориясының Жердін, қисықтығын
еске ала отырып картографиялық проекцияда салынған жазықтықтағы кішірейген
кескіні. Карта арқылы шешілетін міндеттердің сан алуандығы мазмұны жағынан
да, олардың масштабтары жағынан да әр түрлі карталардың қажеттілігін
тудырады. Мазмұны жағынан географиялық карталар жалпы географиялық және
тақырыптық болып бөлінеді.
Жалпы географиялық карталарда жер беті туралы физикалық-географиялық
мәліметтер (бедер, топырақ, есімдік, гидрография және т. б.) және адам
кызметімен байланысты объектілер (елді мекендер, өнеркәсіптік кәсіпорындар,
жол торабы және т. т.) кескінделеді. 1 : 10000—1 : 1000000 масштабтағы
жалпы географиялық карталар топографиялық карталар деп аталады. Олар ірі
масштабты — 1 : 500, 1 : 1000, 1 : 2000, 1 : 5000, 1 : : 10000, 1 : 25000,
1 : 50000, орта масштабты — 1 : 100000, 1 : : 200000, ұсак масштабты — 1 :
500000, 1 : 1000000 болып бөлінеді. 1 : 500, 1 : 1000, 1 : 2000 және 1 :
5000 масштабтағы топографиялық карталар топографиялық пландар деп аталады.
Жер бетінің шектеулі учаскесі бедерінің контурлары мен пішіндерін
горизонталь проекцияда қағаз бетінде кішірейтіп және осы сияқтыкескіндеуді
(Жер қисықтығы ескерілмейді) топографиялық план деп атайды.
Ұсақ масштабты карталары халық шаруашылығының да-муын негізгі жобалау
кезінде жерді жалпы зерттеуге, су кеңістігінің және жер бетінің қорларын
есепке алуға, күрделі инженерлік объектілерді алдын ала жобалауға,
еліміздің қорғаныс мүддесіне арналған.
Орта масштабты карталар егжей-тегжейлі мазмұнға және неғүрлым жоғары
дәлдікке ие болады; олар ауыл шаруашылығында егжей-тегжейлі жобалауға,
жолдарды, трассаларды, электр жеткізу желісін жобалауға селолық елді
мекендерді алдын ала жоспарлау және салуға, пайдалы қазбалардың қорын
барлау және іздестіруге арналған.
Ірі масштабты карталар мен пландар әр алуан жүмыстарды неғүрлым дәл
егжей-тегжейлі жобалау (суландыру, құрғату, көгалдандыру, калалардың басты
жоспарларын жасау, инженерлік тораптарды және коммуникацияларды жобалау)
үшін жасалады.
Тақырыптық арнайы карталар жалпы географиялық карталардың негізінде
жасалынады, бірақ олардың элементтерінің бірі ғана барынша толық ашылады
(топырақ карталары, орман, сортаңдану, дымкылдану геологиялық карталар және
т. б.).
Қазіргі уақытта пайдалы казбалар кенін барлау және игеру кезінде
жердің үлкен ауданын мелиорациялау және игеру жөніндегі шараларды жүзеге
асыруда, жолды салуда, айналадағы ортаны қорғауда және халық шаруашылығының
баска мақсаттарында арнайы салалық карталар жасалынады.
Карталардың километрлік және географиялық торлары.
Топографиялық картаның беті солтүстік және оңтүстік жағынан
параллельдермен, ал батыс және шығыс жағынан меридиандармен шектелген.
Қескінделген заттар мен жергілікті жердің контурларының географиялық
координаталарын анықтау мүмкіндігі болу үшін картада градус рамкасы болады;
ол карта бетінің ішкі және сыртқы рамкаларының аралығында орналасқан.
Градус рамкасы шығыс пен батыс қабырғаларындағы ендіктін, минуты мен
солтүстік пен оңтүстік қабырғаларындағы бойлықтың минуты кезектесіп
отыратын қара және ақ шашка-лармен белгіленген. Әр ендік пен бойлықтын.
минуты (шашка) алты тең бөлікке бөлінген. Осы белгіленген нүктелердің ара
қашықтығы 100-ке тең. Градус рамкасының жол-жол сызықтарын пайдаланып карта
бетінде градус торын жүргізуге болады; олар картада нүктелердін,
географиялық координаталарын анықтауға мүмкіндік береді.
Картаға градус торынан басқа тікбұрышты зональды координаталар
схемасының квадратты координаталар торы салынады. Осы торлардың квадратының
кабырғасы әдетте километрлердің толық санымен белгіленеді, сондықтан да оны
километрлік деп атайды.
Оңтүстіктен солтүстікке карай жүргізілген километрлік тордың сызықтары
зонаның осьтік меридианына параллель (яғни, Ох осіне), ал батыстан шығысқа
қарай жүргізілген сызықтар экватордын. жазықтықтағы проекциясының кескініне
парал-лель (яғни, Оу осіне) болады. Горизонталь сызықтардың жазуы
экватордан километрмен берілген ара қашықтығына, ал верти-каль сызықтар
олардың келтірілген ординаталарына (бірінші сан зонаның нөмірін көрсетеді,
ал келесілері сызықтың ординатасына плюс 500 км-ге) сәйкес. Километрлік
тордың көмегімен нүктелердің тікбұрышты координаталары (х, у) анықталады.
Қарта бетінін, градус рамкасының сыртында безендіру рам-касы сызылады.
Осы рамканың сыртында орналасқан жазулар және графиктер шектік безендіруге
жатады. Әрбір топографиялык картаның үстіңгі жағында беттің номенклатурасы
көрсетіледі. Рамканың төменгі жағында мыналар орналасады: 1) осы карта
бетіне тән магнит тілінің орташа бүрылуы және меридиан-дардың жақындасуы
туралы мәліметтер; 2) сандық және сы-зықтық масштабтары; 3) жер бедері
кимасының биіктігі туралы мәліметтер (тұтас горизонтальдардың қанша метр
сайын жүргізілгендігі туралы); 4) табан графигі; 5) түсірілген және
жаңартылған жылы; мүның өзі картадағы кескіннің дүрыстығы туралы тұжырым
жасауға мүмкіндік береді.
Шектік безендіруге тағы да көрші беттердің номенклатурасының жазуы жатады;
олар градус және безендіру рамкалары нық үзілген әр қабырғасының ортасында
жазылады, сонымен қатар жиынтықтағы беттердің орналасу схемасы және басқа
да түсіндірме жазулар кіреді.
Картада шын және магниттік азимуттарды, бағыттың дирекциондық бұрышын
анықтау.
Берілген сызықтың дирекциондық бұрышын (а) өлшеу үшін оның бастапқы
нүктесі арқылы абсцисса осіне параллель түзу жүргізіледі. 0°-тан 180°-қа
дейінгі дирекциондық бұрышты өлшегенде транспортирдің нөлдік градусы
километрлік тордың солтүстік вертикаль бағытымен сәйкестендіріледі (22-
сурет). Ал 1800-тан артық болса, онда онтүстік бағытпен сәйкестендіріледі
де, бұл кезде алынған санға 180°-ты қосады.
Аэрофотосуреттердің геометриялық қасиеттері
Әрбір фотосурет проекцияның орталығы арқылы (фотоаппараттың объективі)
өтетін тура сызықты проекциялық сәуле-лердің көмегімен құрылатын жер
бетінің орталық проекциясы болып саналады. Геометриялық схемадан (82-сурет)
көрініп тұрғандай жер бетіндегі әрбір нүктенің Л, 0, В аэросуреттегі
кескіні жергілікті жердегі осы нүктелерден шығатын проекция-лық сәулелердің
аэросуреттің жазықтығымен қиылысуынан пайда болады. Аэросуреттің
жазықтығына перпендикуляр ОЗо сәулесі аэрофотоаппараттың негізгі сәулесі
немесе оптшальщ осі болады, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz