Банктің қаржылық тұрақтылығын талдаудың теориялық аспекттері

Жоспар
Кіріспе

1. Бөлім. Банктің қаржылық тұрақтылығын талдаудың теориялық аспекттері.
1.1. Банктың қаржылық тұрақтылығының экономикалық мәні
1.2. Коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығының негізгі көрсеткіштері.
1.3. Банктің қаржылық тұрақтылығын бағалау әдісі

2. Бөлім. Коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығын аналитикалық талдау.
2.1. Коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығының жағдайы
2.2. Рейтингтік бағалауды пайдаланып банктің қаржылық тұрақтылығын талдау.
2.3. Коммерциялық банктердің ішкі қаржылық жағдайларын талдау.

3. Бөлім. Коммерциялық банктердің қаржылық жағдайларының шетелдік жетістігі.
3.1 Коммерциялық банктерде қаржылық жағдайды бағалаудың Ресейлік
әдісінің жетіспеушілігі.
3.2 «CAMEL» рейтингтік жүйесі.

Жалпы Қазақстан әлеуметтік – экономикалық және саяси жағдайы қаржы нарығында банктің құлдырау процесінің көбеюін туғызатын тұрақсыздыққа әкеліп соқтыруда. Қаржы нарығында соңғы уақыттағы жаңалықтар Дуниежүзілік банк мамандар түйінінің дұрыссыздығын дәлелдеді. Коммерциялық банктер мұны 1992-1993 жылдардың өзінде хабардар еткен, яғни коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығын талдау сауаттылығының проблемасымен немесе басқа да шынайы проблемалар туындауымен алшақ қызмет етуді білдірген еді.
Қаржыжылық нарықтық жағдайы – коммерциялық банктерде төлемде төлеу қабілетсіздігінің ұлғаюымен, төлемқабілеттілігі бар коммерцияларға белгілі капитал дамуы барысында ұзақ мерзімді несиелер беруімен және өндірістің кейінгі уақытта төмендеуін арандатумен күрделенеді. Экономикалық жағдайдың төмендеуінен крммерциялық банктер аймақта тәуелділікті күшейте жұмыс жасайды.
Мұны банктердің көптеген құлдырау себептері дәлелдейді:
- жаңа капиталға қатысушылардың сәтсіз жолдары.
- «нашар» несиелердің қамтылуы;
- сәтсіз саудаға салынған бағыт-қағидалар;
- облигациямен сауда операциялары;
- жоғары менеджмент қатарындағы коррупция:
- активтердің жоғалу тәуекелділігін өз уақытында мойындай білмейтін мамандандырылмаған басшылық, банк шығындарының өсуі;
- сұранысқа мүмкіндік жоғарылауы;
- банк клиенттері мен қаржы нарығының жағдайы туралы ақпараттарды сапасыз талдау;
Жабық формаларды қабылдаушы банк күйзелісі мен нарық тұрақсыздығының жалғасу барысында сенімділікті туындату проблема ерекше күшеюде. Сондықтан банктың қазіргі және бұрынғы жағдайын дұрыс бағалай отырып, банк жүйесін «ашық жарқын» және болжаулы ету қажет. Банктың қаржылық жағдайын талдау тәжірибесінде банк қызметін реттейтін мемлекеттік органдар (Ұлттық банк түрінде) қатыссыз банктер мен тәуелсіз тексеру топтары немесе рейтингтік агенттіктер.

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

1. Бөлім. Банктің қаржылық тұрақтылығын талдаудың теориялық аспекттері.
1. Банктың қаржылық тұрақтылығының экономикалық мәні
2. Коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығының негізгі көрсеткіштері.
3. Банктің қаржылық тұрақтылығын бағалау әдісі

2. Бөлім. Коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығын аналитикалық
талдау.
1. Коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығының жағдайы
2. Рейтингтік бағалауды пайдаланып банктің қаржылық тұрақтылығын талдау.

3. Коммерциялық банктердің ішкі қаржылық жағдайларын талдау.

3. Бөлім. Коммерциялық банктердің қаржылық жағдайларының шетелдік
жетістігі.
3.1 Коммерциялық банктерде қаржылық жағдайды бағалаудың Ресейлік
әдісінің жетіспеушілігі.
3.2 CAMEL рейтингтік жүйесі.

Кіріспе.
Жалпы Қазақстан әлеуметтік – экономикалық және саяси жағдайы
қаржы нарығында банктің құлдырау процесінің көбеюін туғызатын
тұрақсыздыққа әкеліп соқтыруда. Қаржы нарығында соңғы уақыттағы жаңалықтар
Дуниежүзілік банк мамандар түйінінің дұрыссыздығын дәлелдеді. Коммерциялық
банктер мұны 1992-1993 жылдардың өзінде хабардар еткен, яғни коммерциялық
банктердің қаржылық тұрақтылығын талдау сауаттылығының проблемасымен немесе
басқа да шынайы проблемалар туындауымен алшақ қызмет етуді білдірген еді.
Қаржыжылық нарықтық жағдайы – коммерциялық банктерде төлемде
төлеу қабілетсіздігінің ұлғаюымен, төлемқабілеттілігі бар коммерцияларға
белгілі капитал дамуы барысында ұзақ мерзімді несиелер беруімен және
өндірістің кейінгі уақытта төмендеуін арандатумен күрделенеді. Экономикалық
жағдайдың төмендеуінен крммерциялық банктер аймақта тәуелділікті күшейте
жұмыс жасайды.
Мұны банктердің көптеген құлдырау себептері дәлелдейді:
- жаңа капиталға қатысушылардың сәтсіз жолдары.
- нашар несиелердің қамтылуы;
- сәтсіз саудаға салынған бағыт-қағидалар;
- облигациямен сауда операциялары;
- жоғары менеджмент қатарындағы коррупция:
- активтердің жоғалу тәуекелділігін өз уақытында мойындай білмейтін
мамандандырылмаған басшылық, банк шығындарының өсуі;
- сұранысқа мүмкіндік жоғарылауы;
- банк клиенттері мен қаржы нарығының жағдайы туралы ақпараттарды
сапасыз талдау;
Жабық формаларды қабылдаушы банк күйзелісі мен нарық
тұрақсыздығының жалғасу барысында сенімділікті туындату проблема ерекше
күшеюде. Сондықтан банктың қазіргі және бұрынғы жағдайын дұрыс бағалай
отырып, банк жүйесін ашық жарқын және болжаулы ету қажет. Банктың
қаржылық жағдайын талдау тәжірибесінде банк қызметін реттейтін мемлекеттік
органдар (Ұлттық банк түрінде) қатыссыз банктер мен тәуелсіз тексеру
топтары немесе рейтингтік агенттіктер.
Ұзаққа созылған күйзеліс жаңа проблемаларды шақырады. Көптеген
банктер өзінің саяси дамуын қайта қарастырып, өз қызметін екпінімен
араластырып, жұмысын қайта жүргізеді. Сөйтіп , банктер жүйе қозғалысқа
келді. Төлем толқыны банкті отырғызуды жалғастыра береді.
Күйзеліс жағдайы ақпарат ваккуумімен күрделенеді. Кез келген
пайда болған ақпарат бүгінгі күні күдік туғызып, қайта тексеруді талап
етеді. Жүргізілген талдау шешімдері банктің қызметті тұтынушылардан банктік
проблемаларды туындатпайтындай сақ болуды талап етеді. Несиелік
мекемелердің өзі кейінгі кездегі (мүмкіндігінше , тиімді) объективті және
сенімді жағдайды талдау жағдайларын қажет етіп отыр. Коммерциялық банктің
басқару тиімділігі өз қызметкерлігін білікті пайдалану мүмкінділігімен
анықталады. Толық деңгейде шапшаң ақпаратты керек етпей, басқа банктермен
теңесу мүмкіндігінсіз мемлекеттік экономикалық мақсаттарға жетуді көздейді.
Бұл курстың жұмыс мақсаты коммерциялық банктердің қаржылық жағдайын талдау
әдісінің дәл өнімділігі емес, берілген талдауды жүргізу мүмкіншілігін
дәлеледеу әрекеті. Коммерциялық банктердің қаржылық жағдайын бағалау
құралдарын бүгінгі күнге жеткізіп, Қазақстан қызметіндегі
жетіспеушіліктерін шетелдік тәжірибелерден мысал келтіру болып табылады.

1. Бөлім. Банктің қаржылық тұрақтылығын талдаудың теориялық аспекттері.
1.1 Банктің қаржылық тұрақтылығының эконмикалық мәні.

Экономикалық тұрғыдан қарағанда банк сенімділігінің түсінігі
қаржылық тұрақтылық теңгерімінің мәнін зерттеушілерінен қарастырылады.
(немесе қаржы республикалары, актив құрылымы, өтімділік, қызметтердің
шешімін талдау құрылымы, негізгі көзінің тұрақтылығы) . Коммерциялық
банктің қаржылық тұрақтылығын түсінігін Г.Г. Фетисовпен көп мөлшерде
түсіндіріріледі. Берілген деңгейдегі банк мүмкіншілігіне қатысушы
функцияларды экономикалық клиенттермен кредиторлар мен салымшылар
алдындағы ролі деп түсінік береді. Сонымен бірге ұзақ мерзімді және
қысқа мерзімді несиелеудің ішкі және сыртқы жағдайдың өзгеріп отыруы
барысында қажеттілігін қамтиды.
Банк сенімділігі болып оның барлық жағдайдағы өзіне алынған
міндеттемелерді нарықта кідіріссіз мүмкіншілік түсіндіріледі. Яғни,
сенімділік банктің қызметте тұрақтылығымен баланстағы өтімділігімен
сипатталуы керек.
Өтімділік пен төлем қабілеттілігінен басқа банк сенімділігі
түсінігі оның қызмет өтімділігімен көп байланысты. Бірақ, атаққа ілігу
үмітін жаулау үшін банк қосымша қажеттіліктерінің сәйкес келуі қатарымен:
баланс валютасы мен жарғылық қордың жоғарылануы мөлшері , қаржылық нарық
қызметінің ұзақтығы, басқару құрылымының тиімдігі, үміткер клиенттермен
түскен серіктестік қатынастар, пайдаланылымдықтың жоғары және тұрақты
деңгейі және т.б.
Төлемқабілеттілігі болып банктің қаржылық міндеттемелерін
алдағы төлеу мерзімімен байланысты өз уақытында төлеп отыруы
түсіндіріледі.
Банк өтімділігі негізінде оның ұзақ және орта мерзімді жарық көрінісінің
қызметіндегі тұрақтылығы түсіндіріледі. Ол актив сапасымен, капиатл
жеткіліктілігімен және қызметтің тиімділігімен бағаланады.Мұндай
түсінікте банк тұрақтылығы салымшылардың жинақтарының айқындылығымен
заңды тұлғалардың айналым капиталы, акционерлер капиталы, банк жүйесінің
шығындарымен байланысты сенімділігімен ассоциоланады. Банк қызметі
сенімділігінің түсінігімен жоғарыланады.
Э. Рид пен Р. Коттер көзқарасымен бірге пайда болған
қадағалаушы басқаруында Қазақстан банктерінің сенімдігі капиталдық К.1
және К.2 жеткіліктілігі коэффицентімен бағаланады. 2002 жылдан бері аз
мөлшерде жоғарылаған. Осылайша , сенімділік түсінігі пайда түсірумен
байланысты., банктердің қаржылық жағдайымен байланысты.

А. Банк өтімділігіне әсер ететін факторлар.

Банк сенімдігі әр түрлі көптеген факторларға байланысты. Және
оларды ішкі және сыртқы (экзогенді және эндогенді) деп бөлуге болады.
Ішкі факторларға банкте ішкі орта жағдайларды қамтамасыз
етілген факторлар жатады. Яғни, ұлттық және дүниежүзілік экономиканың
қаржы нарығындағы жағдайын, елдегі саяси жағдай және форс-мажорлық
міндеттемелерді анықтайтын факторлар.
Егер ішкі орта қызметі тұрақты болса, онда банк жағдайы
сыртқы (эндогенді) жағдаймен анықталады.
Сыртқыларға мамандандырылған персоналдар деңгейімен
қамтамасыз етілген , соның ішінде жоғарғы және банк операцияларына
жүргізілетін бақылау деңгейі , сонымен бірге банк стратегиясы , жеке
капиталмен қамтамасыздандырылған, ішкі саяси банк факторлары жатады.
Тәуекелділік барысында өз ресурстарының бөлігінен айырылу
қаупі, пайда түспеуі немесе қаржылық операциялар жүргізу нәтижесінде
қосымша шығындардың туындауы түсіндіріледі. Тәуекелділік шынайы
жаңалықтар туындаудағы болжаумен сәйкессіздіктен пайда болады.
Тәуекелділікті факторларға жүйелеу өте күрделі. Олардың пайда
болуына әр түрлі жиынтық қызметтерінің сыртқы және ішкі факторларға әсер
етеді. Мысалы: тәуекелділік өсуі, өтімді ақша ресурстарын жүйелі қамту
мүмкінсіздігі. Сонымен бірге , жоспарлаудағы қателіктер, персоналдарды
жете білмеушілік, несие портфелінің төмен деңгейі ( несиеге берілген
үлестердің көп бөлігінің қайтарылмау қаупі) , келтірілген факторлар
көптеген келесіден банк тәуекелділіктерінің туындауына әкелуі мүмкін:
1. Өтімділік тәуекелділігі
2. Процент тәуекелділігі
3. Несие тәуекелділігі
4. Нарық тәуекелділігі
5. Саяси тәуекелділігі
6. Валюта тәуекелділігі
7. Нарық конъюнктурасының өзгеру тәуекелділігі
8. Ел тәуекелділігі
9. Форс-мажорлық міндеттемелер тәуекелділігі
Өтімділік тәуекелділігі өз активтеріне тез ақша формасына айналдыру
мүмкіндігімен айырылумен байланысты.
Пайыз тәуекелділігі- нарықтағы пайыз мөлшемдегі тұрақсыздығымен
байланысты.Егер, мысалы, нарықта құлдырау мөлшері болса, үлестіру төмен
пайыздық мөлшерде жүргізіледі. Ал банк тартылған құрамдарының мөлшері
өзгермейді (мүмкін келісімшарт көрсетілген мерзіміне дейінгі
кепілдендірілген уақыт мерзімінің күшіне байланысты). Бірақ , банк
тартылған қаражаттарды жоғарғы көлемді пайыз мөлшерінде төлеуіне байланысты
зиян шегеді (пайда немесе пайданы алмай тұрып)
Несие тәуекелділігі – қарыз берушінің қаржылық міндеттемелерді
орындамау мүмкіндіктерімен байланысты (қарызын қайтармау)
Нарық тәуекелділігі – бағаны уағыздаудың құнсыздауымен байланысты.
Нәтижесінде, ссудалық проценттердің тұрақсыздануы мүмкін, эмитент-
компаниялардың қаржылық жағдайымен табыстылық өзгеруі және де ақшаның
инфелециялық құнсыздануы.
Саяси тәуекелділік- елдегі саяси жағдайлардың алдын-ала пайымданған
және тұрақтылығымен , саяси күштердің қарама-қарсылық деңгейімен, елдің
даму бағыты мен приоритеттің кілт өзгеру мүмкіншілігімен, контрогент елдер
мен Ресей банктері клиенттерінің қарым-қатынасымен анықталады.
Валюта тәуекелділігі- банктің валюталық операцияларын жүргізу
кездерінде туындайды және нәтижесінде валюта курсының сөз жоқ
тұрақсыздығына әкелетін ақшадан айырылу мүмкіндігімен байланысты.
Нарық конъюктурасының өзгеру тәуекелділігі - қаржы қорындағы бөлек
сегменттердің жағдайсыз өзгеруі мен кілт туындауынан пайда болады. Егер
банк бір жақты маманданған болса және тек берілген нарықта қызмет ететін
болса, онда мұндай жағдай банктің сенімділігіне айқын зиян келтіреді.
Универсалды банктерге бөлек нарықтан айырылу кішігірім соққы болып тиеді,
бірақ оның жұмыстағы жаңылысу дәлелі болуы да мүмкін.
Ел тәуекелділігі - контрогент- елдер мен елдің клиенттерінің
экономикалық саяси тұрақтылығына, аталған банкпен жұмыс жасайтын
экспортшылар мен импортшыларға байланысты. Ел тәуекелділігінің деңгейін
бағалау түрлерінің мүмкіндіктерінің бірі болып БЕРИ индексі (БЕРИ неміс
фирмасы) болып табылады. Оның анықтамасы болып әртүрлі сарапшы бағалау
әдісінің көмегімен жылына 4 рет жүргізетін 100 деген сарапшылар айналысады.
Сөйтіп, саяси және экономикалық жағдайлар серіктес елдерде (сонымен бірге
Ресей) талданады.
Форс-мажорлық міндеттемелер тәуекелділігі- төтенше және мүмкіншіліксіз
жағдайлар туындау нәтижесінде (мысалы: схихиялы апат; соғыс, эмбарго,
валюталық кіріске шек қою, ереуілдер және т.б.) жеңуге болмайтын
міндеттемелер түсіміне байланысты болады.Оны Жұмысқа байланысты
байланыспен интегралды және Дүниежүзілік елдері тәуекелділігі бойынша жеке
ұпайды бағалау -деп таблицасы бойынша Euronomy журналымен анықталады.
Жеке бағаның бірі болып форс-мажорлық мүмкіндіктерден туындау мүмкіндігінің
көрсеткіші табылады. (сонда экономика тиімділігімен саяси тәуекелділігі
көрсеткіші жүргізіледі)

Б. Тәуекелділікті басқару құрылымдары.

Банк сенімділігі - банк қандай тәуекелділікке тіреліп тұр және оны
банк қалай басқаратындығымен анықталады. Тәуекелділікті басқарудың негізгі
әдістеріне өлшенген тәуекелділік принциптерін пайдалануды жатқызуға
болады; банк клиенттерінің қаржылық жағдайын жүйелі түрде талдау мен оның
несиеқабілеттілігі мен төлемқабілеттілігі тәуекелділіктерінің бөліну
принциптерін пайдалану, несиелерді қайта қаржыландырудың жүзеге асуы;
диверсификация саясаттылық жүргізуі (ұсақ сомада несиелерді кең көлемде
қайта қалыптастыру және оларды жалпы мөлшерлі банк операциясының сақтауымен
клиенттердің көп бөлігін жеткізу; несиелер мен депозиттерді сақтандыру;
кепілділікті пайдалану; шынайы персоналдар мен жорамал кепілділікті
пайдалану; валюталық шарттарды хеджерлеу; жүргізілген операциялардың
спектрін ұлғайту , дивирсификация қызметі) .

1.2. Коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығының негізгі көр-
сеткіштері.

Банк статистикасы банк қызметімен айналымды келесі топтардан
тұратын жүйе көрсеткіштерінің көмегімен жұмыс тиімділігі мен сенімділігі
бағаланады:
1. Банк балансы жағдайының көрсеткіштері.
2. Банктердің борыш төлеуқабілеттілігінің көрсеткіштері.
3. Ел депозиті статистикалық көрсеткіштері.
4. Банк түсімділігі мен түсімінің көрсеткіштері.
5. Банк рентабельділігі мен пайдасының көрсеткіштері.
Әр көрсеткіштер тобы абсолютті және салыстырмалы болып бөлінеді.
1. Банк балансы жағдайының көрсеткіштері. Банк балансының жағдайларының
авсолютті көрсеткіштері өз кезегінде келесі градацияларға бөлінеді:
1. Банк ресурстары
2. Банктың жеке капиталы
3. Банк депозиттері
4. Банк несиелері
5. Банктің таза қажеттіліктер сомасы.
Абсолюттік көрсеткіштерді жеке қарастырамыз.
1.Банк ресурстары- несиелік және басқа активтік операцияларға
пайдаланатын банк меншігіндегі құралдарының жиынтығы. Банк ресурстарының
соммасы баланс активінің жиынына тең. Банк ресурстары жеке және тартылған
болып бөлінеді. Бірақ бұл ресурстардың барлық соммасы несиелендіруге
пайдаланылмайды, сондықтан маңызды керектілікпен несиелік ресурстардың
тиімділік анықтамасы қолданылады. Банк балансының берілген мүмкіндіктерін
мынадай формуламен көрсетуге болады:

Банк капиталы - ғимаратқа қаржы бөлу -
кесел ресурстарын
міндеттемелерінің құралдар т.б. -
реттелу қорына
сомасы төмен өтімді
жіберілген және тартылған
активтер
құралдарының қалған бөлігі

Артық немесе дефицит несиелік ресурстары мына формуламен анықталады:
тиімді несие ресурстар сомасы – банкке несиелік дұрыс қаржы бөлу.
2. Банктің меншік капиталы – банк өзінің қызметін бастауы үшін
қажет. Яғни акциядағы инвестициялық шығымы және басқа заңды тұлғалардың
субординалық қарызымен анықталады.
Субординалық қарыз –акционерлердің қалдық мүліктерін басқару
өтімділігімен банктердің соңғы қатарларда жазбаша келісім шартқа тұру
арқылы қамтамасыздандырылмаған міндеттемелері.
КІ Капиталдың І-ші деңгейі келесі салалармен анықталады:
1. Тіркелу барысында төленген жарғылық капиталы бұл шығарылған акциялық
хабарланған коминалдық құны болып табылады.
2. Қосымша капитал.
3. Алдыңғы жылдың орналастырылмаған түсімі, алдыңғы жыл түсімі есебін
құрылым резервтер – және қорлар.
Азайту:
1. Материалды импорт активтер - гудвильдер, сауда маркасы , өнім
өндіруге құқығы .
2. Соңғы жыл шығарымдылары.
3. Соңғы жыл түсімімен бастапқы жыл шығының жоғарылауы. Капитал 2-ші К ІІ
деңгейі сомасы келесі компонентермен анықталады.
1. Бастапқы жыл шығынынан бастапқы жыл түсімінің жоғарылауы.
2. Негізгі капитал мен бағалау қағаздарды қайта бағалау.
3. Жалпы резервтер – провизиялар сомасы, тәуекелділік есебімен еселенген
1,25 актив сомасына жоғарылады.
4. 50%-тен аспайтын капиталдың І-ші деңгейлі сомасы бастапқы төлем уақыты
5 жылдан аспауы керек, субординал қарыз сомасы.
3. Банк депозиттері. Банктің жалпы міндеттемелер сомасымен депозиттің
авсолютті мәнін білу қажет. Олар коммерциялық банктің несиелік
ресурстарының көптеген бөлігін құрайды. Банктің ең маңызды функцияларының
бірі – коэффициентінің бос құралдарын депозит ретінде орналастыру және
шоғырландыру Банк депозиттерді тиімді басқарады және олардың сақталуын
қамтамасыздандырады. Банк депозиттері ұялы түрі өтімде және нарықта
басқа кәсіподақтың активтері мен материалды обьектілерінің орналасуына
қарағанда (ғимарат, құрал-жабдықтар және т.б) қарастырылады.
Республика банктерінің барлық есептемелерін талдап қорыту арқылы
оқытатын ақша құрылымының статистикасы депозиттердің келесі түрлеріне
негізделген.
а) Жекелік формасы: мемлекеттік заңды тұлғалар депозиттері;
мемлекеттік емес заңды тұлғалар депозиттері; халық депозиттері.
б) Қолма қол ақша түрлері; ұлттық валютадағы , конверциялы валютадағы,
шек қойылған конверциялы валютадағы.
в) депозитке негізделген мерзімдер: талап етекенге дейінгі; жедел
депозиттер, барлығы: соның ішінде : 14 күнге дейін
15
күннен 90 күнге дейінгі;
91
күннен 180 күнге дейінгі;
181
күннен 365 күнге дейінгі;
1
жылдан 5 жылға дейінгі;
5
жылдан жоғары
г) өлшем бірлігі : авсолют сомасы; орта жылдық сыйақы ставкасы.
4. Банк несиелері. Несие сөзі латының creolimm деген сөзінен
алынған, ссуда, қарыз деген мағынаны береді. Несие ақшалай және
тауарлай 2 форманы қамтиды.
Несиелендіру түрлері:
а) несиелік қатынас банкпен бірден қарым-қатынасқа түскендігі тікелей
банктік несиеленеді.
б) жанама несиелендірілу- шаруашылық субъектілерімен т.б. бір кәсподақ
басқа кәсіподаққа несиені тауар түрінде беруіне қатысты туындауы . Бұл
келісім вексельмен жүргізіледі. Вексель-несиені тауар түрінде алғандығын
дәлелдеу құралы. Мұның қарыз беруші берілген вексельді залогқа алып ақша
беру үшін банкке хабарласады.
Несие есептеме кезеңіндегі қозғалысын мынадай кезеңмен
түсіндіреді.
1) Шағын кәсіпкерлік бойынша несие бойынша барлық есептеме
кезеңінің басталуында шындыққа негізделген қарыз.
2) Шағын кәсіпкерлік бойынша несие бойынша есептеме кезеңінде несие
беру.
3) Барлық шағын кәсіпкерлік бойынша мерзімінен асқан ссуданың
есебінің төленуін қосқанда, есептеме кезеңіндегі несиелер
өтелді.
4) Шағын кәсіпкерлік бойынша есептеме кезеңінің соңындағы
мерзімінен өткенді қоса шындыққа негізделген борыш.
5) Курстық айырмашылық, барлығы.
6) Шағын кәсіпкерлік бойынша есептеме кезеңіндегі мерзімінен өткен
қарыз есебіне қатысты барлық сомалары.
Несиені өтеу мерзімін статистика мынадай топтарға бөледі:
1 күннен 30 күнге дейін;
31 күннен 90 күнге дейін;
91 күннен 180 күнге дейін;
181 күннен 365 күнге дейін;
1 жылдан 2 жылға дейін;
2 жылдан 5 жылға дейін;
5 жылдан 10 жылға дейін;
10 жылдан жоғары.
Ссудалық қарыздың қалғаны келесі топтарға жіктеледі:
1. Несиені пайдалану мақсаты.
2. Несиені беру мерзімі.
3. Қолма қол ақша түрлері.
4. Борышқор меншігінің формасы.
5. Борышқор экономикасының бөлімі.
6. Борышқор экономикалық саласы.
7. Борышқор шаруашылығының құқықтық – басқару формасы.

5. Банктің таза қажеттілік сомасы- депозиттер бойынша алынған
несиелендірілу мен сома мөлшерінің әр түрлілігі.
Несиелендірілу сомасы- борышқордың төленбеген қарыздарының
қалдығы. Дүниежүзілік банктік статистикада несиелендіру көлемі елдің
борышқорларының төленбеген қарыздарының қалдығы, ол дүниежүзілік банктер
есебінің негізінде (несие алған банк резидентінің статусы бойынша), оған
қоса банктер емес мекемелерге дүниежүзілік банкілік несиелер (борышқордың
резидент статусы бойынша).
Қарастырылған банктің авсолюттік көрсеткіштері қатысты деңгейінің
есебі негізінде статистикалық талдау қызметін бақылайды.

1.3. Банктің қаржылық тұрақтылығын бағалау әдісі

Коммерциялық банктің ішкі жүйесі ретінде қаржылық жағдайын
талдау; Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі атынан, тәуелсіз рейтингтік
агенттіктерді, потенциалды клиенттерді (салымшылар мен акционерлер) және
банктің ішкі және сыртқы аналитикалық қызметтері.
2 тәсіл арасындағы көптеген оның шекараны жүргізу әр уақытта
мүмкін емес. Ақпараттың тек қана бастауы пайдаланылатындықтан (нақтылаудың
түрлі жақтары) жалпы мақсатпен жүргізіледі.
Жабық форманы қабылдаушы банктің нарықтық тұрақсыздығы мен
күйзелісі жалғасу барысында банктердің қаржылық жағдайын бағалау
проблемасы, ерекше маңызды нарықтың кез келген субъестілерінен (Ұлттық
Банк көлеміндегі банктер, Кәсіподақ пен мекеме) аудиторлық фирмалар,
жергілікті және орталық билік органдары, физикалық тұлға, банктердің
қаржылық жағдайын талдау барысындаменшікті мақсатын қуалайды. Бірақ та,
барлық субъекттер үшін талдаушының жалпы мақсаты банк сенімділігі деңгейі
мен қызметінің тиімділігімен анықталады.
Ақпарат көздері.
Ақпаратқа талдау жүргізу үшін келесі жолдар классификацияланады.
Қаржылық есептеу: баланстың ІІ-ші қатары бойынша есебі, жалпы
қаржылық есептеме, айнымалы мәлімет тізімі, міндетті нормативтер есебі,
басқа да қаржылық есептемелер формасы.
Қаржылық және құрылтай құжаттар: құрылтай келісімшарт , банк
жарғысы, банк акционерлерінің тізімі, лицензия, аудиторлық қорытындыларды,
жылдық есептеулер, баланстар.
СМИ-ге ақпараттар: банктік рейтингтер, банк тұрғысының аналитикалық
және іс мақалалары , банктік қарыздың баға белгіленуі.
3-ші жақтан алынған ақпараттар- мамандандырылған агенттер қорытындысы,
таныс мамандардың пікірі, банк клиенттерінің шақырылуы.
Коммерциялық банктің қаржылық жағдайын бағасын алу мен оның
салыстырылуына рұқсат беретін талдау нұсқауларының бірі болып рейтинг құру
әдістері табылады.
Ресейде мұндай әдістердің құрылымы бірнеше жыл бұрын басталған.
Рейтинг-бұл көптеген банктердің қызметтерін салыстырмалы бағалау
әдісі. Рейтинг негіздерінде берілген нышанды талданғанда мінездеме
түсіндіріледі. Ол коммерциялық банктердің анықты жағдайларында берілген
белгілерінің азаюын топтастыруына жол береді.
Банктің жіктелу белгілері банктің әр жақты қызметтерінің
бөлінуімен (түсімділік, өтімділік, төлемқабілеттілігін) немесе банк
қызметкерлерінің толығымен (операция көлемі, сенімділік, менеджменттік)
белгіленеді.
Құрылым негізі және рейтинг бағыттар әр түрлі. Банктердің сенімділік
рейтингі банктің мәліметтер тізімін қадағалаумен анықталады. Синтетикалық
және аналитикалық есебін талдау негізі. Бұл рейтинг арнайы түрде қағазға
басылады, ол барлық банктердің жүйесінің тұрақтылығын қамту мен банктердің
құлдырауға айналуын банк органдарының қадағалауымен жүргізіледі. Тәуелсіз
агенттік рейтингі арнайы банк есептемесін оқытумен негізделеді.
Бұл рейтингтердің анықтылығы маңызды мөлшерде берілеген жүйе
көрсеткіші мен есептеу жеткіліктілігіне байланысты. Мұндай рейтингтермен
(банк мамандары, биржа, банк ассоциациасы, аудиторлы фирма) мамандар және
маман еместер (салымшылар , акционерлер) пайдалынылдаы.
Рейтингтер есептелген көрсеткіштер санына байланысты ерекшеленеді.
Қаржылық ақпараттарының жалпы көрсеткіші аналитикалық орталықта 10
көрсеткіш сомасы бойынша анықталады, ал рейтинг Ресейдің жүздеген ірілі
банктерінің
Рейтинг құру тәсілдері
Рейтинг құруда негізгі 2 тәсіл ерекшеленеді:
1. Экспорттық
2. Бухгалтерлік
Бұл тәсілдер бағаланған ақпараттар құрамынан ерекшеленеді:
1. Экспорттық бағалау- мамандардың білім дәрежесі мен тәжірибесі, сапалы
және санаулы параметрлерді, қолайлы ақпаратты кез келген жағдайда талдау
негізінде жүргізіледі.
2. Бухгалтерлік бағалау – банктердің қаржылық есептемесін аркойнегізде
және тек санаулы көрсеткіштерді талдауда төтенше жағдайларда беріледі.

Рейтинг жинағының тізімінен 2 негізгі түрлері ерекшеленеді:
1. Рейтинг бірлігінің жалпы балы бойынша маңызына қалай бөліну құрылымы.
2. Банк ішінде алфавит бойынша маңызды рейтинг категориясының құрылымы.
Экспорттық әдіс- экономикалық көрсеткіштермен қатар талдау процесінде
басқа да барлық факторлар ескеріледі:
- Барлық банк қызметі бойынша жалпы сұрақтар - ұйымдастырушылар, жарғылық
қор, баланс валютасы, корреспонеденттерін т.б.
- Банк жұмысы бойынша дәл анықтылықтар- филиалдар мен имидж, тарихтың
құрылуы, сонымен бірге мынадай арнайы сұрақтар: инвестициялық қызмет,
капитал салымдарын қаржыландыру, лизинг, фактозленг және т.б. қызмет
түрлерін Ресей нарығына жаңадан енгізу.
- Қаржылық көрсеткіштерінің аналитикалық есебі.
- өтімділік , капитал жеткіліктілігі, пайдалылық.
Барлық талданған параметрлерді 6 ірі бағытқа бөлуге болады.
- шешілген қаржылық көрсеткіштер (берілген баланс негізін есептеу мен
оған талдау жасау) тартылған құралдарды пайдалану мен құрылымды
бағалауға мүмкіндік береді, капитал жеткіліктілігі, резерв
жеткіліктілігінің коэфиценті, өтімділік және т.б;
- банк қорларын басқару динамикасының көрсеткіші (қаржылық жағдайдың
маңыздылығы мен кезеңдігі барысында қаржылық ағымдарды талдау мен
есебі жүргізіледі);
- банк кәсіпкерлігі (кадрлардың маман дәрежесі мен олардың жеке басы
туралы ескеріледі);
- банк құрылымы (филиалдар саны, қызметкерлер саны);
- банк тарихы;
- банк имиджі.
Бухгалтерлік тәсіл. Талдау – тек жалпы бал анықтамасы мен
коэффиценттер есебімен құрылған схемамен қаржылық есептеме негізінде
жүргізіледі.
Бұл талдаудың 3 негізгі этабын көрсетуге болады:
Бірінші этапта - банк құрылысына қарай анықталады. Мұнда олардың
жоғарғы үлесінің мүмкіншілігінен қаржылық жағдайын күдікті деп қарауға
болады.
Екінші этапта - банк балансының бөлек мақалаларының қатынасын
анықтаушы коэффиценттер әдісінде қолданылатын есептер жүргізіледі.
Үшінші этапта- сенімділіктің жинақ болымымен анықталады.

2.Бөлім. Коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығын
аналитикалық талдау.
1. Коммерциялық банктердің қаржылық тұрақтылығының жағдайы
Бірінші бөлімдегі теориялық мысалдарда дәлірек, арнайы
коммерциялық банктің сенімділігіне талдау жүргізуге болады.
Экономикалық нормативтерді талдау келесі бағыттарда жүзеге асады:
- нормативті маңызды фактіге негізделген көрсеткіштердің салыстырылуы;
- талданған көрсеткіштердің динамикасын қарау;
- көрсеткіштерге бағыт көрсетуші факторлардың пайда болуы.
Қаржылық нарықтық сенімділігі негізінде 3 негізгі топқа бөлуге
болады.
- нарықтық қатыстың қаржылық тұрақтылығы;
- қаржылық нарықта бөлек-бөлек күйзелістердің туындауы;
- қаржылық нарықтың жүйелік күйзелісі
Анализ шешіміне қарай отырып, банкке мынадай мінездеме беріледі:
- Кез келген күйзеліс жағдайларында жаңылуларсыз жұмыс жасауға
мүмкіншілік бар;
- Тәуекелділіктің әрбір түріне қарсы тұра алатын (нарықтың күйзеліс
жағдайларына)
- Тек тура қаржылық нарықта жұмыс жасауға мүмкіншілігі бар. Осыдан, кез
келген жұмыс кезінде жаңылу күйзеліс пен банкроттыққа әкелуі мүмкін.
Коэффиценттер жүйесі анализ жүргізу үшін есептеменің әр түрлі
түрінен айырмашылығы болады. Сондықтан, сенімділікке негізгі мінездемелер
беретін коэффиценттер жүйесінің әр түрлі формалары қарастырылған
мінездемелерді талдау үшін өзгеріп отырады.
Есептеу этапы. Бұл этапта берілген қаржылық есептеме бойынша
коэффициенттер мен топтарға есеп жүргізіледі.
Аналитикалық этап. Алынған шешімдер есебіне анализ жүргізілгені және
банктің қаржылық жағдайы бағаланғандығы үшін жауапкершілігі мол болып
табылады.
Банк мүмкіншіліктерін бағалап, тәуекелділіктің әр түрінен қарсылас үшін
қаржылық жағдайдың барынша нақтыланған анализін жүргізуге болады. Бірақ,
мамандарға мұндай мақайлаған анализ қаржылық жағдайлардың активтер
тәуекелділігінің жоғарылауында дамыған көрініс тапқанын атап кеткен жөн.
Баланста 01.07.2002жылы-5%, ал 01.02.2003жылы-6% минималды мағына береді.
Өтімділік коэффицентінің анализі Н2 көрсеткішінен басталады. Оның деңгейі
активтер өтімділігінің жалпы сомасы (ақшалай құралдар мен 30 күнге дейінгі
активтер) мен талап еткенге дейінгі 30 күндік міндеттемелер сомасының
есебі, критерий деңгейі -01.07.2002 жылы – 20%, ал 01.02.2003 жылы – 30%-
тен кемемсе көлемде бты.
Ағымдағы өтімділік (Н2) көрсеткішімен қатар сол сияқты нұсқау №1 банктің
шапшаң өтімділігін (Н3) көрсеткіші жүргізіленеді. Ол жоғары өтімді қарым
қатынас түрлерінде (ақшалай қаражаттар қолма қол және қолма қол емес
формада) талап еткенге дейінгі тез айналмалы депозиттер активтерімен
анықталады. Минималды жіберілген мағынасы- баланстан 01.07.2002 жылы-10%,
01.02.2003жылы- 20%.
Банктің ұзақ мерзімді өтімділігі Н4 көрсеткіші түсіндіріледі. Ол ұзақ
мерзімді несиелерге қатысты түрінде (1жылдан жоғары мерзімге банктық меншік
капиталы мен міндеттемелеріне төлеу мерзімі 1 жылдан жоғары болады.
Максималды мәні 120% жобамен байланысты анықталған.
Өтімділік көрсеткішінің тағы бір түрі –Н5 көрсеткіші. Бұл жалпы нақтыланған
активтер сомасы мен өтімді активтер үлесімен сипатталған. Баланстағы
01.07.2002 жылы-10%, 01.07.1997 жылы-20% минимал мәні.
Соңғы уақытта дамудан бастау алған несиелек мекемелердің аймақтық
қызметтерінің әдістерінің бірі-ірі тәуекелдік мөлшеріне иик қою болып
табылады.
Мұндай байланыста несиелік мекемелердің арнайы активтер мен пассивтер,
байланыстан тыс опирациялар көршісінің максималдаы мөлшерімен реттелетік
нұсқау шегі әде көрсеткіштер тобы (Н6,Н7, Н8, Н9,Н10,Н11)
қарастырылған.
Н6 коэффиценті -1заёмшыға максималды тәуекел мөлшерімен
қатар,заёмшылардың бір-бірімен экономия немесе заңды қарым –қатынастағы
топтармен анықталады.Ол несиелік мекемелердің бір заёмшыға немесе
заёмшылармен байланысты топтарға,сонымен бірге 1 заёмшыға берілген
кепілдеме несиелік мекемелердің меншікті қаражаттар мөлшерінде несиелік
жиынтық сомасы қатсы негізде қарастырылады.
Барынша ірі соммалы меншік капиталы бар банк, өзінің несиелерінің
максималды мөлшерін, кішкене немесе өзара байланысты несиелер тобына
жоғарлатуы мүмкін.Баланстағы максималды мөлшері 1.07.2002.-60%ал
1.02.2003.40%.
Н7 коэффиценті барлық ірі несиелердің максималды тәуекелдігіне шек
қояды. Осындайда 1 заёмшылық немесе өзара байланысты заёмшылар тобы 50%сома
есебімен 60% (1.07.2002жылға) 20%-ке дейін (1.01.2003жға) уақытша
сипаттама алып, жиынтық саудаларының қарызы болып табылады.
Банк капиталының кілт жоғарылануы дұрыс өзгеруінен басқа 01.01.1997
жылғы банктың толық мүмкіндігінің өзгеруіне әкеліп соқты. Мүның куәсі болып
капиталдың жеткілікті нормативті (Н1) мен өтімділік нормативтері табылады
(Н2,Н3,Н4,Н5)
- фактлі Н1 нормативтік мәні 22,4 % құрайды. Сонымен бірге банктің
тәуеклділік активтерін 759580 мөлшеріне дейін жоғарылатуға мүмкіндігі
бар немесе (пайда әкелуші) жұмыс жасап тұрған активтер мөлшерін
көбейтуге болады. Бұл мезетте Н1 көрсеткіштерінің нормативтер
жіберілген мәнін сақтауға болады.
- өтімділік нормативтері орнықты қормен жүргізеді. Бірақ та, банк
жұмысының түсімі жоғарылаған сайын, шекті аймақтарға көрсеткіштер
мәнінің жұмысы жақындай түседі. Яғни, норматив бір жэағынан банктің
тұрақты жағдайына мүмкіншілік үлесінің артықтылығымен басқа жағынан
мүмкіншіліктерін пайдаланбауы. Пайдаланылғандық алынбауы жөнінде
айтуға болады. Экономикалық нормативтерінің анализін жүргізу банк
жұмысының барынша нақтылауға жол бермейді. Мысалы: нақты жеткілікті
капитал анализімен қатар, өтімділік, ірі тәуекелділікті басқару №1
нұсқау, банк жұмысының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.