Қазақ ойшылдараның сопылық идеялары

Суфизм Аллаға құлшылық етудің ең жоғарғы сатысы, ол айналадағы ешбір нәрсеге алаңдамауға, дүние-мүлікке қарайламауға, ертең не болады, күнім қалай өтеді демеуге, тіпті бала-шаға, қатын-қалашты да естен шығаруды мәжбүр етеді. Сопылар тек ақиқатқа жетуге, шындықты ғана тануға, бүкіл жан дүниесімен бар болмысымен жалбарынып қызмет жасайды. Өйткені олар үшін бес күндік жарық дүние баянды емес, көзді ашып-жұмғанша өтеді де кетеді. Өзгермейтін, аумайтын, айнымайтын, мәңгі жасайтын жалғыз құдірет ол – шындық, ақиқат дегеніміз – Аллаһ . Осылай болғандықтан Шәкәрім (р.а.):
Өмірден мақсат хақиқат,
Соны ізденіп алмақ.
Нәпсіге еріп болма шат,
Ол сені отқа салмақ. (1).
Сопылық – халқымыздың дүниетанымына айтарлықтай ықпал еткен философиялық жүйе. Аллаһтың ризалығын алу және мәңгілік бақытқа жету үшін нәпсіні тазалау, ішкі дүниені нұрландыру, мейлінше тазалыққа ұмтылу, соның нәтижесінде Аллаға жеткізетін тек ғылым болып табылады. Сопылық ешкімге ренжімеу, ешкімді ренжітпеу, таза жүрек, пәк көңіл иесі, көңілі Аллаһта, қолы істе болу. Аллаһқа іңкәрлік, Аллаһтың ризашылығы үшін құлшылық ету (Ықылас), екіжүзділіктен қашу, ақиқатқа жету. “Ақиқат” дегеніміз Аллаһтың сопыдағы пенделік бар сипаттарын қоюы (бірақ ол Аллаһтың өзіне айналу емес). Ақиқат – бар екендігі ешқандай дәлелсіз анық білінген дүниенің жаратушысы Аллаһ. Бұл сопылық сатының ең соңында болатын нәрсе (2). Сопылық ілімі негізіндегі дүниетаным Түркістан өлкесінде ІХ-ХІІІ ғасырлар аралығында жанданып, кең өріс ала бастағаны байқалады. Ал Насафидің “Қ. А. Яссауи еңбегінде: “…Сопылық ағым дәруіштер пайғамбар заманында-ақ өмірге келген” деген пікірді айтады (3). Осы оң пікірдің сиымы тіпті қазақ ақыны Әбубәкір Кердарының қалың қауым арасында кең таралған өлеңдерінің бірінде:

1. Құдайбердиев шығармалары: Өлеңдер, дастандар, қара сөздер. Құраст. М. Жармұхамедов, С. Дәуітов (А. Құдайбердиев)- Алматы: Жазушы, 1988-560 бет. (218бет).
2.А. Қыраубаева “Тамыр жайған бәйтерек// Ег. Қазақстан, 2000, 20 қазан.
3.Насафи. Қ. А. Яссауи. –Ташкент. 1993, 120 б.
4.Әубәкір Кердары, “Қазағым”, -Алматы: 1993, 120-бет.
5.Отан тарихы, -Ташкент 1997, -281 бет.
6.Абайтану дәрістері. Алматы, 1994 142 бет.
7.Әлем: Әл-манах Очерктер, өлеңдер, әңгімелер.- Алматы." Жазушы," 1991-496 бет. Суретті. 18-бет.
8.Исматулла мақсұм. Құран сырларының әліппесі,-Алматы: “Алаш” 2004 –304 б. (44 бет)
9.Иманым Ш. Құдайбердіұлы. Алматы “Арыс” баспасы 2000, 321 бет.
10. [9,300]
11. [8,49]
12.Sahihi Buhari Muhtasar Tecrid-i sarih tercumesi. 1 cilt Ankara 1999, Babul – iman. 60 s.
13. Идрис шах.Суффизм.- Москва, 99-бет.
14.http://islam.ru/chudesa.1.htm . Бог в сердце.
15.Гүлнәр Шәмшиева “Рахман нұры”.- Алматы ,"Құс жолы", 2001,- 136 бет. (61).
16.[ 9,98]
17. Касабеков.Молдабеков.Шығыс философиясы,- Алматы, 2001, 305 беттік.(260).
18.[9,213]
19.А. Құнанбайұлы. Шығармаларының 2-томдық толық жинағы. Алматы: Жазушы, 1995 т.1. Өлеңдер мен аудармалар. 336 бет. (222).
20.[20,30]
21.Д. Кенжетай. Қ. А. Яссауи дүниетанымы,- Түркістан 2004, 341 – бет.
22.[9, 74]
23.Сейфеддин Языжы. Негізгі діни мағлұматтар.- Шымкент 1999, 297 (169)
24. [22,191]
25. [ 24,171].
26. [22,191]
27. Е.Э.Бертэльс. Суффизм и суфисская литература,- Москва ,-1965. (34-35)