Метеорология ғылымы

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жоспары

1. Метеорология ғылымы

2. Метеорологияның даму тарихы.

3. Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым (ДМҰ)

4. Пайдаланған әдебиеттер

1. Метеорология ғылымы

Метеорология ( грек. метеора - атмосфера мен аспан құбылыстары және . . . логия) - жер атмосферасы, яғни ауа қабығы жайлы ілім. Ол физика заңдарының негізінде географиялық қабықтың бір бөлігін зерттейді. Сонымен, метеорология - атмосфераның құрамын, құрылысын, ондағы жүріп жатқан алуан түрлі процестер мен құбылыстарды зерттеп, оларды физикалық тұрғыдан түсіндіріп, атмосфералық жағдайларды болжау және мүмкіндігінше әсер ету. Міне осы мәселелер метеорологияның негізгі мақсаттары деп қарастыруға да болады. Метеорология грек сөзінен аударғанда: мета - тұстағы айнала, эора - көру, логос - ілім деген мағнаны береді. Климатология - жер климаты, яғни белгілі бір географиялық орынға тән атмосфералық жағдайлар жиынтығы, жайлы ілім. Сондықтан, климат - жергілікті жердің физикалық-географиялық сипатының маңызды бір бөлігі. Себебі, ондағы қалыптасқан су торының режимі, топырақ, өсімдік жамылғысы мен жануарлар әлемі, жалпы ландшафттар келбеті ауа райы режиміне тікелей бағынышты. Жергілікті ауа райы мен климат халық шаруашылығына, әсіресе ауыл шаруашылық салаларының мамандануына, өнеркәсіптің географиялық орналасуына, көлік торының таралуына үлкен әсерін тигізеді. Жалпы, климат жайлы негізгі түсініктер география маманына қажетті екені түсінікті.

Атмосфера - Жер планетасын қоршаған газды немесе ауа қабығы. Ауа сығылмалы, сондықтан оның тығыздығы биіктікке қарай кемиді. Бірте-бірте ол ғарыштық кеңістікке, белгілі бір шекарасыз, ауысады. Яғни, атмосфера таралу биіктікті орта шамамен 20 мың км деп есептейді. Атмосфера массасының жартысына жуығы - төменгі 5 км қабатында, 75 % массасы - төменгі 10 км, ал 90 % төменгі 20 км ауа қабатында шоғырланған.

Ауа райы - белгілі бір сәттегі, белгілі бір географиялық жердегі төменгі атмосфераның жағдайы. Ол жағдайдың сандық және сапалық сипаттары бар. Сандық сипаттары метеорологиялық аспап-құралдармен өлшенеді де метеорологиялық элементтер деп аталады. Мысалы, оларға ауа температурасы, күн радиациясы, жауын-шашын мөлшері, жел жылдамдығы мен бағыты, ауа ылғалдылығы т. б. жатады. Ал сапалық сипаты көбінесе бақылаушымен көз мөлшермен анықталып, метеорологиялық құбылыстар деп атайды. Оларға, мысалы, бұрқасын, тұман, көктайғақ, найзағай, үсік т. б. құбылыстарды жатқызуға болады. Ауа райын сапалы түрде зерттеу үшін тек төменгі атмосфераны емес, жоғарғы атмосфераны да толығымен зерттеген дұрыс. Ол үшін аэрологиялық, аэрономиялық, космостық зерттеулер қолданылады.

Климат - белгілі бір географиялық жерге тән, көп жылдар бойы қалыптасқан ауа райы режимі. Географиялық жер деген ұғымға тек сол жердің координаталары, теңіз деңгейімен салыстырған биіктік емес, жер беті жамылғысының сипаты - жер бедері, топырақ жамылғысы т. б. жатады. Көп жылдар бойы қалыптасқан климаттың тұрақтылығы байқалады. Сондықтан климат жергілікті жердің физикалық-географиялық сипатының бірі болып келеді.

2. Метеорологияның даму тарихы.

Орта ғасырларда да аса маңызды, күрделі атмосфералық құбылыстар тіркеліп отырылған. Бірақ онда ғылыми бақылаулардан алыстау, көбінесе құбылыстардың табиғатын түсінбей, байқалған ақпараттар болды. Ал өлшеу жүргізетін аспап-құралдар болған жоқ. Мысалы, ежелгі Мысыр елінде «Ніл өлшеуіш» деген, су деңгейін қадағалап отыратын құрал болған екен. Бірақ ол кезде көптеген процестер мен құбылыстар түсініксіз болып, адам үрейін қашыратын. Біздің д. д. ІV ғасырда ежелгі грек ғұлама ғалымы Аристотель атмосфералық процестерді түсіндіру мақсатымен алғашқы «Метеорология» атты кітап жазған. Қазіргі ғылыми метеорология ХVІІ ғасырдан басталады. Ол кезде физика ілімінің негізі қалана бастады. Ал метеорологияны атмосфералық физика деп түсінуге болады. Алғашқы аспаптарды Галиллей мен оның оқушылары жасады (термометрді 1597 жылы - Галиллей, барометрді 1643 жылы - Торричели) . Сөйтіп, инструменталды бақылаулар жасауға мүмкіндік туды. ХVІІ ғасырдың аяғында - ХVІІІ ғасырдың басында Еуропада алғашқы метеорологиялық бақылаулар жүргізіле бастайды. Бірақ олар ретсіз, жүйесіз жүргізіледі. ХVІІІ ғасырдың ортасында орыстың ұлы ғалымы М. В. Ломоносов (1711-1765) метеорология дамуына елеулі үлесін қосады, ол анемометр, теңіздік барометр ойлап шығарып, найзағай табиғатын түсіндіріп, ауа райы болжауының маңыздылығын дәлелдейді.

Метеорологияялық бақылаулар жүргізу негізін I Петр қалайды. 1725 жылы Петербургте бақылаулар жүргізуін қадағалайтын Академия ашылады. 1849 жылы дүние жүзі бойынша алғашқы метеорологиялық ұйым - Бас геофизикалық обсерватория ашылады. М. А. Рыкачевтың ұйымдастыруымен Ресейде алғаш метеорологиялық күнбе күндік бюллетень шығарыла басталады. Бірте-бірте ұйым үлкейіп, ғылыми-зерттеулік институттар, обсерваториялар құрылады. Динамикалық, синоптикалық метеорология негіздері қаланады. 1930 жылы орыс ғалымы П. А. Молчанов радиозонд ашып, аэрологиялық бақылаулар жасауға мүмкіндік туғызады. Ресейлік ғалым-метеорологтар - Г. И. Вильд, А. И. Воейков, П. И. Броунов, Я. Д. Захаров, Б. П. Мультановский, Б. И. Срезневский т. б. әлемдік метеорология мен климатология дамуына үлкен еңбек сіңіреді.

ХХ ғасырдың басында норвегиялық Бьеркнес мектебінің ғалымдары ауа массалары, атмосфералық фронттар жайлы ғылыми теория енгізеді. Өз үлесін АҚШ ғалымы В. Феррель, неміс ғалымдары Г. Гельмгольц, В. Кеппен, австриялықтар Ю. Ханн, М. Маргулес, швециялық К. Россби, ағылшындық В. Нэпир-Шоу т. б. сол сияқты көптеген ғалымдар қазіргі метеорология мен климатология негіздерін қалаушылар деуге болады.

Кеңес Одағында метеорология ілімі одан әрі қарқынды дами бастайды. 1921 жылы В. И. Ленин «РСФСР метеорологиялық қызметінің ұйымдасуы жайлы» атты декретке қол қояды. 1929 жылы Халықтық Комиссарлар Кеңесі метеорологиялық және гидрологиялық қызметтің бірігіп, біртұтас гидрометеорологиялық қызмет құрылуы жайлы үкім шығарады. Ол қызмет үздіксіз, жүйелі бақылаулар жүргізіп, халық шаруашылығын керекті де маңызды ақпаратпен қамтамасыз етіп отырды.

Ұлы Отан соғысы кезінде Кеңес Армиясының жауға қарсы тұру, шабуыл жасау әрекеттері метеорологтардың үлесісіз болған жоқ. Олардың да еңбектері медальдар мен ордендермен белгіленді. Одан кейінгі кезеңдерде ғалымдар О. Д. Хвольсон, С. И. Савинов, Н. Н. Калитин, В. Н Оболенский, Л. С. Берг, А. А. Каминский метеорологияның түрлі қолданбалы салаларын дамытады.

Қазақстан территориясында алғашқы метеорологиялық бақылаулар 1855 жылы Семей және Қазалы қалаларында жүргізіле бастады. 1917 жылы метеостанциялар саны 49-ға, постылар саны 123-ке жетті. 1922 жылы Орынбор қаласында Облыстық метеорологиялық бюро ашылады, ол Бас физикалық обсерваторияға қарайды. 1931 жылы Қазақ гидрометеорологиялық комитеті болып құрылады. Оның негізінде Қазақ гидрометеорологиялық қызметінің бірыңғай басқармасы 1933 жылы құрылды. Бұл қызметті бірінші басқарған Ораз Жандосов. Қазір Қазақстанда 750-ге жуық негізгі метеостанциялар, агрометеорологиялық, гидрологиялық станциялар мен бекеттер жұмыс атқаруда. Бақылаулар нәтижелері Қазақ гидрометеорологиялық институтында жиналып, мониторинг құрылып, талданады. {2}

3. Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым (ДМҰ)

Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым (ДМҰ) - метеорологиялық бақылаулар мен зерттеулерді дамыту бағытындағы халықаралық ынтымақтастыққа жәрдемдесу, ұлттық ауа райын қадағалау қызметтерін үйлестіру мақсатын көздейтін ұйым. 1947 жылы БҰҰ жанынан құрылды. Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым құрылғанға шейін оның қызметін Халықаралық метеорология ұйым (1871) атқарып келген. Қазір ұйымның 150 мүшесі бар. Жоғары органы - 4 жылда 1 рет шақырылатын Дүниежүзілік метеорология конгресс. Атқару кеңесі ұлттық метеорол. қызметтердің 24 директорынан тұрады және жылына 1 рет шақырылады. Ірі географиялық аудандардағы арнаулы қызметтерін 6 аймақтық ассоциация (Африка, Азия, Оңтүстік Америка, Солтүстік және Орталық Америка, Оңтүстік-батыс Тынық мұхиты, Еуропа) үйлестіріп отырады. Метеорология бақылауларды жасау және стандарттау, ақпараттар алмасу, ауа райын болжау, т. б. үрдістеріне байланысты техникалық мәселелерді тиімді шешіп отыру үшін арнаулы комиссиялар құрылған. Дүниежүзілік метеорологиялық ұйымның тұрақты жұмыс істейтін хатшылығы Женевада (Швейцария) орналасқан.

Әлемдік метеорология қауымдастығы және Дүниежүзілік метеорологиялық ұйым (ДМҰ) 1961 жылдың 23 наурызынан бастап Дүниежүзілік метеорология күнін атап өтуде.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.