Ақша қаражаттар қозғалысы және iшкi аудитi
І. КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
II БӨЛIМ. Ақша қаражаттар қозғалысы және iшкi аудитi
2.1 Аудиттiң әдiстемелiк тәсiлi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2.2 Касса есебiнiң аудитi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.3 Есеп айырысу шотының аудитi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.4 Банктегi арнайы шоттардағы және жол үстiндегi нақты ақша
қаражаттар есебiнiң аудитi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI. ... ... ... ... ... ... ... ... 32
II БӨЛIМ. Ақша қаражаттар қозғалысы және iшкi аудитi
2.1 Аудиттiң әдiстемелiк тәсiлi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2.2 Касса есебiнiң аудитi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.3 Есеп айырысу шотының аудитi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.4 Банктегi арнайы шоттардағы және жол үстiндегi нақты ақша
қаражаттар есебiнiң аудитi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...24
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI. ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Бухгалтерлiк есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргiзушi субъектiлерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық экономикасына түгелiмен көштi, оны бүкiл әлемдiк қауымдастық та мойындады. Бұндай жағдайда бiздiң республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдiк нарықта бәсекелестiк қабiлетi бар кәсiпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым бiздiң экономикамыздың деңгейi де жоғарлай бередi. Бұл бүгiн, ертең, алдыңғы отыз жыл iшiнде де ең өзектi мәселелердiң бiрi болатыны Қазақстан Республикасының Президентiнiң «Қазақстан - 2030» деген халыққа жолдауында да ерекше аталып кеткен. Ал кәсiпорын қызметiнiң дұрыс жолға қойылуы көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның iшiнде бухгалтерлiк есептiң, аудиттiң, оның iшiнде қаржылық есептiң, iшкi аудиттiң және талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргiзiлуi үлкен роль атқарады. Бұл қызметтердiң мәнi «тiрi» ақпаратта. Ал кiм ақпаратқа ие болса, сол әлемдi билейдi деген сөз бар. Бухгалтерлiк есептiң маңызын осыдан ақ бiлуге болады.
Есепке алу мәлiметтегi кәсiпорынның және оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң қызметiн жедел басқару үшiн, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау жасау үшiн, сөйтiп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерртеу үшiн қолданылады. Шаруашылық жүргiзудiң қазiргi жағдайында кәсiпорынның күрделi экономикалық тетiгiн нық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесiнiсiз, сондай – ақ сенiмдi экономикалық ақпаратсыз басқару iс жүзiнде мүмкiн емес. Осы тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебi мен оның iшкi аудитi өзектi болып есептелiнедi.
Бухгалтерлiк есептi халықаралық стандарттардың талабына сай жүргiзу қазiргi кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты бухгалтерлiк есеп пен аудитке жүктелетiн мiндетi қай кезде болмасын күрделi болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебiн дұрыс ұйымдастырудың рөлi зор.
Ақша қаражаттардың есебiн зерттеп бақылай отырып кез – келген кәсiпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерiнiң кiм екендiгiн, олардың қандай тауар сататынын, қызмет көрсететiнiн, олармен қандай қарым – қатынастарда, қандай тәртiпте, қандай құжат негiзiнде жүзеге асатынын көрiп бiлуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бiр нәрсе – банк мекемесi. Жоғарыдағы айтылып кеткен қарым – қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге асырылса банк мекемесi де бұл қатынастарда өз үлесiн қосады. Яғни, кәсiпорын банкi мен жабдықтаушы банкi арасындағы қатынастар жүзеге асырылады. Бұл жерде банк қызметiмен де жақынырақ танысып, олардың құжаттарының кәсiпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенiн көруге болады.
Есепке алу мәлiметтегi кәсiпорынның және оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң қызметiн жедел басқару үшiн, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау жасау үшiн, сөйтiп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерртеу үшiн қолданылады. Шаруашылық жүргiзудiң қазiргi жағдайында кәсiпорынның күрделi экономикалық тетiгiн нық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесiнiсiз, сондай – ақ сенiмдi экономикалық ақпаратсыз басқару iс жүзiнде мүмкiн емес. Осы тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебi мен оның iшкi аудитi өзектi болып есептелiнедi.
Бухгалтерлiк есептi халықаралық стандарттардың талабына сай жүргiзу қазiргi кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты бухгалтерлiк есеп пен аудитке жүктелетiн мiндетi қай кезде болмасын күрделi болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебiн дұрыс ұйымдастырудың рөлi зор.
Ақша қаражаттардың есебiн зерттеп бақылай отырып кез – келген кәсiпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерiнiң кiм екендiгiн, олардың қандай тауар сататынын, қызмет көрсететiнiн, олармен қандай қарым – қатынастарда, қандай тәртiпте, қандай құжат негiзiнде жүзеге асатынын көрiп бiлуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бiр нәрсе – банк мекемесi. Жоғарыдағы айтылып кеткен қарым – қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге асырылса банк мекемесi де бұл қатынастарда өз үлесiн қосады. Яғни, кәсiпорын банкi мен жабдықтаушы банкi арасындағы қатынастар жүзеге асырылады. Бұл жерде банк қызметiмен де жақынырақ танысып, олардың құжаттарының кәсiпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенiн көруге болады.
1. Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлiк есепке алу және қаржылық есеп беру туралы» Заңы. 26.12.1996ж. (өзгертулер мен толықтырулар енгiзiлген)
2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» 20.11.1998ж. Заңы
3. Бухгалтерлiк есептiң Типтiк жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi, Алматы 2002ж.
4. Бухгалтерлiк есептiң стандарттары. Алматы, 1996ж.
5. Қаржылық есеп берудiң халықаралық стандарттары, 2001ж.
6. Қазақстандағы Аудиттiң халықаралық стандарттары,2001ж.
7. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi (Негiзгi бөлiм, 1996ж.)
Арнайы әдебиеттер:
1. Айтжанова Ж.Н. «Бухгалтерский учет, отчетность и аудит устойчивого экономического развития». Алматы 2002, 205с.
2. Абдыкалыков Т.А., Сатмурзаев А.А., «Основы бухгалтерского учета и аудита» Алматы 2001, 236с.
3. «Аудит». Под редакцией профессора В.И. Подольского Москва 1997г. 432с.
4. Әбдiқалықов Т.Ә. «Бухгалтерлiк есеп және аудит». Алматы 2000ж. 168б.
5. Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. «Бухгалтерлiк есеп», Алматы 2001ж., 236б.
6. Балапанова Ә.Ж. «Аудиттiң теориялық негiздерi». Алматы 2003ж. 93б.
7. Бернстайн Л.А. «Анализ финансовой отчетности». Москва 2002г. 623с.
8. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы 1998г. 432с.
9. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Ә.Т. т.б. «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж. 329б.
10. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г., 293с..
11. Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г. 330б.
12. Кодекс РК о налогах и других обязательных платежах в бюджет. Алматы 2003г. 238с.
13. Международные стандарты финансовой отчетности 2001г. 1242с.
14. Нидяз Б., Андерсон Х. Принципы бухгалтерского учета Москва 2000ж., 495с.
15. Радостовец В.К. и др. «Бухгалтерский учет на предрприятиях». Алматы 2002г. 728с.
16. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». Москва 1999г. 686с.
17. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г. 335с.
18. Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации 1999г., 609с.
19. Тасмағамбетов Т.А., Омаров А.Ш. т.б. «Қаржы есебi» Алматы 1998ж. 475 б.
20. Шуванова В.М., Абдилсанапов А.А. « Организация бухгалтерского учета и формирование учетной политики предприятия». Алматы 2001г., 398с.
21. «Бухгалтерский учет - Аудит» №7 февраль, №3 март 1999г.
22. http//www.buhgalter.kz
2. Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» 20.11.1998ж. Заңы
3. Бухгалтерлiк есептiң Типтiк жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi, Алматы 2002ж.
4. Бухгалтерлiк есептiң стандарттары. Алматы, 1996ж.
5. Қаржылық есеп берудiң халықаралық стандарттары, 2001ж.
6. Қазақстандағы Аудиттiң халықаралық стандарттары,2001ж.
7. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi (Негiзгi бөлiм, 1996ж.)
Арнайы әдебиеттер:
1. Айтжанова Ж.Н. «Бухгалтерский учет, отчетность и аудит устойчивого экономического развития». Алматы 2002, 205с.
2. Абдыкалыков Т.А., Сатмурзаев А.А., «Основы бухгалтерского учета и аудита» Алматы 2001, 236с.
3. «Аудит». Под редакцией профессора В.И. Подольского Москва 1997г. 432с.
4. Әбдiқалықов Т.Ә. «Бухгалтерлiк есеп және аудит». Алматы 2000ж. 168б.
5. Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. «Бухгалтерлiк есеп», Алматы 2001ж., 236б.
6. Балапанова Ә.Ж. «Аудиттiң теориялық негiздерi». Алматы 2003ж. 93б.
7. Бернстайн Л.А. «Анализ финансовой отчетности». Москва 2002г. 623с.
8. Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы 1998г. 432с.
9. Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Ә.Т. т.б. «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау» Алматы 2001ж. 329б.
10. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г., 293с..
11. Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г. 330б.
12. Кодекс РК о налогах и других обязательных платежах в бюджет. Алматы 2003г. 238с.
13. Международные стандарты финансовой отчетности 2001г. 1242с.
14. Нидяз Б., Андерсон Х. Принципы бухгалтерского учета Москва 2000ж., 495с.
15. Радостовец В.К. и др. «Бухгалтерский учет на предрприятиях». Алматы 2002г. 728с.
16. Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». Москва 1999г. 686с.
17. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г. 335с.
18. Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации 1999г., 609с.
19. Тасмағамбетов Т.А., Омаров А.Ш. т.б. «Қаржы есебi» Алматы 1998ж. 475 б.
20. Шуванова В.М., Абдилсанапов А.А. « Организация бухгалтерского учета и формирование учетной политики предприятия». Алматы 2001г., 398с.
21. «Бухгалтерский учет - Аудит» №7 февраль, №3 март 1999г.
22. http//www.buhgalter.kz
Ақша қаражаттар есебi және iшкi аудитi
МАЗМҰНЫ
І. КIРIСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..3
II БӨЛIМ. Ақша қаражаттар қозғалысы және iшкi аудитi
2.1 Аудиттiң әдiстемелiк
тәсiлi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 5
2.2 Касса есебiнiң
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.3 Есеп айырысу шотының
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .16
2.4 Банктегi арнайы шоттардағы және жол үстiндегi нақты ақша
қаражаттар есебiнiң
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..24
ІІІ.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..29
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI. ... ... ... ... ... ... ... ... 32
І. Кiрiспе
Бухгалтерлiк есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргiзушi
субъектiлерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық экономикасына
түгелiмен көштi, оны бүкiл әлемдiк қауымдастық та мойындады. Бұндай
жағдайда бiздiң республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдiк нарықта
бәсекелестiк қабiлетi бар кәсiпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым бiздiң
экономикамыздың деңгейi де жоғарлай бередi. Бұл бүгiн, ертең, алдыңғы отыз
жыл iшiнде де ең өзектi мәселелердiң бiрi болатыны Қазақстан
Республикасының Президентiнiң Қазақстан - 2030 деген халыққа жолдауында
да ерекше аталып кеткен. Ал кәсiпорын қызметiнiң дұрыс жолға қойылуы
көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның iшiнде бухгалтерлiк
есептiң, аудиттiң, оның iшiнде қаржылық есептiң, iшкi аудиттiң және
талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргiзiлуi үлкен роль атқарады. Бұл
қызметтердiң мәнi тiрi ақпаратта. Ал кiм ақпаратқа ие болса, сол әлемдi
билейдi деген сөз бар. Бухгалтерлiк есептiң маңызын осыдан ақ бiлуге
болады.
Есепке алу мәлiметтегi кәсiпорынның және оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң
қызметiн жедел басқару үшiн, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау
жасау үшiн, сөйтiп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерртеу үшiн
қолданылады. Шаруашылық жүргiзудiң қазiргi жағдайында кәсiпорынның күрделi
экономикалық тетiгiн нық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесiнiсiз, сондай –
ақ сенiмдi экономикалық ақпаратсыз басқару iс жүзiнде мүмкiн емес. Осы
тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебi мен оның iшкi аудитi өзектi
болып есептелiнедi.
Бухгалтерлiк есептi халықаралық стандарттардың талабына сай жүргiзу
қазiргi кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты
бухгалтерлiк есеп пен аудитке жүктелетiн мiндетi қай кезде болмасын күрделi
болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебiн дұрыс
ұйымдастырудың рөлi зор.
Ақша қаражаттардың есебiн зерттеп бақылай отырып кез – келген
кәсiпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерiнiң кiм екендiгiн, олардың
қандай тауар сататынын, қызмет көрсететiнiн, олармен қандай қарым –
қатынастарда, қандай тәртiпте, қандай құжат негiзiнде жүзеге асатынын көрiп
бiлуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бiр нәрсе – банк мекемесi. Жоғарыдағы айтылып
кеткен қарым – қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге
асырылса банк мекемесi де бұл қатынастарда өз үлесiн қосады. Яғни,
кәсiпорын банкi мен жабдықтаушы банкi арасындағы қатынастар жүзеге
асырылады. Бұл жерде банк қызметiмен де жақынырақ танысып, олардың
құжаттарының кәсiпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенiн көруге
болады.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер менi қызықтырды, сондықтан
бухгалтерлiк есептiң ақша қаражаттар бөлiмiн кеңiрек ауқымда қарастырып,
бiтiру жұмысымның тақырыбы ретiнде таңдап алдым.
Курстық жұмысын жазудағы менiң басты мақсатым ақша қаражаттар есебiнiң
ұйымдастырылу тәртiбiн теориялық тұрғыдан тереңiрек зерттеп оны тәжiрибелiк
мәселелермен ұштастыру. Жоғарыда көрсетiлген мақсатқа жету үшiн, бiтiру
жұмысымның жазылу жоспарын құрдым. Жоспарда қарастырылған басты - басты
мәселелер келтiрiлген.
Тәжiрибелiк мәселелердi тiкелей өндiрiстiк iс – тәжiрибе өткен
кәсiпорында қарастырдым. Кәсiпорынның атауы Big Idea Group ЖШС.
Серiктестiк Қазақстан Республикасының 22 сәуiр 1998 – жылғы Жауапкершiлiгi
шектеулi және қосымша жауапкершiлiктi серiктестiктер туралы Заңына сәйкес
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк түрiнде құрылған заңды тұлға болып
табылады.
Серiктестiктiң атауы жазылған мөрi, дербес балансы, банктерде
есепшоттары бар. Серiктестiктiң Қазақстан Республикасының заңдарымен
белгiленген тәртiпте тiркелетiн өзiнiң тауар белгiсi мен символикасы бар.
Серiктестiк қызметiнiң мақсаты қатысушының мүддесiне шаруашылық
қызметтi жүзеге асыру жолымен табыс алу болып табылады. Бұл мақсатқа жету
үшiн Серiктестiк келесi қызмет түрлерiн жүзеге асырады:
- жарнама бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы қызмет;
- жарнама компанияларын жоспарлау және өңдеу саласындағы қызмет;
- имидждер мен бейнелердi өңдеу саласындағы қызмет;
- жарнама өнiмдерiн өндiру;
- теледидар және радиобағдарламаларды өндiру, көшiрмелерiн жасау,
дыбыстандыру, тарату және т.б.
Серiктестiктiң бухгалтерлiк есебi 1С Бухгалтерия компьютерлiк
бағдарламасы бойынша жүзеге асады. Iшкi аудит жүйесi бар.
II. Ақша қаражаттар қозғалысы және ішкі аудиті.
2.1 Аудиттiң әдiстемелiк тәсiлi
Жалпылама түрде әдiс нақты шынайылықты зерттеуге жасалған қадам амалын,
табиғат пен қоғам құбылыстарын зерттеу амалын, ақиқатқа жету жөнiндегi
ғылыми таным жолын бiлдiредi.
Аудиттiң әдiснамасы жалпы және iшiнара болуы мүмкiн. Аудиттiң жалпы
әдiснамасы диалектика принциптерiнiң жиынтығы, сонымен қатар, ғылыми бiлiм
заңдылықтарының дамуын зерттейтiн жалпы ғылыми тану теориясын бiлдiредi.
Аудиттiң iшiнара әдiснамасы экономикалық ғылым заңдарына сүйенiп, бiр
жағынан теориялық жалпылауда, аталған ғылымның принциптерiнде, ал екiншi
жағынан қолданбалы әдiстерде айқындалады.
Теорияда аудиттiң әдiсi болып ең алдымен аудит обьектiлерiн зерттеудiң
диалектикалық әдiсi түсiнiледi, ол: үздiксiз қозғалыстағы құбылыстар мен
процестердi зерттейдi, олардың iшкi қайшылықтарын анықтайды, себеп –
салдарпарының байланысын белгiлейдi. Бұл зерттеулердi өткiзген кезде
танымның жалпы ғылыми әдiстерiне үлкен рөл бөлiнедi, оның iшiнде негiзгi
болып табылатындар: талдау және синтездеу, индукция және дедукция,
абстракция және аналогия, модельдеу және эксперимент жасау және т. б.
Талдау (грек тiлiнен аударғанда – бөлек қою, бөлшектеу) зерттеудiң
әдiсi ретiнде зерттеу обьектiсiнiң жақтарын, құрамдас бөлiктерiн, сондай –
ақ айқын белгiлерiн қасиеттерiн және қатынастарын анықтау үшiн олардың
арасындағы қарым қатынасты қарастырады.
Синтез (грек тiлiнен аударғанда – бiрiгу, жалпылану), ол зерттелетiн
заттың жекелеген жақтарының элементтерiнiң бiрегей тұтастыққа бiрiгуiн
бiлдiредi.
Тағы бiр негiзгi жалпы ғылыми әдiстер индукция және дедукция. Индукция
– логикалық тұжырым бойынша жекеден жалпыға өту болса, онда дедукция –
жалпыдан жекеге өтудi бiлдiредi. Бұл екi әдiс, өздерiнiң принциптерiнiң
айырмашылықтарына қарамастан, талдау мен синтез сияқты өзара тығыз
байланысты.
Соңғы кездерi аудитте жалпыға белгiлi абстракция сияқты жалпы ғылыми
таным амалдарына негiзделген модельдеу және аналогия әдiстерi кеңiнен
қолданылып келедi. Түрлi ақыл-ой тұжырымын жасаған кезде аналогия әдiсiн
пайдаланған кезде бiр обьектi туралы алынған бiлiмдердi онымен нысаны мен
мағынасы бойынша ұқсас, аз зерттелген басқа обьектiге көшiруге мүмкiндiк
бередi. Абстрактiлеу алаңдату және толықтыру арқылы зерттеу обьектiсiнiң
болмысын қалыптастыру рәсiмi болып табылады. Бұл ретте алаңдату ол туралы
мәнсiз деректердi алып тастау арқылы нақты обьектiнiң болмысын оңайлатады,
ал толықтыру оған жаңа ақпаратты енгiзу арқылы оның болмысын күрделендiре
түседi.
Әдiстемелiк тәсiлдердiң жиынтығы аудиттiң әдiсi болып табылады.
Аудиттiң әдiстемелiк тәсiлдерi үш топқа бiрiктiруге болады:
1. есептiк-талдау;
2. құжаттық;
3. жалпылау;
Есептiк – талдау тәсiлдерi – бұл экономикалық талдаудың дәстүрлi
тәсiлдерi (салыстыру, топтастыру, жүйелi қойылымдар, баланстық байланыстар
және т.б.), талдамалы тексеру, статистикалық және экономикалық –
математикалық тәсiлдер.
Құжаттық әдiстемелiк тәсiлдер - бұл ақпраттық модельдеу, нормативтiк –
құқықтық реттеу, есептiк құжаттарды тексеру (зерттеу).
- ақпараттық модельдеу – зерттеу объектiсi туралы мәлiметтер жиынтығы.
- нормативтi-құқықтық реттеу – заңмен, стандарттармен, нормативтi
құжаттармен, мiндеттердi бөлудiң iшкi тәртiптерiмен белгiленген
нормалар мен ережелерге қатысты аудиторлық тексеру объектiсiнiң
қызмет жасауын зерттеу.
- есеп регистрлерiн тексеру – шаруашылық операциялардың шынайылығын,
мақсаттылығын және тиiмдiлiгiн айқындау тәсiлдерi.
Жалпылау әдiстерi – ақпараттың шығуына әсер ететiн құбылыстар мен
факторлардың қаншалықты кең зерттелгенiне байланысты болатын аудиторлық
тексеру кезеңi.
Аудиторлық қызмет туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
аудиторлық қызметтiң келесi түрлерi бар:
- мiндеттi аудит;
- бастамалы аудит;
- iшкi аудит;
- сыртқы аудит.
Жыл сайынғы мiндеттi аудит
- банктерге;
- кредиттiк серiктестiктерге;
- банк опреацияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға
және қызметiн Бағалы қағаз нарығында жүзеге асыратын ұйымдарға;
- сақтандыру ұйымдарына, жинақтаушы зейнетақы қорларына, зейнетақы
активтерiн басқару жөнiндегi компанияларға, инвестициялық қорларға;
- табиғи монополия субъектiлерiне;
- шетелдiң қатысуындағы кәсiпорындарға;
- ашық акционерлiк қоғамдарға қатысты жүргiзiледi.
Бастамалы аудит аудиттелетiн субъектiнiң бастамасы бойынша аудит
жүргiзуге арналған аудиттелетiн субъектi мен аудитор, аудиторлық ұйым
арасындағы шартта көзделген аудиттiң нақты мiндеттерi, мерзiмдерi мен
көлемдерi ескерiле отырып жүргiзiледi.
Сыртқы аудит – тек тәуелсiз аудиторлық компаниялармен немесе жеке
тұлғалы аудиторлармен ғана жүргiзiле алады.
Iшкi аудит – экономикалық субъектiнiң құрылымы буындарының қызмет
тиiмдiлiгiне бақылау жасаудың бiр тәсiлi. Iшкi аудит ұйымдастырылуын, рөлi
мен функциясын экономикалық субъектiнiң өзi – оның басшылығы мен меншiк
иелерi анықтайды.
Аудиттiң ең маңызды принциптерi:
Тәуелсiздiк Кәсiпқойлылық
Объективтiлiк Шыншылдық
Құпиялылық
Аудиторлық қызметiнiң тәуелсiздiгi аудиторлық фирмалар мен жеке тұлғалы
аудиторлар қызметiне еш бiр мемлекеттiк мекемелер, тексерiлiп жатқан
клиенттер немесе үшiншi тұлғалардың араласуына еш бiр құқықтары жоқтығымен
қамтамасыз етiледi.
Кәсiпқойлылық квалификациялық комиссияға емтихан тапсыру фактiсiмен
қамтамасыз етiлу қажет.
Шыншылдық – аудитор өзiнiң жеке ой-пiкiрiне ие болу керек және сол
пiкiрдi құжаттарға негiздеп, кез-келген жағдайда дәлелдей алу керек.
Құпиялылық – клиенттiң келiсiмiнсiз-ақ коммерциялық құпияны сақтау
мiндетi.
Аудитор жұмысы – бұл қатаң түрде ұйымдастырылған процесс, оның белгiлi
бiр кезеңдерi болады, құжатталудың жүргiзiлу, ресiмделу, аудиторлық
процедуралардың жүзеге асырылу тәртiптерi бар.
Аудитордың клиентпен танысуы аудиттi жүргiзуден көп уақыт бұрын
басталады. Ең алдымен ол шаруашылық субъект қызмет жасайтын экономикалық
аяны бағалап, клиент саласы туралы мағлұмат алады. Бұл ақпараттың көзi
ақпарат құралдары, статистикалық жинақтар, техникалық әдебиеттер және т.б.
болып табылады.
Аудит аудитор мен тапсырыс берушi арасындағы келiсiм-шарт негiзiнде
жүзеге асады. Сондықтан, аудитор келiсiм – шартқа отыру шарттарына аса көп
көңiл бөлу қажет. Келiсiм – шарттың мiндеттi шарттары:
1. тексеру жүргiзу пәнi;
2. аудит жүргiзу мерзiмi мен жерi;
3. төлем ақының мөлшерi мен тәртiбi;
4. жақтардың жауапкершiлiктерi.
Жұмыстың өте маңызды кезеңi жоспарлау болып табылады. Аудит бойынша №7
қазақстандық стандартта жоспарлаудың маңыздылығына көңiл аударылады. Осы
арқылы жұмыстың тиiмдiлiгiне, сапалығына және белгiленген мерзiмде
аяқталуына тексеру жүргiзiле алады. Жоспарлау - тексеруге, аудиттiң
жүргiзiлуiне және көлемiне қатысты жалпы стратегиясының өңделуiн және
детальдi көзқарасын бiлдiредi.
Аудитор жұмыстың сипатын, көлемiн және уақыт шарттарын клиентпен
ақылдасып, оның бұған деген көз қарасын анықтап алу қажет. Сосын аудиторлық
есеп беру сипатын анықтап, клиенттiң аудиторлық есеп беруден не күтетiнi
туралы мағлұмат алу қажет.
Кәсiпорын құжаттарымен жұмысты бастаудан бұрын аудитор аудиторлық
тексерудiң бағдарламасын жасайды.
Аудиторлық тексерудiң жоспары
1. клиент қызметi жөнiнде бiлiм алу;
2. есеп саясаты мен iшкi бақылау жүйесiмен танысу;
3. iшкi аудитке деген күтiмдi сенiмдi анықтау;
4. қызмет көлемi жөнiнде дұрыс мағлұмат алып, олардың еңбек
сыйымдылығына баға беру;
5. Аудит жүргiзу үшiн мамандарды жинау;
6. Шынайы ақпарат алу;
7. Аудиторлық тәуекелдi бағалау;
8. Аудит бағдарламасын жасау;
Аудиторлық компания өз тәуекелiн сақтандыру қажет. Тәуекел дәрежесi
клиент жұмысшыларына, олардың кәсiпқойлығына және бақылау деңгейiне
байланысты. Тәуекелдi мүмкiн болатын ең төмен деңгейге дейiн түсiру үшiн
аудиторлық тәуекелдi бағалау мен аудиторлық процедураларды құру қажет.
Аудиторлық тәуекел әр уақытта болады.
Аудиторлық тәуекел
Өзiндiк тәуекел
Iшкi бақылау тәуекелi
Таба алмау тәуекелi
Аудиторлық тәуекел – аудитор өзiне қабылдауға дайын тәуекелдiң
субъективтi анықталған деңгейi, оның мәнi аудит бiтiп, оң қорытынды
берiлгеннен кейiн – ақ, қаржы қорытынды есебiнде мәнi жағынан үлкен
қателiктер табылатынында жатыр.
Өзiндiк тәуекел – iшкi бақылау жоқ болған жағдайындағы қаржылық есепте
мәндi қателiктердiң болуы.
Iшкi бақылау тәуекелi – есеп және iшкi бақылау жүйесi қате
жiберiлгендiгi туралы дер кезiнде мәлiмдеме жасамағаны немесе оны
таппағанымен байланысты тәуекел.
Таба алмау тәуекелi – iшкi бақылау қызметiнiң жiберген қателiктерiн
аудитордың таппауымен байланысты тәуекел.
Тексеру бағдарламасында аудит барысында тексерiлетiн жұмыс аудандары
көрсетiледi. Кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметi бойынша есеп беруiнде
және оның нәтижелерiн қалыптастыруда маңызды рөл атқаратын учаскелердi
анықтап көрсету қажет.
2.2 Касса есебiнiң аудитi
Кассадағы сақталынып жатқан ақша-қаражаттар 451 Ұлттық валютадағы
кассадағы ақша қаражаттар және 452 Шетел валютадағы кассадағы ақша
қаражаттар шоттарында ескерiлуi тиiс. Бұл шоттардың дебетiнде кассаға ақша
қаражаттардың келiп түсуi, ал кредитiнде ақша қаражаттардың кассадан
шығысталуы көрсетiледi. Бұл шот бойынша жазбалар кiрiс шығыс ордерлерiнiң
негiзiнде жүзеге асады.
Ақша қаражаттарының операциялары, әсiресе олардың ең қозғалмалы бөлiгi
- қолма қол ақшалар (еңбек ақы берген кезде, өндiрiстiк шығындарды төлеген
кезде, есеп берiлетiн сомалары берiлген және қолданылған кезде және т.б.)
мiндеттi мұқият тексерудi талап етедi, сондықтан кассалық құжаттар бүкiл
тексерiлетiн мерзiм бойы қайта - қайта тексерiледi. Төмендегi кестеде
кассалық операцияларды тексерудiң аудиторлық бағдарламасы келтiрiлген.
№1 Кесте. Кассалық оперцияларды аудиторлық тексеруiнiң
бағдарламасы
№ Аудит процедурасы Ақпарат көзi Аудит
жүргiзу
мерзiмi
1 2 3 4
1 Кассадағы ақша Кассаны тексеру жөнiнде комиссия
қаражаттар мен басқа құру, кассирдi тағайындауы жөнiндегi
да құндылықтарға кәсiпорын басшысының бұйрығы;
түгендеудi жүзеге материалды жауапкершiлiк туралы
асыру және сақталу кассирмен келiсiм шарттары, кассалық
жағдайына баға беру құжаттар (КО-1, КО-2, КО-3, КО-4 және
КО-5), кассаны түгендеу актiсi,
ведомость №1, журнал-ордер №1, Бас
кiтап, аванстық есеп беру және т.б.
2 Опреациялардың дұрыс Кассалық құжаттар (КО-1, КО -2,
құжатталуын тексеру КО-3, КО-4, КО-5), ведомость №1, Бас
кiтап және т.б.
3 Қолма қол ақшалардың Банк көшiрмелерi, чек кiтапшалары,
дұрыс, уақтылы және заңды және жеке тұлғалармен
толық кiрiске алынуын келiсiм-шарттар, банк көшiрмелерiне
тексеру тiркелетiн алғашқы құжаттар, кассалық
құжаттар (КО-1, КО-2, КО-3, КО-4,
КО-5) №1 журнал-ордер, №1 ведомость,
Бас кiтап және т. б.
4 Қаржылардың дұрыс КО-1, КО-2, КО-3, КО-4, КО-5, №1
жұмсалынуын тексеру журнал-ордер, Бас кiтап және т. б.
5 Бухгалтерлiк есеп Алғашқы құжаттар, №1 ведомость, №1
шоттарында журнал-ордер, Бас кiтап және т.б.
операциялардың дұрыс
көрсетiлуiн тексеру
6 Кассалық операциялар
аудитiнiң нәтижелерi
бойынша қорытындылар
мен ұсыныстар жасау
Жүргiзiлген тест нәтижесi бойынша шаруашылықта кассалық тәртiптерiнiң
сақталуы және iшкi бақылаудың ұйымдастырылуы туралы аудитор талдау жасап,
тексерудiң бағытын анықтайды. Шаруашылықтың кассасындағы ақша қаражаттардың
iшкi қозғалысын бақылаудың мүлдем жоқ немесе жеткiлiксiз екендiгiнiң
белгiлерi:
1. кассадағы бүкiл нақты ақшаларды және басқа да құндылықтарды толық
бiртiндеп санаудың және кассаның тосынан тексерудiң жолға
қойылмандығы;
2. шаруашылықта тексерудiң белгiленген әкiшiлiктiң бұйрығының жоқтығы;
3. кассаның тексеруге қалай болса солай бұрық жасалғаны, тексеру
комиссияның құрамына тұрақты тұлғаларды тағайындау, банкноттарды
бiртiндеп санағандығы туралы куәлiк ететiн тексеру комиссияның
актiсiне тiркелетiн жұмыс құжаттарының тiркелмегендiгi;
4. кассаға тексерiлу жүргiзiлетiнiн кассирдiң алдын ала бiлiп, оған
дайындық жүргiзуi;
5. шаруашылықтың төрағасының бұйрығында көрсетiлмеген кiрiс және шығыс
құжаттарына бас бухгалтерден және шаруашылықтың төрағасынан басқа
тұлғаларға қол қоюға құқық берiлгендiгi;
6. кассирдi алмастырған, жұмыстан босатқан кезде кассаға үстiртiн
тексеру жүргiзу;
7. штатта кассирлiк қызмет қаралмай, шаруашылықтың төрағасының жазбаша
өкiмiмен бұл қызметтi қоса атқаруды есеп қызметкерлерiне жүктелуi;
8. кассирдiң толық материалды жауапкершiлiгi туралы шарттың болмауы;
9. кассирдiң кассаны тексеруге дайындауға дағдыланбағандығын
дәлелдейтiн күнделiктi орындалуға тиiстi операциялардың жүзеге
асырылмауы;
Кассаны және кассалық операцияларды аудиторлық тексеру негiзiнен үш
бағыт бойынша жүзеге асырылады:
1. нақты ақша қаражаттарын түгендеу;
2. ақша қаражаттардың толық, уақтылы кiрiске алынуын тексеру;
3. таратылған, берiлген ақшалардың дұрыс шығысқа шығарылғандығын
тексеру;
Кассаға түгендеу жүргiзу аудитордың тексеру орнына келген мезетiнде-ақ
жүргiзiледi. Оны бастаудан бұрын аудитор кәсiпорын кассасындағы ақша
қаражаттарға тосынан тексерудi жүйелi түрде жүргiзетiн тұрақты жұмыс
iстейтiн комиссияны тағайындау туралы басшының бұйрығы бар ма екен, бұл
бұйрық орындала ма екен, кассаны тосынан тексеру актiлерi бар ма және оның
мазмұны қандай; тексерiлiп отырған кәсiпорында бiр кассир не бiрнеше кассир
қызмет атқара ма; кассир тек тексерiлетiн кәсiпорында ғана жұмыс iстейдi ме
әлде басқа кәсiпорындарға да қызмет көрсете ме; кассирдi тағайындау бұйрығы
және кассирдiң кәсiпорын әкiмшiлiгiмен отырған жеке материалды
жауапкершiлiк туралы келiсiм шарты бар ма екен, кассир кассалық
опреацияларды жүргiзудiң тәртiптерiн бiле ме.
Аудитор кассаны түгендеудi жүзеге асырғанда мына талаптарды сақтауға
мiндеттi:
1. кассаға түгендеу жүргiзу комиссиялық құрамында мiндеттi түрде
шаруашылықтың бас бухгалтерi мен кассирi енуге тиiстi;
2. шаруашылықтың төрағасы тағайындаған тұрақты жұмыс iстейтiн
комиссияның мүшелерiнiң қатысуымен жүргiзiлуi;
3. кассаны тексеру кезiнде кассаға басқа тұлғаның кiруiне рұқсат
етiлмейдi;
4. тексеру кезiнде бүкiл кассалық операциялар тоқтатылады.
Аудитор кассаға түгендеу жүргiзгенде мынадай талаптардың сақталуын
қамтамсыз етуге тиiстi:
1. кассаны тексеру мүмкiн болмағанда немесе шаруашылықта бiрнеше касса
болса, олардың барлығын түгелдей жауып, бекiтiп, мөр басып, кiлтiн
кассирге бередi де мөрдi өзiнде қалдырады;
2. кассир түгендеу комиссиясының мүшелерiнiң қатысуымен соңғы күннiң
кассалық операциялары туралы кассалық кiтапқа кiрiс-шығыс құжаттарын
көрсетiп, қалдығын шығарып, есеп жасайды;
3. кассирдiң жасаған есебiне шаруашылықтың бас бухгалтерi қолын қояды;
4. ораны бұзылған бос ақшаны және банк белгiсi соғылған ораны бұзылмай
сақталғандығына қарамастан, оларға бiртiндеп санау арқылы қайта
санап жүргiзедi. Мұндай мiндеттi iс-әрекет кассадағы басқа да
құндылықтар мен ақшалай қаражаттарына да жүзеге асырылады (пошталық
маркiлер, жол жүру билеттерi, төленген авиабилеттер, төленген, бiрақ
берiлмеген демалыс үйлерi мен санаторияларға жолдамалар). Ақшалар
мен құндылықтар екi рет қайта саналады - бiрiншi кассир, соңынан
комиссияның басқа да мүшелерi. Аудитор болса бұл аудиторлық
процедураның дұрыс iске асқанын бақылап отыру қажет. Ақшалай
құжаттар номиналды құны бойынша ескерiледi.
Ақша құжаттарының аудитi кезiнде бұлардың нақты қолда барын, олар кiмге
арналған және билеттер мен жолдамалар ненiң есебiнен төленгенiн; ақша
құжаттарының есебiнiң дұрыстығына тексеру жүргiзу қажет. Олардың есебi ақша
құжаттарының қозғалысының кiтабында жүзеге асырылады. Ақша құжаттарының
келiп түсуi мен шығысқа шығарылуы кассалық кiрiс пен кассалық шығыс
құжаттарымен рәсiмделуi тиiс. Ақша қаражаттары сияқты бұларға да кассир бас
бухгалтерге ақша құжаттары қозғалысы туралы есеп бередi.
5. ақшаны және құндылықтарды санап болғаннан кейiн нақты мәлiметтерiн
бухгалтерлiк есепте көрсетiлген олардың нақты мәлiметтерiмен
салыстырады.
6. Аудитор ақша-қаражаттардың тексеруiн жүзеге асырып, олардың сақтау
орнының жағдайына касса бөлмесiнiң ақша қаражаттарын сақтауды
қамтамасыз ету бойынша техникалық берiктiгi, орта қауiпсiздiгiн
сақтау және қауiп төнген жағдайда дыбыс беретiн құраладармен
жабдықталуының ережеге сәйкестiгiне баса назар аударады. Анықталған
кемшiлiктер түгендеу актiсiнде көрсетiледi.
7. Кассадағы нақты ақша қаражаттарын тексерудiң нәтижелерi түгендеу
актiсiмен рәсiмделедi және оған комиссияның барлық мүшелерi қолдарын
қояды. Ол үш данада толтырылады. Бiреуi кәсiпорын бухгалтериясында,
екiншiсi кассирде, үшiншiсi аудиторда қалады. Акт соңында онда
көрсетiлген барлық ақша қаражаттарының сақталуына жауапты екенiне
кассирдiң қол жазбасы ұсынылады.
8. Жетiспеушiлiк анықталған жағдайда аудитор оның пайда болу
себептерiнiң жазбаша түрдегi түсiнiктемесiн кассирден сұрап алады.
¦лкен жетiспеушiлiктер анықталған жағдайда аудитор кәсiпорын
басшысына хабар берiп, кассирдi тексеру соңына дейiн жұмыстан
босатып, iстi тергеу басқармаларына
берудi ұсынады.
Мүмкiн болатын тәртiп бұзушылық пен қызметтi асыра пайдалануды, оны
жүзеге асыруға мүмкiндiк туғызған жағдайларды анықтау кассалық
операцияларды бақылаудың негiзгi мақсаты.
Кассалық операцияларды iске асыру процессiнiң ережелерiн бұзудың
амалдарына қарай тәжiрибеде олар:
- ақша қаражаттарды рәсiмделген құжаттар мен қол жазбалар арқылы
жабылған тiкелей ұрлау;
- кiрiс ордерлерi арқылы банктен, әр түрлi тұлғалармен ұйымдармен және
де сенiм хат арқылы басқа да ұйымдардан келiп түскен ақша қаражаттарды
кiрiске алмай өз қалтасына салу;
- бiр құжаттарды қайталап, екiншi рет қолдану;
- кассалық құжаттар мен кассалық есеп берулерде нәтижелердi қате санап
шығару;
- сомаларды негiзсiз жалған құжаттар арқылы шығысқа шығару;
- шығысқа шыққан сомаларды заңды түрде рәсiмделген құжаттарда ұлғайтып
көрсету;
- заңды түрде әр түрлi тұлғалар мен ұйымдарға есептелген қаржыларды,
еңбек ақының депоненттелген сомаларын иемденiп өз қалтасына салу.
Ақша қаражаттардың тiкелей ұрлануы кассадағы қолма қол ақшаны түгендеу
жолымен тексерген кезде анықталады. Кейде ол жоғары тұрған қызметтегi
тұлғалардың қол жазбаларымен маскирленiп, кассирмен немесе басқа бөлiмше
басшыларымен жаратылады. Тағы ақша қаражаттардың маскирленбеген ұрлануы да
болады, бұл қылмыстың ең көпке тараған және қарапайым түрi.
Ақшаның жетiспеушiлiктерi бөтен адамның кассаны бұзып ұрлаудың салдары
ғана емес, сонымен қатар басқа заңсыз операцияларды қаржыландыру мақсатында
уақытша ақшаны алудың салдары да болуы мүмкiн. Бұндай бұзушылықтар
кассирдiң дұрыс таңдалып тағайындалмауынан (олардың тәжiрибесi мен
сенiмiдiлiгiн тексеру) және кассаны жүйелi түрде тексермеуiнен болуы
мүмкiн.
Касса бойынша қаржыларды кiрiске алмау, алынған сомаларды шығысқа
шығарумен немесе кiрiс операцияларын жасырумен байланысты. Есеп айырысу
шотынан түскен қаржыны кассаға кiрiске алмау жағдайлары ең жиi кездеседi.
Банктегi есеп айырысу шотынан алынған ақша қаражаттарды толық және
уақытында кiрiске алынуын тексерген сәтте аудитор операцияларды екi жақтан
бақылау амалын қолдану керек. Яғни 451 Кассадағы ұлттық валютадағы ақша
қаражаттар шот дебетi бойынша аналитикалық есептiң №1 ведомостында
көрсетiлген соманы 441Есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттар шотының
кредитi бойынша №2 журнал-ордердегi сомамен салыстырады – олар бiр бiрiне
тең болу керек. Олардың арасында айырмашылық пайда болған кезде кiрiс касса
ордерлерiмен, банк көшiрмелерiмен, кассир есеп берулерiмен, чектер
түбiртектерiмен бұл сомаларды салыстырады. Ал қажет болған жағдайда банк
мекемесiнде тiкелей тексерудi жүзеге асырады.
Аудитор банктен түскен әр бiр чек бойынша ақшалардың толық және
уақытында кiрiске алынуын мұқият тексеру қажет. Банктен түскен қолма қол
ақшалардың толық кiрiске алынғандығын тек чектер түбiртектерiмен ғана
тексерген аудитор қателiк жiбередi, оны, сонымен қатар, банк көшiрмелерi
арқылы да iстеу керек(қолма қол ақшаны алуға сәйкес код бойынша). Егер
көшiрмелерде түзетулер болса және қалдықтар бойынша айырмашылықтар
анықталса, банктен ағымдағы немесе есеп айырысу шотынан көшiрмелер алынып,
тексерiлетiн кәсiпорын бухгалтериясындағы жазбалармен салыстырылады. Банк
шотының көшiрмесi қатаң түрде есепке алынатын құжат болып табылады және
мұқият бақылауды қажет етедi. Сондықтан да көшiрмелердiң банктен алуын
кассир мен басқа да тұлғаларға сенiп бере салуға болмайды. Себебi, олардың
есеп берулерi көшiрменiң мазмұнына байланысты болады.
Кассалық операцияларды жүргiзу ережелерiне сәйкес кәсiпорындар
кассаларымен қолма қол ақша қаражаттарды кiрiске алу кiрiс касса ордерлерi
арқылы жүзеге асырылады. Оған бас бухгалтер немесе кәсiпорын басшысының
жазбаша рұқсатымен өкiлеттi тұлға қол қояды.
Қызмет ақысын төлеу, қарызды өтеу, материалдар ақысын төлеу, кварталдық
төлем және т.б. кiрiс ордерлерi арқылы келiп түскен ақшаны кiрiске алмауды
қызметкерлер мен басқа да тұлғалардың өтелмеген қарызын талдау мен тексеру
арқылы анықтауға болады. Есеп айырысу шоттарындағы төленген сомаларды өз
қалтасына салудың нәтижесiнде өтелмеген қарыз сомалар сол тұлғалардың
мойнында қалып қояды. Ал олар болса өз қарыздарын мойындамайды. Бұл
тұлғалармен есеп айырысудың жүйелi тексерулерi мен олардан сұрау арқылы
маңызды нәтижеге келуге болады. Есеп айырысулар бақылауының тағы бiр
нәтижелi тәсiлi болып кiрiс құжаттарының тiркелiмiн тексеру және оларды
төленген құжаттармен салыстыру. Касса ордерлерiнiң толық тiркелмеуi, тiптi
бұл iстiң жүзеге аспауы, қарыздардың өтелуiн дер кезiнде тексерiлмеуi және
дер кезiнде салыстырымдар жүргiзiлмеуi кiрiс ордерлерiмен түскен ақша
қаражаттарды өз қалтасына салудың жолын жеңiлдетедi. Белгiлi бiр номерге
тiркелетiн кассалық ордерлердi тiркеу журналында кiрiс және шығыс
ордерлердi дұрыс тiркеу, төленбеген кiрiс ордерлерiнiң бухгалтерияға қайтып
келуiн бақылау жазбалардың шындығын көтерiп, алдау мен тонаушылыққа жол
бермейдi.
Басқа кәсiпорындардан алынған ақша қаражаттарды өз қалтасына салумен
күрес мүмкiн болатын барлық жағдайларда есеп айырысудың қолма қолсыз
нысанын жүргiзудi талап етедi. Тәжиребе көрсетiп отырғандай, бұл ереженiң
бұзылғаны тонаушылыққа мүмкiндiк туғызады.
Мүмкiн болатын тонаушылықты анықтау үшiн кассалық тәртiптiң бұзу
жағдайларына тексеру жүргiзiледi. Бұндай кезде қолма қол ақшалардың
көлемдi сомаларын берген немесе алған кәсiпорындармен есеп айырысуларды
тексередi.
Басқа кәсiпорындардан ақшалай сомаларды алу сенiмхаттарының тiркелiмi
мен олардың нақты түрде қолдануын тексеру де тонаушылықты анықтаудың бiр
тәсiлi болып табылады. Сенiмхат беру ережелерi бұзылған кезде, олар бойынша
ақша қаражаттардың келiп түсуiнiң бақылауы да болмайды, бұл тонаушылыққа
жол беруi мүмкiн.
Ақша қаражаттарды шығысқа шығарудың кассалық операциялары мүмкiндiгiнше
тексеруге жатқызылатын бүкiл мерзiмiнiң кассалық есеп беруiне қосымша
болатын құжаттар бойынша тексерiледi. Тексеру кезiнде кассалық операциялар
бойынша есеп құжаттарының келесi нысандары қолданылады: №КО-1 Кiрiс
ордерi және №КО-2 Шығыс касса ордерi, №КО-3 және №КО-3а Кiрiс және
шығыс касса құжаттарын тiркеу журналы, ақшаларды қабылдау мен берудiң
ордерлерсiз рәсiмделетiн құжаттар, №КО-4 Кассалық кiтап, №КО-5 Кассирдiң
қабылдаған және берген ақшалардың есебi, есеп регистрлары, (журнал-ордер
№1, ведомость №1), Бас кiтап, сәйкес күндерге баланстар және т.б.
Сонымен қатар, кассалық құжаттардың толтырылуына да көңiл бөлу қажет:
алушының қолы әр бiр құжатта бар ма екен, кассалық құжаттар: кiрiс -
қабылданды деген штамппен, шығыс құжаттары -төлендi деген штамппмен,
күнi көрсетiлiп жабыла ма екен және оларда түзетулер мен өшiрулер iздерi
жоқ па екен.
Ақша қаражаттарының келiп түсуi мен шығысқа шығуы бойынша барлық
операцияларды кассир кассалық кiтапқа жазады. Кассалық кiтап беттерi
номерленiп, жiппен байланып, сургучтi мөрмен басылуы тиiс.
Ондағы беттер саны кәсiпорын басшысы мен бас бухгалтердiң қолдарымен
расталуы тиiс. Жұмыс күнiнiң соңында кассир кассалық кiтапқа күн бойы орын
алған операциялардың қорытындысын санап, келесi күнге кассадағы ақшалардың
қалдығын шығарады. Кассалық кiтаптағы жазбаларды бiр уақытта көшiрмелi
қағаз арқылы екi бетке түсiредi. Кiтаптың бiр бетi жыртпалы болады, оны
кассалық операциялар бойынша есеп беру ретiнде барлық кiрiс және шығыс
құжаттарымен бiрге күн соңында бухгалтерияға тапсырады.
Бiр документтер бойынша сомаларды екiншi рет кассадан шығысқа шығару
ұрлап тонаудың ең қауiптi нысаны болып табылады. Бұндай бұзушылықты келесi
тәртiпте анықтауға болады.
Ең алдымен кассалық есеп берудi қараған кезде олар барлық
қосымшаларымен бiрге тексерiлуi тиiс. Қосымшалардың толық болмаған жағдайда
олардың қай жақа кетiп, қалай қолданылғаны және олар басқа есеп
беруде қолданылмайтыны тексерiлу керек. Тексерiлiп жатқан тұлғалар
жетiспейтiн құжаттарды бұрын тексерiлген құжаттар iшiнен алып ұсынуы
мүмкiн. Бұған жол бермеу үшiн аудитор тексерген құжаттарға белгi соғу
қажет.
Аудиторлық тәжiрибе көрсетiп отырғандай тәртiп бұзып ұрлаудың ең көбi
еңбек ақымен, есеп берiлетiн сомалармен байланысты болады. Бұның iшiнде
ведомостi екiншi рет қолдану да, оның iшiне шын мәнiсiнде жоқ тұлғаларды
енгiзу де, сомалардың нәтижесiн көтеру де қолданылады.
Төлем ведомостары бойынша ақшалардың төленуiнiң дұрыстығын тексерген
кезде енгiзiлген тұлғалардың барлығы да аталған кәсiпорында қызмет iстей
ма, ол жерде жалған тұлғалар жоқ па, осыны анықтап алу керек. Ол үшiн
төлем ведомостындағы тұлғалардың фамилияларын жеке құрам, табель және басқа
құжаттарының есебiнiң мәлiметтерiмен салыстырып сәйкестендiру қажет. Бұл
сияқты тәртiп бұзушылықтардың алдын алуы үшiн төлем ведомостары құралып
бiткеннен кейiн ақша төлемдерiнен бұрын кадр бөлiмiмен расталуы тиiс.
2.3 Есеп айырысу шотының аудитi
Ақша қаражаттар - кассадағы және банктердегi шоттардағы ақшалар болып
табылатыны бәрiмiзге белгiлi.
Ақша қаражаттардың аудиторлық тексеруiнiң бағдарламасы №1 кестеде
берiлген. Баланстағы көрсетiлген ақша қаражаттардың дұрыстығын тексеру үшiн
баланстық мәлiметтердi Бас кiтап пен 41 Жолдағы ақша қаражаттар, 42
Банктегi арнайы шоттағы ақша қаражаттар, 43 Валюталық шоттағы ақша
қаражаттар, 44 Есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттар, 45 Касадағы ақша
қаражаттар деген IV Ақша қаражаттар бөлiмiнiң бөлiмшелерi шоттарының
мәлiметтерiмен салыстыру қажет.
№2 кесте. Ақша қаражаттар аудиторлық тексеруiнiң бағдарламасы.
№ Аудит процедурасы Ақпарат көзi Аудит
жүргiзу
мерзiмi
1 Баланс 401-403, 411, 421-424, 431-434,441,451-452
көрсеткiштерiнiң шоттары бойынша баланс, Бас кiтап
Бас кiтап
мәлiметтерiмен
сәйкестiгiн
тексеру
2 Жинақтамалы және Жоғарыда көрсетiлген шоттар бойынша Бас
талдамалы кiтап, №1, №2, №3 журнал-ордерлерiне
есептердi ведомостар, Кассалық кiтап, Кiрiс және
жүргiзудiң шығыс касса ордерлерiнiң тiркеме журналы.
дұрыстығын тексеруКассирдiң қабылдаған және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
І. КIРIСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..3
II БӨЛIМ. Ақша қаражаттар қозғалысы және iшкi аудитi
2.1 Аудиттiң әдiстемелiк
тәсiлi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 5
2.2 Касса есебiнiң
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
2.3 Есеп айырысу шотының
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .16
2.4 Банктегi арнайы шоттардағы және жол үстiндегi нақты ақша
қаражаттар есебiнiң
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..24
ІІІ.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..29
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТIЗIМI. ... ... ... ... ... ... ... ... 32
І. Кiрiспе
Бухгалтерлiк есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргiзушi
субъектiлерде ерекше маңызды орынға ие. Қазақстан нарық экономикасына
түгелiмен көштi, оны бүкiл әлемдiк қауымдастық та мойындады. Бұндай
жағдайда бiздiң республикамызда пайдасы жоғары, тұрақты, әлемдiк нарықта
бәсекелестiк қабiлетi бар кәсiпорындар неғұрлым көп болса, соғұрлым бiздiң
экономикамыздың деңгейi де жоғарлай бередi. Бұл бүгiн, ертең, алдыңғы отыз
жыл iшiнде де ең өзектi мәселелердiң бiрi болатыны Қазақстан
Республикасының Президентiнiң Қазақстан - 2030 деген халыққа жолдауында
да ерекше аталып кеткен. Ал кәсiпорын қызметiнiң дұрыс жолға қойылуы
көптеген факторларға байланысты болып табылады. Соның iшiнде бухгалтерлiк
есептiң, аудиттiң, оның iшiнде қаржылық есептiң, iшкi аудиттiң және
талдаудың дұрыс ұйымдастырылып жүргiзiлуi үлкен роль атқарады. Бұл
қызметтердiң мәнi тiрi ақпаратта. Ал кiм ақпаратқа ие болса, сол әлемдi
билейдi деген сөз бар. Бухгалтерлiк есептiң маңызын осыдан ақ бiлуге
болады.
Есепке алу мәлiметтегi кәсiпорынның және оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң
қызметiн жедел басқару үшiн, экономикалық болжамдар мен ағымдық жоспарлау
жасау үшiн, сөйтiп ел экономикасының даму заңдылықтарын зерртеу үшiн
қолданылады. Шаруашылық жүргiзудiң қазiргi жағдайында кәсiпорынның күрделi
экономикалық тетiгiн нық, дұрыс жолға қойылған есеп жүйесiнiсiз, сондай –
ақ сенiмдi экономикалық ақпаратсыз басқару iс жүзiнде мүмкiн емес. Осы
тұрғыдан есептегенде ақша қаражаттарының есебi мен оның iшкi аудитi өзектi
болып есептелiнедi.
Бухгалтерлiк есептi халықаралық стандарттардың талабына сай жүргiзу
қазiргi кезде ең басты мәселе болып табылады. Осыған байланысты
бухгалтерлiк есеп пен аудитке жүктелетiн мiндетi қай кезде болмасын күрделi
болып отыр. Осы тұрғыдан қарағанда ақша қаражаттар есебiн дұрыс
ұйымдастырудың рөлi зор.
Ақша қаражаттардың есебiн зерттеп бақылай отырып кез – келген
кәсiпорынның жабдықтаушылары мен клиенттерiнiң кiм екендiгiн, олардың
қандай тауар сататынын, қызмет көрсететiнiн, олармен қандай қарым –
қатынастарда, қандай тәртiпте, қандай құжат негiзiнде жүзеге асатынын көрiп
бiлуге болады.
Бұл жерде тағы маңызды бiр нәрсе – банк мекемесi. Жоғарыдағы айтылып
кеткен қарым – қатынастар қолма қолсыз есеп айырысу нысанында жүзеге
асырылса банк мекемесi де бұл қатынастарда өз үлесiн қосады. Яғни,
кәсiпорын банкi мен жабдықтаушы банкi арасындағы қатынастар жүзеге
асырылады. Бұл жерде банк қызметiмен де жақынырақ танысып, олардың
құжаттарының кәсiпорын құжаттарымен қандай байланысы бар екенiн көруге
болады.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер менi қызықтырды, сондықтан
бухгалтерлiк есептiң ақша қаражаттар бөлiмiн кеңiрек ауқымда қарастырып,
бiтiру жұмысымның тақырыбы ретiнде таңдап алдым.
Курстық жұмысын жазудағы менiң басты мақсатым ақша қаражаттар есебiнiң
ұйымдастырылу тәртiбiн теориялық тұрғыдан тереңiрек зерттеп оны тәжiрибелiк
мәселелермен ұштастыру. Жоғарыда көрсетiлген мақсатқа жету үшiн, бiтiру
жұмысымның жазылу жоспарын құрдым. Жоспарда қарастырылған басты - басты
мәселелер келтiрiлген.
Тәжiрибелiк мәселелердi тiкелей өндiрiстiк iс – тәжiрибе өткен
кәсiпорында қарастырдым. Кәсiпорынның атауы Big Idea Group ЖШС.
Серiктестiк Қазақстан Республикасының 22 сәуiр 1998 – жылғы Жауапкершiлiгi
шектеулi және қосымша жауапкершiлiктi серiктестiктер туралы Заңына сәйкес
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiк түрiнде құрылған заңды тұлға болып
табылады.
Серiктестiктiң атауы жазылған мөрi, дербес балансы, банктерде
есепшоттары бар. Серiктестiктiң Қазақстан Республикасының заңдарымен
белгiленген тәртiпте тiркелетiн өзiнiң тауар белгiсi мен символикасы бар.
Серiктестiк қызметiнiң мақсаты қатысушының мүддесiне шаруашылық
қызметтi жүзеге асыру жолымен табыс алу болып табылады. Бұл мақсатқа жету
үшiн Серiктестiк келесi қызмет түрлерiн жүзеге асырады:
- жарнама бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы қызмет;
- жарнама компанияларын жоспарлау және өңдеу саласындағы қызмет;
- имидждер мен бейнелердi өңдеу саласындағы қызмет;
- жарнама өнiмдерiн өндiру;
- теледидар және радиобағдарламаларды өндiру, көшiрмелерiн жасау,
дыбыстандыру, тарату және т.б.
Серiктестiктiң бухгалтерлiк есебi 1С Бухгалтерия компьютерлiк
бағдарламасы бойынша жүзеге асады. Iшкi аудит жүйесi бар.
II. Ақша қаражаттар қозғалысы және ішкі аудиті.
2.1 Аудиттiң әдiстемелiк тәсiлi
Жалпылама түрде әдiс нақты шынайылықты зерттеуге жасалған қадам амалын,
табиғат пен қоғам құбылыстарын зерттеу амалын, ақиқатқа жету жөнiндегi
ғылыми таным жолын бiлдiредi.
Аудиттiң әдiснамасы жалпы және iшiнара болуы мүмкiн. Аудиттiң жалпы
әдiснамасы диалектика принциптерiнiң жиынтығы, сонымен қатар, ғылыми бiлiм
заңдылықтарының дамуын зерттейтiн жалпы ғылыми тану теориясын бiлдiредi.
Аудиттiң iшiнара әдiснамасы экономикалық ғылым заңдарына сүйенiп, бiр
жағынан теориялық жалпылауда, аталған ғылымның принциптерiнде, ал екiншi
жағынан қолданбалы әдiстерде айқындалады.
Теорияда аудиттiң әдiсi болып ең алдымен аудит обьектiлерiн зерттеудiң
диалектикалық әдiсi түсiнiледi, ол: үздiксiз қозғалыстағы құбылыстар мен
процестердi зерттейдi, олардың iшкi қайшылықтарын анықтайды, себеп –
салдарпарының байланысын белгiлейдi. Бұл зерттеулердi өткiзген кезде
танымның жалпы ғылыми әдiстерiне үлкен рөл бөлiнедi, оның iшiнде негiзгi
болып табылатындар: талдау және синтездеу, индукция және дедукция,
абстракция және аналогия, модельдеу және эксперимент жасау және т. б.
Талдау (грек тiлiнен аударғанда – бөлек қою, бөлшектеу) зерттеудiң
әдiсi ретiнде зерттеу обьектiсiнiң жақтарын, құрамдас бөлiктерiн, сондай –
ақ айқын белгiлерiн қасиеттерiн және қатынастарын анықтау үшiн олардың
арасындағы қарым қатынасты қарастырады.
Синтез (грек тiлiнен аударғанда – бiрiгу, жалпылану), ол зерттелетiн
заттың жекелеген жақтарының элементтерiнiң бiрегей тұтастыққа бiрiгуiн
бiлдiредi.
Тағы бiр негiзгi жалпы ғылыми әдiстер индукция және дедукция. Индукция
– логикалық тұжырым бойынша жекеден жалпыға өту болса, онда дедукция –
жалпыдан жекеге өтудi бiлдiредi. Бұл екi әдiс, өздерiнiң принциптерiнiң
айырмашылықтарына қарамастан, талдау мен синтез сияқты өзара тығыз
байланысты.
Соңғы кездерi аудитте жалпыға белгiлi абстракция сияқты жалпы ғылыми
таным амалдарына негiзделген модельдеу және аналогия әдiстерi кеңiнен
қолданылып келедi. Түрлi ақыл-ой тұжырымын жасаған кезде аналогия әдiсiн
пайдаланған кезде бiр обьектi туралы алынған бiлiмдердi онымен нысаны мен
мағынасы бойынша ұқсас, аз зерттелген басқа обьектiге көшiруге мүмкiндiк
бередi. Абстрактiлеу алаңдату және толықтыру арқылы зерттеу обьектiсiнiң
болмысын қалыптастыру рәсiмi болып табылады. Бұл ретте алаңдату ол туралы
мәнсiз деректердi алып тастау арқылы нақты обьектiнiң болмысын оңайлатады,
ал толықтыру оған жаңа ақпаратты енгiзу арқылы оның болмысын күрделендiре
түседi.
Әдiстемелiк тәсiлдердiң жиынтығы аудиттiң әдiсi болып табылады.
Аудиттiң әдiстемелiк тәсiлдерi үш топқа бiрiктiруге болады:
1. есептiк-талдау;
2. құжаттық;
3. жалпылау;
Есептiк – талдау тәсiлдерi – бұл экономикалық талдаудың дәстүрлi
тәсiлдерi (салыстыру, топтастыру, жүйелi қойылымдар, баланстық байланыстар
және т.б.), талдамалы тексеру, статистикалық және экономикалық –
математикалық тәсiлдер.
Құжаттық әдiстемелiк тәсiлдер - бұл ақпраттық модельдеу, нормативтiк –
құқықтық реттеу, есептiк құжаттарды тексеру (зерттеу).
- ақпараттық модельдеу – зерттеу объектiсi туралы мәлiметтер жиынтығы.
- нормативтi-құқықтық реттеу – заңмен, стандарттармен, нормативтi
құжаттармен, мiндеттердi бөлудiң iшкi тәртiптерiмен белгiленген
нормалар мен ережелерге қатысты аудиторлық тексеру объектiсiнiң
қызмет жасауын зерттеу.
- есеп регистрлерiн тексеру – шаруашылық операциялардың шынайылығын,
мақсаттылығын және тиiмдiлiгiн айқындау тәсiлдерi.
Жалпылау әдiстерi – ақпараттың шығуына әсер ететiн құбылыстар мен
факторлардың қаншалықты кең зерттелгенiне байланысты болатын аудиторлық
тексеру кезеңi.
Аудиторлық қызмет туралы Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
аудиторлық қызметтiң келесi түрлерi бар:
- мiндеттi аудит;
- бастамалы аудит;
- iшкi аудит;
- сыртқы аудит.
Жыл сайынғы мiндеттi аудит
- банктерге;
- кредиттiк серiктестiктерге;
- банк опреацияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға
және қызметiн Бағалы қағаз нарығында жүзеге асыратын ұйымдарға;
- сақтандыру ұйымдарына, жинақтаушы зейнетақы қорларына, зейнетақы
активтерiн басқару жөнiндегi компанияларға, инвестициялық қорларға;
- табиғи монополия субъектiлерiне;
- шетелдiң қатысуындағы кәсiпорындарға;
- ашық акционерлiк қоғамдарға қатысты жүргiзiледi.
Бастамалы аудит аудиттелетiн субъектiнiң бастамасы бойынша аудит
жүргiзуге арналған аудиттелетiн субъектi мен аудитор, аудиторлық ұйым
арасындағы шартта көзделген аудиттiң нақты мiндеттерi, мерзiмдерi мен
көлемдерi ескерiле отырып жүргiзiледi.
Сыртқы аудит – тек тәуелсiз аудиторлық компаниялармен немесе жеке
тұлғалы аудиторлармен ғана жүргiзiле алады.
Iшкi аудит – экономикалық субъектiнiң құрылымы буындарының қызмет
тиiмдiлiгiне бақылау жасаудың бiр тәсiлi. Iшкi аудит ұйымдастырылуын, рөлi
мен функциясын экономикалық субъектiнiң өзi – оның басшылығы мен меншiк
иелерi анықтайды.
Аудиттiң ең маңызды принциптерi:
Тәуелсiздiк Кәсiпқойлылық
Объективтiлiк Шыншылдық
Құпиялылық
Аудиторлық қызметiнiң тәуелсiздiгi аудиторлық фирмалар мен жеке тұлғалы
аудиторлар қызметiне еш бiр мемлекеттiк мекемелер, тексерiлiп жатқан
клиенттер немесе үшiншi тұлғалардың араласуына еш бiр құқықтары жоқтығымен
қамтамасыз етiледi.
Кәсiпқойлылық квалификациялық комиссияға емтихан тапсыру фактiсiмен
қамтамасыз етiлу қажет.
Шыншылдық – аудитор өзiнiң жеке ой-пiкiрiне ие болу керек және сол
пiкiрдi құжаттарға негiздеп, кез-келген жағдайда дәлелдей алу керек.
Құпиялылық – клиенттiң келiсiмiнсiз-ақ коммерциялық құпияны сақтау
мiндетi.
Аудитор жұмысы – бұл қатаң түрде ұйымдастырылған процесс, оның белгiлi
бiр кезеңдерi болады, құжатталудың жүргiзiлу, ресiмделу, аудиторлық
процедуралардың жүзеге асырылу тәртiптерi бар.
Аудитордың клиентпен танысуы аудиттi жүргiзуден көп уақыт бұрын
басталады. Ең алдымен ол шаруашылық субъект қызмет жасайтын экономикалық
аяны бағалап, клиент саласы туралы мағлұмат алады. Бұл ақпараттың көзi
ақпарат құралдары, статистикалық жинақтар, техникалық әдебиеттер және т.б.
болып табылады.
Аудит аудитор мен тапсырыс берушi арасындағы келiсiм-шарт негiзiнде
жүзеге асады. Сондықтан, аудитор келiсiм – шартқа отыру шарттарына аса көп
көңiл бөлу қажет. Келiсiм – шарттың мiндеттi шарттары:
1. тексеру жүргiзу пәнi;
2. аудит жүргiзу мерзiмi мен жерi;
3. төлем ақының мөлшерi мен тәртiбi;
4. жақтардың жауапкершiлiктерi.
Жұмыстың өте маңызды кезеңi жоспарлау болып табылады. Аудит бойынша №7
қазақстандық стандартта жоспарлаудың маңыздылығына көңiл аударылады. Осы
арқылы жұмыстың тиiмдiлiгiне, сапалығына және белгiленген мерзiмде
аяқталуына тексеру жүргiзiле алады. Жоспарлау - тексеруге, аудиттiң
жүргiзiлуiне және көлемiне қатысты жалпы стратегиясының өңделуiн және
детальдi көзқарасын бiлдiредi.
Аудитор жұмыстың сипатын, көлемiн және уақыт шарттарын клиентпен
ақылдасып, оның бұған деген көз қарасын анықтап алу қажет. Сосын аудиторлық
есеп беру сипатын анықтап, клиенттiң аудиторлық есеп беруден не күтетiнi
туралы мағлұмат алу қажет.
Кәсiпорын құжаттарымен жұмысты бастаудан бұрын аудитор аудиторлық
тексерудiң бағдарламасын жасайды.
Аудиторлық тексерудiң жоспары
1. клиент қызметi жөнiнде бiлiм алу;
2. есеп саясаты мен iшкi бақылау жүйесiмен танысу;
3. iшкi аудитке деген күтiмдi сенiмдi анықтау;
4. қызмет көлемi жөнiнде дұрыс мағлұмат алып, олардың еңбек
сыйымдылығына баға беру;
5. Аудит жүргiзу үшiн мамандарды жинау;
6. Шынайы ақпарат алу;
7. Аудиторлық тәуекелдi бағалау;
8. Аудит бағдарламасын жасау;
Аудиторлық компания өз тәуекелiн сақтандыру қажет. Тәуекел дәрежесi
клиент жұмысшыларына, олардың кәсiпқойлығына және бақылау деңгейiне
байланысты. Тәуекелдi мүмкiн болатын ең төмен деңгейге дейiн түсiру үшiн
аудиторлық тәуекелдi бағалау мен аудиторлық процедураларды құру қажет.
Аудиторлық тәуекел әр уақытта болады.
Аудиторлық тәуекел
Өзiндiк тәуекел
Iшкi бақылау тәуекелi
Таба алмау тәуекелi
Аудиторлық тәуекел – аудитор өзiне қабылдауға дайын тәуекелдiң
субъективтi анықталған деңгейi, оның мәнi аудит бiтiп, оң қорытынды
берiлгеннен кейiн – ақ, қаржы қорытынды есебiнде мәнi жағынан үлкен
қателiктер табылатынында жатыр.
Өзiндiк тәуекел – iшкi бақылау жоқ болған жағдайындағы қаржылық есепте
мәндi қателiктердiң болуы.
Iшкi бақылау тәуекелi – есеп және iшкi бақылау жүйесi қате
жiберiлгендiгi туралы дер кезiнде мәлiмдеме жасамағаны немесе оны
таппағанымен байланысты тәуекел.
Таба алмау тәуекелi – iшкi бақылау қызметiнiң жiберген қателiктерiн
аудитордың таппауымен байланысты тәуекел.
Тексеру бағдарламасында аудит барысында тексерiлетiн жұмыс аудандары
көрсетiледi. Кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметi бойынша есеп беруiнде
және оның нәтижелерiн қалыптастыруда маңызды рөл атқаратын учаскелердi
анықтап көрсету қажет.
2.2 Касса есебiнiң аудитi
Кассадағы сақталынып жатқан ақша-қаражаттар 451 Ұлттық валютадағы
кассадағы ақша қаражаттар және 452 Шетел валютадағы кассадағы ақша
қаражаттар шоттарында ескерiлуi тиiс. Бұл шоттардың дебетiнде кассаға ақша
қаражаттардың келiп түсуi, ал кредитiнде ақша қаражаттардың кассадан
шығысталуы көрсетiледi. Бұл шот бойынша жазбалар кiрiс шығыс ордерлерiнiң
негiзiнде жүзеге асады.
Ақша қаражаттарының операциялары, әсiресе олардың ең қозғалмалы бөлiгi
- қолма қол ақшалар (еңбек ақы берген кезде, өндiрiстiк шығындарды төлеген
кезде, есеп берiлетiн сомалары берiлген және қолданылған кезде және т.б.)
мiндеттi мұқият тексерудi талап етедi, сондықтан кассалық құжаттар бүкiл
тексерiлетiн мерзiм бойы қайта - қайта тексерiледi. Төмендегi кестеде
кассалық операцияларды тексерудiң аудиторлық бағдарламасы келтiрiлген.
№1 Кесте. Кассалық оперцияларды аудиторлық тексеруiнiң
бағдарламасы
№ Аудит процедурасы Ақпарат көзi Аудит
жүргiзу
мерзiмi
1 2 3 4
1 Кассадағы ақша Кассаны тексеру жөнiнде комиссия
қаражаттар мен басқа құру, кассирдi тағайындауы жөнiндегi
да құндылықтарға кәсiпорын басшысының бұйрығы;
түгендеудi жүзеге материалды жауапкершiлiк туралы
асыру және сақталу кассирмен келiсiм шарттары, кассалық
жағдайына баға беру құжаттар (КО-1, КО-2, КО-3, КО-4 және
КО-5), кассаны түгендеу актiсi,
ведомость №1, журнал-ордер №1, Бас
кiтап, аванстық есеп беру және т.б.
2 Опреациялардың дұрыс Кассалық құжаттар (КО-1, КО -2,
құжатталуын тексеру КО-3, КО-4, КО-5), ведомость №1, Бас
кiтап және т.б.
3 Қолма қол ақшалардың Банк көшiрмелерi, чек кiтапшалары,
дұрыс, уақтылы және заңды және жеке тұлғалармен
толық кiрiске алынуын келiсiм-шарттар, банк көшiрмелерiне
тексеру тiркелетiн алғашқы құжаттар, кассалық
құжаттар (КО-1, КО-2, КО-3, КО-4,
КО-5) №1 журнал-ордер, №1 ведомость,
Бас кiтап және т. б.
4 Қаржылардың дұрыс КО-1, КО-2, КО-3, КО-4, КО-5, №1
жұмсалынуын тексеру журнал-ордер, Бас кiтап және т. б.
5 Бухгалтерлiк есеп Алғашқы құжаттар, №1 ведомость, №1
шоттарында журнал-ордер, Бас кiтап және т.б.
операциялардың дұрыс
көрсетiлуiн тексеру
6 Кассалық операциялар
аудитiнiң нәтижелерi
бойынша қорытындылар
мен ұсыныстар жасау
Жүргiзiлген тест нәтижесi бойынша шаруашылықта кассалық тәртiптерiнiң
сақталуы және iшкi бақылаудың ұйымдастырылуы туралы аудитор талдау жасап,
тексерудiң бағытын анықтайды. Шаруашылықтың кассасындағы ақша қаражаттардың
iшкi қозғалысын бақылаудың мүлдем жоқ немесе жеткiлiксiз екендiгiнiң
белгiлерi:
1. кассадағы бүкiл нақты ақшаларды және басқа да құндылықтарды толық
бiртiндеп санаудың және кассаның тосынан тексерудiң жолға
қойылмандығы;
2. шаруашылықта тексерудiң белгiленген әкiшiлiктiң бұйрығының жоқтығы;
3. кассаның тексеруге қалай болса солай бұрық жасалғаны, тексеру
комиссияның құрамына тұрақты тұлғаларды тағайындау, банкноттарды
бiртiндеп санағандығы туралы куәлiк ететiн тексеру комиссияның
актiсiне тiркелетiн жұмыс құжаттарының тiркелмегендiгi;
4. кассаға тексерiлу жүргiзiлетiнiн кассирдiң алдын ала бiлiп, оған
дайындық жүргiзуi;
5. шаруашылықтың төрағасының бұйрығында көрсетiлмеген кiрiс және шығыс
құжаттарына бас бухгалтерден және шаруашылықтың төрағасынан басқа
тұлғаларға қол қоюға құқық берiлгендiгi;
6. кассирдi алмастырған, жұмыстан босатқан кезде кассаға үстiртiн
тексеру жүргiзу;
7. штатта кассирлiк қызмет қаралмай, шаруашылықтың төрағасының жазбаша
өкiмiмен бұл қызметтi қоса атқаруды есеп қызметкерлерiне жүктелуi;
8. кассирдiң толық материалды жауапкершiлiгi туралы шарттың болмауы;
9. кассирдiң кассаны тексеруге дайындауға дағдыланбағандығын
дәлелдейтiн күнделiктi орындалуға тиiстi операциялардың жүзеге
асырылмауы;
Кассаны және кассалық операцияларды аудиторлық тексеру негiзiнен үш
бағыт бойынша жүзеге асырылады:
1. нақты ақша қаражаттарын түгендеу;
2. ақша қаражаттардың толық, уақтылы кiрiске алынуын тексеру;
3. таратылған, берiлген ақшалардың дұрыс шығысқа шығарылғандығын
тексеру;
Кассаға түгендеу жүргiзу аудитордың тексеру орнына келген мезетiнде-ақ
жүргiзiледi. Оны бастаудан бұрын аудитор кәсiпорын кассасындағы ақша
қаражаттарға тосынан тексерудi жүйелi түрде жүргiзетiн тұрақты жұмыс
iстейтiн комиссияны тағайындау туралы басшының бұйрығы бар ма екен, бұл
бұйрық орындала ма екен, кассаны тосынан тексеру актiлерi бар ма және оның
мазмұны қандай; тексерiлiп отырған кәсiпорында бiр кассир не бiрнеше кассир
қызмет атқара ма; кассир тек тексерiлетiн кәсiпорында ғана жұмыс iстейдi ме
әлде басқа кәсiпорындарға да қызмет көрсете ме; кассирдi тағайындау бұйрығы
және кассирдiң кәсiпорын әкiмшiлiгiмен отырған жеке материалды
жауапкершiлiк туралы келiсiм шарты бар ма екен, кассир кассалық
опреацияларды жүргiзудiң тәртiптерiн бiле ме.
Аудитор кассаны түгендеудi жүзеге асырғанда мына талаптарды сақтауға
мiндеттi:
1. кассаға түгендеу жүргiзу комиссиялық құрамында мiндеттi түрде
шаруашылықтың бас бухгалтерi мен кассирi енуге тиiстi;
2. шаруашылықтың төрағасы тағайындаған тұрақты жұмыс iстейтiн
комиссияның мүшелерiнiң қатысуымен жүргiзiлуi;
3. кассаны тексеру кезiнде кассаға басқа тұлғаның кiруiне рұқсат
етiлмейдi;
4. тексеру кезiнде бүкiл кассалық операциялар тоқтатылады.
Аудитор кассаға түгендеу жүргiзгенде мынадай талаптардың сақталуын
қамтамсыз етуге тиiстi:
1. кассаны тексеру мүмкiн болмағанда немесе шаруашылықта бiрнеше касса
болса, олардың барлығын түгелдей жауып, бекiтiп, мөр басып, кiлтiн
кассирге бередi де мөрдi өзiнде қалдырады;
2. кассир түгендеу комиссиясының мүшелерiнiң қатысуымен соңғы күннiң
кассалық операциялары туралы кассалық кiтапқа кiрiс-шығыс құжаттарын
көрсетiп, қалдығын шығарып, есеп жасайды;
3. кассирдiң жасаған есебiне шаруашылықтың бас бухгалтерi қолын қояды;
4. ораны бұзылған бос ақшаны және банк белгiсi соғылған ораны бұзылмай
сақталғандығына қарамастан, оларға бiртiндеп санау арқылы қайта
санап жүргiзедi. Мұндай мiндеттi iс-әрекет кассадағы басқа да
құндылықтар мен ақшалай қаражаттарына да жүзеге асырылады (пошталық
маркiлер, жол жүру билеттерi, төленген авиабилеттер, төленген, бiрақ
берiлмеген демалыс үйлерi мен санаторияларға жолдамалар). Ақшалар
мен құндылықтар екi рет қайта саналады - бiрiншi кассир, соңынан
комиссияның басқа да мүшелерi. Аудитор болса бұл аудиторлық
процедураның дұрыс iске асқанын бақылап отыру қажет. Ақшалай
құжаттар номиналды құны бойынша ескерiледi.
Ақша құжаттарының аудитi кезiнде бұлардың нақты қолда барын, олар кiмге
арналған және билеттер мен жолдамалар ненiң есебiнен төленгенiн; ақша
құжаттарының есебiнiң дұрыстығына тексеру жүргiзу қажет. Олардың есебi ақша
құжаттарының қозғалысының кiтабында жүзеге асырылады. Ақша құжаттарының
келiп түсуi мен шығысқа шығарылуы кассалық кiрiс пен кассалық шығыс
құжаттарымен рәсiмделуi тиiс. Ақша қаражаттары сияқты бұларға да кассир бас
бухгалтерге ақша құжаттары қозғалысы туралы есеп бередi.
5. ақшаны және құндылықтарды санап болғаннан кейiн нақты мәлiметтерiн
бухгалтерлiк есепте көрсетiлген олардың нақты мәлiметтерiмен
салыстырады.
6. Аудитор ақша-қаражаттардың тексеруiн жүзеге асырып, олардың сақтау
орнының жағдайына касса бөлмесiнiң ақша қаражаттарын сақтауды
қамтамасыз ету бойынша техникалық берiктiгi, орта қауiпсiздiгiн
сақтау және қауiп төнген жағдайда дыбыс беретiн құраладармен
жабдықталуының ережеге сәйкестiгiне баса назар аударады. Анықталған
кемшiлiктер түгендеу актiсiнде көрсетiледi.
7. Кассадағы нақты ақша қаражаттарын тексерудiң нәтижелерi түгендеу
актiсiмен рәсiмделедi және оған комиссияның барлық мүшелерi қолдарын
қояды. Ол үш данада толтырылады. Бiреуi кәсiпорын бухгалтериясында,
екiншiсi кассирде, үшiншiсi аудиторда қалады. Акт соңында онда
көрсетiлген барлық ақша қаражаттарының сақталуына жауапты екенiне
кассирдiң қол жазбасы ұсынылады.
8. Жетiспеушiлiк анықталған жағдайда аудитор оның пайда болу
себептерiнiң жазбаша түрдегi түсiнiктемесiн кассирден сұрап алады.
¦лкен жетiспеушiлiктер анықталған жағдайда аудитор кәсiпорын
басшысына хабар берiп, кассирдi тексеру соңына дейiн жұмыстан
босатып, iстi тергеу басқармаларына
берудi ұсынады.
Мүмкiн болатын тәртiп бұзушылық пен қызметтi асыра пайдалануды, оны
жүзеге асыруға мүмкiндiк туғызған жағдайларды анықтау кассалық
операцияларды бақылаудың негiзгi мақсаты.
Кассалық операцияларды iске асыру процессiнiң ережелерiн бұзудың
амалдарына қарай тәжiрибеде олар:
- ақша қаражаттарды рәсiмделген құжаттар мен қол жазбалар арқылы
жабылған тiкелей ұрлау;
- кiрiс ордерлерi арқылы банктен, әр түрлi тұлғалармен ұйымдармен және
де сенiм хат арқылы басқа да ұйымдардан келiп түскен ақша қаражаттарды
кiрiске алмай өз қалтасына салу;
- бiр құжаттарды қайталап, екiншi рет қолдану;
- кассалық құжаттар мен кассалық есеп берулерде нәтижелердi қате санап
шығару;
- сомаларды негiзсiз жалған құжаттар арқылы шығысқа шығару;
- шығысқа шыққан сомаларды заңды түрде рәсiмделген құжаттарда ұлғайтып
көрсету;
- заңды түрде әр түрлi тұлғалар мен ұйымдарға есептелген қаржыларды,
еңбек ақының депоненттелген сомаларын иемденiп өз қалтасына салу.
Ақша қаражаттардың тiкелей ұрлануы кассадағы қолма қол ақшаны түгендеу
жолымен тексерген кезде анықталады. Кейде ол жоғары тұрған қызметтегi
тұлғалардың қол жазбаларымен маскирленiп, кассирмен немесе басқа бөлiмше
басшыларымен жаратылады. Тағы ақша қаражаттардың маскирленбеген ұрлануы да
болады, бұл қылмыстың ең көпке тараған және қарапайым түрi.
Ақшаның жетiспеушiлiктерi бөтен адамның кассаны бұзып ұрлаудың салдары
ғана емес, сонымен қатар басқа заңсыз операцияларды қаржыландыру мақсатында
уақытша ақшаны алудың салдары да болуы мүмкiн. Бұндай бұзушылықтар
кассирдiң дұрыс таңдалып тағайындалмауынан (олардың тәжiрибесi мен
сенiмiдiлiгiн тексеру) және кассаны жүйелi түрде тексермеуiнен болуы
мүмкiн.
Касса бойынша қаржыларды кiрiске алмау, алынған сомаларды шығысқа
шығарумен немесе кiрiс операцияларын жасырумен байланысты. Есеп айырысу
шотынан түскен қаржыны кассаға кiрiске алмау жағдайлары ең жиi кездеседi.
Банктегi есеп айырысу шотынан алынған ақша қаражаттарды толық және
уақытында кiрiске алынуын тексерген сәтте аудитор операцияларды екi жақтан
бақылау амалын қолдану керек. Яғни 451 Кассадағы ұлттық валютадағы ақша
қаражаттар шот дебетi бойынша аналитикалық есептiң №1 ведомостында
көрсетiлген соманы 441Есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттар шотының
кредитi бойынша №2 журнал-ордердегi сомамен салыстырады – олар бiр бiрiне
тең болу керек. Олардың арасында айырмашылық пайда болған кезде кiрiс касса
ордерлерiмен, банк көшiрмелерiмен, кассир есеп берулерiмен, чектер
түбiртектерiмен бұл сомаларды салыстырады. Ал қажет болған жағдайда банк
мекемесiнде тiкелей тексерудi жүзеге асырады.
Аудитор банктен түскен әр бiр чек бойынша ақшалардың толық және
уақытында кiрiске алынуын мұқият тексеру қажет. Банктен түскен қолма қол
ақшалардың толық кiрiске алынғандығын тек чектер түбiртектерiмен ғана
тексерген аудитор қателiк жiбередi, оны, сонымен қатар, банк көшiрмелерi
арқылы да iстеу керек(қолма қол ақшаны алуға сәйкес код бойынша). Егер
көшiрмелерде түзетулер болса және қалдықтар бойынша айырмашылықтар
анықталса, банктен ағымдағы немесе есеп айырысу шотынан көшiрмелер алынып,
тексерiлетiн кәсiпорын бухгалтериясындағы жазбалармен салыстырылады. Банк
шотының көшiрмесi қатаң түрде есепке алынатын құжат болып табылады және
мұқият бақылауды қажет етедi. Сондықтан да көшiрмелердiң банктен алуын
кассир мен басқа да тұлғаларға сенiп бере салуға болмайды. Себебi, олардың
есеп берулерi көшiрменiң мазмұнына байланысты болады.
Кассалық операцияларды жүргiзу ережелерiне сәйкес кәсiпорындар
кассаларымен қолма қол ақша қаражаттарды кiрiске алу кiрiс касса ордерлерi
арқылы жүзеге асырылады. Оған бас бухгалтер немесе кәсiпорын басшысының
жазбаша рұқсатымен өкiлеттi тұлға қол қояды.
Қызмет ақысын төлеу, қарызды өтеу, материалдар ақысын төлеу, кварталдық
төлем және т.б. кiрiс ордерлерi арқылы келiп түскен ақшаны кiрiске алмауды
қызметкерлер мен басқа да тұлғалардың өтелмеген қарызын талдау мен тексеру
арқылы анықтауға болады. Есеп айырысу шоттарындағы төленген сомаларды өз
қалтасына салудың нәтижесiнде өтелмеген қарыз сомалар сол тұлғалардың
мойнында қалып қояды. Ал олар болса өз қарыздарын мойындамайды. Бұл
тұлғалармен есеп айырысудың жүйелi тексерулерi мен олардан сұрау арқылы
маңызды нәтижеге келуге болады. Есеп айырысулар бақылауының тағы бiр
нәтижелi тәсiлi болып кiрiс құжаттарының тiркелiмiн тексеру және оларды
төленген құжаттармен салыстыру. Касса ордерлерiнiң толық тiркелмеуi, тiптi
бұл iстiң жүзеге аспауы, қарыздардың өтелуiн дер кезiнде тексерiлмеуi және
дер кезiнде салыстырымдар жүргiзiлмеуi кiрiс ордерлерiмен түскен ақша
қаражаттарды өз қалтасына салудың жолын жеңiлдетедi. Белгiлi бiр номерге
тiркелетiн кассалық ордерлердi тiркеу журналында кiрiс және шығыс
ордерлердi дұрыс тiркеу, төленбеген кiрiс ордерлерiнiң бухгалтерияға қайтып
келуiн бақылау жазбалардың шындығын көтерiп, алдау мен тонаушылыққа жол
бермейдi.
Басқа кәсiпорындардан алынған ақша қаражаттарды өз қалтасына салумен
күрес мүмкiн болатын барлық жағдайларда есеп айырысудың қолма қолсыз
нысанын жүргiзудi талап етедi. Тәжиребе көрсетiп отырғандай, бұл ереженiң
бұзылғаны тонаушылыққа мүмкiндiк туғызады.
Мүмкiн болатын тонаушылықты анықтау үшiн кассалық тәртiптiң бұзу
жағдайларына тексеру жүргiзiледi. Бұндай кезде қолма қол ақшалардың
көлемдi сомаларын берген немесе алған кәсiпорындармен есеп айырысуларды
тексередi.
Басқа кәсiпорындардан ақшалай сомаларды алу сенiмхаттарының тiркелiмi
мен олардың нақты түрде қолдануын тексеру де тонаушылықты анықтаудың бiр
тәсiлi болып табылады. Сенiмхат беру ережелерi бұзылған кезде, олар бойынша
ақша қаражаттардың келiп түсуiнiң бақылауы да болмайды, бұл тонаушылыққа
жол беруi мүмкiн.
Ақша қаражаттарды шығысқа шығарудың кассалық операциялары мүмкiндiгiнше
тексеруге жатқызылатын бүкiл мерзiмiнiң кассалық есеп беруiне қосымша
болатын құжаттар бойынша тексерiледi. Тексеру кезiнде кассалық операциялар
бойынша есеп құжаттарының келесi нысандары қолданылады: №КО-1 Кiрiс
ордерi және №КО-2 Шығыс касса ордерi, №КО-3 және №КО-3а Кiрiс және
шығыс касса құжаттарын тiркеу журналы, ақшаларды қабылдау мен берудiң
ордерлерсiз рәсiмделетiн құжаттар, №КО-4 Кассалық кiтап, №КО-5 Кассирдiң
қабылдаған және берген ақшалардың есебi, есеп регистрлары, (журнал-ордер
№1, ведомость №1), Бас кiтап, сәйкес күндерге баланстар және т.б.
Сонымен қатар, кассалық құжаттардың толтырылуына да көңiл бөлу қажет:
алушының қолы әр бiр құжатта бар ма екен, кассалық құжаттар: кiрiс -
қабылданды деген штамппен, шығыс құжаттары -төлендi деген штамппмен,
күнi көрсетiлiп жабыла ма екен және оларда түзетулер мен өшiрулер iздерi
жоқ па екен.
Ақша қаражаттарының келiп түсуi мен шығысқа шығуы бойынша барлық
операцияларды кассир кассалық кiтапқа жазады. Кассалық кiтап беттерi
номерленiп, жiппен байланып, сургучтi мөрмен басылуы тиiс.
Ондағы беттер саны кәсiпорын басшысы мен бас бухгалтердiң қолдарымен
расталуы тиiс. Жұмыс күнiнiң соңында кассир кассалық кiтапқа күн бойы орын
алған операциялардың қорытындысын санап, келесi күнге кассадағы ақшалардың
қалдығын шығарады. Кассалық кiтаптағы жазбаларды бiр уақытта көшiрмелi
қағаз арқылы екi бетке түсiредi. Кiтаптың бiр бетi жыртпалы болады, оны
кассалық операциялар бойынша есеп беру ретiнде барлық кiрiс және шығыс
құжаттарымен бiрге күн соңында бухгалтерияға тапсырады.
Бiр документтер бойынша сомаларды екiншi рет кассадан шығысқа шығару
ұрлап тонаудың ең қауiптi нысаны болып табылады. Бұндай бұзушылықты келесi
тәртiпте анықтауға болады.
Ең алдымен кассалық есеп берудi қараған кезде олар барлық
қосымшаларымен бiрге тексерiлуi тиiс. Қосымшалардың толық болмаған жағдайда
олардың қай жақа кетiп, қалай қолданылғаны және олар басқа есеп
беруде қолданылмайтыны тексерiлу керек. Тексерiлiп жатқан тұлғалар
жетiспейтiн құжаттарды бұрын тексерiлген құжаттар iшiнен алып ұсынуы
мүмкiн. Бұған жол бермеу үшiн аудитор тексерген құжаттарға белгi соғу
қажет.
Аудиторлық тәжiрибе көрсетiп отырғандай тәртiп бұзып ұрлаудың ең көбi
еңбек ақымен, есеп берiлетiн сомалармен байланысты болады. Бұның iшiнде
ведомостi екiншi рет қолдану да, оның iшiне шын мәнiсiнде жоқ тұлғаларды
енгiзу де, сомалардың нәтижесiн көтеру де қолданылады.
Төлем ведомостары бойынша ақшалардың төленуiнiң дұрыстығын тексерген
кезде енгiзiлген тұлғалардың барлығы да аталған кәсiпорында қызмет iстей
ма, ол жерде жалған тұлғалар жоқ па, осыны анықтап алу керек. Ол үшiн
төлем ведомостындағы тұлғалардың фамилияларын жеке құрам, табель және басқа
құжаттарының есебiнiң мәлiметтерiмен салыстырып сәйкестендiру қажет. Бұл
сияқты тәртiп бұзушылықтардың алдын алуы үшiн төлем ведомостары құралып
бiткеннен кейiн ақша төлемдерiнен бұрын кадр бөлiмiмен расталуы тиiс.
2.3 Есеп айырысу шотының аудитi
Ақша қаражаттар - кассадағы және банктердегi шоттардағы ақшалар болып
табылатыны бәрiмiзге белгiлi.
Ақша қаражаттардың аудиторлық тексеруiнiң бағдарламасы №1 кестеде
берiлген. Баланстағы көрсетiлген ақша қаражаттардың дұрыстығын тексеру үшiн
баланстық мәлiметтердi Бас кiтап пен 41 Жолдағы ақша қаражаттар, 42
Банктегi арнайы шоттағы ақша қаражаттар, 43 Валюталық шоттағы ақша
қаражаттар, 44 Есеп айырысу шотындағы ақша қаражаттар, 45 Касадағы ақша
қаражаттар деген IV Ақша қаражаттар бөлiмiнiң бөлiмшелерi шоттарының
мәлiметтерiмен салыстыру қажет.
№2 кесте. Ақша қаражаттар аудиторлық тексеруiнiң бағдарламасы.
№ Аудит процедурасы Ақпарат көзi Аудит
жүргiзу
мерзiмi
1 Баланс 401-403, 411, 421-424, 431-434,441,451-452
көрсеткiштерiнiң шоттары бойынша баланс, Бас кiтап
Бас кiтап
мәлiметтерiмен
сәйкестiгiн
тексеру
2 Жинақтамалы және Жоғарыда көрсетiлген шоттар бойынша Бас
талдамалы кiтап, №1, №2, №3 журнал-ордерлерiне
есептердi ведомостар, Кассалық кiтап, Кiрiс және
жүргiзудiң шығыс касса ордерлерiнiң тiркеме журналы.
дұрыстығын тексеруКассирдiң қабылдаған және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz