Қылмыстық құқық жайлы

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

құрамы

ЖОСПАР

І Кіріспе . . . 3

1. Қылмыстық құқық бойынша қылмыс құрамының түсінігі, қылмыс құрамы мен қылмыстың түсінігінің өзара қатынасы . . . 4

1. 1 Қылмыс құрамының түрлері . . . 4

1. 2. қылмыс құрамының белгілері . . . 8

2. ҚылмыСТЫҚ ҚҰҚЫҚ СУБъектЛЕРІ . . . 14

2. 1. Қылмыстың объектiсi . . . 14

2. 2. Қылмыс субъектісі . . . 21

2. 3. Қылмыстың субъективтi жағы . . . 26

Қорытынды . . . 29

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 30

Кіріспе

Қылмысты ашу өте күрделі жұмыстардың бірі болып табылады сол себептен де қылмыстың құрамын дұрыс анықтаудың аса зор құқықтық және тәжрибелік мәні бар деуге болады. Қылмыстың құрамын анықтап қылмыстық құқық нормаларымен белгіленген қылмыс құрамының белгілерін талдағанда сол қылмыстың объективтік жағының нақты қандай белгілерден тұратынын анықтаудың қажеттілігі туындайды. Егер заңгер қылмыс құрамын жете ажырат бiлмесе ол қылмысты дұрыс анықтай алмауы мүмкiн.

Мiне осы тұрғыдан алғанда менiң курыстық жұмысымның тақырыбына арқау болып отырған, яғни қылмыстың құрамына қатысты мәселелер Қазақстан Республикасының қылмыстық құқық саласының өзектi тақырыптардың бiрi болып табылады деп айтуға болады.

Мәселен кезкелген қылмысты іс-әрекет объективтік тұрғыдан алғанда қоғамға қауіпті. Оның қауіптілігі құқық қорғайтын қоғамдық қатынастарға қиянатпен қол сұғу арқылы немесе қол сұғу қаупін туғызу арқылы көрінеді. Іс-әрекеттің қоғамға қауіптілігінің дәрежесін ең алдымен келтірілген зиянның мөлшері, қол сұғылатын объектінің құндылығы арқылы анықталады.

Сонымен қатар соңғы жылдары елімізде қылмыстың оның ішінде аса қауіпті қылмыстардың өсуі, оның айла-әдістерінің күрделіленіп, қауіпті сипат алуы байқалады. Осының бәрі құқық қорғау, атап айтқанда, тергеу және жедел-іздестіру органдарының жұмыстарын одан әрі жетілдіруді және де қылмыстың алдын алу, оның болуына себеп болған жағдайларды дер кезінде жою үшін арнайы шаралар қолдануын талап етуде.

Мәслен, қылмыс субъектісін сипаттаған кезде оның жауаптылығын анықтауда және оған жаза тағайындауда қылмыскердің жеке басының белгілері маңызды роль атқарады.

Қылмыскердің жеке басына қатысты барлық қасиеттердің ішінен қылмыс субъектісі ұғымы өзіне қылмыскердің жеке басын сипаттайтын белгілердің ең аз ғана жиынтығын қамтиды

Мемлекеттік қызмет мүддесіне қарсы қылмыстардың және әскери қылмыстардың көпшілігінің субъектілері, тиісінше, тек лауазымды адамдар немесе әскери қызметкерлер, сондай-ақ әскери жиын кезінде запаста болған азаматтар болуы мүмкін.

Заңды түсіндіру жолымен қылмыстың арнаулы субъектісіне тән белгіні анықтай отырып, кейбір нормалар бойынша қылмыстың арнаулы субъектісін анықтау үшін заң шығарушы белгілі бір мемлекеттік жүйе қызметкерлеріне тән сипаттама беріледі. Қылмыстық заң қылмыстық жауаптылыққа өзінің істеген іс-әрекетіне есеп бере алатын және өзін-өзі басқаруға қабілеті бар адамды, яғни есі дұрыс адамды ғана тарта алады. Адам қоғамға қауіпті іс-әрекет істеген кезде өзінің іс-әрекетіне есеп бере алмаса, яғни қылмысты есі дұрыс емес күйде істесе, онда ол адамның іс-әрекетінде кінәнің екі нысаны: қасақаналық пен абайсыздық жоқ деп есептеледі.

Қылмыстық құқық бойынша қылмыс құрамының түсінігі, қылмыс құрамы мен қылмыстың түсінігінің өзара қатынасы

1. 1 Қылмыс құрамының түрлері

Қылмыс және қылмыс құрамы түсінігінің маңызын анықтау және олардың арасындағы қарым-қатынас «қылмыс элементі" және "қылмыс құрамы белгісінің" маңызы қатынасы туралы мәселені дұрыс шешуге мүмкіндік береді. Ең алдымен қарастырылатын мәселе терминологияға шамамен анықтау қажеттілігі туады. Бұл қажеттіліктің пайда болу себебі осы уақытқа дейін оқулықтарда және монографиялық қылмыстық-құқықтық әдебиеттерде қылмыс құрамы туралы мәселелерді қарастыру кезінде бір жағдайларда қылмыс кұрамының «элементі» қолданылса, екінші жағдайларда қылмыс құрамының «белгілері» термині қолданылады. Ереже бойынша "элемент" және «белгі» түсініктерінің арасында айырмашылық жоқ, мысалы, қылмыстық қол сұғушылықтың объектісі және құрамының белгілері екендігін көрсете отырып, кейбір авторлар кейіннен субъектіні сипаттайтын белгілер туралы мәселені қарастыруға көшеді. Сонымен "белгілердің белгілері" немесе "элементтердің элементі" туралы сөз болғанда жағдай терминдерінің дұрыс қолдану талаптарымен, логикасымен үйлеспеушілік пайда болады. Мұндай жағдай қылмыс құрамымен байланысты болған мәселелерді анық айтып беруге ықпал етпейді және оқушылардың, юстиция органдары қызметкерлерінің заң әдебиеттерін пайдалануын жеңілдетпейді.

Қылмыс құрамы туралы сөз болғанда белгілі, заңмен анықталған белгілер жиынтығы туралы айтылуы қажет. Белгілерді көрсете отырып, заңшығарушы қылмыстық заңда қылмыс түрін және кылмыс құрамын анықтайды. Адам жасаған әрекет немесе әрекетсіздігінде белгілерінің қылмыстық заңда көрсетілген белгілерімен дәл келуі, бұл әрекетте қылмыс құрамы бар деп санауға мүмкіндік береді оның әрекетінің квалификациясы заңда көрсетілген норма бойынша дұрыс болып табылады. Бұл түсінікке енетін абстракцияны емес, қоғамдық өмірдің шыншыл, нақты дәлелдерін басшылыққа ала отырып, (белгілі бір адамды қандай да бір жерде өлтіру, нақты уақытта және орында жүзеге асқан жеке мүлікті ұрлау) қылмыстың құрамдас бөліктері туралы айту қаншалықты занды екендігі туралы сұрақ туады. Әрине, шын болған қылмысты қоғамдық өмірдің нақты дәлелі ретінде құрамдас бөліктерге беруге болмайды. Қылмыс қоғамға қауіпті әрекет немесе әрекетсіздігінде бірыңғай бөлінбейтін құбылыс. Соған қарамастан қылмыстық құқық ғылымы қылмысты талдау мақсатында бұл біртұтастықты оның құрамдас бөліктеріне, қылмыс объектісі, қылмыс субъектісі, қылмыстың объективтік және субъективтік жағы деп бөлуге болады деп есептейді. [1; 81]

Логикалық талдау дегеніміз зерттелетін объектіні құрамдас бөліктерге ойша бөлу және жаңа білімдерді алу әдісі болып табылады. Зерттелетін объектінің сипатына байланысты талдау әртүрлі формаларда болады. Тұтасты құрамдас бөліктерге бөлу зерттелетін объектінің құрылысын анықтауға мүмкіндік береді немесе күрделі қүбылысты қарапайым элементтерге бөлу маңыздыны маңызсыздан ажыратуға мүмкіндік береді.

Криминалист ғалымдардың қылмысты оның элементтеріне бөлуі физиолог ғалымдардың бөлуімен сай келеді. Олар бірыңғай және біртұтас күрделі болып келетін жануарларды, олардың ағзаларын зерттей отырып, қанайналым, тамақ қорыту және тыныс алу сияқты мүшелерін жеке бөліп зерттейді. Өмірде жануардың тірі ағзасының бірде бір мүшесі өздігінен жеке дара өмір сүре алмайды. Сол сияқты қылмыстың құрамдас бөліктері, элементтері өзара тығыз байланысты. Қылмыстың әрбір элементі оның басқа элементтерімен байланысынсыз қылмыстың құрамдас бөлігі деген өзінің сапасынан айырылады. Біз мұны қылмыстың құрамдас бөлігі, оның объктісі қандай болатындығын көрсетіп мысал келтірейік.

Қылмыс объектісі деп қылмыстық құқықта қол сұғушылық жүзеге асырылатын белгілі бір қоғамдық қатынастарды айтамыз. Мұндай қоғамдық қатынастардың бірі ретінде, мысалы, азаматтардың жеке меншік қатынастарын айтамыз. келген азаматтардың жеке меншігі, Конститутция ік берген оның осы меншікке деген құқығы ыспен ешбір байланыссыз-ақ өмір сүреді. Белгілі бір жағдайларда, яғни бір адам өзіне тиісті емес, басқа тұлғаның жеке меншігіндегі мүлікті иеленгісі келіп, өз ауын мүлікті заңсыз иелену арқылы жүзеге асырғанда меншік қылмыс объектісі бола алады. Мұндай жағдайларда меншік заңда қарастырылған нақты қылмыстың (ұрлық, шабуыл жасау арқылы тонау) объектісі, элементі рөлін атқарады. Жеке қылмысты құрайтын басқа аталған элементтермен байланысы болмаған жағдайда қылмыс объектісі болып саналмайтын қоғамдық қатынастар ретінде өмір сүрген болар еді. [2; 123]

Қылмыс туралы айтар болсақ, оның өзіне тән қасиеттері және құрамдас бөліктері немесе элементтері туралы айту заңды. Қылмыс құрамы белгілерінің көмегімен заңшығарушы қылмыстың кұрамдас бөліктерін, оның қасиеттерін және қоғамдық қауіпті әрекет ретінде қылмыстың өзін сипаттайды.

Қылмыстың барлық нақты құрамдары қылмыстық құқық теориясында жалпы белгілерімен біріктірлетін топтарға бөлінеді. Құрамдарды сыныптаудың міндеті оларды құрастырудың жалпы заңдылықтарын анықтау болып табылады. Оларды сыныптау барысында төмендегідей негіздер басшылыққа алынады: іс-әрекеттің қоғамдық қауіптілік дәрежесі, құрам белгілерін сипаттап жазу тәсілдері, құрам белгілерін сипаттап жазу тәсілдері, олардың құрлысының ерекшеліктері.

Олардың қоғамдық қауіптілік дәрежесі бойынша сыныптау қылмыстың негізгі құрамын айырып көрсетуге мүмкіндік береді, яғни белгілі бір қылмыстың табиғатын сипаттайтын және оның әрбір жасалуы барысында орын алатын белгілердің жиынтығы, сол қылмыстың үлкенді немесе кішілі қауіптілігіне куәлік беретін сипаттаушы қосымша белгілерден айырып көрсетеді.

Мысалы ҚК-тің 96-бабы І-бөлімі адам өлтірудің жеңілдетуші немесе ауырлатушы мән-жайларсыз жасалған негізгі құрамын сипаттайды.

ҚК-тің 98-бабы қосымша бөлігі яғни жан күйзелісі жағдайында болған кісі өлтіру сипатталған бұл жерде жәбірленушінің күш қолдануынан, қорлауынан немесе ауыр балағаттауынан не өзге де заңға қарсы немесе моральға жат іс-әрекетінен (әрекетсіздігінен) болған кенет пайда болған жан күйзелісі жағдайында адам өлтіру туралы болып отыр. Сонымен бірге ҚК-тің 96 бабының ІІ-бөлімінде адам өлтірудің ауырлатылған мән-жайда жасалатын түрлерінің құрамдары көрсетілген.

Қылмыстардың барлығы бірдей құрамның үш әрбір түріне ие бола бермейді. Кейбір қылмыстар тек ғана бір құрамда қарастырылған, мысалы, 112-бап. Қорқыту; 124-бап. Жас балаларды азғындату: Кейбір қылмыстар екі құрамда негізгі және ауырлататын мән-жайда жасалған. Мысалы ҚК-тің 130-бабында қорлау сипатталып жазылған яғни басқа адамның ар-намысы мен қадір-қасиетін әдепсіз түрде кемсіту, аталған баптың екінші бөлімінде көпшілік алдында сөз сөйлегенде не көпшілікке таратылатын шығармаларда, не бұқаралық ақпарат құралдарында жасалған нақ сөл әрекеттер қорлаудың сараланған құрамы болып табылады. Кей жағдайда заңшығарушы құрамдарды басқаша тәсілмен қарастырады: жай құрам - ауырлатылған мәністегі құрам - ерекше ауырлатылған мәністегі құрам. ҚК-тің 120 бабындағы зорлау; 129 баптағы жала жабу құрамдары осындай тәсілмен бөлінеді.

Қылмыс құрамын сипаттаудың заңшығарушымен таңдап алынған тәсіліне байланысты қылмыс құрамдары жәй және күрделі болып бөлінеді.

Жәй құрам әдетте бір объектіге қол сұғатын бір іс-әрекетті сипаттап жазудан тұрады. Күрделі қылмыс құрамы дегеніміз екі іс-әрекетті немесе кінәнің екі нысанын, немесе қол сұғудың екі объектісін сипаттайтын қылмыс құрамы болып табылады.

Екі іс-әрекетпен жасалған құрамдарда қылмыстың объективтік жағы күрделендірілген. Бұл жерде кінәлі адам екі дербес әрекетті жасаған кезде ғана аяқталған қылмыс орын алады.

Кінәнің екі нысаны қарастырылған құрамда қылмыстың субъективтік жағы күрделендірілген. Мысалы абайсызда жәбірленушінің өліміне әкеп соққан денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру бұл жерде қылмыс субъектісінің денсаулыққа ауыр зиян келтіруге психикалық қатынасын (қасақаналық) және оның салдарынан жәбірленушінің қаза табуын (абайсыздық) ажырату қажет болады.

Екі объектілі құрамдар барысында қылмыстық іс-әрекет бір мезгілде екі объектіге қол сұғады. Мысалы ҚК-тің 179-бабында қарастырылған қарақшылық меншікке қолсұғылмаушылықты білдіретін қоғамдық қатынастарға қол сұғады және жеке адамның өмірі мен денсаулығы да аталған қылмыстың объектісі болып табылады.

Құрлысының ерекшеліктері бойынша қылмыс құрамдары материалдық, формалдық және келте құрам болып бөлінеді.

Адамның кез-келген әрекеті соның ішінде қоғамдық қауіпті іс-әрекеті де белгілі бір кезекті кезеңдерден тұрады: іс-әрекетке дайындалу; іс-әрекетті нақты жүзеге асыру; белгілі бір нәтижеге қол жеткізу. Заң шығарушы аталған кезеңдердің кез-келгенімен қылмыстың аяқталу сәтін байланыстыруы мүмкін. Қылмыс құрамдарын материалдық, формалдық, және келте құрам реттерінде бөлудің өзі осыған негізделген.

Егер заңшығарушы қылмыс құрамын оны сипаттайтын белгілер құрамына тек іс-әрекетті ғана емес сонымен бірге олар арқылы келтірілетін қоғамдық қауіпті салдарды кірістіре отырып құрастырытын болса онда мұндай құрам материалдық сипатқа ие болады. Адам өлтірудің, ұрлықтың және көптеген басқа қылмыстардың құрамы осылай құрылған. Қоғамға қауіпті салдар материалдық құрамдардың қажетті белгісі болып табылады. Егер қарастырылған жағдайда қоғамдық қауіпті салдар келтіруге бағытталған іс-әрекет олардың болуына алып келмесе онда аяқталған қылмыс құрамы болмайды және кінәлі адам тиісті қылмысты жасауға оқталғаны үшін жауапкершілікке тартылады.

Егер заң шығарушы іс-әрекеттің белгілерін сипаттаумен шектелсе және сол арқылы қоғамға қауіпті салдарды қылмыс құрамы шеңберінен тысқары қалдырса онда қылмыс құрамы формалдық сипатқа ие болады. Бұл жағдайда аяқталған қылмыс болуы үшін құрамда көрсетілген іс-әрекетті толық жасаудың өзі жеткілікті.

Қылмыстық іс-әрекеттің жүзеге асырылуы мүмкін кезеңдерінің, тек оларға дайындалу әрекеттерін қамтитын немесе қоғамдық қауіпті салдарды туындатуға бағытталған белгілі бір іс-әрекетті орындау процессінің өзі қамтылған құрам келте құрам болып табылады, бұл жағдайда аяқталған қылмыс болуы үшін қоғамдық қауіпті салдардың болуы, іс-әрекеттерді аяғына дейін жеткізу, кей жағдайда көрсетілген әрекеттің өзін жасауда талап етілмейді. Мысалы қарақшылық бөтен мүлікті иемдену мақсатында шабуыл жасауға ұшыраған адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш көрсетумен немесе тікелей осындай күш қолданамын деп қорқытумен ұштасқан шабуыл жасау. Қарақшылықтың құрамы үшін шабуыл жасаушының мүлікке ие болғаны немесе ие болмағаны маңызға ие болмайды, себебі шабуыл жасаудың өзі аяқталған қылмыс құрамын құрайды. Қылмыстық Кодекстің 237-бабында қарастырылған бандитизм бойынша азаматтарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау мақсатында тұрақты қарулы топ құру, сол сияқты осындай топты (банданы) басқару яғни шабуыл жасағанға дейінгі іс-әрекеттер аяқталған қылмыс құрамын құрайды.

1. 2 Қылмыс құрамы, қылмыс құрамының белгілері

Қоғамдық қауіпті іс-әрекетті қылмыс ретінде бағалауға мүмкіндік беретін қылмыстық заңмен бекітілген белгілерінің жиынтығын қылмыс құрамы деп атау қалыптасқан.

Әрбір қылмыс қоғамға қауіпті және құқыққа қайшы. Қылмыстық құқыққа қайшылық қылмыстық-құқықтық норма талаптарының бұзылғандығын білдіреді. Қылмысты заңда сипаттап жазу арқылы заңшығарушы тыйым салынған іс-әрекеттердің шеңберін белгілейді. Қылмыс құрамы осындай негізде, заңшығарушының белгілі-бір іс-әрекеттерінің қоғамдық қауіптілігі және қылмыстың құқыққа қайшылығы туралы пікірін білдіреді.

Қылмыс құрамының маңызы мынада, тек тұлғаның іс-әрекетінде қылмыс құрамының барлық белгілері болғанда ғана оның қылмыс жасағандығын айтуға болады және жауапкершіліктің сипаты мен көлемін анықтау мүмкіндігі пайда болады. Тек қылмыстық заң ғана қылмыстық жеке қылмыстық емес іс-әрекеттердің арасына шек қояды; заң талабы барлық лауазымдық тұлғалар және азаматтар үшін міндетті болып табылады. Ендеше, қылмыс құрамына сәйкес іс-әрекет ғана қылмыс болып табылады деген ережеде, қылмыстық істер бойынша әділсоттылықты жүзеге асырудағы заңдылық қағйдасы басшылыққа алынған.

Қылмыстың әрбір нақты құрамы қылмыстың объектісінің, объективтік жағын, субъектісін, субъективтік жағын сипаттайтын объективтік және субъективтік белгілердің жиынтығынан тұрады. Қылмыс құрамының барлық белгілері өзара байланысты: әрбір белгі органикалық бірліктің бөлшегі, тұлғаның іс-әрекетінде олардың біреуінің болсада болмауы, тұтас алғанда қылмыс құрамының жоқ екенін білдіреді.

Кез-келген қылмыстың құрамының белгілері тек заңмен бекітіледі. Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің баптарының әрбір диспозициясында қылмыстар сипатталып жазылған. Мысалы, ҚК-тің 144-бабы, пациенттің сырқаты немесе медициналық қызметкердің жария етуі - дәрігерлік құпияны жария еткені үшін қылмыстық жауаптылықты қарастырған. Алайда бірде-бір диспозиция қылмыс құрамының барлық белгілерін сипаттап жазбайды. Диспозицияда заң шығарушы тек берілген қылмыс түрі үшін сипатты болып табылатын, оны дербестендіру үшін қажетті - қылмыстық іс-әрекетті анықтауға және оны басқа қылмыстардан ажыратуға мүмкіндік беретін белгілерді ғана сипаттап жазады. Барлық қылмыстыр үшін ортақ болып табылатын басқа белгілер заңшығарушымен Қылмыстық кодекстің жалпы бөлімінде көрсетіледі. Егер нақты қылмыстық-құқықтық норманы қылмыстық құқықтық басқа нормалары және институттарымен байланыссыз оқшау қарастыратын болсақ оның мазмұнын толық түсіну мүмкін болмайды. Қылмыстың нақты құрамының белгілерін анықтау үшін Жалпы бөлім нормаларында есепке алу және қарастырылатын қылмыстық-құқылық норманың қылмыстық заңның Ерекше бөлімі жүйесіндегі орнын дұрыс анықтау қажет болады.

Мысалы ҚК-тің 175 бабы ұрлық құрамының белгілерін сипаттайды: -ұрлық, яғни бөтен мүлікті жасырып ұрлау, яғни бұл жерде іс-әрекеттің сипаты және қолсұғушылықтың заты (объективтік белгілер) жазылады, бірақ бұл қылмыстың субъектісі туралы және басқа да қажетті белгілер туралы еш нәрсе айтылмаған. Оларды анықтау үшін Жалпы бөлімге жүгінуге тура келеді. Қылмыстық кодекстің 15-бабы 2-бөлімі бойынша ұрлықтың субъектісі 14 жасқа толған адам екенін, ал 14-баптың 1-бөлімі бойынша ол адамның есі дұрыс, жеке адам болуға тиісті екенін анықтаймыз. Қылмыстық кодекстің 20-бабы мен 175-бабына салыстырмалы түрде талдау жасау арқылы ұрлықтың тек тікелей қасақаналықпен жасалатындығын анықтаймыз. 175-баптың Ерекше бөлім жүйесіндегіорналасқан орны бойынша (6-тарау; Меншікке қарсы қылмыстар) ұрлықтың топтық объектісі болып қылмыстық қол сұғушылықтан қорғалатын меншік қатынастары екендігін байқаймыз, яғни тұлғалардың материалдық құндылықтарды иелену, пайдалану, және билік жүргізу құқықтарының заңмен танылуы және қорғалуы. ҚК-тің 175 және 260 баптарын салыстыру арқылы ұрлықтың затын және оның объектісін анықтай аламыз және меншікке қарсы қылмыстар қатарына жатқызлатын ұрлықтың және Ерекше бөлімінің 10-тарауындағы Халықтың денсаулығына және адамгершілікке қарсы қылмыстар қатарындағы 260-баптың (Есірткі заттарды немесе жүйеге әсер ететін заттарды ұрлау не қорқытып алу) арасын ажыратамыз. Қылмыс құрамының барлық белгілерін анықтау, қылмыстың субъектісін, оның объектісін, объективтік және субъективтік жақтарын анықтау қылмыс құрамын анықтау болып табылады, қарастырылған мысалда - ұрлықтың құрамы.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.