Инвестициялар жайлы
Жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
І.Кіріспе бөлім
1.1.Инвестициялар туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2.Инвестициялық қызметтің мәні мен принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II.Негізгі бөлім
2.1. Инвестицияны жұмылдырудың рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. Шетелдік инвестицияларды тартудың Қазақстан экономикасы үшін маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3.Мемлекеттің инвестициялық саясатын қалыптастыру негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Қорытынды бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
IV. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
І.Кіріспе бөлім
1.1.Инвестициялар туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2.Инвестициялық қызметтің мәні мен принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II.Негізгі бөлім
2.1. Инвестицияны жұмылдырудың рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. Шетелдік инвестицияларды тартудың Қазақстан экономикасы үшін маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3.Мемлекеттің инвестициялық саясатын қалыптастыру негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Қорытынды бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
IV. Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
«Инвестиция» термині экономикаға жаңа келгендердің ұғымдарында кейде шатасуға дейін апарады. Бұл шатасу мынадан туады – жеке адамның инвестиция дегені тұтастай экономика үшін олай болмай шығуы мүмкін. Көз алдымызға келтірсек, келесі екі оқиғаны бақылап көрелік:
- Смағұлов Мырза өзіне үй сатып алды.
- Әбенова Ханум өзіне судай жаңа үй салғызды.
Осы әрекеттердің нәтижесінде жалпы инвестициялар қандай? Бір үй, екі үй немесе біреуі де емес пе? Осы екі жағдаймен ұшырасқан экономист инвестициялар ретінде тек Әбенованың үйін қарайды. Смағұлов экономика үшін жаңа үй тұрғызған жоқ, ол тек бұрыннан барды алды. Смағұловтың үй сатып алуы, оның өзі үшін ғана инвестиция болып табылады, ал үйді сатқан адам үшін бұл келісімді жасасу керісінше процесс болып шығады. Әбенова болса, керісінше, экономикаға жаңа үй қосып отыр, демек оның жаңа үйі инвестиция болып саналады.Жалпы тәртіп былай: бұрыннан бар активтерді әртүрлі адамдардың араларында бөліске түсіретін сатып алушылық экономика үшін инвестиция болып саналады. Экономистер қолданып жүрген инвестициялардың мазмұны жаңа капиталды жасау деген ұғымды білдіреді.
«Инвестициялар» санатының заңды түрде айқын жазылған анықтамасының болмауы инвестициялық реттеуді ұлттық экономиканың айрықша мемлекеттік реттеу сферасы етіп бөлуге, оның нысаны – инвестициялық қызметтің заңды болуына күмән келтіреді. «Капитал жұмсау» және «инвестициялар» деген терминдер экономиканы дамыту туралы ресми статистикалық материалдардың басылымдарында бірін-бірі ауыстыратын синоним сөздер секілді түсіндірмесіз қолданылады.
Тікелей инвестиция – тікелей өндірістік кәсіпорындарға жасалынған инвестициялауды қамтиды.
Портфельдік инвестиция – пайда табу үшін инвесторлардың кәсіпорындардан ақша, облигация, басқадай құнды қағаздар сатып алуларын білдіреді. Олар халық қаржысын қайтадан бөлу ісінде айтарлықтай маңызды рөл ойнайды. Инвестициялық қорға адамдар пайда алу үмітімен ақша салады. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде капиталдардың ішкі құйылысында тікелей секілді, портфельдік инвестициялар да белсенді түрде қатысады. Бұл сонымен бірге, экономика ресурстарындағы негізгі массаның Қзақстанның материалдық өдіріс аясынан қаржылық аясына көшуінің спецификалық жағдайы – отандық инвестициялық қордың мәртебесі туралы ойға қалдырады.
- Смағұлов Мырза өзіне үй сатып алды.
- Әбенова Ханум өзіне судай жаңа үй салғызды.
Осы әрекеттердің нәтижесінде жалпы инвестициялар қандай? Бір үй, екі үй немесе біреуі де емес пе? Осы екі жағдаймен ұшырасқан экономист инвестициялар ретінде тек Әбенованың үйін қарайды. Смағұлов экономика үшін жаңа үй тұрғызған жоқ, ол тек бұрыннан барды алды. Смағұловтың үй сатып алуы, оның өзі үшін ғана инвестиция болып табылады, ал үйді сатқан адам үшін бұл келісімді жасасу керісінше процесс болып шығады. Әбенова болса, керісінше, экономикаға жаңа үй қосып отыр, демек оның жаңа үйі инвестиция болып саналады.Жалпы тәртіп былай: бұрыннан бар активтерді әртүрлі адамдардың араларында бөліске түсіретін сатып алушылық экономика үшін инвестиция болып саналады. Экономистер қолданып жүрген инвестициялардың мазмұны жаңа капиталды жасау деген ұғымды білдіреді.
«Инвестициялар» санатының заңды түрде айқын жазылған анықтамасының болмауы инвестициялық реттеуді ұлттық экономиканың айрықша мемлекеттік реттеу сферасы етіп бөлуге, оның нысаны – инвестициялық қызметтің заңды болуына күмән келтіреді. «Капитал жұмсау» және «инвестициялар» деген терминдер экономиканы дамыту туралы ресми статистикалық материалдардың басылымдарында бірін-бірі ауыстыратын синоним сөздер секілді түсіндірмесіз қолданылады.
Тікелей инвестиция – тікелей өндірістік кәсіпорындарға жасалынған инвестициялауды қамтиды.
Портфельдік инвестиция – пайда табу үшін инвесторлардың кәсіпорындардан ақша, облигация, басқадай құнды қағаздар сатып алуларын білдіреді. Олар халық қаржысын қайтадан бөлу ісінде айтарлықтай маңызды рөл ойнайды. Инвестициялық қорға адамдар пайда алу үмітімен ақша салады. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде капиталдардың ішкі құйылысында тікелей секілді, портфельдік инвестициялар да белсенді түрде қатысады. Бұл сонымен бірге, экономика ресурстарындағы негізгі массаның Қзақстанның материалдық өдіріс аясынан қаржылық аясына көшуінің спецификалық жағдайы – отандық инвестициялық қордың мәртебесі туралы ойға қалдырады.
1. Бабақұлы Б. «Тәуелсіздік, нарық, экономика», Алматы, «Ақиқат», 1996 жыл.
2. Байгісиев Майдан Әли «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы, Экономика, 1998 жыл
3. Балапанов М. «Структуралық саясат – мемлекеттің ісі», Алматы, Экономика, 1992 жыл.
4. Грузинов В.П., Грибов В.Д. «Кәсіпорын экономикасы», Финансы, 1990 жыл
5. Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері», Алматы, Экономика, 2002 жыл.
6. Елемесов Р., Жатқанбаев Е. «Мемлекет және нарық», Алматы, «Қаржы – Қаражат», 1997 жыл.
7. Куликов А. «Экономикалық теория негіздері», Шымкент, 1994 жыл.
8. Кошанов А.К. «Қазақстан Республикасының аралас экономикасы жағдайындағы кәсіпкерлікті дамыту», Алматы, 2000 жыл.
9. Қалдыбаев О., Темірбаев А. «Кәсіпорын экономикасы», Алматы, «Санат», 1997 жыл.
10. Мадиярова Д.М. «Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік», Алматы, Экономика, 2000 жыл.
11. Медешев Б. «Нарықтық экономика теориясына кіріспе», Алматы, Экономика, 1995 жыл.
12. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. «Кәсіпорын экономикасы», Алматы, Экономика, 2003 жыл
13. Мамыров Н.К. «Қазақстан көлемінде мемлекеттік бақылау», Алматы, Экономика, 1998 жыл.
14. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030», Алматы, «Юрист», 2001 жыл.
15. Прикын Б.В. «Кәсіпорын экономикасына талдау», Юнити, 2000 жыл.
16. Сансызбаева Г.Н. «Тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың жүйесі», Алматы, Экономика, 1998 жыл.
17. Сейтқазиева А.М. «Кәсіпорынның инвестициялық қызметі», Алматы, Экономика, 1998 жыл.
18. уткина Э.А. «Стратегиялық бақылау», «Тандем», 1998 жыл.
19. Ыдырысова А.Б. «Инвестицияның тиімділігі және стратегиялық талдау», Финансы, 1996 жыл.
20. Хамитов Е.Н. «Инвестиция в реальный сектор экономики», Алматы, Экономика, 2000 жыл.
2. Байгісиев Майдан Әли «Халықаралық экономикалық қатынастар», Алматы, Экономика, 1998 жыл
3. Балапанов М. «Структуралық саясат – мемлекеттің ісі», Алматы, Экономика, 1992 жыл.
4. Грузинов В.П., Грибов В.Д. «Кәсіпорын экономикасы», Финансы, 1990 жыл
5. Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері», Алматы, Экономика, 2002 жыл.
6. Елемесов Р., Жатқанбаев Е. «Мемлекет және нарық», Алматы, «Қаржы – Қаражат», 1997 жыл.
7. Куликов А. «Экономикалық теория негіздері», Шымкент, 1994 жыл.
8. Кошанов А.К. «Қазақстан Республикасының аралас экономикасы жағдайындағы кәсіпкерлікті дамыту», Алматы, 2000 жыл.
9. Қалдыбаев О., Темірбаев А. «Кәсіпорын экономикасы», Алматы, «Санат», 1997 жыл.
10. Мадиярова Д.М. «Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік», Алматы, Экономика, 2000 жыл.
11. Медешев Б. «Нарықтық экономика теориясына кіріспе», Алматы, Экономика, 1995 жыл.
12. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. «Кәсіпорын экономикасы», Алматы, Экономика, 2003 жыл
13. Мамыров Н.К. «Қазақстан көлемінде мемлекеттік бақылау», Алматы, Экономика, 1998 жыл.
14. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030», Алматы, «Юрист», 2001 жыл.
15. Прикын Б.В. «Кәсіпорын экономикасына талдау», Юнити, 2000 жыл.
16. Сансызбаева Г.Н. «Тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың жүйесі», Алматы, Экономика, 1998 жыл.
17. Сейтқазиева А.М. «Кәсіпорынның инвестициялық қызметі», Алматы, Экономика, 1998 жыл.
18. уткина Э.А. «Стратегиялық бақылау», «Тандем», 1998 жыл.
19. Ыдырысова А.Б. «Инвестицияның тиімділігі және стратегиялық талдау», Финансы, 1996 жыл.
20. Хамитов Е.Н. «Инвестиция в реальный сектор экономики», Алматы, Экономика, 2000 жыл.
Мазмұны
Жоспар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
І.Кіріспе бөлім
1.1.Инвестициялар туралы түсінік
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.Инвестициялық қызметтің мәні мен принциптері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II.Негізгі бөлім
2.1. Инвестицияны жұмылдырудың рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Шетелдік инвестицияларды тартудың Қазақстан экономикасы үшін маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
2.3.Мемлекеттің инвестициялық саясатын қалыптастыру негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІІ. Қорытынды бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Жоспар
I. Кіріспе бөлім
1.1.Инвестициялар туралы түсінік.
1.2.Инвестициялық қызметтің мәні мен принциптері.
II. Негізгі бөлім
2.1. Инвестицияны жұмылдырудың рөлі.
2. Шетелдік инвестицияларды тартудың Қазақстан экономикасы үшін
маңызы.
2.3.Мемлекеттің инвестициялық саясатын қалыптастыру негіздері.
III. Қорытынды бөлім
Инвестиция термині экономикаға жаңа келгендердің ұғымдарында кейде
шатасуға дейін апарады. Бұл шатасу мынадан туады – жеке адамның инвестиция
дегені тұтастай экономика үшін олай болмай шығуы мүмкін. Көз алдымызға
келтірсек, келесі екі оқиғаны бақылап көрелік:
- Смағұлов Мырза өзіне үй сатып алды.
- Әбенова Ханум өзіне судай жаңа үй салғызды.
Осы әрекеттердің нәтижесінде жалпы инвестициялар қандай? Бір үй, екі үй
немесе біреуі де емес пе? Осы екі жағдаймен ұшырасқан экономист
инвестициялар ретінде тек Әбенованың үйін қарайды. Смағұлов экономика үшін
жаңа үй тұрғызған жоқ, ол тек бұрыннан барды алды. Смағұловтың үй сатып
алуы, оның өзі үшін ғана инвестиция болып табылады, ал үйді сатқан адам
үшін бұл келісімді жасасу керісінше процесс болып шығады. Әбенова болса,
керісінше, экономикаға жаңа үй қосып отыр, демек оның жаңа үйі инвестиция
болып саналады.Жалпы тәртіп былай: бұрыннан бар активтерді әртүрлі
адамдардың араларында бөліске түсіретін сатып алушылық экономика үшін
инвестиция болып саналады. Экономистер қолданып жүрген инвестициялардың
мазмұны жаңа капиталды жасау деген ұғымды білдіреді.
Инвестициялар санатының заңды түрде айқын жазылған анықтамасының болмауы
инвестициялық реттеуді ұлттық экономиканың айрықша мемлекеттік реттеу
сферасы етіп бөлуге, оның нысаны – инвестициялық қызметтің заңды болуына
күмән келтіреді. Капитал жұмсау және инвестициялар деген терминдер
экономиканы дамыту туралы ресми статистикалық материалдардың басылымдарында
бірін-бірі ауыстыратын синоним сөздер секілді түсіндірмесіз қолданылады.
Тікелей инвестиция – тікелей өндірістік кәсіпорындарға жасалынған
инвестициялауды қамтиды.
Портфельдік инвестиция – пайда табу үшін инвесторлардың кәсіпорындардан
ақша, облигация, басқадай құнды қағаздар сатып алуларын білдіреді. Олар
халық қаржысын қайтадан бөлу ісінде айтарлықтай маңызды рөл ойнайды.
Инвестициялық қорға адамдар пайда алу үмітімен ақша салады. Нарықтық
экономикасы дамыған елдерде капиталдардың ішкі құйылысында тікелей секілді,
портфельдік инвестициялар да белсенді түрде қатысады. Бұл сонымен бірге,
экономика ресурстарындағы негізгі массаның Қзақстанның материалдық өдіріс
аясынан қаржылық аясына көшуінің спецификалық жағдайы – отандық
инвестициялық қордың мәртебесі туралы ойға қалдырады.
Инвесторлар стратегиялық және портфельдік болып бөлінеді.50% плюс 1
акциясы бар стратегиялық инвестор қожайын боламын деп үміттенеді.Барлық
үміт стратегиялық инвесторда, себебі ол мүдделі, қаржыны салған да сол және
ол қауіп-қатерді азайтуға тырысады, мемлекетте оған сенім артады.
Портфельдік инвестордың үміттері де стратегиялық инвесторда болады.
Портфельдік инвестор үшін акция пайданы бөлісуге қатысудың мүмкіндігі болып
табылады. Осыған байланысты мемлекет стратегиялық инвесторға тәуелсіз
немесе соның атына өз акция пакетін бере алады. Бұл саяси шара. Портфельдік
инвесторға – инвестициялық қорларға – 51%, жұмыскерлерге 10%, қалғаны
стратегиялық инвесторларға.
Басақ вариант. Акционерлік қоғамдарды шарт қойып жекешелендіру.
Стратегиялық инвесторға акциялар пакетін бірден берілмейді, ол белгілі бір
шарттарды орындаған соң беріледі. Ол шарттарды орындағаннан кейін инвестор
акция пакетінің келесі бөлігін сатып алуға құқықты болады. Мұндай жағдайда
тек мемлекеттік мүдде сақталады. Портфельдік инвестицияны қарыштата дамыту
үшін жарнамашылдық немесе ашықтық, өтімділік және жергілікті органдарға:
банкілерге, заңдарға деген сенім қажет, сондай-ақ ашықтық ақпараттар
инвесторларға дер кезінде жетіп отырулары тиіс. Нарықтық ақпарат және
компаниялардағы кәсіпорындардың есеп берушіліктері өте сенімді болулары
қажет. Бухгалтерлік есеп берудің ұлттық принциптері халықаралық стандартқа
сай болуы және уақытысында берілуі тиіс, бұл қаржылық есеп беруге де
қатысты –осы талаппен жұмыс істеу шетелдік инвестицияларды тартуға ықпал
етеді. Шетелдік инвесторларды жақсылап тарту үшін үкімет құнды қағаздардың
ел ішіндегі қара рыногын болдырмауы керек. Құнды қағаздардың күшіндегі құны
биржалық болуға тиіс, сөйтіп инвестор оның бастапқы және ақырғы бағасын да
білу керек.
Күшіндегі заңнамаға, қаржылық жүйелерге сенім инвесторларды тартудың ең
маңызды факторлары болып табылады. Рыноктағы әрекеттер қызметі өтімділікті
және халықтың қолдаймын деген уәдесін алу мүмкіндігін талап етеді. Капитал
рыногын жақсарту талап етіледі, нақтылы шетел инвесторлары рынокқа келмес
бұрын ең алдымен рыноктағы жергілікті қожалық етуші субъектілердің қам-
қарекеттерін зерттеп барып, атағына кір келмеген жергілікті әріптесін
(партнерін)табуға тырысады. Бұндай жақсы инвесторларды тарту үшін құнды
қағаз рыногындағы жағдайларды жандандыруға көмектеседі. Кейбір акциялар
капиталдардың халықаралық рыногына шығады. Ондағы таңдау былай болады:
сатылған акциялардан түскен ақша кәсіпорынға емес, бюджетке түседі, ал ол
өзінің материалдық- техникалық базасын көтеруі керек. Мұндай жағдайда тағы
да акциялар шығару орынды, ондай кезде жарнама қолдауы әбден қажет. Табыс
салығы бастаукөзден ұсталынуы тиіс.
Инвестициялар ЖҰӨ- нің ең маңызды және ең өзгермелі компоненттерінің бірі
болып табылады. Қашанда болмасын құлдырау кезінде тауарлр мен қызметтерге
деген шығын қысқарады, бұл қысқарудың үлкен бөлігі инвестициялық шығындар
көлемінің құлдырауына қатысты. Инвестициялық шығындардың үш типі
ерекшеленеді. Кәсіпорынның негізгі қорларына инвестициялар болып:
кәсіпорындардың өздерінің өндірістік қызметтеріне пайдаланулары үшін алған
ғимарат, құрылыс және құрал-жабдықтары саналады. Тұрғын ұйлер құрылысы
инвестициялары тұру үшін алынған үйлерге, сондай-ақ жалға беру үшін алынған
үйлерге шыққан шығындарды қамтиды. Сақтық қор инвестициясы дегеніміз –
фирмалардың сақтауға қалдырған тауарларын, оның ішінде шикізаттар мен
материалдарды, бітпеген өндіріс пен дйын өнімдерді қамтиды. Қазақстан
Республикасының “ Шетелдік инвестиция туралы” Заңында: “Инвестициялар
дегеніміз – мүліктік құндылықтардың барлық түрлері және оларға деген құқық,
сондай-ақ пайда (табыс) алу мақсатында инвесторлардың кәсіпкерлік қызмет
нысандарына жұмсаған интеллектуалдық меншікке құқық”. Бұның өзі
“инвестиция” деген терминді спецификалық функциональді жүктемесінен айырып,
оны “капитал жұмсау” деген жалпы ұғымға айналдырады. Өйткені,
инвестицияларды құқықтық көзқарас тұрғысынан анықтау маңызды, сол арқылы
өндірісті ұдайы дамыту негізі ретінде инвестициялаудың бастаукөздері мен
тетігі және экономикадағы өмірлік қажетті заңды процесс жайында көрнекі
түсінік беруге болады. Сөйте тұра, “инвестициялар” санатына деген евопалық
және американдық методологиялық тәсілдің мазмұны инвестицияны “капитал
жұмсаудан” айырып қарайды, олрды салыстырмалы түрде біріктіреді (капитал
жұисаудың ұзақ мерзімді сипатында да, олаардың натуралды-заттық құрамында
да – негізгі капитал) Қзақстан Республикасы Президентінің, “ Бухгалтер
есебі туралы” заң күші барлығында жалпы инвестицияның қандайда бір
анықтамасы берілмеген, ол Қазақстан Республикасы “Статистика туралы”,
“Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы” Заңдарында да
берілмеген. Қазақстандық салықтың Заңнамасы өзінің “Активінде” тек “капитал
жұмсау” терминін пайдаланып, “инвестициялар” санатын толықтай елемеуі,
инвестициялық қызметті дамытудағы салықтық ынталандыру жолына тосқауыл
тұрғызады. Ал оның солай болуы бір жағынан “капитал жұмсау” терминінің
жалпы және арнайы заңнамада әртүрлі түсіндірілуінде болып тұр. Екінші
жағынан, кәсіпорынның ұзақ мерзімді мүлік түрлерінің тізімі, бухгалтерлік
есептің халықаралық стандартқа өтуіне байланысты, бұрыннырақта күрделі
шығындар құрамында саналған: жер учаскілері, табиғат пайдалану
объектілері, материалдық емес активтер сияқты негізгі қараажаттар есебіне
жататын ұзақ мерзімді активтермен салыстырғанда кеңейе түседі. Сонымен,
ұзақ мерзімді капитал жұмсаудың қазіргі экономикалық мазмұны дәстүрлі
“капитал жұмсау” ұғымының аясына енді сыймайды. “Инвестициялар” санатының
заңды түрде айқын жазылағн анықтамасының болмуы инвестициялық реттеуді
ұлттық экономиканың айрықша мемлекеттік реттеу сферасы етіп бөлуге, оның
нысаны – инвестициялық қызметтің заңды болуына күмән келтіреді. “Капитал
жұмсау” және “инвестициялар” деген терминдер экономиканы дамыту туралы
ресми статистикалық материалдардың басылымдарында бірін-бірі ауыстыратын
синоним-сөздер секілді түсіндірмесіз қолданылыды. Сөйткенмен, халықаралық
практикада инвестиция деп капиталдың екі бағытта пайдалануын айту
қабылданған:
- Нақтылы инвестиция – материалдық активтерге қаржы жұмсау;
- Қаржылық инвестиция – құнды қағаздарға қаржы жұмсау.
Инвестицияның бірыңғай анықтамасының жоқтығынан бүгінгі күні көптеген
инвесторлар қорлық көруде, мұның өзінде нақты қаржылық тұрғыда зардап
шегуде. Әртүрлі ой-толғамдарға жол бермейтіндей “инвестицияның базалық
анықтамаса жасалынса, онда қазақстандық Заңнаманың барлық салаларында және
инвестициялық барша қызметтің қатысушыларына бұл нормативтік актінің
реттеуші болуына жағдай туар еді. Белгілі болып отырғандай, кәсіпкерлік
инвестициялаудың екі негізгі формасы айқындалады: тікелей инвестициялар
және портфельдік.
Тікелей инвестиция: тікелей өндірістік кәсіпорындарға жасалынған
инвестициялауды айтады.
Портфельдік инвестициялар пайда табу үшін инвесторлардың кәсіпорындарда
акция, облигация, басқадай құнды қағаздар сатып алуын білдіреді. Олар халық
қаржысын қайтадан бөлу ісінде айтарлықтай маңызды рөл ойнайды.
Инвестициялық қорға адамдар пайда алу үмітімен ақша салады. Нарықтық
экономикасы дамыған елдерде капиталдардың ішкі құйылыысында тікелей
секілді, портфельдік инвестициялар да белсенді түрде қатысады. Бұл, сонымен
бірге, экономика ресурстарындағы негізгі массаның Қазақстанның материалдық
өндіріс аясынан қаржылық аясына көшуінің спецификалық жағдайы – отандық
инвестициялық қордық мәртебесі туралы ой қалдырады. Инвесторлар
стратегиялық және портфельдік болып бөлінеді. 50( плюс 1 акциясы бар
стратегиялық инвестор қожайын боламын деп үміттенеді. Барлық үміт
стратегиялық инвесторда, себебі ол мүдделі, қаржыны салған да сол және ол
қауіп-қатерді азайиуға тырысады, мемлекет те оған сенім артады. Портфельдік
инвестордың үміттері де стратегиялық инвесторда болады. Портфельдік
инвестор үшін акция пайданы бөлісуге қатысудың мүмкіндігі болып табылады.
Осыған байланысты мемлекет стратегиялық инвесторға тәуелсіз немесе соның
атына өз акция пакетін бере алады. Бұл саяси шара. Портфельдік инвесторға –
инвестициялық қорларға - 15(, жұмыскерлерге 10(, қалғаны стратегиялық
инвесторларға. Басқа вариант. Акционерлік қоғамдарды шарт қойып
жекешелендіру. Стратегиялық инвесторға акциялар пакеті бірден берілмейді,
ол белгілі бір шарттарды орындаған соң беріледі. Ол шарттарды орындағаннан
кейін инвестор акция пакетінің келесі бөлігін сатып алуға құқықты болады.
Бұндай жағдайда тек мемлекеттік мүдде сақталады. Портфельдік инвестицияны
қарыштата дамыту үшін жарнамашылдық немесе ашықтық, өтімділік және
жергілікті органдарға, банкілерге, заңдарға деген сенім қажет.
Инвестиция термині экономикаға жаңа келгендердің ұғымында кейде
шатасуға дейін апарады. Бұл шатасу мынадан тұрады-жеке адамның инвестиция
дегені тұтастай экономика үшін олай болмай шығуы мүмкін.
Акционерлік қоғамдарды шартқойып жекешендіру. Стратегиялық инвесторға
акциялар пакеті бірден берілмейді, ол белгілі бір шарттарды орындаған соң
беріледі. Ол шарттарды орындағаннан кейін инвестор акция пакетінің келесі
блөлігін сатып алуға құқықты болады. Мұндай жағдайда тек мемлекеттік мүдде
сақталады , Портфельдік инвестицияны қарыштата дамыту үшін жарнамашылдық
немесе ашықтық , өтімділік және жергілікті органдарға банкілерге , заңдарға
деген сенім қажет ,сондай-ақ ашықтық-ақпараттар инвесторларға дер кезінде
жетіп отырулары тиіс. Нарықтық ақпарат және компаниялардағы кәсіпорындардың
есеп берушіліктері өте сенімді болулары қажет.
Бұхгалтерлік есеп берудің ұлттық принциптері халықаралық стандарттарға
сай болуы және уақтасында берілуі тиіс, бұл қаржылық есеп беруге де
қатысты – осы талаппен жұмыс істеу шетелдік инвестицияларды тартуға ықпал
етеді Шетелдік инвеғсторларды жақсылап тарту үшін үкімет құлды қағаздардың
ел ішіндегі қара рыногын болдырмауы керек. Құнды қағаздардың күшіндегі құны
биржалық болуға тиіс, сөйтіп инвестор оның бастапқы және ақырғы бағасын да
білу керек.
Күшіндегі заңнамаға,қаржылық жүйелерге сенім инвесторларды тартудың ең
маңызды факторлары болып табылады. Рыноктағы әрекеттер қызметі өтімділікті
және халықтын қолдайтан деген уәдесін алу мүмкіндігін талап етеді .Капитал
рыногын жақсарту талап етіледі, нақтылы шетел инвесторлары рынокқа келмес
бұрын ең алдымен рыноктағы жергілікті қожалық етуші субъектілердің қам-
қаррекеттерін зерттеп барып, атағына кір келмеген жергілікті әріптесін
(партнерін)табуға тырысады. Бұндай жақсы инвесторларды тарту үшін құнды
қағаз рыногындағы жағдайларды жандандыруға көмектеседі. Кейбір акциялар
капиталдардың халықаралық рыногына шығады. Ондағы таңдау былай болады:
сатылған акциялардан түскен ақша кәсіпорынға емес, бюджетке түседі, ал ол
өзінің матиреалдық –техникалық базасын көтеруі керек. Мұндай жағдайда тағы
да акциялар шығару орынды, ондай кезде жарнама қолдануы әбден қажет. Табыс
салығы бастаукөзден ұсталынуы тиіс.
Мемлекеттің жұмысы – макроэкономикалық процестерді реттеу,салықтық
жүйені қарапайымдандыруға ұмтылу, ал жеке кәсіпорындарды көтеру –
мемлекеттің жұмысы емес.Жеке меншік иесі шикізат көзін іздейді, бұл іс оның
өмірі үшін күресі, ал мемлекеттік шенеуінік оған соншалықты мүдделі емес.
Мемлекеттің жұмысы экономикаға инвесторлар тарту үшін тиісті заңнама және
нормативті жағдай жасау. Белгілі болып отырғанынай, қазіргі экономикада
тұрақтылықтың (монетарлық, валюталық)бірнеше сипаттамасы бар,бірақ, егер
мемлекет салық жинай алмаса, онда қалғандарының бәрінде де ешқандай мән жоқ
.
Ивестицияны тартпақ болған елде қауіп-қатер қаншалықты жоғары болса,
шетелдік инвестициялар соншалықты аз болады.
Заңнама базасы мықты болу керек. Шетелдік инвестиция туралы Заңның мақсаты
–қауіп-қатерді мейлінше азайту:
- салық салу шарты инвестиция үшін қолайлы болуға тиіс;
- халықаралық стандарттарға сәйкес валюталық реттеу;
- тікелей еріксіз алу қорғанышын тудырмау: қандай да бір кәсіпорынды,
материалдық мүліктерді мемлекет арқылы үрейлендіру, өтем туралы заң болуға
тиіс.
- беретін және алатын ерлер арасында өзара қарым-қатынас жасасау;
- халықаралық және ұлттық заңдар арасындағы қатты айырмашылықтың
болмауы қауіп-қатерді азайтады .
* тікелей инвестицияларды тиімді пайдалану барысын бақылауды ұйымдастыру;
* аманаттық қорды құру үшін қажетті кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдар
құрамын қалыптастыруды қамтамассыз ету.
Заңның 5 бап,2 тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі,
Қазақстан Республикасының атынан, Қазақстан Республикасының заңды
тұлғаларының шетелдік инвесторлармен немесе шетелдің қатысуы бар
кәсіпорындармен жасасқан келісім-шарттары бойынша,заң актілері бекіткен
тәртіп болған жағдайда, кепілдік беруге құқықты болады. Әрине, бұндай
жағдайда бірсыпыра заңға тәуелді актілерді қабылдауға тура келеді. Кейде
қабылданған нормативтік актінің заң ережелерін жоққа шығаратыны да сирек
емес. Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы 8
ақпандағы Қазақстан Республикасына шетелдік несиелерді тарту бойынша
жұмыстарды реттеу жөніндегі шаралар туралы № 139 Қаулысы және осы қаулымен
бекітілген Қазақстан Республикасына жеткізілетін немесе Қазақстан
Республикасының кепілділігіне алынатын шетелдік инвестициялық және тауарлы
несиелерді тарту, пайдалану және есепке алу жұмыстарын ұйымдастыру туралы
Ережелерідәл осылай болады. Бұл құжаттарды талдау, барлық параметірлер
бойынша олардың шетелдік инвестициялар сферасында халықаралық ережелер мен
қалыпқа сәйкес келмейтіндігін көрсетті. Көптеген тармақтары іс жүзіеде
еледбейді , орындалмайды.Мысалы, 1 тармақтаң дтармақшасында Қаржы
министрлігінде, Экономика министрлігіне бір ай мерзім ішінде Ұлттық
банкімен бірлесіп, қазақстандық коммерциялық банкілерге олардың тәуекілді
болысу шарты бойынша инвестициялық жобаны жүзеге асыру үшін шетелден алатын
несиелерге кепілдеме беру және қазақстандық комметциялық банктерді шетелдік
несиелерге аганттік көрсетуге тарататын тәртіптерді жасап, бекітуді
тапсырған болатын. Бұл тәртіп күні бүгінге дейін жасалынған жоқ .
Қазақстан Республикасы Презедентінің 22 желтоқсан 1995 жылғы Жер
туралы заң күші бар Жарлығы аса өзекті проблеманы күн тәртібіне түсірді.
Ол мәселемен шетелдік капиталды тартудың заңды базасын жетілдіру тікелей
байланысты болатын және шетелдік капиталдың Қазақстанға құйылуы сол
мәселенің шешуіне (ол – жерге меншіктік мәселесі болатын) байланысты еді .
Өндірістік те, өндірістік емес те, оның ішінде тұрған үйлер де бар,
салынып қойылған, салынып жатқан құрылыстар тұрған жер шетелдік азаматтар
мен заңды тұлғалардың жеке меншіктері болуы мүмкін. Негізгі міндеттеме
бойынша алуды атқаруға және негізгі міндеттеме бойынша алуды атқару
мақсатында жылжымайтын мүлікке салынған айыппұлды алуға оның заңды
иегерінің құқығын куәландыратындай ипатекалық куәлік әзірше әзірленбеген
және берілмейді. Ол Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 25
желтоқсандағы Жылжымайтын мүліктерге және олардың мәмлелеріне байланысты
құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралызаң күші бар №2727 Жарлығының 5 бабына
сәйкес Әділет министрлігімен әзірленуі тиіс.
Қазақстанға шетел инвестициясын кеңінен тарату үшін мыналар қажет:
• тәуекелді азайту, тәуекел шығыны қаншалықты көбейген сайын,
инвестициялар соншалықты азаяды. Тәуекелдер: табиғи,саяси, заң және
нормативтік базадағы тәуекелдер болып келеді.Заңдардың өзгерулері
екіұштылық пен сенімсіздік тудырады;
• тұрақты құқық кеңістігін жасау;
• инвестициялық заңнамаға қайшы келмейтін, валюталық реттеуді
қамтамассыз ететін макроэкономикалық саясат;
• республикада шағын және орташа бизнесті қолдау;
• инвесторларды шошытатын инфляцияны бақылау;
• инвестиция саласындағы ұлттық және халықаралық заңнама арасындағы
айырмашылықтар .
Ішкі және сыртқы ирнвестицияларды ұлғайту үшін тұрақты экономика ,
ашық либеральды монетарлық саясат қажет.
1999 жылдың 9 айының қорытындысы бойынша негізгі капиталға келген
инвестиция 146,6 млрд. Теңгені құрап , өткен жылдың осы мерзімімен
салыстырғанда 3,7%-ке көбейді . Инвестициялық қолайлы хал-ахуал және
негізгі капиталға инвестицияны игерудің жоғарғы қарқыны Батыс Қазақстан
(өсуі 10есе), Шығыс Қазақстан (өсуі 32%)және Атырау (14%-ке) облыстарында
байқалып отыр.
1998 жылдың қыркүйек айымен салыстырғанда 1999 жылдың қыркүйек айында
негізгі қорлар жасау мен ұдайы ұлғайту жөнінен шаруашылық субъектілер
арқылы Астана қаласы аумағында (5,8есе) және Алматы қаласында (26 есе)
инвестициялық белсенділік Ақмола (төмендеу ) Маңғыстау (46%-ға), Қарағанды
(32%-ға),және Оңтүстік Қазақстан (31%-ға) облыстарында байқалады.
• Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына
қорлар, зейнетақы қорлары, тағы басқалары).
Құнды қағаздарды сатып алу кезінде инвесторлардың алдында мынадай
мәселелерді шешу қажет болады:
1. Құнды қағаздарға қаржы жұмсау үшін оларды дұрыс таңдап алу мәселесі.
2. Қаржы рыногында өтіп жатқан барлық өзгерістерді үнемі қадағалап отыру
мәселесі.
3. Қор операцияларын жүргізуге жұмсалатын шығындарды барынша азайту
мәселесі.
Инвестициялар №14 – Инвестициялар - деп аталатын бас шотының тиісті
және өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей,
заттай, сондай-ақ ақша қаражаты түрінде, яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың
жиынтығын айтады.
Жалпы алғанда, инвестиция дегеніміз – бүгінгі күні қолда бар ақшаны,
мүлікті және басқа да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті
дамыту үшін жұмсап, сол арқылы келешекте, яғни алдағы уақытта пайыз (
процент) түрінде немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып
табылады. Бұл жоғарыда айтылған процесспен екі фактор байланысты болып
келеді. Оның біріншісі – уақыт, ал екіншісі – тәуелдік (тәуекелге бару).
Сонымен қатар инвестиция экономикалық өсудің негізі бола отырып, елдің
әлеуметтік дамуына жағдай жасайды. Осы айтылғандармен қатар инвестиция
экономикалық дамудың жоғарғы және тұрақты қарқынын қалыптастырудың, ғылыми
– техникалық прогресс жетістіктерін өсірудің, инфроқұрылымды дамытудың
маңызды факторы болып саналады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан жасалған қосымша құнның, яғни таза
табыстың пайдаланылмай сақталған бір бөлігі саналады. Басқаша айтатын
болсақ, инвестиция көзі – жаңадан жасалынған құн немесе таза табыстың
сақталатын бөлігі болып табылады. Шаруашылық субъектілері немесе
кәсіпкерлер инвестицияны өзінің таза табысының есебінен өзін-өзі
қаржыландыру немесе ол үшін сырттан несие алу арқылы жасайды. Тағайындалу
түрлері бойынша инвестициялар нақтылық (реальный) және қаржылық инвестиция
болып екі түрге бөлінеді.
Нақтылық инвестиция дегеніміз – шаруашылық субъектісіндегі белгілі бір
материалдық, өндірістік қорлардың, яғни активтердің ( жер, жабдық, құрылыс)
өсуіне, дамуына жұмсалыну үшін салынатын салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестиция дегеніміз – акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға, облигацияларға және басқадай құнды қағаздарға
банктердің депозиттеріне салынған салымдар болып табылады.
Инвестицияның жоғарыда айтылған екі түрін бірімен – бірі бәсекелесуші
емес, керісінше оларды бірін-бірі толықтандыратындар деп түсінген дұрыс.
Бұған, яғни бұл айтқандарымызды нақтылай түсу үшін мынадай мысалдар
келтіріп, қарастырайық.
Қандай да бір кәсіпкер құрылысты салу үшін қаржы керек етеді. Мұндай
жағдайда құрылыс нақты инвестицияның объектісі болып табылады. Кәсіпкер бұл
құрылысты қаржыландыру үшін өзінің акцияларын шығарып, басқа біреулерге
сатуы мүмкін. Сөйтіп, бұл мысалда кәсіпкердің құрылысқа салған салымы
нақты инвестиция, ал қатысушының акцияны сатып алуға жұмсаған шығыны
қаржылық инвестиция болып табылады. Жоғарыда аталған инвестицияның қай
түрінің болмасын алдына қойған мақсаты салым салған саланы, өндірісті
дамыту, ондағы өндірілетін өнімдердің, дайындалатын бұйымдардың сапасын
барынша жақсарту, яғни оларды халықаралық стандартқа сай етіп сыртқы
рынокта сата алатын дәрежеге жеткізу, өндіріске жаңа техника мен
технологияларды қолдану арқылы табыс табу болып табылады.
Қаржылық инвестициялар иелену мерзіміне қарай мынадай категорияларға
жіктеледі:
А) қысқа мерзімдік – иелену мерзімі бір жылға дейін;
Б) ұзақ мерзімдік – иелену мерзімі бір жылдан артық;
Жылжымайтын мүліктерге салынған инвестицияларды иеленуші субъектілер
ұзақ мерзімдік инвестиция ретінде есептейді. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі
уақыттары барысында экономикалық дағдарыстан шығуға бет бұрған нарықтық
экономикалық жолымен даму үшін күресіп жатқан біздің еліміз үшін шетелдік
инвесторлардың рөлі мен маңызы өте ерекше. Шетел капиталының біздің
еліміздің экономикасын көтеру үшін салым ретінде салынуын, яғни шетел
инвесторларын тартудың артықшылығы мен пайдалылығын былайша жіктеп
көрсетуге болады:
1. Шетел капиталының біздің елімізге жұмсалынуы еліміздің бюджетіне
түсетін түсімдерді көбейтеді;
2. Жергілікті халық үшін жаңа жұмыс орындары пайда болады және ол
халқымыздың әлеуметтік жағдайын жақсартып, сатып алу қабілетін
арттырады;
3. Жаңа алдыңғы қатарлы халықаралық дәрежеге сай техника мен технологияны
елдің шаруашылық субъектілерінде қолдануды жылдамдатады;
4. Сырттан келген капитал – елде экспорттың көбеюіне, бәсекелестіктің
қабілетінің жоғарылауына әсерін тигізеді.
Еліміздің нарықтық экономикалық жолымен дамуы барысында қаржылық
инвестициялардың маңызы зор. Ал біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін
қаржылық инвестицияны тарту бүгінгі күні аса қажетті болып отыр. Қазақстан
Республикасының қаржы нарығы әлемдік деңгейде жаңадан бой көтеріп келе
жатқан қаржы нарықтарының қатарына жатады, ал қаржы нарығы келесі
нарықтардан пайда болады.
• Валюталық нарық
• Құнды қағаздар нарығы
• Несие капиталы нарығы (ақша нарығы )
• Асыл металдар нарығы (алтын нарығы)
Қаржы нарығының айрықша бөлігі ол құнды қағаздар нарығы және бұл бойынша
осы кезде қалыптасу процесі аяқ басып келеді. Ал қаржылық инвестициямен осы
құнда қағаздар нарығы тікелей байланысты. Елімізде мыңдаған акционерлік
қоғамдар мен басқа шаруашылық субъектілері, жүздеген сақтандыру
компаниялары, инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қорлары
тіркелген. Осы жоғарыда аталған субъектілер барлық құнды қағаздар нарығының
потенциалды қатысушылары қатарына жатады. Олардың кейбіреулері эмитент,
яғни айналымға құнды қағаздар шығарушылар болса, ал екіншісі инвестор
ретінде қызмет атқарады. Шаруашылық субъектісіне жаңа технология енгізу,
өндірісті модернизациялау, реконструкциялау әрқашанда ірі капитал салымын
қажет етеді. Ал мұндай жұмысты атқару үшін өндірушілерде әрқашан капитал
бола бермейді Бұл шаруашылық субъектілері қарыз капитал нарығына несиелер
мен заемдарының қаражаттарын,айналымға акциялары мен облигацияларын
шығарса, онда елімізде бағалы қағаздар нарығы пайда болады.
Инвестор – қор рыногында құнды қағаздарды сатып алушылар болып табылады.
Инвестиция дегеніміз – табыс табу және капиталды ұлғайту мақсатымен
өндірістік және де басқа да қызметтерге қаржы жұмсау болып табылады, яғни
қаржы үнемі жұмыс істеуге басқаша айтқанда, қандай да бір табыс түсетін
жұмысқа немесе іске жұмсалуына тиіс. Инвестор өз алдына дербес екі топқа
бөлінеді:
• Жеке инвесторлар (жеке адамдар)
Институттандырылған инвесторлар ( банктер, инвестициялық бөлімше шоттарының
дебетіне, сатылып алынған кезіндегі сатылып алу құнымен тиісті қаржылар
есептелінген немесе инвестиция есебіненберілген активтер бойынша
есептелінген шоттардың кредитінда көрсетіледі, яғни бұл жағдайда 141-
Еншілес серіктестіктердегі инвестициялар, 142- Тәуелділік
серіктестіктердегі инвестициялар, 143- Бірлесіп бақыланатын заңды
тұлғаларға инвестициялар және 144- Басқа да инвестициялар -деп аталатын
шоттардың тиістісі дебеттеліп, 20- Материалдар,12-Негізгі құралдар, 43-
валюталық шоттағы ақшалар және 45-кассадағы ақшалар бас шоттарының
тиісті бөлімше шоттары кредиттеледі
Негізгі қорға қаржы жұмсау ( өндірістің негізгі қоры ) босалқы
қорларға, резервтерге, сондай-ақ пайда, дивидент және басқа да табыс табу
мақсатымен құнды қағаздар шығаруға ұзақ мерзімді капитал бөлуді инвестиция
деп атайды. Инвестицияны материалдық-заттық және ақшалай нысанына бөлуге
болады. Материалдық-заттық инвестиция – ол салынуға тиісті өндірістік және
өндірістік емес объектілер, жабдықтар, машиналар және тағы басқа, сонымен
қатар, ол ауыстыруға немесе техникалық парктерді кеңейтуге, материалдық
заттарды басқа инвестициялық тауарларды арттыруға бағытталған, ал
инвестицияның ақшалай нысаны болса, ол – ақшалай капиталдың материалдық-
заттық инвестициясын жасауға, инвестициялық тауарларды қамтамасыз етуге
жұмсалады.
Өндірістегі жалпы инвестицияны өнім инвестиция деп атайды. Ол – негізгі
капиталдың (негізгі қор) артуын қолдауға бағытталады. Жалпы инвестиция
біріктірушінің екеуінен қосылады. Оның ішінде біреуі – амортизация. Ол –
негізгі өндіріс құралдарының ұдайы тозу және оның құнын өндірілетін өнімге
көшіру процесі. Екінші біріктіруші таза инвестиция – бұл капиталдың қаржы
жұмсаунегізгі қорларды арттыру, өсіре беру, ғимараттар салу, өндіру және
қондыру, қосымша жабдықтар, қолда бар өндіріс қуаттылығын
жаңғыртумақсатында іске асырылады. Материалдық өндіріс салаларындағы
инвестициялармен қатар, олардың едәуір бөлігі әлеуметтік- мәдени
салаларына ,яғни ғылым, білім, денсаулық, дене шынықтыру, спорт, қоршаған
табиғи ортаны қорғай, осы салалардағы жаңадан салынатын объектілерге,
олардағы қолданылып жүрген техника мен технологияларды одан әрі жетілдіруге
жұмсалады.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі – оның жалпы шаруашылық қызметінің
ажыратылмайтын бөлігі болып табылады.Кәсіпорынның экономикасында
инвестицияның маңызы орасан зор. Қазіргі өндіріс үшін ұзақ мерзімді
факторлардың маңызының өсуі ерекше. Егер де кәсіпорын ойдағыдай жұмыс
істейтін, өнімнің сапасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
І.Кіріспе бөлім
1.1.Инвестициялар туралы түсінік
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.Инвестициялық қызметтің мәні мен принциптері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
II.Негізгі бөлім
2.1. Инвестицияны жұмылдырудың рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Шетелдік инвестицияларды тартудың Қазақстан экономикасы үшін маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
2.3.Мемлекеттің инвестициялық саясатын қалыптастыру негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІІ. Қорытынды бөлім
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Жоспар
I. Кіріспе бөлім
1.1.Инвестициялар туралы түсінік.
1.2.Инвестициялық қызметтің мәні мен принциптері.
II. Негізгі бөлім
2.1. Инвестицияны жұмылдырудың рөлі.
2. Шетелдік инвестицияларды тартудың Қазақстан экономикасы үшін
маңызы.
2.3.Мемлекеттің инвестициялық саясатын қалыптастыру негіздері.
III. Қорытынды бөлім
Инвестиция термині экономикаға жаңа келгендердің ұғымдарында кейде
шатасуға дейін апарады. Бұл шатасу мынадан туады – жеке адамның инвестиция
дегені тұтастай экономика үшін олай болмай шығуы мүмкін. Көз алдымызға
келтірсек, келесі екі оқиғаны бақылап көрелік:
- Смағұлов Мырза өзіне үй сатып алды.
- Әбенова Ханум өзіне судай жаңа үй салғызды.
Осы әрекеттердің нәтижесінде жалпы инвестициялар қандай? Бір үй, екі үй
немесе біреуі де емес пе? Осы екі жағдаймен ұшырасқан экономист
инвестициялар ретінде тек Әбенованың үйін қарайды. Смағұлов экономика үшін
жаңа үй тұрғызған жоқ, ол тек бұрыннан барды алды. Смағұловтың үй сатып
алуы, оның өзі үшін ғана инвестиция болып табылады, ал үйді сатқан адам
үшін бұл келісімді жасасу керісінше процесс болып шығады. Әбенова болса,
керісінше, экономикаға жаңа үй қосып отыр, демек оның жаңа үйі инвестиция
болып саналады.Жалпы тәртіп былай: бұрыннан бар активтерді әртүрлі
адамдардың араларында бөліске түсіретін сатып алушылық экономика үшін
инвестиция болып саналады. Экономистер қолданып жүрген инвестициялардың
мазмұны жаңа капиталды жасау деген ұғымды білдіреді.
Инвестициялар санатының заңды түрде айқын жазылған анықтамасының болмауы
инвестициялық реттеуді ұлттық экономиканың айрықша мемлекеттік реттеу
сферасы етіп бөлуге, оның нысаны – инвестициялық қызметтің заңды болуына
күмән келтіреді. Капитал жұмсау және инвестициялар деген терминдер
экономиканы дамыту туралы ресми статистикалық материалдардың басылымдарында
бірін-бірі ауыстыратын синоним сөздер секілді түсіндірмесіз қолданылады.
Тікелей инвестиция – тікелей өндірістік кәсіпорындарға жасалынған
инвестициялауды қамтиды.
Портфельдік инвестиция – пайда табу үшін инвесторлардың кәсіпорындардан
ақша, облигация, басқадай құнды қағаздар сатып алуларын білдіреді. Олар
халық қаржысын қайтадан бөлу ісінде айтарлықтай маңызды рөл ойнайды.
Инвестициялық қорға адамдар пайда алу үмітімен ақша салады. Нарықтық
экономикасы дамыған елдерде капиталдардың ішкі құйылысында тікелей секілді,
портфельдік инвестициялар да белсенді түрде қатысады. Бұл сонымен бірге,
экономика ресурстарындағы негізгі массаның Қзақстанның материалдық өдіріс
аясынан қаржылық аясына көшуінің спецификалық жағдайы – отандық
инвестициялық қордың мәртебесі туралы ойға қалдырады.
Инвесторлар стратегиялық және портфельдік болып бөлінеді.50% плюс 1
акциясы бар стратегиялық инвестор қожайын боламын деп үміттенеді.Барлық
үміт стратегиялық инвесторда, себебі ол мүдделі, қаржыны салған да сол және
ол қауіп-қатерді азайтуға тырысады, мемлекетте оған сенім артады.
Портфельдік инвестордың үміттері де стратегиялық инвесторда болады.
Портфельдік инвестор үшін акция пайданы бөлісуге қатысудың мүмкіндігі болып
табылады. Осыған байланысты мемлекет стратегиялық инвесторға тәуелсіз
немесе соның атына өз акция пакетін бере алады. Бұл саяси шара. Портфельдік
инвесторға – инвестициялық қорларға – 51%, жұмыскерлерге 10%, қалғаны
стратегиялық инвесторларға.
Басақ вариант. Акционерлік қоғамдарды шарт қойып жекешелендіру.
Стратегиялық инвесторға акциялар пакетін бірден берілмейді, ол белгілі бір
шарттарды орындаған соң беріледі. Ол шарттарды орындағаннан кейін инвестор
акция пакетінің келесі бөлігін сатып алуға құқықты болады. Мұндай жағдайда
тек мемлекеттік мүдде сақталады. Портфельдік инвестицияны қарыштата дамыту
үшін жарнамашылдық немесе ашықтық, өтімділік және жергілікті органдарға:
банкілерге, заңдарға деген сенім қажет, сондай-ақ ашықтық ақпараттар
инвесторларға дер кезінде жетіп отырулары тиіс. Нарықтық ақпарат және
компаниялардағы кәсіпорындардың есеп берушіліктері өте сенімді болулары
қажет. Бухгалтерлік есеп берудің ұлттық принциптері халықаралық стандартқа
сай болуы және уақытысында берілуі тиіс, бұл қаржылық есеп беруге де
қатысты –осы талаппен жұмыс істеу шетелдік инвестицияларды тартуға ықпал
етеді. Шетелдік инвесторларды жақсылап тарту үшін үкімет құнды қағаздардың
ел ішіндегі қара рыногын болдырмауы керек. Құнды қағаздардың күшіндегі құны
биржалық болуға тиіс, сөйтіп инвестор оның бастапқы және ақырғы бағасын да
білу керек.
Күшіндегі заңнамаға, қаржылық жүйелерге сенім инвесторларды тартудың ең
маңызды факторлары болып табылады. Рыноктағы әрекеттер қызметі өтімділікті
және халықтың қолдаймын деген уәдесін алу мүмкіндігін талап етеді. Капитал
рыногын жақсарту талап етіледі, нақтылы шетел инвесторлары рынокқа келмес
бұрын ең алдымен рыноктағы жергілікті қожалық етуші субъектілердің қам-
қарекеттерін зерттеп барып, атағына кір келмеген жергілікті әріптесін
(партнерін)табуға тырысады. Бұндай жақсы инвесторларды тарту үшін құнды
қағаз рыногындағы жағдайларды жандандыруға көмектеседі. Кейбір акциялар
капиталдардың халықаралық рыногына шығады. Ондағы таңдау былай болады:
сатылған акциялардан түскен ақша кәсіпорынға емес, бюджетке түседі, ал ол
өзінің материалдық- техникалық базасын көтеруі керек. Мұндай жағдайда тағы
да акциялар шығару орынды, ондай кезде жарнама қолдауы әбден қажет. Табыс
салығы бастаукөзден ұсталынуы тиіс.
Инвестициялар ЖҰӨ- нің ең маңызды және ең өзгермелі компоненттерінің бірі
болып табылады. Қашанда болмасын құлдырау кезінде тауарлр мен қызметтерге
деген шығын қысқарады, бұл қысқарудың үлкен бөлігі инвестициялық шығындар
көлемінің құлдырауына қатысты. Инвестициялық шығындардың үш типі
ерекшеленеді. Кәсіпорынның негізгі қорларына инвестициялар болып:
кәсіпорындардың өздерінің өндірістік қызметтеріне пайдаланулары үшін алған
ғимарат, құрылыс және құрал-жабдықтары саналады. Тұрғын ұйлер құрылысы
инвестициялары тұру үшін алынған үйлерге, сондай-ақ жалға беру үшін алынған
үйлерге шыққан шығындарды қамтиды. Сақтық қор инвестициясы дегеніміз –
фирмалардың сақтауға қалдырған тауарларын, оның ішінде шикізаттар мен
материалдарды, бітпеген өндіріс пен дйын өнімдерді қамтиды. Қазақстан
Республикасының “ Шетелдік инвестиция туралы” Заңында: “Инвестициялар
дегеніміз – мүліктік құндылықтардың барлық түрлері және оларға деген құқық,
сондай-ақ пайда (табыс) алу мақсатында инвесторлардың кәсіпкерлік қызмет
нысандарына жұмсаған интеллектуалдық меншікке құқық”. Бұның өзі
“инвестиция” деген терминді спецификалық функциональді жүктемесінен айырып,
оны “капитал жұмсау” деген жалпы ұғымға айналдырады. Өйткені,
инвестицияларды құқықтық көзқарас тұрғысынан анықтау маңызды, сол арқылы
өндірісті ұдайы дамыту негізі ретінде инвестициялаудың бастаукөздері мен
тетігі және экономикадағы өмірлік қажетті заңды процесс жайында көрнекі
түсінік беруге болады. Сөйте тұра, “инвестициялар” санатына деген евопалық
және американдық методологиялық тәсілдің мазмұны инвестицияны “капитал
жұмсаудан” айырып қарайды, олрды салыстырмалы түрде біріктіреді (капитал
жұисаудың ұзақ мерзімді сипатында да, олаардың натуралды-заттық құрамында
да – негізгі капитал) Қзақстан Республикасы Президентінің, “ Бухгалтер
есебі туралы” заң күші барлығында жалпы инвестицияның қандайда бір
анықтамасы берілмеген, ол Қазақстан Республикасы “Статистика туралы”,
“Салық және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы” Заңдарында да
берілмеген. Қазақстандық салықтың Заңнамасы өзінің “Активінде” тек “капитал
жұмсау” терминін пайдаланып, “инвестициялар” санатын толықтай елемеуі,
инвестициялық қызметті дамытудағы салықтық ынталандыру жолына тосқауыл
тұрғызады. Ал оның солай болуы бір жағынан “капитал жұмсау” терминінің
жалпы және арнайы заңнамада әртүрлі түсіндірілуінде болып тұр. Екінші
жағынан, кәсіпорынның ұзақ мерзімді мүлік түрлерінің тізімі, бухгалтерлік
есептің халықаралық стандартқа өтуіне байланысты, бұрыннырақта күрделі
шығындар құрамында саналған: жер учаскілері, табиғат пайдалану
объектілері, материалдық емес активтер сияқты негізгі қараажаттар есебіне
жататын ұзақ мерзімді активтермен салыстырғанда кеңейе түседі. Сонымен,
ұзақ мерзімді капитал жұмсаудың қазіргі экономикалық мазмұны дәстүрлі
“капитал жұмсау” ұғымының аясына енді сыймайды. “Инвестициялар” санатының
заңды түрде айқын жазылағн анықтамасының болмуы инвестициялық реттеуді
ұлттық экономиканың айрықша мемлекеттік реттеу сферасы етіп бөлуге, оның
нысаны – инвестициялық қызметтің заңды болуына күмән келтіреді. “Капитал
жұмсау” және “инвестициялар” деген терминдер экономиканы дамыту туралы
ресми статистикалық материалдардың басылымдарында бірін-бірі ауыстыратын
синоним-сөздер секілді түсіндірмесіз қолданылыды. Сөйткенмен, халықаралық
практикада инвестиция деп капиталдың екі бағытта пайдалануын айту
қабылданған:
- Нақтылы инвестиция – материалдық активтерге қаржы жұмсау;
- Қаржылық инвестиция – құнды қағаздарға қаржы жұмсау.
Инвестицияның бірыңғай анықтамасының жоқтығынан бүгінгі күні көптеген
инвесторлар қорлық көруде, мұның өзінде нақты қаржылық тұрғыда зардап
шегуде. Әртүрлі ой-толғамдарға жол бермейтіндей “инвестицияның базалық
анықтамаса жасалынса, онда қазақстандық Заңнаманың барлық салаларында және
инвестициялық барша қызметтің қатысушыларына бұл нормативтік актінің
реттеуші болуына жағдай туар еді. Белгілі болып отырғандай, кәсіпкерлік
инвестициялаудың екі негізгі формасы айқындалады: тікелей инвестициялар
және портфельдік.
Тікелей инвестиция: тікелей өндірістік кәсіпорындарға жасалынған
инвестициялауды айтады.
Портфельдік инвестициялар пайда табу үшін инвесторлардың кәсіпорындарда
акция, облигация, басқадай құнды қағаздар сатып алуын білдіреді. Олар халық
қаржысын қайтадан бөлу ісінде айтарлықтай маңызды рөл ойнайды.
Инвестициялық қорға адамдар пайда алу үмітімен ақша салады. Нарықтық
экономикасы дамыған елдерде капиталдардың ішкі құйылыысында тікелей
секілді, портфельдік инвестициялар да белсенді түрде қатысады. Бұл, сонымен
бірге, экономика ресурстарындағы негізгі массаның Қазақстанның материалдық
өндіріс аясынан қаржылық аясына көшуінің спецификалық жағдайы – отандық
инвестициялық қордық мәртебесі туралы ой қалдырады. Инвесторлар
стратегиялық және портфельдік болып бөлінеді. 50( плюс 1 акциясы бар
стратегиялық инвестор қожайын боламын деп үміттенеді. Барлық үміт
стратегиялық инвесторда, себебі ол мүдделі, қаржыны салған да сол және ол
қауіп-қатерді азайиуға тырысады, мемлекет те оған сенім артады. Портфельдік
инвестордың үміттері де стратегиялық инвесторда болады. Портфельдік
инвестор үшін акция пайданы бөлісуге қатысудың мүмкіндігі болып табылады.
Осыған байланысты мемлекет стратегиялық инвесторға тәуелсіз немесе соның
атына өз акция пакетін бере алады. Бұл саяси шара. Портфельдік инвесторға –
инвестициялық қорларға - 15(, жұмыскерлерге 10(, қалғаны стратегиялық
инвесторларға. Басқа вариант. Акционерлік қоғамдарды шарт қойып
жекешелендіру. Стратегиялық инвесторға акциялар пакеті бірден берілмейді,
ол белгілі бір шарттарды орындаған соң беріледі. Ол шарттарды орындағаннан
кейін инвестор акция пакетінің келесі бөлігін сатып алуға құқықты болады.
Бұндай жағдайда тек мемлекеттік мүдде сақталады. Портфельдік инвестицияны
қарыштата дамыту үшін жарнамашылдық немесе ашықтық, өтімділік және
жергілікті органдарға, банкілерге, заңдарға деген сенім қажет.
Инвестиция термині экономикаға жаңа келгендердің ұғымында кейде
шатасуға дейін апарады. Бұл шатасу мынадан тұрады-жеке адамның инвестиция
дегені тұтастай экономика үшін олай болмай шығуы мүмкін.
Акционерлік қоғамдарды шартқойып жекешендіру. Стратегиялық инвесторға
акциялар пакеті бірден берілмейді, ол белгілі бір шарттарды орындаған соң
беріледі. Ол шарттарды орындағаннан кейін инвестор акция пакетінің келесі
блөлігін сатып алуға құқықты болады. Мұндай жағдайда тек мемлекеттік мүдде
сақталады , Портфельдік инвестицияны қарыштата дамыту үшін жарнамашылдық
немесе ашықтық , өтімділік және жергілікті органдарға банкілерге , заңдарға
деген сенім қажет ,сондай-ақ ашықтық-ақпараттар инвесторларға дер кезінде
жетіп отырулары тиіс. Нарықтық ақпарат және компаниялардағы кәсіпорындардың
есеп берушіліктері өте сенімді болулары қажет.
Бұхгалтерлік есеп берудің ұлттық принциптері халықаралық стандарттарға
сай болуы және уақтасында берілуі тиіс, бұл қаржылық есеп беруге де
қатысты – осы талаппен жұмыс істеу шетелдік инвестицияларды тартуға ықпал
етеді Шетелдік инвеғсторларды жақсылап тарту үшін үкімет құлды қағаздардың
ел ішіндегі қара рыногын болдырмауы керек. Құнды қағаздардың күшіндегі құны
биржалық болуға тиіс, сөйтіп инвестор оның бастапқы және ақырғы бағасын да
білу керек.
Күшіндегі заңнамаға,қаржылық жүйелерге сенім инвесторларды тартудың ең
маңызды факторлары болып табылады. Рыноктағы әрекеттер қызметі өтімділікті
және халықтын қолдайтан деген уәдесін алу мүмкіндігін талап етеді .Капитал
рыногын жақсарту талап етіледі, нақтылы шетел инвесторлары рынокқа келмес
бұрын ең алдымен рыноктағы жергілікті қожалық етуші субъектілердің қам-
қаррекеттерін зерттеп барып, атағына кір келмеген жергілікті әріптесін
(партнерін)табуға тырысады. Бұндай жақсы инвесторларды тарту үшін құнды
қағаз рыногындағы жағдайларды жандандыруға көмектеседі. Кейбір акциялар
капиталдардың халықаралық рыногына шығады. Ондағы таңдау былай болады:
сатылған акциялардан түскен ақша кәсіпорынға емес, бюджетке түседі, ал ол
өзінің матиреалдық –техникалық базасын көтеруі керек. Мұндай жағдайда тағы
да акциялар шығару орынды, ондай кезде жарнама қолдануы әбден қажет. Табыс
салығы бастаукөзден ұсталынуы тиіс.
Мемлекеттің жұмысы – макроэкономикалық процестерді реттеу,салықтық
жүйені қарапайымдандыруға ұмтылу, ал жеке кәсіпорындарды көтеру –
мемлекеттің жұмысы емес.Жеке меншік иесі шикізат көзін іздейді, бұл іс оның
өмірі үшін күресі, ал мемлекеттік шенеуінік оған соншалықты мүдделі емес.
Мемлекеттің жұмысы экономикаға инвесторлар тарту үшін тиісті заңнама және
нормативті жағдай жасау. Белгілі болып отырғанынай, қазіргі экономикада
тұрақтылықтың (монетарлық, валюталық)бірнеше сипаттамасы бар,бірақ, егер
мемлекет салық жинай алмаса, онда қалғандарының бәрінде де ешқандай мән жоқ
.
Ивестицияны тартпақ болған елде қауіп-қатер қаншалықты жоғары болса,
шетелдік инвестициялар соншалықты аз болады.
Заңнама базасы мықты болу керек. Шетелдік инвестиция туралы Заңның мақсаты
–қауіп-қатерді мейлінше азайту:
- салық салу шарты инвестиция үшін қолайлы болуға тиіс;
- халықаралық стандарттарға сәйкес валюталық реттеу;
- тікелей еріксіз алу қорғанышын тудырмау: қандай да бір кәсіпорынды,
материалдық мүліктерді мемлекет арқылы үрейлендіру, өтем туралы заң болуға
тиіс.
- беретін және алатын ерлер арасында өзара қарым-қатынас жасасау;
- халықаралық және ұлттық заңдар арасындағы қатты айырмашылықтың
болмауы қауіп-қатерді азайтады .
* тікелей инвестицияларды тиімді пайдалану барысын бақылауды ұйымдастыру;
* аманаттық қорды құру үшін қажетті кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдар
құрамын қалыптастыруды қамтамассыз ету.
Заңның 5 бап,2 тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі,
Қазақстан Республикасының атынан, Қазақстан Республикасының заңды
тұлғаларының шетелдік инвесторлармен немесе шетелдің қатысуы бар
кәсіпорындармен жасасқан келісім-шарттары бойынша,заң актілері бекіткен
тәртіп болған жағдайда, кепілдік беруге құқықты болады. Әрине, бұндай
жағдайда бірсыпыра заңға тәуелді актілерді қабылдауға тура келеді. Кейде
қабылданған нормативтік актінің заң ережелерін жоққа шығаратыны да сирек
емес. Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетінің 1995 жылғы 8
ақпандағы Қазақстан Республикасына шетелдік несиелерді тарту бойынша
жұмыстарды реттеу жөніндегі шаралар туралы № 139 Қаулысы және осы қаулымен
бекітілген Қазақстан Республикасына жеткізілетін немесе Қазақстан
Республикасының кепілділігіне алынатын шетелдік инвестициялық және тауарлы
несиелерді тарту, пайдалану және есепке алу жұмыстарын ұйымдастыру туралы
Ережелерідәл осылай болады. Бұл құжаттарды талдау, барлық параметірлер
бойынша олардың шетелдік инвестициялар сферасында халықаралық ережелер мен
қалыпқа сәйкес келмейтіндігін көрсетті. Көптеген тармақтары іс жүзіеде
еледбейді , орындалмайды.Мысалы, 1 тармақтаң дтармақшасында Қаржы
министрлігінде, Экономика министрлігіне бір ай мерзім ішінде Ұлттық
банкімен бірлесіп, қазақстандық коммерциялық банкілерге олардың тәуекілді
болысу шарты бойынша инвестициялық жобаны жүзеге асыру үшін шетелден алатын
несиелерге кепілдеме беру және қазақстандық комметциялық банктерді шетелдік
несиелерге аганттік көрсетуге тарататын тәртіптерді жасап, бекітуді
тапсырған болатын. Бұл тәртіп күні бүгінге дейін жасалынған жоқ .
Қазақстан Республикасы Презедентінің 22 желтоқсан 1995 жылғы Жер
туралы заң күші бар Жарлығы аса өзекті проблеманы күн тәртібіне түсірді.
Ол мәселемен шетелдік капиталды тартудың заңды базасын жетілдіру тікелей
байланысты болатын және шетелдік капиталдың Қазақстанға құйылуы сол
мәселенің шешуіне (ол – жерге меншіктік мәселесі болатын) байланысты еді .
Өндірістік те, өндірістік емес те, оның ішінде тұрған үйлер де бар,
салынып қойылған, салынып жатқан құрылыстар тұрған жер шетелдік азаматтар
мен заңды тұлғалардың жеке меншіктері болуы мүмкін. Негізгі міндеттеме
бойынша алуды атқаруға және негізгі міндеттеме бойынша алуды атқару
мақсатында жылжымайтын мүлікке салынған айыппұлды алуға оның заңды
иегерінің құқығын куәландыратындай ипатекалық куәлік әзірше әзірленбеген
және берілмейді. Ол Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 25
желтоқсандағы Жылжымайтын мүліктерге және олардың мәмлелеріне байланысты
құқықтарды мемлекеттік тіркеу туралызаң күші бар №2727 Жарлығының 5 бабына
сәйкес Әділет министрлігімен әзірленуі тиіс.
Қазақстанға шетел инвестициясын кеңінен тарату үшін мыналар қажет:
• тәуекелді азайту, тәуекел шығыны қаншалықты көбейген сайын,
инвестициялар соншалықты азаяды. Тәуекелдер: табиғи,саяси, заң және
нормативтік базадағы тәуекелдер болып келеді.Заңдардың өзгерулері
екіұштылық пен сенімсіздік тудырады;
• тұрақты құқық кеңістігін жасау;
• инвестициялық заңнамаға қайшы келмейтін, валюталық реттеуді
қамтамассыз ететін макроэкономикалық саясат;
• республикада шағын және орташа бизнесті қолдау;
• инвесторларды шошытатын инфляцияны бақылау;
• инвестиция саласындағы ұлттық және халықаралық заңнама арасындағы
айырмашылықтар .
Ішкі және сыртқы ирнвестицияларды ұлғайту үшін тұрақты экономика ,
ашық либеральды монетарлық саясат қажет.
1999 жылдың 9 айының қорытындысы бойынша негізгі капиталға келген
инвестиция 146,6 млрд. Теңгені құрап , өткен жылдың осы мерзімімен
салыстырғанда 3,7%-ке көбейді . Инвестициялық қолайлы хал-ахуал және
негізгі капиталға инвестицияны игерудің жоғарғы қарқыны Батыс Қазақстан
(өсуі 10есе), Шығыс Қазақстан (өсуі 32%)және Атырау (14%-ке) облыстарында
байқалып отыр.
1998 жылдың қыркүйек айымен салыстырғанда 1999 жылдың қыркүйек айында
негізгі қорлар жасау мен ұдайы ұлғайту жөнінен шаруашылық субъектілер
арқылы Астана қаласы аумағында (5,8есе) және Алматы қаласында (26 есе)
инвестициялық белсенділік Ақмола (төмендеу ) Маңғыстау (46%-ға), Қарағанды
(32%-ға),және Оңтүстік Қазақстан (31%-ға) облыстарында байқалады.
• Инвестициялар деп - өнеркәсіпке, құрылысқа, ауыл шаруашылығына
қорлар, зейнетақы қорлары, тағы басқалары).
Құнды қағаздарды сатып алу кезінде инвесторлардың алдында мынадай
мәселелерді шешу қажет болады:
1. Құнды қағаздарға қаржы жұмсау үшін оларды дұрыс таңдап алу мәселесі.
2. Қаржы рыногында өтіп жатқан барлық өзгерістерді үнемі қадағалап отыру
мәселесі.
3. Қор операцияларын жүргізуге жұмсалатын шығындарды барынша азайту
мәселесі.
Инвестициялар №14 – Инвестициялар - деп аталатын бас шотының тиісті
және өндірістің басқа да салаларындағы шаруашылық субъектісіне мүліктей,
заттай, сондай-ақ ақша қаражаты түрінде, яғни капитал түрінде салынып ол
шаруашылықты әрі қарай өркендетіп дамыту үшін жұмсалынатын шығындардың
жиынтығын айтады.
Жалпы алғанда, инвестиция дегеніміз – бүгінгі күні қолда бар ақшаны,
мүлікті және басқа да заттарды, яғни капиталды қандай да бір өндірісті
дамыту үшін жұмсап, сол арқылы келешекте, яғни алдағы уақытта пайыз (
процент) түрінде немесе басқадай үлкен кәсіпкерлік табыс табу болып
табылады. Бұл жоғарыда айтылған процесспен екі фактор байланысты болып
келеді. Оның біріншісі – уақыт, ал екіншісі – тәуелдік (тәуекелге бару).
Сонымен қатар инвестиция экономикалық өсудің негізі бола отырып, елдің
әлеуметтік дамуына жағдай жасайды. Осы айтылғандармен қатар инвестиция
экономикалық дамудың жоғарғы және тұрақты қарқынын қалыптастырудың, ғылыми
– техникалық прогресс жетістіктерін өсірудің, инфроқұрылымды дамытудың
маңызды факторы болып саналады.
Инвестицияның көзі болып жаңадан жасалған қосымша құнның, яғни таза
табыстың пайдаланылмай сақталған бір бөлігі саналады. Басқаша айтатын
болсақ, инвестиция көзі – жаңадан жасалынған құн немесе таза табыстың
сақталатын бөлігі болып табылады. Шаруашылық субъектілері немесе
кәсіпкерлер инвестицияны өзінің таза табысының есебінен өзін-өзі
қаржыландыру немесе ол үшін сырттан несие алу арқылы жасайды. Тағайындалу
түрлері бойынша инвестициялар нақтылық (реальный) және қаржылық инвестиция
болып екі түрге бөлінеді.
Нақтылық инвестиция дегеніміз – шаруашылық субъектісіндегі белгілі бір
материалдық, өндірістік қорлардың, яғни активтердің ( жер, жабдық, құрылыс)
өсуіне, дамуына жұмсалыну үшін салынатын салымдар болып табылады.
Қаржылық инвестиция дегеніміз – акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға, облигацияларға және басқадай құнды қағаздарға
банктердің депозиттеріне салынған салымдар болып табылады.
Инвестицияның жоғарыда айтылған екі түрін бірімен – бірі бәсекелесуші
емес, керісінше оларды бірін-бірі толықтандыратындар деп түсінген дұрыс.
Бұған, яғни бұл айтқандарымызды нақтылай түсу үшін мынадай мысалдар
келтіріп, қарастырайық.
Қандай да бір кәсіпкер құрылысты салу үшін қаржы керек етеді. Мұндай
жағдайда құрылыс нақты инвестицияның объектісі болып табылады. Кәсіпкер бұл
құрылысты қаржыландыру үшін өзінің акцияларын шығарып, басқа біреулерге
сатуы мүмкін. Сөйтіп, бұл мысалда кәсіпкердің құрылысқа салған салымы
нақты инвестиция, ал қатысушының акцияны сатып алуға жұмсаған шығыны
қаржылық инвестиция болып табылады. Жоғарыда аталған инвестицияның қай
түрінің болмасын алдына қойған мақсаты салым салған саланы, өндірісті
дамыту, ондағы өндірілетін өнімдердің, дайындалатын бұйымдардың сапасын
барынша жақсарту, яғни оларды халықаралық стандартқа сай етіп сыртқы
рынокта сата алатын дәрежеге жеткізу, өндіріске жаңа техника мен
технологияларды қолдану арқылы табыс табу болып табылады.
Қаржылық инвестициялар иелену мерзіміне қарай мынадай категорияларға
жіктеледі:
А) қысқа мерзімдік – иелену мерзімі бір жылға дейін;
Б) ұзақ мерзімдік – иелену мерзімі бір жылдан артық;
Жылжымайтын мүліктерге салынған инвестицияларды иеленуші субъектілер
ұзақ мерзімдік инвестиция ретінде есептейді. Тәуелсіздік алғаннан кейінгі
уақыттары барысында экономикалық дағдарыстан шығуға бет бұрған нарықтық
экономикалық жолымен даму үшін күресіп жатқан біздің еліміз үшін шетелдік
инвесторлардың рөлі мен маңызы өте ерекше. Шетел капиталының біздің
еліміздің экономикасын көтеру үшін салым ретінде салынуын, яғни шетел
инвесторларын тартудың артықшылығы мен пайдалылығын былайша жіктеп
көрсетуге болады:
1. Шетел капиталының біздің елімізге жұмсалынуы еліміздің бюджетіне
түсетін түсімдерді көбейтеді;
2. Жергілікті халық үшін жаңа жұмыс орындары пайда болады және ол
халқымыздың әлеуметтік жағдайын жақсартып, сатып алу қабілетін
арттырады;
3. Жаңа алдыңғы қатарлы халықаралық дәрежеге сай техника мен технологияны
елдің шаруашылық субъектілерінде қолдануды жылдамдатады;
4. Сырттан келген капитал – елде экспорттың көбеюіне, бәсекелестіктің
қабілетінің жоғарылауына әсерін тигізеді.
Еліміздің нарықтық экономикалық жолымен дамуы барысында қаржылық
инвестициялардың маңызы зор. Ал біздің еліміздің экономикасын көтеру үшін
қаржылық инвестицияны тарту бүгінгі күні аса қажетті болып отыр. Қазақстан
Республикасының қаржы нарығы әлемдік деңгейде жаңадан бой көтеріп келе
жатқан қаржы нарықтарының қатарына жатады, ал қаржы нарығы келесі
нарықтардан пайда болады.
• Валюталық нарық
• Құнды қағаздар нарығы
• Несие капиталы нарығы (ақша нарығы )
• Асыл металдар нарығы (алтын нарығы)
Қаржы нарығының айрықша бөлігі ол құнды қағаздар нарығы және бұл бойынша
осы кезде қалыптасу процесі аяқ басып келеді. Ал қаржылық инвестициямен осы
құнда қағаздар нарығы тікелей байланысты. Елімізде мыңдаған акционерлік
қоғамдар мен басқа шаруашылық субъектілері, жүздеген сақтандыру
компаниялары, инвестициялық және мемлекеттік емес зейнетақы қорлары
тіркелген. Осы жоғарыда аталған субъектілер барлық құнды қағаздар нарығының
потенциалды қатысушылары қатарына жатады. Олардың кейбіреулері эмитент,
яғни айналымға құнды қағаздар шығарушылар болса, ал екіншісі инвестор
ретінде қызмет атқарады. Шаруашылық субъектісіне жаңа технология енгізу,
өндірісті модернизациялау, реконструкциялау әрқашанда ірі капитал салымын
қажет етеді. Ал мұндай жұмысты атқару үшін өндірушілерде әрқашан капитал
бола бермейді Бұл шаруашылық субъектілері қарыз капитал нарығына несиелер
мен заемдарының қаражаттарын,айналымға акциялары мен облигацияларын
шығарса, онда елімізде бағалы қағаздар нарығы пайда болады.
Инвестор – қор рыногында құнды қағаздарды сатып алушылар болып табылады.
Инвестиция дегеніміз – табыс табу және капиталды ұлғайту мақсатымен
өндірістік және де басқа да қызметтерге қаржы жұмсау болып табылады, яғни
қаржы үнемі жұмыс істеуге басқаша айтқанда, қандай да бір табыс түсетін
жұмысқа немесе іске жұмсалуына тиіс. Инвестор өз алдына дербес екі топқа
бөлінеді:
• Жеке инвесторлар (жеке адамдар)
Институттандырылған инвесторлар ( банктер, инвестициялық бөлімше шоттарының
дебетіне, сатылып алынған кезіндегі сатылып алу құнымен тиісті қаржылар
есептелінген немесе инвестиция есебіненберілген активтер бойынша
есептелінген шоттардың кредитінда көрсетіледі, яғни бұл жағдайда 141-
Еншілес серіктестіктердегі инвестициялар, 142- Тәуелділік
серіктестіктердегі инвестициялар, 143- Бірлесіп бақыланатын заңды
тұлғаларға инвестициялар және 144- Басқа да инвестициялар -деп аталатын
шоттардың тиістісі дебеттеліп, 20- Материалдар,12-Негізгі құралдар, 43-
валюталық шоттағы ақшалар және 45-кассадағы ақшалар бас шоттарының
тиісті бөлімше шоттары кредиттеледі
Негізгі қорға қаржы жұмсау ( өндірістің негізгі қоры ) босалқы
қорларға, резервтерге, сондай-ақ пайда, дивидент және басқа да табыс табу
мақсатымен құнды қағаздар шығаруға ұзақ мерзімді капитал бөлуді инвестиция
деп атайды. Инвестицияны материалдық-заттық және ақшалай нысанына бөлуге
болады. Материалдық-заттық инвестиция – ол салынуға тиісті өндірістік және
өндірістік емес объектілер, жабдықтар, машиналар және тағы басқа, сонымен
қатар, ол ауыстыруға немесе техникалық парктерді кеңейтуге, материалдық
заттарды басқа инвестициялық тауарларды арттыруға бағытталған, ал
инвестицияның ақшалай нысаны болса, ол – ақшалай капиталдың материалдық-
заттық инвестициясын жасауға, инвестициялық тауарларды қамтамасыз етуге
жұмсалады.
Өндірістегі жалпы инвестицияны өнім инвестиция деп атайды. Ол – негізгі
капиталдың (негізгі қор) артуын қолдауға бағытталады. Жалпы инвестиция
біріктірушінің екеуінен қосылады. Оның ішінде біреуі – амортизация. Ол –
негізгі өндіріс құралдарының ұдайы тозу және оның құнын өндірілетін өнімге
көшіру процесі. Екінші біріктіруші таза инвестиция – бұл капиталдың қаржы
жұмсаунегізгі қорларды арттыру, өсіре беру, ғимараттар салу, өндіру және
қондыру, қосымша жабдықтар, қолда бар өндіріс қуаттылығын
жаңғыртумақсатында іске асырылады. Материалдық өндіріс салаларындағы
инвестициялармен қатар, олардың едәуір бөлігі әлеуметтік- мәдени
салаларына ,яғни ғылым, білім, денсаулық, дене шынықтыру, спорт, қоршаған
табиғи ортаны қорғай, осы салалардағы жаңадан салынатын объектілерге,
олардағы қолданылып жүрген техника мен технологияларды одан әрі жетілдіруге
жұмсалады.
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі – оның жалпы шаруашылық қызметінің
ажыратылмайтын бөлігі болып табылады.Кәсіпорынның экономикасында
инвестицияның маңызы орасан зор. Қазіргі өндіріс үшін ұзақ мерзімді
факторлардың маңызының өсуі ерекше. Егер де кәсіпорын ойдағыдай жұмыс
істейтін, өнімнің сапасын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz