Сенімнің пайда болуы

I. Кіріспе
а) Сенімнің пайда болуы.

II. Негізгі бөлім
а) Көне түркілердің сенімі.
б) Түркілердегі Ұмай ананың рөлі.
в) Түркілердің көрші халықтарға ықпалы.

III. Қорытынды бөлім.
а) Қазіргі кездегі сақталған көріністері

IV. Пайдаланған әдебиеттер

Діни сананың шығу тегі қайырымды күштерге табынуға негізделген, ал осының арқасында өмірдің өзі мәнге ие болып, тіршілік ету әдістері пайда бола бастайды. Дәл осы қайырымдылық және оның артындағы табиғи күштерге табыну алғашқы болып саналады; ал осының негізінде қыр – сыры көп өмір үшін күресте адамдарға көмек көрсетуші белгісіз күш құбылысына мәңгілік ризашылық пайда болады.
Бұл жағдай қайырымдылармен зұлымдар күресін қайырымдылықтың бастапқы түсінігіі негізінде құрастырылған деген баға беруге әкеледі. Сонда, қайырымдылық көрсетушімен зұлымдылық ойлаушының мәңгілік күресі шындыққа діни қатынас үшін екінші орында болады, ол бастапқы қайырымдылық көрсетуші күшке сенуден шығып отыр. Осылайша тәңірге табыну өмірге келеді.
Жоғардағы көк аспан көне түрік дүние танымының темір қазығы тәрізді. Бұл қызықты ол жоғарғы тәңір әлемі тіршіліктің тірегі деп санаған. Аспанға (тәңірге) табыну діни нанымда маңызды орын алады, бұл түсінікті де сондықтан болар Көкке табыну түркілер арасында кең тараған. Аспан тұрғындаары өздерінің қанатты арғымақтарына мініп, аспан күнбезін шарлайды, түрік қағандары да аспанға ұқсас асқақ оларды көкте туғандар дейді. В. В. Бартольдтің халық психологиясын түсіну үшін оның діни нанымдарын білудің маңызы зор. Көк пен жерге табыну туралы айтқанда кейде «түрік аспаны», «түркі жері мен суы» деген сөз тіркестері қолданылады. «Тәңір сөзі заттық мағынадағы аспанды да, аспан құдайлығын да білдірді. Жер мен су туралы айтылған жерлерді де жер иелерінің жиынтығы емес, біртұтас жер мен су құдайлығы туралы айтылады деп түсінуге болады» деген сөздері өз маңызын әлі жоғалтқан жоқ.
Көк – аспан мен жер суға тыбынушылықтан пайда болуын адамның табиғат алдындағы мәңгілік парыздарлығымен оның қиындақта қолдан, аштық пен зіл- заладан сақтайтын, азық – түлікпен қамтамасыз ететін ізгі құдайлармен пір иелеріне үнемі алғыс білдіру ниетімен байланыстыруға болады.

1. Мұқанмұхаммед Орныбеков «Қазақ сенімдерінің бастаулары».

2. Ибраев М. «Түркілік және славяндық көне сенім».

3. Ақатаев Н. «Зороастризм қайда пайда болды?», «Білім және еңбек» журналы.

4. Ғ. Есім «Дінтану негіздері».

5. Төреқұлов М. «Діннің тарихи түрлері», «Семей таңы» газеті.