Құрбақалардың в.v комплексiнiң биологиясы мен таралуы

Жоспар
Кіріспе

Кiрiспе 3

1. Әдебиетке шолу.
1.1. Систематикасы және құйрықсыз амфибиялардың
биологиясы. 4
1.2. Морфологиясы және ас қорыту трактысынам
амфибияның дамуы. 6
1.3. Қосмекендiлердi дамуына ластану әсерi. 10
2. Зерттеу материалы және методтар. 16
3. Зерттеу нәтижесi және оны талқылау.
3.1. Қорғасын тұздарының өсуi және постэмбриональды
дамуына құрбақа комплексiнiң әсерi. 17
3.2. Орта Азия құрбақасына асқорыту каналының даму
ерекшелiгi. 21
3.3. Асқорыту трактының дамуына қорғасын тұздарының
ластану әсерi. 28
Қорытынды. 29
Қолданған әдебиет тiзiмi:

Систематикасы және құйрықсыз амфибиялардың биологиясы Ортаазиялық құрбақа Bufo danatensis Pisanten, 1978, пiшiнi полиплоидты, Bufo virdis комплексiне қатысты көп геграфиялық популяциялар, ертеде жасыл құрбақа / Bufo virdis / болып саналған, полиплоидты болып қалған және құрбақа популяциясы тау беткейiнде /КазГУ- град ауданында/ Алматы қаласында /Боркин идр 1995/
Bufo virdis комплексiнiң құрбақалары Евразияда солтүстiк батыс және орталық Европадан батыста солтүстiк батыс Қытайға дейiн, батыс Монғолияға дейiн шығыста кең тараған. ХХ ғасырдың 70 жылдарының ортасына дейiн Bufo virdis жасыл құрбақасы өзi жеке жалғыз түр деп саналып келген. Бiрақ, жасыл құрбақалардың түрлiк статусы тетраплоидты особьтар популяциясының алдымен Қырғызстан тауларында кейiн Түркмен, Өзбекстан мен Тәжiкстан тау жүйелерiнде табылғаннан кейiн аса маңызды өзгередi. Осылайша диплоидты құрбақалардың жаңа түрi ашылып, сипатталған- Bufo danatenisis.
Бұған қарамастан, Bufo virdis комплексiндегi құрбақаның токсономиясы әлi аз белгiлi. Тұркiменстаннан Монғолияға дейiнгi барлық полиплоидты құрбақаларды бiр түрге жатқызу керек па олар дербес полиплоидты түрлердiң тұтас комплексiн құрайдi ма?
Бұған Европа мен Азияда таралған диплоидты жасыл құрбақалар популяциясы ұқсас.
Тетраплоидты Bufo danatenisis Евразияның Bufonidae фаунасының пластичны түрлерiнiң бiрi болып табылады.
Bufo danatenisis Памирде, биiктiгi теңiз деңгейiнен 4000 м жететiн жерде табылған. Сондықтан антропогендiк ландшафтарды мекндеуi мүмкiн. Қазiргi уақытта тетраплоидтардың географиялық таралузоналарын ажыратуға болады.
А. Аласа құрғақ таулар мен ареалдық батысындағы тау етектерi;
Б. Тянь-Шань мен Памирдiң салқын суық биiк таулары;
В. Құрғақ тау етектерi мен таулар және ареалдың шығысындағы шөл далалар.
Құрбақаларды полиплоидия биiк таулы және анидты жағдайда мекендеумен байланысты түрдiң орталық экстремалды жағдайына адаптивтi реакциясы ретiнде пайда болады деп болжайды. /5/
Қосмекендердiң асқорыту трактының
дамуының морфологиясы
1 стадияда түссiз жүтқыншақ және өңеш түглмен жабылған. Төселген эпителий жұтқыншақпен жоғарғы негiз бен теңестiрiлген, өңеште ерекше. Ядросы эпителий клеткасында өңеш жалпақ пiшiндi, орталық пласта бiр қатарда орналасқан. Бұлшық ет клеткасының ядросы бұлшық ет қабықшасынан ұршық тәрiздi пiшiнде болады., 1-2 қатта жатады.

Пән: Биология
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 22 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны.

Кiрiспе 3

1. Әдебиетке шолу.
1. Систематикасы және құйрықсыз амфибиялардың
биологиясы. 4
2. Морфологиясы және ас қорыту трактысынам
амфибияның дамуы. 6
3. Қосмекендiлердi дамуына ластану әсерi. 10
2. Зерттеу материалы және методтар. 16
3. Зерттеу нәтижесi және оны талқылау.
1. Қорғасын тұздарының өсуi және постэмбриональды
дамуына құрбақа комплексiнiң әсерi. 17
2. Орта Азия құрбақасына асқорыту каналының даму
ерекшелiгi. 21
3. Асқорыту трактының дамуына қорғасын тұздарының
ластану әсерi. 28
Қорытынды. 29
Қолданған әдебиет тiзiмi:

Систематикасы

Тип: Chordata- Хордалылыр
Ттарм: Vertebrata seu Craniota- Омыртқалар немесе басқаңқалар
Бөлiм: Gnatostomata -Жақтылар
Кл4: Terapoda – Төртаяқтылыр
Кл: Amphibiа- Қосмекндiлер

Клтарм: Apsidospodyli- Доға омыртқалылар

Отр4: Salentia -Секретiндер
Отрт: Procoela
Тұқым: Bufonidae -құрбақалар
Туыс: Bufo -құрбақа
Түр: Bufo danatenisis – Орта Азиялық құрбақа.

Құрбақалардың В.v комплексiнiң
биологиясы мен таралуы.
Систематикасы және құйрықсыз амфибиялардың биологиясы Ортаазиялық
құрбақа Bufo danatensis Pisanten, 1978, пiшiнi полиплоидты, Bufo virdis
комплексiне қатысты көп геграфиялық популяциялар, ертеде жасыл құрбақа
Bufo virdis болып саналған, полиплоидты болып қалған және құрбақа
популяциясы тау беткейiнде КазГУ- град ауданында Алматы қаласында
Боркин идр 1995
Bufo virdis комплексiнiң құрбақалары Евразияда солтүстiк батыс және
орталық Европадан батыста солтүстiк батыс Қытайға дейiн, батыс Монғолияға
дейiн шығыста кең тараған. ХХ ғасырдың 70 жылдарының ортасына дейiн Bufo
virdis жасыл құрбақасы өзi жеке жалғыз түр деп саналып келген. Бiрақ,
жасыл құрбақалардың түрлiк статусы тетраплоидты особьтар популяциясының
алдымен Қырғызстан тауларында кейiн Түркмен, Өзбекстан мен Тәжiкстан тау
жүйелерiнде табылғаннан кейiн аса маңызды өзгередi. Осылайша диплоидты
құрбақалардың жаңа түрi ашылып, сипатталған- Bufo danatenisis.
Бұған қарамастан, Bufo virdis комплексiндегi құрбақаның токсономиясы
әлi аз белгiлi. Тұркiменстаннан Монғолияға дейiнгi барлық полиплоидты
құрбақаларды бiр түрге жатқызу керек па олар дербес полиплоидты түрлердiң
тұтас комплексiн құрайдi ма?
Бұған Европа мен Азияда таралған диплоидты жасыл құрбақалар
популяциясы ұқсас.
Тетраплоидты Bufo danatenisis Евразияның Bufonidae фаунасының
пластичны түрлерiнiң бiрi болып табылады.
Bufo danatenisis Памирде, биiктiгi теңiз деңгейiнен 4000 м жететiн
жерде табылған. Сондықтан антропогендiк ландшафтарды мекндеуi мүмкiн.
Қазiргi уақытта тетраплоидтардың географиялық таралузоналарын ажыратуға
болады.
А. Аласа құрғақ таулар мен ареалдық батысындағы тау етектерi;
Б. Тянь-Шань мен Памирдiң салқын суық биiк таулары;
В. Құрғақ тау етектерi мен таулар және ареалдың шығысындағы шөл далалар.
Құрбақаларды полиплоидия биiк таулы және анидты жағдайда мекендеумен
байланысты түрдiң орталық экстремалды жағдайына адаптивтi реакциясы
ретiнде пайда болады деп болжайды. 5
Қосмекендердiң асқорыту трактының
дамуының морфологиясы
1 стадияда түссiз жүтқыншақ және өңеш түглмен жабылған. Төселген эпителий
жұтқыншақпен жоғарғы негiз бен теңестiрiлген, өңеште ерекше. Ядросы
эпителий клеткасында өңеш жалпақ пiшiндi, орталық пласта бiр қатарда
орналасқан. Бұлшық ет клеткасының ядросы бұлшық ет қабықшасынан ұршық
тәрiздi пiшiнде болады., 1-2 қатта жатады. Сары узы көптептүйiршiктелген
эпителий төсеуiнде, бұлшық қабықшасы және бауырында тiстi бақаның.
Кузьмин 1987 бойынша I стадияның дамуында алдыңғы бөлiмi iшектiң каналы
шабақтарда асқазан иiлiмi жақсы болады. Жалпақ өзгерiсi срезде реттеледi
өңештiң пiшiнi элипс тәрiздi, асқазанның дене қуысының сол жағына
орналасады. Тұссiз асқазаны қысқа қуыс түрiнде, барылық орындармен.
Суретте көрсетiлген ядросы эпителиальды клеткалары асқазанда бiр қатар
орналасқан және жалпақ пiшiндi. Базальды бөлiмiнде эпителий пласта
топталады альвеолярлы, гастральды бездер қалыптасады.
Сыртқы беттiк эпителий онша үлкен емес тереңдiк пайда болады, асқазан
ойығы болмайды. Бұлшық ет қабықшасының ядро- клеткалы асқазан ұзарғн және
бiр- екi қабатта жатады. Iшек қысқа және тiк, бiршама төмендейдi диаметрi
каздальды бағытта.
Оның қуысы сарыуыз қақпақшасымен бiтелген. Iшек эпителий эндопластпен
көрсетiлген, ядросы бiрнеше қатар орналасқан. µршық тәрiздi ядросы
ленобласта 1-2 қатар iшектiң ядро- астындағы эндобласпен жатады,
келешекте iшек эпителийi дифференциялданады.
II стадиясы. Жақ буыны қалыптасқан, және жақтары қозғалмалы, миосимпласт
жақ мускулатурасымен дифференциялданған бұлшық ет жiпшесiнде Лебедкина
1979. Асқорыту трактысының құрылымы байқалмаған ешқандай өзгерiссiз
алдыңғы стадиядағы дамумен салыстырғанда. Эпителий клеткасында асқазан-
iшек трактысында әлi сары- уыз түйiршiктер көп, метозы көптеген.
Өңеш және асқазан бiрнеше ұлғаяды. Эпителий клеткасының апикальды бөлiмi
асқорыту каналында пайда болады да, Шифф- оң жiңiшке мукоидты қойма.
III стадияда. Өңеш қуысы және асқазанның үлкен бөлiмi үлкейген.
Асқазанның пилорикалық бөлiмiнде түссiз жарық онша болмайды тек қана өңеш
және ортаңғы iшек бөлiмiнде онша үлкен емес түссiз жарық болады. Қалған
бөлiмi iшектiң қуысы сарыуыз қақпақшасымен бекiтiлген, және iшектiң артқы
бөлiмi алдыңғы санын деңгейiнен анальды жүзгiш қатпаршасынан және аналь
айналуына дейiн, түссiз жарық болмайды.
Өңеште шырын қатпаршағы пайда бролады: осы стадияда дамыған тек iрi
дорсальды қатпаршақтай.
IV стадияда. Бiрiншi iшектiң иiлуi болады. Эпителиальды төсеу ауыз
жұтқыншақатан және өңештен мiнезделiп мукоцидтердiң пайда болуымен. Өңеш
эпителий жоғарғы призматикалық мерцательды. Мерцательды клеткалар деңгейi
гастральды бездерi кордиаль бөлiмiнде асқазанның ортаңғы клеткасында
беттiк эпителийiнде. Iшек эпителий жақсы жеткiлiктi дифференциялданған.
Энтроцидтерде жақсы щеткалық каемка дамығанда болған, интенсивтi Шифф
реактивымен боялады.
Осы жағдаймен IV стадияда тiстi бақаның асқорыту тракты морфологиялық
дифференцировканы нақты жетiлдiредi, көп құрылымдар деңгейi болады,
дифининивныге жақын. Ең соңғы стадияларында ешқандай өзгерiс
белгiленбеген, асқорыту трактының құрылымында, iшектiң ұзаруымен пайда
болған iшектiң арқасында, шырын элементiнiң диффернцировкасы, дәнекер
тканьының шырын негiзiмен. Шабақтың VI стадиясында кардинальды бөлiмiнде
асқазанның гастральды без пайда болған, тек оксинтопеттикалық
клеткалармен, ересек тiстi бақады жазылған түссiз клеткалары болмайды.
Шабақтар VII, ХII стадия аралығында зерттелмеген. Ең соңғы шабақтың
ХIV стадиясында метаморфоз алдында гастральды бездер кардиальды бөлiмiнде
асқазанда қоңыр және түссiзденген клеткалар пайда болған. Қалғаны
микроанатомиялық құрылымы асқорыту трактында тiстi бақаның ХIV
стадиясында сәйкес дифинитивтi түрде.
Қосмекендiлерде асқорыту системасы ауыз қуысын қосады, бұлшық ет iшегiн,
өңеш және асқазанға өзiнiң қатармен бөлiнедi, алдыңғы iшек болып
аталады, дефференциранлданбаған жұқа орта iшек, тiк артқы iшек,
бауыр және ұйқы без темiрi гимальгауден, Домбровский. Түтiкшеленген
iшекс бөлiмi желбезек аралық аймақ және клоакамен асқорыту органымен.
Морфология асқорыту тракты құйрықсыз қосмекендiлерде жыныстық пiсiп-
жетiлу түрi жеткiлiктi зерттелген.Базиеова, Джумалиев, т.б. Асқорыту
трактының оң дамуынан жұмыс онша көп емес. Асқорыту түтiкшесiнiң
қабырғасына шырын және бұлшық ет қабыфқшасы пайда болған. Асқорыту
трактының гистологиясы детальды сiбiр тiстi бақасында жасалған.
Дильмухамедов. Көбегенов, 1994
Асқазаннаң кординалды без жәй, өте қысқы клетканың екi типiмен пайда
болған, ашық, шырынды, без апикальды бөлiмiнде сконцентриациялған, және
қоңыр, оксинтопептикалық базальды қойылған.
Тұссiз клеткалар шырының секретеидi және олардың ядросын секреты
базальдан жылжытады, олар мукоцитер болып табылады. Қоңыр клеткалар дәндi
секретердi кубтәрiздi немесе полианальды формалары болады орталықта
орналасқан ядромен және басты болып ұсынылады, немесе оксинтопептикалық
клеткалар. Осы клеткалар пепсипогенды шығарады және HCL (Noble, 1954).
Асқазан кордиясында түссiз клеткалар безде басым көпшiлiгi қою көк (жуық
қатынаспен 3:1). Тұссiз клеткаларды каудальды мөлшерi безде төмендейдi
және қою көк клеткалар басым көпшiлiк болады. Асқазанның ортасында, оның
фундальды бөлiмiнде, гастральды безде болады байқалатын ұзындығымен және
қою көк клеткалармен көрсетiлген, бұларды фундальды темiр деп айту оңай
көрсетiлген кардиальдымен ажыратылады. (Асқазан ойығын төсеу). Бiреуi,
екi түтiкше тәрiздi без асқазан қуысына ашылады, бiр асқазан ойықшасынан.
Без мойын бөлiмiнде көрсетiлмеген. Асқазан ойығын төсеу призматикалық
клеткалармен Шифф оңмен мукоидты қақпақшамен асқазан әпидемийнiң сбеттiк
клеткалармен ұқсайды. Асқазан безi бөлiнген бiр-бiрiнен дәнекерұлпаның
қабаттарынан: Каудальды, гастральды бездер ақырындап қысқартылады
ұзындығына қарай, және пилорикалық бөлiмде ұқсас альвеолярлы бездер пайда
болады, қалыптасқан клеткалармен, морфологиялық клеткалар аз ажыратылады
асқазанның әпителий бетi фундальды бөлiмiнде. Шырынды жақын клеткаларымен
пилорус әпителий бетiнде және пилорикалық без интенсивты Шиффр
реактивымен боялады яғни, бейтарап табиғат құпиясын сақтайды.
Асқазанның гистологиялық ұйымдасуы барлық Ranididae де ұқсас.
Гастрольды қабырғасы 5 қабаттан тұрады: сероза бұлшық ет қабықшасы,
шырынасты және шырын. Созынды бұлшық етпен шырында бiрiгедi, lamina
propria және призматикалық эпителий мукоидты клеткалардан тұрады асқазан
ойығының түбi перпендикулярды жол көрсету жәй түтiкшелi бездерге ашылады.
Ос безден төмен musculoris mucosoe орналасады. Түтiкшеленген басты без
құрамы және клетка мукозы. (Fig 4)
P. oxyrhynchus және P. porosisima шырынасты өңеш-8 коллолеиды компакты
қабат қосымша, tunca muscularis және сыртқы қабат қосымша lomina propira
жақын жатқан, эпителий призматикалық астында өнеш кедергiсiз орналасқан.
L. argenteus компакт қабат дәнекер тканьнан төмен lomina propira без
салмағына толған. Қысқа без ағыны lomina propira-ға өтедi және
жұтқыншаққа кедергiсiз авшылады. (Fig 1). Безраралық кеңiстiкте дәнекер
тканьмен толтырылған.
P. acridiodes өңеш барлық шырын астындағысы безбен толған. Жұқа ткань
қабатпен тез lomina propira эпителий астынадағы өңеште жұқа коллаген
байланысы тор без салмағымен қоршалған. Ас қорыту ақырындап асқазанға
айналады жұтқыншақ денесi сол жаққа бiрнеше рет орналасады. µршық түрдi
пiшiнi асқазанның сол жағына нағыз пайда болады, немесе үлкен,
кривизинасы және оң жағы нашар немесе кiшi кривизина, Асқазанның
пилорикалық бөлiмi толық бұлшық ет қабырғасымен визуальды анықталады
және сақина бұлшық еттiң созылуымен- пилорикалық сфинктерден iшек арқылы
ажыратылады. Асқазан қабырғасының құрамы шырыннан, бұлшық ет және сероз
қабықшасынан тұрады. Сыртынан ең соңғы пайда болған жұқа дәнекер ткань
мен жiпшесi және бұлшық ет қабықшасын жауып тұрады. Асқазанның кордиальды
бөлiмiнде рельеф шырын қабықшасымен көрсеткен көлденең қатпаршағымен,
асқорыту қатпаршағы жалғасады. Асқазанның ортасында оның фундальды
бөлiмiнде шырын қатпаршағы көлденең болады, ал пилорикалық бөлiмде олар
жұқа қатысты биiк жолақ қатпаршалармен ауысады.
Жоғары шырын қатпаршаларында көптеген тереидетiлген асқазан ойығы
болады. Асқазан эпителиiсiнiң жоғарғысында биiк призматикалық
клеткалармен қойылға, пайда болған Шифф апикальды бөлiмде Шифф- оң
шырын қақпақшасынан пайда болған. Асқазанның кордиальды бөлiмiнде
эпителийдiң жоғарғысында мерцательды клеткалар жиi емес, каудальды
бағытта жоғалып кетедi.
Жыныс жетiлген өңеш 13 және 15 см дененiң ұзындығымен қысқа түтiкшемен
қойылғын 0.5-0.7 см жұқа бұлшық ет қабықшасы. Бұлшық ет қабықшасы
өңештiң сыртынан адвентициальды қабықшамен жұқа жабады, көрсетiлген
дәнекер тканьдармен жiпшелермен және қан тамырларына өтедi. Бұлшық ет
қабықшасы сақина тиiс бұлшық еттен пайда болған қалыңдығы 68-80 мкм
дейiн. Өңештiң шырын қабықшасында эпителиальды және дәнекер тканьды
қабатпен ажыратылады. Тармақталмаған өңеште рельеф шырын қабықшасы ұзына
бойы қатар, осыған қарай қатпарлар биiк емес және жәй. Эпительальды төсеу
өңеште цилиндр тәрiздi мерцательды клеткалармен және бокаль тәрiздi
мукоцидтармен. үсақ қойылған клеткалар эпителийдi базальды бөлiмiнде
орналасқан. Бокал тәрiзлдi мукоцидтердiң құпиясы А.С- оң Шифф
материалмен басым көпшiлiгi, сондағы қышқыл және нейтральды құрамы Шифф
құпия түрiнде. Бұл құпияның құрамы қышқыл және неитральды гликопротеин
мухономисахариттер. Дәнекер тканьның негiзгi шырыны эпителий астынан
қойылған аралықсыз компакты жатқызылған колаггенды жiпшелер; бұлшық ет
қабықшасында жақын борпылдақ және жiңiшке жiпшелi болады. Дәнекер
тканьде клеткалық элементтер теңестiрiлген көптеген капилярдың
тамырларының көп болуы, эпителий астында қоюланған тор аралықсыз майда
болған.
Ranidae де өңеш безi барлығында, тек қана x. muelleri (pipadae), B.
guttaralis (Bufonidae)және P.b. biffasiafus (Microhylidae) болмайды. Бұл
түрлерде шырынасты тығыздалған, теңестiрiлген дәнекер тканьнан тұрады қан
тамырламенжәне соңғы нервтермен. (Fig 3)
Кұрделi локальданған без шырынасты өңешiнде Терамидиальды клететкалар
өте iрi проксимальды ядромен детальды соңында lumen қосылған және
ацинустар және секреторлы түйiршiгiменмен толтырылған.
Салыстырмалы клеткалар өңеш безiнде клеткалар көбiне базофильды болып
келедi. Екi тип клетканың сәйкес түсiн көрсетедi PAS, AL және Массоның
түсi бойынша пайда болған. Дәнекер тканьның асқазан шырыны жiңiшке
борпылдақ колагенды талшықтармен орналасқан. Бұл жерде салыстырмалы көп
емес қан тамырлары, гастрольды без арасында капилляр тамырында кездесуi
және осылардың негiзi, үш- өлшемлдi капилляр тамыры тор түрiнде пайда
болады, безге орамдалған.
Асқазанның бұлшық ет қабықшасы iшкi сақиналы және сыртқы
мускулатураның тегiс көлденең қабаттан тұрады. Бұлшық еттiң қалыңдығы
кординальды және фундальды бөлiмiнде ауытқиды 80-160 мкм дейiн. Каудальды
олар қалыңдап байқалады және пилорус қалыңдығы 300-400 мкм жетедi; бұлшық
ет қабықшасының қалыңдауы мускулатураның сыртқы сақиналы қабатпен жүзеге
асады. Асқазанның пилорикалық бөлiмi оң екi елi iшектен ажыратылады
пилорикалық сфинктеры жақсы дамыған, қалыптасуында баста iшкi сақиналы
қабат бұлшық ет қабықшасымен қатысады.
Iшек бөлiнедi он екi елi iшекке, аш және тоқ iшекке. Он екi елi iшек,
пилоикалық сфинктерден басталады. Краниальды бағыты иiлiп ақырында
көтерiледi және аш iшекке ешқандай шекарасыз өтедi каудальдыден айналады.
Он екi елi iшек ұйқы безi темiр-у бас бөлiмiнде жатады, басында бiрнеше
алыстау түрiнде бауырға қоса. Ағыны өт жолында, бауырда және ұйқы без
темiрi он екi елi iшекке ашылады, ендi сауылауымен: басында рн екi елi
iшек пилорикалық асқазанның бөлiмiнде алыс емес және iшектiң бiрiншi
иiлуiнде.
Рельеф шырын қабықшасы он екi елi iшекпен көлденең қойлғын , зигзак
тәрiздi жерлерде бүгiлме қатпаршалы. Басында он екi елi iшектiң
қатпаршасы призматикалық клеткалармен төселiнген, апикальды бөлiмiнде
пилорус сияқты, мукоидты қақпақша пайда болады шырын қабықшасы құрамы
баста он екi елi iшекпен шырын пилорусы құрылымына сәйкес.
Ауыз қуысы кеңейiп келiп жұтқыншақ қуысына жалғасады. Жұтқыншақ қуысы
арт жағынан тарылып өңешке айналады. Ауыз жұтқыншақ қуысына хоаидар,
евстахиев түтiктерi көмекей саңылауы және осы қуысқа сiлекей бездерiнiң
жолдары да ашылады. Сiлекей бездерiнiң шырыны қоректiк заттарға химиялық
әсер етпей, тамақ заттарын суландырып iшекке қарай жылжуын оңайлатады.
Ауыз жұтқыншақ қуысының түп жағынан тiл орналасқан. Тiлiнiң формасы
түрлiше болады. Кейбiр құйрықты қосмекендiлерде ол қозғалмайтын болып
бекiнген. Екiншi бiр түрiнде тiлi саңырауқүлақ пiшiндес болып жiңiшке
сабақшаның ұшына орналдасқан. Бақалардың тiлi аузының түбiне алдыңғы
ұшымен бекiген, ал оның бос ұшы жаишылықта, ауыздың iшiне қарай иiлiп
жатады. Барлық қос мекендiлердiң тiлiнiң үстуi бетiнен, желiм сияқты
шырын шығып тұрады. Осы шырынның жәрдемiмен ұсақ жануарларды ұстап қорек
етедi. Бiраз ғана амфибилердiң тiлi болмайды.
Қос мекендiлердiң ауыз- жұтқыншақ қуысындағы қоректiк заттарының
өңешке қарай көз алмасы да көмектеседi. Өйткенi кө алмасын ауыз-
жұтқыншақ қуысынан жұқа шырынды перде ғана бөлiп тұрады және ол арнаулы
ет талшықтарының жиырылуы нәтижесiнде қоректiк заттарды ауыз-
жұтқыншақтың iшiне қарай итередi.
Қысқа өңеш нашар бөлiнген қарыншамен жалғасады. Нағыз iшектерi
балықтардың iшектерiмен ұзынырақ болады. Он екi елi iшектiң иiнiне ұйқы
безi (parcreus) жабысып жатады. Бауыры үлкен, оның өтi болады. Өт түтiгi
он екi елi iшекке ашылады. Iшектiң екiншi бөлiмi аш iшектен айқын
ажыратылмаған- тоқ iшек. Керiсiнше, үшiншi бөлiмi- тiк iшек айқын
ажыратылған, ол клоакаға ашылады.

Қосмекендiлердiң дамуына ластану әсерi.

Соңғы жылдары қоршаған ортаның әртүрлi ластанушыларының оның iшiнде
жануарлардың физиологиялық жағдайына нестицитердiң, ауыр металлдардың
әсерiн зерттеуге қызығушылық көбейдi. 1
Көл бақаның Rana nidibunla немесе басқа амфибиалар қысқа уақыт
аралығында болуы, ерiтiндiнiң фосфорорганикалық ФОС, хлорорганикалық
ХОС және ниретроидты нестицидтер лабораториялық тәжiрибедi
гематологиялық көрсеткiштер дара тұрақты мекен ету орны су қоймаларында,
ластанушы ДДТ және оны метаболитерi қызыл қанда зерттеген.
Соңғы уақытта мекен етi орны су қоймаларында, ластанушы
хлорорганикалық байланыстары мен ДДТ және оның метаболидтнрi қызыл қан
суретунде өосмекендiлерге өте ұқсас жоғарғы уақыт аралығында аз мөлшерде
нестицитер мен аур металлдар әсерi жазылған.1
Уақыт аралығында нестицитер мен ауыр металлдарыдың әсерi 1-5 сутка
уақытта кез келеген табиғатқа тәуелдi деп мiнездеген, автордың айтуынша
токсикант мөлшерiне байланысты. ¦лкен мөлшерде нестицитер гемоглобинiң
санының азюына шақырады немесе эритроцит саны қосмекендiлердiң қанында
байқалған. Шөп бақа Rana temporaria кiрiспесiнде трихлорфоида ФОС
эритроцит саны мен эритробласт төмендейдi, гемоглабин деңгейi мен
гемотакрит көлемi.
Тоғай бақасы Rana esculenta эритроцитыносматикалық резистентiлiгi
припотакс нестицид әсерiнен өзгередi. Шөп бақаның экатин ФОС әрекетiнен
эритроцит құрамы төмендейдi. Қан жұғынында эритроцит саны жоғары екенi
көрсетедi және ядро бөлек жатыр- нәтижесiнде эритроцит iсiнген.
Ретикуиоцит құрамы төмен гемопоэз қабат кiшi болғанын көрсетедi.
Эритроцит саны көл бақаның қанында 1 суткадан кейiн төмендейдi
ерiтiндiнiң карбофос және фазалол ФОС концетрациясы 1 және 10 мгл
соңғы жағдайда гемоглабин саны төмендейдi.1
Личинканың дамуында көрсетiлгенқосмекендiлер ауыр металлдарды
және хлорорганикалық қосылыстарды өте жоғары сезедi, бойдың өсуiне,
мiнезi өзгередi немесе нмгиѕменттiк бояуға өледi. Тыныс алудың организм
тұрақтылығы өте кең таралған көрсеткiш тыныс алудың интенсивтiлiгi
жұмыста зерттелген химиялық ауырлықпен практикалық шартта байқалған.
Аналогиялық өзгерiсте личинкаға нигментi алған кезде қосмекндiлердiң
басқа түрi- непорцтiң және сүйрiктұмсықты бақанын ДДТ-ның ерiтiндiсiде
болған. 2
Ауыр металлдар- металл үлкен атом салмағымен қорғасын, темiр, цинк,
сынап, мыс, никель, Ванадий, кадмий және басқалары антропогендiк шашу
арқылы қоршаған ортаны ластайды да, токсикалық әсерi тiрi организмдерге
және табиғат экожүйесiне өте күштi. Көмекшi негiзгi қайнар көздерi:
металлургиялық шаруашылық, көмiрдiң күйiуi, мұнай және әртүрлi,
тыңайтқыштар, цемент, автокөлiктер және т.б.
Жаңа көрсеткiштер көрсетедi антропогендiк қоры бойынша
қорғасындықы 94-97%, кадмидикi 84-89%, мыстiкi 56-87%, никельдiкi 66-75%,
сынаптiкi 58% тағы со сиязты.
Антропогендiк эксмисия ауыр металлдардың атмосфераға жер шарының
құрылысына: қорғасынның –332, цинктiң- 132, никельдiкi-56, кадмидiкi-7,6
және сынап бойынша –3,6.
Бұкiл әлемдi антропогенiң 26-44% элементтердiң берiлгенi Европаға
өтедi, ал бұрынғы ССР- да 28-42% европалық территорияға қалдықтар
тасталған.
Әр түрлi өндiрiстiң анализ қоры ауыр металдардың глобальды эмиссия
көрсеткiшi көрсетедi: 73% мыстыкi, 55% кадмидiкi шаруашылық қалдығымен
тасталуы байланыста , мысалы, никель өндiрiсi; 54% сынап эмиссия арқылы
жүредi көмiрдiң күюi; 46% никельдiң мұнай өнiмдерiнiң күюi; қорғасынның
86% атмосфераға автокөлiктер арқылы қонады. Ауыр металлдардың саны
қоршаған ортаға және ауыл шаруашылығана тұру қажет қай жерде нестицид
және минеральды тыңайтқыштар қолданған, суперфосфат құрамында санаулы сан
хром, ванадий кадмий, мыс, никель, цинк және т.б. Ауыр металлдардың түсуi
шашылу процесiнде атмосфераға әр түрлiметерологиялық факторлар әсер
етедi.
Химиялық ластаушы қатты әсер етедi. Ауыр металлдармен пестицитер
санаулы бөлiгi сыртқа шығарылып егiстiкке биотопқа жабысып ластайды.
Жалпы 269 жануар анализ жасалынды қиындыққа қарамай 14081 метафаза,
осы 576 аберрантық клетка арасында байқалған және 580 амберация. Бiр
фрагменты амберрация спектрi жиi кездеседi. Бұдан басқа жұп фрагменты,
полиплоидты клетка реципрокты транслокация және децентрикалық хромосома
байқалған.
Зерттеу нәтижесiнде аберрация храмосомы көл бақада Оўтүстiк- шығыс
Тәжiкстан және белгiлi аудандарда осындай жағдай болған. Өзбекстанда
келесi минимальды жиiлiгi бақаға қойылған аберрация храмосомы байқалған
популяциядан iрiктелген жоғарғығы су жиын дамбысынан химиялық ластану
мекен ету ортасына тағы көрсетiлген аудандарда, химиялық ластанудың
интенсивтiлiгi экожүйеде бақылау аберрация храмосомасының жиiлiгi 5,7%
көрiнедi. 4
Қосмекендiлер және бауырмен жорғалаушылардың бойынан өсуi нашар болған
балықтың бойының өсуiне қарағанда құстар мен сүтқоректiлерде
қосмекендiлер жақсы байқалған.
Жалпы тенденцияның өзгеруi жыныс қатынасы пiсiп- жетiлгенде бойдың өсу
иесi тоб балықтармен салыстырғанда мiнезi бойынша жазылған қисық сызық
бойына жақсы қолданған Берталан формуласы (m=23 және b=3),мысалы, Фэбенс
жұмысында геккон бойы мысал ретiнде анализ жасалып мазмұнды суреттелген.
Қосмекендiлер және бауырмен жорғалаушылар осы түрге белгiленген ересек
особьтар бойдың ақырын өсуiне квалификациясы шексiз болады. 4.
Құйрықсыз амфибияларда Тернен бойынша бойдың өсуi екi түрiн ажыратуға
болады, бiрiншiден , бойдың тез өсуiне бiр жылына жыныстық пiсiп- жетiлу
ерте түседi және бойдың төменгi темпiне ьбайланысты соңғы жылдары
мысалы, Bufo quercinus, Флоридадан бойдың баяу өсуi бiрiншi жылы төмен,
ал соңғы жылдарда жыныстық пiсiп- жетiлу кешiрек мысалы, Rana petriosa,
Вайлеингтан. Тек әр түр немесе әр популяция бiр түрдiң, мекендеуi әр
түрлi шартта, бойдың өсуi мен пажыратылуы мүмкiн.
Құйрықсыз амфибияларда ерекше бойдың өсу кезеңi екi фазаға бөлiнедi:
бойдың өсуi бойына дейiн бiрақ метафазадан кейiн.
Личинка бойының өсуiнiң бiрiншi фазасы өте қысқа, шабақ көбейсе бақа
да және құрбақа да ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.