Мемлекеттік - әкімшілік басқару теориясы мен тарихы

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1. тарау. Мемлекеттік.әкімшілік басқару жүйелері саяси ғылымның зерттеу объектісі ретінде.

1.1. Мемлекеттік.әкімшілік теориясы мен тарихы ... ..
1.2. Мемлекеттік.әкімшілік басқару теориясындағы мектептер мен бағыттар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2. тарау. ҚР.ның мемлекеттік.әкімшілік басқарудағы жүйелік құрылымдардың ерекшелігі ... .

2.1. ҚР.ның мемлекеттік.әкімшілік басқару жүйесіндегі тиімді концепсиялардың қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. ҚР.ның мемлекеттік.әкімшілік басқарудың реформалануы мен жетілуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. Пайдаланған әдебиеттерге сілтемелер тізімі ... ... ... ...

«Біз, ортак тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы» деп басталатын, біздін конституциямыздағы осы сөздерде мемлекеттігін жаңғыртып, жана әділетті қоғам орнатуды мұрат тұтқан сан ұрпақтын тарих сабақтастығы тоғысып жатыр.Мемлекет- аумақтын тұтастығы, азаматтардын топтасқандығы, билік институттары ғана емес, біз сонымен қатар ол оз боиына алдынғы ұрпақтын омір тажірбиесі мен жарқын болашаққа деген ізгі үміт сіңірген конституция депте білеміз.
Еліміздін Президенті Н.Назарбаев «Біздің омірімізді түбегеилі озгертіп, Қазақстан тәуелсіздікке ие болған откен ғасырдын, тоқсаныншы жылдарының тарихқа озғанына да коп уақыт оте қоиған жоқ. Сана мен сезімнін шиеленісі мен ширығуы жағынан бұл ерекше жылдар болды. Бұл біздін мемлекетіміздін алдағы жүрер жолын аиқындаитын аса маңызды шешім қабылдаған жылдар болды, сол кезде қабылданған бір ғана бұрыс шешім, еліміздін жүрер жолының бағыт бағдарын елеулі озгеріске ұшыратуы абден мүмкін еді. Осы уақыттын ішінде халық менің елімізге басшылық етуме өзінің шынаиы сезімін білдірді. Мен болсам сіздердің сенімдеріңізді ақтауға тырысып, біздің стратегиялық бағытымыздың негізгі бағдарларын әр жыл саиын оздеріңізбен бірге саралап келемін»- деп атап отті.
Егемен Қазақстанда біршама қысқа мерзімнің ішінде екі негізгі Заң тарих қоинауына кетті. Оның біріншісі бізге кеңестік кезеңнен еншімізге тисе, ал 1993 жылы қабылданған екінші, жасырары не кешегі мен келешекті мәмілелестіруге тырысқан әрекет ғана еді.

Пән: Іс жүргізу
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе.

Біз, ортак тарихи тағдыр біріктірген Қазақстан халқы деп
басталатын, біздін конституциямыздағы осы сөздерде мемлекеттігін
жаңғыртып, жана әділетті қоғам орнатуды мұрат тұтқан сан ұрпақтын тарих
сабақтастығы тоғысып жатыр.Мемлекет- аумақтын тұтастығы, азаматтардын
топтасқандығы, билік институттары ғана емес, біз сонымен қатар ол оз боиына
алдынғы ұрпақтын омір тажірбиесі мен жарқын болашаққа деген ізгі үміт
сіңірген конституция депте білеміз.
Еліміздін Президенті Н.Назарбаев Біздің омірімізді түбегеилі
озгертіп, Қазақстан
тәуелсіздікке ие болған откен ғасырдын, тоқсаныншы жылдарының тарихқа
озғанына да коп уақыт оте қоиған жоқ. Сана мен сезімнін шиеленісі мен
ширығуы жағынан бұл ерекше жылдар болды. Бұл біздін мемлекетіміздін алдағы
жүрер жолын аиқындаитын аса маңызды шешім қабылдаған жылдар болды, сол
кезде қабылданған бір ғана бұрыс шешім, еліміздін жүрер жолының бағыт
бағдарын елеулі озгеріске ұшыратуы абден мүмкін еді. Осы уақыттын ішінде
халық менің елімізге басшылық етуме өзінің шынаиы сезімін білдірді. Мен
болсам сіздердің сенімдеріңізді ақтауға тырысып, біздің стратегиялық
бағытымыздың негізгі бағдарларын әр жыл саиын оздеріңізбен бірге саралап
келемін- деп атап отті.
Егемен Қазақстанда біршама қысқа мерзімнің ішінде екі негізгі Заң
тарих қоинауына кетті. Оның біріншісі бізге кеңестік кезеңнен еншімізге
тисе, ал 1993 жылы қабылданған екінші, жасырары не кешегі мен келешекті
мәмілелестіруге тырысқан әрекет ғана еді. Оның ғұмырының қысқа болары да,
бесенеден белгілі еді. Эканомика мен саясаттғы, адамдардың санасындағы
түбегеилі озгерістердің тездегені сонша, жаңа Конституция қабылдау
қажеттігі айдан анық болды. Осы заманғы демократияның негіздері қалана
бастаған, бұдан екі жүз жылдан астам уақыт бұрын заңдар мен
конституцияларға озгерістер енгізе беруді онша құнттай қоймаған
Т.Джефферсонның өзі-заңдар мен адам институттары адамзат парасатының
ілгерілеуімен ілесе, бірге жүріп отыруға тиіс деп жазған еді.
Жаңа конституцияны әзірлеу үшін отандық заң ғылымының күллі қуаты
іске қосылып, қоғамтанудағы сабақтас салалардың білікті мамандары, білгір
сарапшылар жұмысқа тартылды. Сонымен бір мезгілде басқа мемлекеттердің
конституциялары нысаналы түрде сараланды. Ақыры бүкіл халықтық референдумда
конституция қабылданды.
Халық озінің егемен құқығын пайдаланып, қабылданған конституция қол
сұғылмас қасиетке, жоғары заңдық қана емес, рухани адамгершілікке ие
болады, сөитіп ол қазақстандық патриотизмді тәрбиелеудің іргетасына
айналады.
Конституциялық құрылыстың осынау кезеңінде біз алдымызға аса
күрделі, сан қырлы, әрі барынша жауапты міндеттер қоидық. Біріншіден,
жаңадан құрылған мемлекеттігімізді, мемлекеттік билік пен басқарудың күллі
жүиесін жан жақты нығаиту керек еді. Екіншіден, эканомикамызды түбегеилі
реформалау мен оның терең дағдарыстан шығарудың қауірт праблемаларын шешу
қажет болды. Үшіншіден, оған сындарлы сыртқы саясат жүрргізу міндетін
қосыңыз. Төртіншіден, ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету керек еді.
Сайып келгенде, оркениетті алемде азаматтардың жалпыға танылған құқықтары
мен бостандықтарын орнықтыруға, демократиялық институттарды дамытуға
қатысты міндеттердің бәрін шешуге тиіс болдық.
Қазақстан халқы Конституцияға дауыс беру арқылы сол уақытта
объективті тұрғыда орныққан Президенттік басқару нысанын беиемдеп берді.
Бұл таңдау кездеисоқ емес. Ол алдыңғы тарихымыз бен бүгінгі болмысымыздан
қандаида бір әлеуметтік, эканомикалық дағдарыстарға немесе биліктің әртүрлі
тармақтары арасындағы алауыздыққа байланысты ауытқушылықтарға жол бермеитін
қуатты топтасқан билік жүиесінің қажеттігінен туындады.
Біз мемлекеттік биліктің заңнамалық атқарушылық және сот
тармақтарының ара жігін ажыратудың конституциялық күрделі міндетін шеше
білдік. Бір жағынан олардың тығыз ынтымақтастығын қамтамасыз ететін, екінші
жағынан олардың Конституция мен заңдарда белгіленген озара тежегіш, бірінің
құзыретіне бірінің араласуына жол бермеитін тетігі сомдалды. Бұл ретте
билікті ажырату принціпіне кереғар келетін-билік бөлінісіне ұрылуға жол
бермеудің маңызы ерекше болды, мұның өзі керісінше, бюилік тармақтарын,ың
бір-біріне қарсы тұрудың билік басындағы жекелеген адамдардың тайталасын
ушықтыра түсер еді.
Қазақстанның бір тұтас халқы мемлекеттік биліктің қаинар козі болып
табылатыны біз үшін ақиқатқа айналды, демек оның мүддесіне қызмет ету үшін
өкімет өзінің табиғаты мен мақсаткерлігі тұрғысында әрі қуатты, әрі
үилесімді болуға тиіс. Бұл әлемдік үрдістерге сай келеді.
Сонымен қазіргі кезеңде біздің қоғамдық ұйымды құраитын барлық
бөліктердің келісімді, тәртіптеген қызметін қамтамасыз ету өзінің негізгі
міндеті болатын мемлекеттік басқару бір тұтас мемлекеттік биліктің
салаларының бірі – Атқарушы биліктің механизімі болып табылады.
Бұл механизм бүкіл Республика колемінде атқарушы билікті нақты жүзеге
асыратын Мемлекеттік әкімшілік. Атқарушы билік органдары, немесе атқарушы
органдар заңнамаларды орындауды, яғни олардың талаптарын іске асыруды
қамтамасыз ете отырып, іс жүзінде әкімшілік етеді. Яғни эканомикалық,
әлеуметтік – мәдени және әкімшілік – саяси өмірлік аяларын басқарады.
Олардың қызметінің әкімшілігін, яғни басқарушылық, атқарушылық, соттан
тысқары сипаты бар.
Мемлекеттік әкімшілік- мемлекеттік машинаның нағыз көп, нағыз
күшті бөлігі. Ол елдің орасан мол бюджетін, таиғат және өзге ресурстарына
тікелей билік етеді. Оның жүйесінде барлық мемлекеттік қызметшілердің 910
бөлігі шамасында жұмыс істейді. Мемлекеттік әкімшілікке күштеп мәжбүрлеудің
барлық дерлік құралдары тікелей бағындырылған: әскер, полиция, қарсы
барлау, еңбекпен түзеу мекемелері, психиятриялық ауруханалар, т.б. оның
қолындағы билік - әкімшілік билік – орасан әлеуметтік күш. Оны дұрыс
пайдалану елдің өркендеуіне шындап көмек теседі. Мемлекеттік билікті жүзеге
асырған кездегі субьективтік, жете білмеушілік, зорлық – зомбылық, теріс
пайдаланушылық, қоғамға өте үлкен зиян келтіреді, өкінішке қарай XX
ғасырдың 20-90 жылдарында бұрынғы КСРО-дағы Қазақстанда осылай болды.
Мемлекеттік әкімшілік өзінің атқарушылық қызметінде жариялы –
құқықтық мүддені білдіреді, ол үшін оған айтарлықтай заңдық биліктің
өкілеттіктер беріледі, оларды өзінің азаматтармен, қоғамдық
бірлестіктермен, коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдармен,
жергіліті органдармен қарым - қатынастарында пайдалана алады. Сонымен бірге
оның органдарының көбі әкімшілік жауапкершілікпен соттан тысқары
мәжбүрлеудің басқа шараларын қолдану жөнінде юрисдикциялық құралдарды
кеңінен пайдаланады.
Соңғы жылдары Қазақстанның мемлекеттік әкімшілік басқару жүйесінде
түбегйлі өзгерістер болуда. Қазақстанның егемендік алуы мемлекеттік
басқарудың және заңнамалық жүйенің жаңа түрін талап етті. 1995жылы
қабылданған жаңа Конституция Қазақстанда Президенттік басқару түрін
бекітіп, биліктің өзара байланысқан заң шығарушы, атқарушы және сот
тармақтарына бөлінді.
1997жылы қабылданған Қазақстан – 2030 стратегиясының ұзақ
мерзімді жетістіктің бірі болып кәсіби үкіметтің қалыптасуы жоспарланған
стратегияға сүйене отырып, 1999 жылы 23 шілдеде Мемлекеттік қызмет туралы
атты Қазақстан Республикаының заңы қабылданды. Бұл заңда жоғары кәсіби,
саяси дербес мемлекеттік қызметтің заңдық негіздері қаланды. Бәсекелестікке
қабілетті, дамыған, егеменді елдер қатарына ену үшін мемлекеттік әкімшілік
басқарудың тиімді жүйесін қалыптастыру қажеттілігі сөзсіз. Сондықатн,
мемлекеттің беделін көтеру арқылы елдің болашағын арттыруға мүмкіндік
туады. Бүгінгі күні мемлекет әлемдік қауымдастықта ұлттың көзқарастарын
ұсынуда және қорғауда құрал ретінде қызмет атқарды. Ол үшін мемлекеттің
ішкі функцияларының белсенді орындалуын қамтамасыз ету қажет. Елдің
қарқынды дамуы мен өркендеуі мемлекеттік - әкімшілік басқарудың
тиімділігіне байланысты.
Мемлекеттік - әкімшілік басқаруда қажетті нәтижеге жету үшін
мемлекеттік органдардың құрылымы мен қызметін тиімді өзгертуге ұсыныстар
мен өзгерістер енгізіп, қазіргі заман талабына сай өз білімдерін іс жүзінде
пайдалана алатын мамандар қажет. Мемлекеттік аппараттын сапасы оның кадрлық
потенциялына байланысты және қажетті кадрлық саясаттың жүргізілуін талап
етеді. Мемлекеттік аппарат – қоғамды басқару үшін арнаулы құрылған
мемлекет органдарын біртұтас жұйесі.
Сонымен мемлекеттік - әкімшілік басқару жүйесі тақырыбы аясында
мынадай негіздер қарастырылады:
1. Мемлекеттік басқару және мемлекеттік қызмет туралы, олардың
функцияларын анықтау, іске асыру әдістері мен формаларын және
қалыптасу тарихын зерттеу.
2. Мемлекеттік - әкімшілік басқару институтының нормативті – құқықтық
негізін және мемлекеттік қызметтердің құқықтық статусын зерттеу.
3. Мемлекеттік қызметке кіру, атқару және тоқтату тіртіптерін зерттеу.
4. Мемлекеттік қызметкерлердің құқықтық жауапкершіліктерін анықтау.
5. Мемлекеттік қызметтік заңнамаларды дұрыс пайдалану және талдау.
6. Қазақстан Республикасының мемлекеттік- әкімшілік басқару жүйесін
шетелдердің мемлекеттік - әкімшілік басқару жуйәсімен салыстырмалы
талдау жасау.

Мемлекетті басқару жүйесіндегі Мемлекеттік - әкімшілік
басқарудағы жүйелік құрылымдар мәселесі өзекті де, қызықты деп ойлаймын.
Сондықтан да осы тақырыпты таңдадым және бұл жұмысты жазудағы алға қойған
мақсатым: Мемлекеттік- әкімшілік басқару жүйесіне талдау жасау.
Жұмысты жазу барысында көптеген әдебиеттер пйдаланылды. Соының
қатарында Ресей және еліміздің құқық саласындағы ғалымдардың:
Ғ.С.Сапарғалиев, Н.А.Сахаров, Т.А.Ағдарбеков, Е.Баянов, В.А.Совельев,
Қ,Д.Жоламанов, В.А.Ким, Б.А.Майлыбаев, Ө.Қ.Қопабаев, Ж.Ихтанов еңбектері
пайдаланылды.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, тиісті парагрофтарға бөлінген екі
тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.

1.1Мемлекеттік - әкімшілік басқару теориясы мен тарихы.

Мемлекеттік басқарудың объектісі мен субъектісі ретіндегі мәселе
мемлекеттік басқару теориясының негізгі әдістемелік мәселелердің бірі болып
табылады. Оны шешу – мемлекеттік басқарудағы субъект пен объект қатнастарын
түсінуге және объекттінің демократиялық сипатын қамтамасыз етуге мүмкіндік
береді. Бұл маселеде ешқандай праблема жоқ тәрізді : басқару субъекттісі –
мемлекет, ал объектісі қоғам. Бірақ бұлаи қортынды жасау асығыстық. Осы
жерде мемлекет деген түсінікті анықтап алу қажет (өйткені мемлекет ұғымына
әр түрлі анықтама беруге болады) : Субъект ретінде біз мемлекетті немесе
адамдардың саяси одағын қарастырамыз ба? әлде саяси құқықтық институт
ретіндегі мемлекетті қарастырамыз ба? деген орынды сұрақ туындайды.
Сонғысын, яғни саяси құқықтың институт ретіндегі мемлекетті біз басқару
субъекттісі ретінде қарастырамыз.
Жалпы кім басқаруға тиіс деген сұрақ ежелден келе жатыр. Бұл
сұрақты ертедегі грек философы Платон қоиған. Демократияны жақтаушылар
халық басқаруға тиіс деп санаса, элитарлық демократияның окілдері басқару
міндетін жүзеге асыру үшін арнайы дайындықтан өткен элитаны басқару
субъектісі деп білді. Авторитарлық режимді қорғаушылар мемлекет пен қоғамды
таңдаулы тұлғалар – көсемдер мен лидерлер басқару керек деп есептеиді.
Басқару нысандарына анықтама берудің маңызы өте зор. Өйткені,ол мемлекеттің
мәнін айқындайтын. Сөйтіп мемлекеттік биліктің жоғары органдарының құқықтық
жағдаилары мен құрылысын ашып береді, сондаи-ақ кеиінгілердің мемлекет
басшысынан қаншалықты заңды және нақты тәуелділігін көрсетеді.
Дүние жүзінде басқарудың екі түрі бар. Олар: Монархия және
Республика.
Монархия – елді мемлекеттік басқаруды тек бір адамның жүзеге
асыратынын, оның мемлекеттің жоғары лауазымды тек мұрагерлік тәртіппен
иеленгендігін білдіреді.
Республика – бұл мемлекеттік билікті жүзеге асыратын негізінен халық
болып табылатын басқару нысаны. Республикалық басқару негізінен екі түрге
бөлінеді: Президенттік және Парламенттік.
Президенттік республиканың басты сипаты – Президент қолына мемлекет
басшысы мен атқару билігінің басшысы өкілеттіктері шоғырланады.(Мысалы,
Аргентина, Боливия, АҚШ, Өзбекстан) Президенттік республиканың алғашқы
тарихы әрі үлгілі түрі АҚШ болып табылады.Бұл елде Президенттік институт
1787 жылғы конституция негізінде енгізілген.
Мемлекеттік құрылым нысандарын анықтауда мына жәиттерді көздеген
мақұл : белгілі бір елдің территориялық аумағы қалаиша түзілген, ол қандай
бөліктерден құралған (әкімшілік – аумақтық бірліктен немесе федерация
субъекттілерінен) оның құқықтық жағдаиы қандай және аумақтық басқару
органдары мен мемлекеттің орталық органдары арасындағы қарым – қатнас, т.б.
қалайша құрылған.
Мемлекеттік құрылым нысандары негізінен екі түрде : Унитарлық
(біртұтас) және Федератифтік (құрама) болады.
Унитарлық мемлекеттер қатарына : Бельгия, Греция, Эстония,
Қырғызыстан Республикасы, Түркіменстан, Украина, Армения, Жапония, Польша,
Қазақстан т.б. жатады. Унитарлық елдер төмендегі негізгі сипаттары мен
ерекшеленіледі : Конституция бірлігі; Мемлекеттік биліктің жоғары
органдарының бірыңғай жүиесі; Азаматтың бірлігі; құқықтық жүие бірлігі; сот
жүйесінің бірлігі; мемлекеттік рәміздердің бірлігі; унитарлық мемлекет
аумағы тәуелсіз мемлекет сипаттарына ие емес әкімшілік – аумақтық жеке
бірліктерге (жергілікті басқару органдары мемлекеттің орталық органдарына
бағындырылған) бөлінеді.
Құрылымдық – Функционалдық әдіс те мемлекеттік басқаруды жүйе ретінде
зерттеиді. Құрылымдық функционалдық әдіс жүйенің өмір сүруі мен қызмет
етуіне байланысты мәселелерді шешуге бағытталған.
Қазіргі кездегі басқару теориясында құрылымдық – функционалдық
талдау Н. Мисиннің айтуынша екі аспектіден тұрады. Құрылымдық аспект: а)
осы жүйені құраитын компоненттерді анықтау; ә) осы компоненттердің заңды
байланыстарын анықтау. Функционалдық аспект: жүйе элементтері қызметінің
ішкі механизмін сонымен бірге жүйенің сыртқы қызметін – жүйенің сыртқы
ортамен арақатнасын зерттеу.
Әрбір қоғамдық жүйені сыртқы ортаның әсерін қабылдап, оған қарсы
жауап қаитаратын кибернетикалық модель ретінде қарастыруға болады. Айталық
саяси жүйеге қоғам мүшелерінің қоятын талаптары және белгілі бір қоғамдық
күштердің қолдау көрсетуі – сыртқы ортадан туындаса, шешім қабылдау және іс
әрекет жасау жасау – қоиылған талап пен қолдау көрсетуге жауап қайтару
болып табылады.

Мемлекеттік - әкімшілік басқару ұғымы және оның түрлері.

Басқару термині түрлі мағналарда пайдаланады. Басқару деп жалпы
мағнада белгілі бір процесті қалыпқа келтіруге бағытталған кез – келген
ұйымдастырылған іс - әрекект. Бұл тұрғыдан басқару ұғымы реттеушілік
мағнаны беріп тұр.
Басқаруда механикалық, биологиялық, әлеуметтік жүйелерді атауға
болады. Әлеуметтік басқарудың негізгі бағыттары:
1) әлеуметтік басқару адамдардың біріккен іс - әрекеті бар жерде
кездеседі;
2) әлеуметтік басқару саналы мақсаттандырылған біріккен іс - әрекетті
қамтамасыз етеді;
3) әлеуметтік басқару өз мақсатын адамдардың қимыл – тұрысын ұйымдастыру,
келістіру және координациялау арқылы жетеді;
4) әлеуметтік басқару біріккен адамдардың жалпы функцияларын орындап,
жеке іс - әрекеттерін келістіреді;
5) әлеуметтік басқару топты немесе ұжымды қойылған мақсатқа жетуге бір
мүддеге бағынуды талап ету;
6) әлеуметтік басқару ұйымдастырылған қатынастарда жүзеге асырылады;
Әлеуметтік басқарудың бір түрі ретінде мемлекеттік басқаруды айтуға
болады.
Ғылыми әдебиетте мемлекеттік басқару терминіне біркелкі анықтама
жоқ. Жалпыланған түрде мемлекеттік басқару ұғымы кең және жеке мағнада
кездеседі. Кең мағнада мемлекеттік басқару – мемлекеттік органдар жүйесі
және лауазымды қызметкерлер арқылы мемлекеттің қоғамдық процестерге және
азаматтардың қатнастарына мақсаттандырылған, ұйымдастырушы және реттеуші іс
- әрекеті.
Мемлекеттік басқару кең мағнада ерекшеліктері келесі:
1. жалпы белгіленген функцияларды орындау;
2. нормативті – ұйғарымдық реттеу;
3. заңды түрдегі іс - әрекет;
4. билікті қолдану;

Жеке мағнада мемлекеттік басқару атқарушы органдардың (үкімет,
министрліктер, басқармалар, әкімдіктер) ұйымдастырушы және ұйғарушы саласы.

Мемлекеттік әкімшілік басқару мен менеджмент немесе қоғамдық басқару
арасында айырмашылық бар. Қоғамдық басқару деп қоғамдық бірлестіктердің,
сондай–ақ саяси партиялардың кәсіби ұжымдардың, жергілікті өзін- өзі
басқару органдарының қоғамдық процестер мен қатнастарды ұйымдастырушы және
реттеуші әрекетә.
Менеджімет – 1) өндірістің тиімділігі мен пайдасын арттыруға
бағытталған принціптер, әдістер, құралдар мен басқару формалары; 2) адамдар
арасындағы өндірістік іс-әрекет барысындағы қатнас туралы ғылым және
тұтынушы мен өндіруші арасындағы байланыс.
Мемлекеттік әкімшілік басқару принціптері – мемлекеттік-әкімшілік
басқарудың негізін анықтайтын қалыптастырушы ережелер.

Мемлекеттік әкімшілік басқару функциялары.

Мемлекеттік әкімшілік басқару процесінің функцияналдық құрылымы
бар. Мемлекеттік әкімшілік басқару процесін іске асыру оның басқарушылық
әрекетінің нақтыланған мақсатымен функцияларының орындалуы болып табылады.
Мемлекеттік әкімшілік басқару функциялары - мемлекеттік басқару
мақсатын орындауға бағытталған біркелкі және нақты анықталған басқарушылық
әрекет. Жалпы, арнайы және қосалқы функциялары қалыптасқан.
Жалпы функцияларына басқару (ақпаратты жинақтау, өңдеу, сақтау,
талдау және ақпаратты басқа органдарға тасмалдау) болжау, жоспарлау,
ұйымдастыру, жетекшілік жасау, реттеу, кординациялау және бақылау
функциялары жатады.
Басқарудың арнаиы функциялар категориясы мемлекеттік басқарудың
нақты субъекттілерінің өзіндік мағналы әрекеттері жатады (мысалы, заң
шығарушы биліктің функциялары, прокуратура органдарының функциясы, т.б.)
Қосалқы функциялар мемлекеттік органдардың материалдық-
техникалық, ақпараттық, әкімшілік-шаруашылық қамтамасыздандыруы мен
байланысты. Меғмлекеттік әкімшілік басқару тікелеи ықпалын тигізбесе де,
жалпы және арнаиы функциялармен тығыз байланысты.

Мемлекеттік әкімшілік басқару әдістері.

Мемлекеттік әкімшілік басқару әдісі – мемлекеттік басқару
субъектісінің мінднттері мен функцияларын тәжірбиеде нақты әрекет арқылы
жүзеге асыру. Демек меклекеттік әкімшілік басқару категориясы арқылы
басқарушылық функциялардың қандай тәсілдерді, шешімдерді қолдану арқылы
жүзеге асырылады деген сауалға жауап беруде. Мемлекеттік басқарушылық
әдістері мен мемлекеттік аппарат жұмысының әдістері екі түрлі. Мысалы,
аппаратың ішінде міндеттерді бөлу және жекелік, ұжымдастық т.б.
Мемлекеттік әкімшілік басқарудың екі универсалды әдісі бар: сендіру
және мәжбүрлеу.
Сендіру әдісі – мемлекеттік әкімшілік басқару сферасында қажетті
тәртіпті талап ететін әдістер мен тәсілдер жиынтығы.
Мәжбүрлеу әдісі – мемлекеттік әкімшілік басқару сферасында қажетті
тәртіпті міндетті түрде бағындыратын әдістер мен тәсілдер жиынтығы. Жалпы
алғанда мемлекеттік әкімшілік басқару әдістерінің келесі көрінісістері орын
алуда:
А) Мемлекеттік әкімшілік басқару жүйесінде жалпыға міндетті
ережелерді ұстану;
Ә) Жеке түрдегі ұйғарымдылық;
Б) Азаматтар мен заңды тұлғалардың өтініштерін қарастыру;

Мемлекеттік аппаратың түсінігі мен мазмұны.

Мемлекеттік аппарат – қоғамды басқару үшін арнаулы құрылған мемлекет
органдарының біртұтас жүйесі. Оның нышандары: мемлекет қоғамды басқаратын
және тек ғена қызметпен шұғылданатын адамдардан тұрады; мемлекеттік аппарат
мекеме мен органдардың баиланыс жүйесі; мемлекет органдарының қызметі
ұйымдастырушылық, материалдық және әкімшілік кепілдіктері мен
қамсыздандырылады; мемлекеттік аппарат азаматтардың заңды мүдделер мен
құқықтарын қорғау үшін құрылады. Қазақстан Республикасы мемлекеттік қызмет
туралы заңның екінші бабында: Мемлекеттік қызмет – азаматтардың
мемлекеттік органдар мен олардың аппаратында конституциялық негізде жүзеге
асырылатын және мемлекеттік басқаруды жүзеге асыруға, мемлекеттің өзгеде
міндеттері мен функцияларын іске асыруға бағытталған кәсіби қызмет
делінген.
Мемлекеттік аппараттың ерекше ішкі құрылысы бар, олардың арасындағы
қатнастар бір жүйеге біріктіріледі. Бұл жүйенің негізін эканомика, саяси
қарым-қатнастар, сана-сезім құрады. Осы жүйеде әрбір органның өзінің орны,
бір-бірімен қарым-қатынастары, қызметінің негізгі принціптері көрсетіледі.
Дамудың әрбір кезінде мемлекеттік органдардың орындайтын қызмет бабы және
істері өзгеріп отырады. Шығыс мемлекеттерде бүкіл аппараты бір орталыққа
бағындыратын – патшалық билігі орнаған. Парламенттік Республикада негізгі
функциялар парламенттің қолында болады. Мемлекеттің әрбір типіне
мемлекеттік аппараттың ерекше нысандары сәйкес келеді. Мемлекеттік қызмет –
конституциялық негізде баянды етілетін азаматтардың мемлекеттік органдар
мен оның аппаратындағы мемлекеттік басқаруды, басқада мемлекеттік міндеттер
мен қызметтерді атқаруды жүзеге асыратын кәсіптік қызмет.
Қазіргі мемлекеттік аппараттың қызметі мынандай принціптермен
реттелді : мемлекет аппаратының ішкі құрылысы және құзыретінің нәтижесі,
тиімді болды. Ол үшін оның қызметі демократиялық, конституциялық, заңдылық
принціптнрге сәикес болуға тиіс. Мемлекеттің лауазымды адамдары,
қызметкерлері нормаларды жоғары этикалық дәрежеде орындауы қажет.
Мемлекеттік аппарат халықтың мүддесін қорғап, соны іске асыруға міндетті.
Халықты мемлекетті басқару процесіне қатысуының демократиялық жолдары
оларды сайлауға қатысуы, халықтың өкілдері мемлекеттік аппаратты құрады,
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына мемлекет кепілдік береді.Халық
мемлекеттік аппарат пенбайланысатын саяси жүйені құрады.
Мемлекеттік қызметтің принціптері : заңдылық, мемлекеттік биліктің
заң шығарушы, атқарушы және сот тармақтарына бөлінуіне қарамастан, мемлекет
қызметінің біртұтастығы; азаматтардың құқықтарының, бостандықтары мен заңды
мүдделерінің мемлекет мүдделері алдында басымдығы; мемлекет қызметіне
кіруге, қатысуға еріктілігі; өз өкілеттері негізінде жоғары тұрған
мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдар қабылдаған шешімдердің төменгі
мемлекеттік органдар қызметкерлерінің орындауы үшін міндеттілігі;
мемлекеттік қызметкерлердің кәсіпқойлығы мен жоғары біліктілігі.
Мемлекеттік аппарат өз қызметін ашық және жариялық істеуге тиісті.
Мемлекет органдардың қызметтерінің кәсібшілігі тәжірбиесі және хабардардығы
өте жоғары болуға тиіс. Мемлекеттік аппарат өзінің қызметінде бар заңдар
талабын мүлтіксіз орындауға тиіс.
Мемлекет аппаратының ішкі құрылысы – қатаң тәртіпті, субординациялы,
олардың бір-бірімен байланысын жақсату. Мемлекеттік аппарат біртұтас
күйдегі жүйе, ол бірнеше салаларға бөлінеді:заң шығарушы, атқарушы және сот
жүйулері; Құқықты қорғау және қарулы күштер жүйесі. Бұл мекемелердің
алдында тұрған мақсаттары, ішкі құрылыстары, құзыреті, қолданатын әдістері
мен принціптері. Оларды біріктіріп, қызметтерін жақсы атқаруға жағдай
қалыптасады.
Мемлекеттік аппарат – алдында тұрған ерекше мақсаты бар және соны
орындау үшін құзыреті бар мемлекеттік аппараттың бір буыны. Мемлекеттік
аппараттың құрылуы мен қызметі, негізгі өкілеттілігі. Конституцияда және
конституциялық актілерде көрсетіледі. Әрбір мемлекеттік аппарат өз қызметін
мемлекеттік, материалдық, ұйымдық және зорлау күшімен қорғаиды. Мемлекеттік
аппарат мемлекеттің атынан функцияларын атқарады, әрқаисысының алдында
тұрған мақсаттары заңда анық белгіленген. Басқа мемлекеттік органдармен
қалай қатнасатыны, әрқайсысының ішкі құрылысы, құзреті белгіленген.
Мемлекеттік аппараттың негізгі нышаны оның мемлекеттік билігі. Бұл
мемлекеттік билікті былай түсінуге болады: олар мемлекеттің атынан барлық
субъекттілерге міндетті нормативті актілергді шығарады, немесе құқықтық
нормалардың орындалуын тексереді; ол кейбір кезде жазаға тартуға құқығы
бар. Мемлекеттік заңдарға сәйкес мемлекеттің міндеттері мен функцияларын
іске асыру барысында мемлекеттік аппарат өкілеттікті жүзеге асыратын толып
жатқан қызметтер атқарады. Мемлекеттік қызметкерлердің өкілеттіктері
мемлекеттік органдар алдында тұрған мақсаттарға және міндеттерге сәйкес
анықталады. Мысалы, МВД, КГБ құқықты қорғау қызметін атқарады. Бұл органдар
бір-бірімен байланысты. Бәрі бірге құқық қорғау жүйесіне жатады.
Мемлекеттік аппарат қызметкерлерінің негізгі міндеттері :
мемлекеттің конституциясы мен заңдарын, азаматтар мен заңды тұлғалардың
құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету,
мемлекеттің және еңбек тәртібін сақтауға, шығарылған шешімдер мен
нұсқауларын орындауға, белгіленген тәртіппен лауазымдық міндеттерін атқару
үшін қажетті ақпарат пен материалды алуға құқықтары бар.

Мемлекеттік органдардың түрлері мен қызметі.

Мемлекеттік органдар бірнеше топқа бөлінеді, олар атқаратын
қызметтеріне сәйкес жүйе-жүйеге, сала-салаға жіктеледі. Мемлекеттің,
органдар өкілеттігінің шеңберіне қарай екі топқа бөлінеді:
1. Мемлекеттік, билік органдар : Парламент, Президент және
мәслихаттар.
2. Мемлекеттік атқару органдары : Үкімет, Министірлер, Жергілікті
басқару органдары.
Мемлекеттік органдардың өзі үш топқа бөлінеді :
1) Өкілетті органдар
2) Атқару органдары
3) Сот немесе құқық қорғау өкілдері
Республика Президенті мемлекеттік аппаратта ерекше орын алады,ол үш
биліктің біріне де жатпайдды. Президент – мемлекеттің басшысы, мемлекеттің
ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттарын айқындайтын, ел ішінде және
халықаралық қатнастарда мемлекеттің атынан өкілдік ететін лауазымды тұлға.
Жоғарыда айтылғандай, әкімшілік құқық біртұтас мемлекеттік билігі
жүйесінің заң шығарушы және сот тармақтары мен қатар бір тармағы болып
табылатын, атқарушы билікті (кейде оны әкімшілік билік депте атайды) жүзеге
асыру процесінде пайда болатын қоғамдық қатнастарды реттейді. Сондықтан
әкімшілік құқықтық реттеудің ерекшеліктерін түсіну үшін ең алдымен атқарушы
биліктің өзінің не екенін, оның мәні мен әлеуметтік қызметі не болып
табылатынын білу қажет.Өйткені дәл осы билік әкімшілік құқықтың негізіне
жатады.
Мемлекеттік билік - әлеуметтік биліктің бір түрі, оған мына төмендегі
белгілер тән :
- Ол әлеуметтік басқарудың құралы болып табылады.
- Ол адамдардың, олардың ұйымдары арасындағы қатынас, оның субъектісі мен
объектісі – еркі мен сана сезімі бар адам (ұйым) болып табылады.
- Бұл қатнас бір ерікті табуды және оның басым болуын қамтамасыз етеді,
субъекттінің басқа адамның еркін, мінез-құлқын бағыттау, күш-жігерлерін
біріктіру қабілеттілігі мен байланысты;
- Ол ерекше гинетикадан тысқары ықпал ету құралдары жүйесінің (нормалар,
иландыру, қору, ұйымдастыру т.б.) көмегімен жүзеге асырылады.
Әлеуметтік басқару – басқарудың ерекше түрі ретінде, бір адамдардың
басқаларға ең алдымен ақпараттың көмегімен әлеуметтік маңызды процестерді
реттеу, әлеуметтік жүйелердің тұрақты дамуын қамтамасыз ету мақсатында,
ықпал ету болып табылады.

Атқарушы билік органдарының жүйесі.

Атқарушы билік органдарының жүйесі деп біріне – бірі бағынышты
органдардың өз араларында құзіретін бөлу негізінде олардың арасындағы тік
байланыс түсініледі. Қазіргі кезде атқарушы билік органдарының жүйесі
мыналардан тұрады: Үкімет, министрліктер, мемлекеттің агенттіктері,
министрліктердің комитеттері, әкімдіктер, әкімдер, өзге органдар.
Енді әрбір буынның әкімшілік-құқықтық мәртебесін сипаттайтын негізгі
жәйттерді қарайық.
Үкімет - әдеттегідей, нақты бір мемлекеттің атқарушы билік жүйесіндегі
жоғары алқалы орган болып табылады.
Шетелдердің көптеген конституциялары Үкіметтің заңды мәртебесін
өздерінше түсіндіріп береді. Мысалы, Қырғыз Республикасы конституциясының
70-бабы боиынша Республиканың мемлекеттік билігінің жоғары атқарушы органы
– үкімет болып саналады. Ал, Франсия Республика Конституциясының 20-
бабында: Үкімет ұлттық саясатты анықтап, оны жүзеге асырады- деп жазылса,
Испния конституциясының 97-бабына жүгінсек: Үкімет ішкі және сыртқы
саясатты, азаматтық және әскери әкімшілік пен елдің қорғанысын басқарады.
Ол өзінің атқарушылық билігін конституция мен заңдарға сәйкес жүзеге
асырылады.
Дегенмен, үкіметтің мемлекет билігін жүзеге асырудағы іс жүзіндегі
рөлін, сондай-ақ мемлекет басшысымен, парламентпен, конституциялық бақылау
органдарымен және де абыройлы саяси партиялармен арақатнасын нақтылап
беретін ережелер де бар.Мысалы, президенттік республикаларда үкімет
парламентсіз жолмен құрылады. Айталық, АҚШ президенті үкіметті өзі түзеді,
ал конгрес үкімет қызметіне вотум шығарып, сенімсіздік көрсетуге хақы
жоқ.Үкімет қызметін бақылау тек шектеулі түрде, т.б.
Үкіметті құру тәртібі : Шетелдердегі мемлекеттердің үкіметтерін құру
тәртібі қашанда сол елдің басқару билік түріне байланысты болады. Бізге
үкіметті құру тәртібінің екі тәсілі белгілі. Олар: парламенттен тыс үкімет
құру тәсілі және үкіметті құрудың парламенттік тәсілі.
Парламенттен тыс үкімет құру тәсілі – негізінен президенттік
республикаларда қолданылады. Бұл елдерде, жоғары да айтып өткеніміздей,
үкіметті президент құрады.
Үкіметті құрудың парламенттік тәсілі – парламентаралық басқару
жолындағы барлық елдерде қолданылады. Үкіметті құру өкілеттілігін сайлауда
жеңіске, парламентте көпшілік орын алған саяси партия мен партиялық
коалиция алады.
Үкіметтің құрылысы : Үкіметтің ішкі құрылысы әсіресе алыс шетел
мемлекеттерінде әр алуан. Дегенмен, таяуда ғана буржуазиалық деп аталған
бұл елдердегі үкіметтік құрылысты ағылшын-саксондық және континентальдық
деп екі жүйеге бөлуге болады. Мұндай жүйелер үкімет құрылысын анықтайтын
принціптермен және оның қызмет көрсететін бөлімшелерінің құрылу тәсілдеріне
негізделеді. Осы айтылған жүйелер арнайы және ғылыми-көпшілікке арналған
әдепиеттерде кеңінен айтылады. Біздің ойымызша, әсіресе ағылшын-саксондық
жүйе ерекше қызғылықты. Оның үстіне үкіметтің құрылыс жүйесі өзінің екі
ерекшелігімен көзге түседі.
Бірінші ерекшелігі – іс-әрекеттегі атқарушы өкіметтің жоғары органын
конституция мойындамаиды. Сөйтіп, сайып келгенде, ол заңды тұрғыдан заңсыз
болып табылады. Мұндай жүйені ұстанған елдерде кабинет конституциялық
келісім негізінде өмір сүреді.
Екінші ерекшелігі – үкімет құрамына (кабинеттің) атқарушы өкіметтің
орталық органдары бірінші басшыларының бәрі бірдей кірмейді, тек кейбір
абыройлы, ықпалдылары ғана кіреді.
Үкімет міндеттері : Барлық елдердің конституцияларында үкімет
міндеттерін белгілеп беретін нақты ережелер баршылық.
Мысалы, Қырғыз Республикасы Конституциясының 70-бабына сәйкес Үкімет
қызметі Республиканың Премер-министріне жүктеледі. 73-бапта атап
көрсетілгендей, Үкімет конституция көрсетіп бергендей Республика Президенті
мен Жоғарғы Кеңестің міндетіне жататын жарлықшы және бақылау
өкілеттілігінен басқа мемлекеттік басқарудың барлық мәселелерін шешеді.
Үкімет қызметінің тәртібі федералдық конституциялық заңдармен
анықталады. Үкімет төрағасы елдің конституциясына, федеральдық заңдар мен
Президент жарлықтарына сәйкес Үкімет қызметінің негізгі бағыттарын анықтап
және оның жұмыстарын ұйымдастырады. Үкімет (егер, өзіне жүктелген
міндеттерді ары қарай жүзеге асыра алмайтындай болса) атставкаға кете
алады. Ол шешімді Президент қабылдауы да, қабылдамауы да мүмкін.

Осы арада мына нәрсені ескерте кеткеніміз жөн : Үкімет тек ғана
жаңадан сайланған Президент алдында өз өкілеттігін тоқтатады. Ал,
мемлекеттік Дума Үкіметке сенімсіздік білдірген жағдайда, әңгіме тек
Үкіметтің отставкаға кетуі жайлы болып, тоқтатуы жайлы болмайды.
1.2. Мемлекеттік - әкімшілік басқару теориясындағы мектептер мен
бағыттар.

Мемлекеттік - әкімшілік басқару теориясының дамуындағы 1920-1950
жылдардағы мектептер.
Басқарудың классикалық немесе әкімшілдік мектебі.

Ғылыми басқару мектебінің өкілдері көп жағдайда төменгі буындағы
қызметтерді атқаруы себепті, олар еңбек өнімділігін арттырумен ғана
шұғылданады. Әкімшілік мектептері пайда болғаннан кейін мамандар басқаруды
ұдайы жетілдірумен, әкімшілік қызметті ұйымдастыру қағидасымен айналысты.
Классикалық мектеп өкілдерінің ұйғарымы бойынша, басқару – билігі бір
мақсатқа жетуде орын алатын қатаң әкімшілік қағида әдістерінің жиынтығы.
Мәселен, осы бағыттың көрнекті өкілі А. Файольдің пікірінше, әкімшілік ету
– жан-жақты ауқымын белгілеитін басқарудың бір бөлігі және де техникалық,
қорғаныстық, комерциалық, бухгалтерлік, әкімшілік салаларын қамтиды. Осы
қызметтер аясында әкімшілік әрекет ең маңызды есептеліп, оның элементтері :
жоспарлау, ұйымдастыру, басшылық ету, үйлестіру және бақылау анықталған.
Сонымен қатар А. Файоль тәжірибиде кең қолдау тапқан басқарудың 14
қағидасын жасап шығарды. Оларға енетіндер : жауапкершілік, жеке дара
басшылық, иерархиялық басқару, жеке және жалпы мүдделер үйлесімділігі,
мамандандыру, тәртіп, әділеттік, ынта-ықылас, лауазымға сәйкестілік,
қызметкерлер тұрақтылығы, орталықтандыру және т.б.
Классикалық мектептің өкілі Л.Урвик Файольдің негізгі қағидаларын
одан әрі дамыта отырып, әкімшілік қызметтің негізгі элементтері ретінде:
жоспарлау мен ұйымдастыруды, басшылық пен үйлестіруді, есеп беруді және
бюджет жасауды атап көрсетті.Аталған элементтер күні бүгінге дейін бірқатар
ғылыми зерттеулердің түп қазығы ретінде пайдаланып келеді. Сонымен қатар,
Л.Урвик өз еңбектерінде ресми ұйым құрудың, қағидаларын жасауға ерекше
көңіл бөліп оларды терңірек тұжырымдады. Оның пайымдауынша, ұйым қызметінң
тиімдігіне қол жеткізуде бақылау өрісі мен құрылымының сәйкестілігі,
мамандандырылуымен қызмет айқындылығы, құрылымды мұқият ойластыру мен
жауапкершілік шегін белгілеудің маңыздылығы өте зор.
Ұйымдағы басшылық билік және құрылым құру проблемаларына көңіл бөліп
зерттеуде әкімшілік мектептің келесі бір өкілі М. Вебер ерекше орын алады.
Ол әр түрлі ұйымдарды талдай отырып, басшы йе болатын билік сипатына қарай
ұйымдастырудың үш кезеңін, яғни харизматикалық, дәстүрлі, идеалды
кезеңдерін ажыратып берді. М.Вебер ұйымдастырудың аталған түрлерін зерттей
келе, үшінші кезеңге үлкен көңіл бөле отырып бюракратия жүйе қағидаларын
жасап шығарды. Оларға :
1. Нақты еңбек бөлінісі;
2. Басқару деңгеилерінің жіктелуі (ирархиясы)
3. Міндеттер бірыңғаилылығымен үйлестіріле қажетті ресми ережелер және
стандарттар жүйесін жасау.

4. Әлеуметтік аралық пен әділеттілік.
5. Жұмысқа қабылдауда қатаң талаптардың орын алуы жатқызылады.

Адамдық қатынастар мектебі және тәртіптілік тәсілі.

ХХ ғасырдың орта шеніне қарай ғылыми басқару және әкімшілік
мектептерінің адам факторына жеткіліксіз көңіл бөлуіне жауап ретінде жаңа
бағыт – адамдық қатнастар мектебі пайда болды. Оның өзі классикалық
көзқарастағы кемшілікті шешу мақсатында пайда болды. Оның өзі классикалық
көзқарастағы кемшілікті шешу мақсатында пайда болғандықтан адамдық
қатынастар мектебін кейде неоклассикалық мектеп депте атайды.
Адамдық қатынастар мектебінің көрнекті өкілдеріне М.Фоллет, Э.Мэйо,
Д.Макгрегор, Р.Блейк, және т.б. жатқызылады.Бұл бағыттың негізгі қағидасы
ұйымдағы бей ресми топтардың рөлін анықтау, басқару тәжірбиесіндегі
психалогиялық және әлеуметтік тәсілдерді қолданудың жолдарын қарстыру болып
табылады. М.Фоллет басқаруды ‘‘өзгелерді пайдаланып нәтижеге жету’’ деп
анықтаған болса, ал Э.Мэйо еңбек тиімділігіндегі психологиялық жағдай
маңызын атай келе ‘’бақытты жұмысшы дегеніміз – тиімді жұмысшы ‘’ деп
тұжырымдады. Яғни, осы мектеп өкілдерінің ұйғарымы көңіл бойынша, басшылық
қызметкерлерге көбірек көңіл бөліп қамқорлық жасаса, онда олардың
қанағаттану сезімі де, еңбек өнімділігі де жоғары болады.
Тәртіптілік тәсіл, жалпы алғанда, ұйымдастыру тиімділігін арттыруда
жеке адамдардың мүмкіндіктеріне ықпал ету, тиісті қатнастарды қалыптастыру
мақсатын көздеді. Бастапқы өкілдері ретінде В. Герцберг, К. Арджерис, Р.
Лайкерт. Олар өз зерттеулерінде мінез-құлық туралы ғылымды қолдауға
әлеуметтік әректтестікті, басшылық пен билік, ынталандыру жүйелерін
сипаттау бағыттарына баса назар аударды.
Мемлекеттік басқару теориясында диалектикалық-матералистік
әдістеменің қолданылуы. Мемлекеттің қызметін зерттеу барысында ең
болмағанда үш ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.