Ағылшын тілінің тарихы

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

М А З М Ұ Н Ы

Кіріспе

І тарау: Ағылшын тілінің қайнар көздері

а) Британияның тілі

ә) Жазба ағылшын тілінің бастамасы

ІІ тарау: Ағылшын және француз тілдерінің тарихи байланыстылығы

а) Орта ғасырдағы әдебиет

ІІІ тарау: Ағылшын және Латын тілдері

а) Классикалық ғылым

ә) Орта ғасырдағы білім жүйесі

К І Р І С П Е

С. Альбердтің “Ағылшын тілінің тарихы” атты еңбегі қазіргі таңда дүние жүзі бойынша алдыңғы қатарда тұрған халықаралық тіл ағылшын тілінің тарихына арналған. Бұл еңбекте бүгінгі күнгі ағылшын тілі қалыптасқанға дейін қандай өзгерістерге ұшырағаны, қай хылықтар тілінің ықпалында болғаны баяндалады. Зерттеу еңбегі жеке жеке тарауларға бөлінген. Алғашқы кіріспе бөлімінде ағылшын тілі тарихи тұрғыдан қарастырылады. Әлеуметтік, саяси, тарихи өзгерістердің тілге тигізген әсері, өзге ұлт тілдерімен байланысы, қарым-қатынастары түбегейлі зерттеліп көрсетілген. Бірінші тарау “Ағылшын тілінің қайнар көздері” деп аталады. Бұл тарау ағылшын тілінің европалық тілдердің лингвистико-географиялық картасында қарастырылады. Тілдер семясы саласында алатын ағылшын тілінің орны айқындалып көрсетіледі. Ағылшын тілінің қайнар көздері ретінде ертедегі ағылшын тілінің диалектілері көрсетілген. Ғалым жазба ағылшын тілінің бастауы қайда жатқанын анықтай отырып, оның ағылшын әдебиеті мен мәдениетіне әсерін айқындай түскен. Келесі тарауда ағылшын тілінің жеке жеке тілдермен тарихи, саяси әдеби байланыстары қарастырылған. Үшінші тарау ағылшын тілінің дат тілімен сабақтастығы жайында. Төртінші тарау ағылшын және француз тілдерінің ХІІ ғасырдан бастап қосылған қым-қиғаш тарихына арналған. Француз тілінің ағылшын грамматикасына, фонетикасына, лексикасына тигізген әсері нақты мысалдармен дәлелденген. Бесінші тарауда С. Альберд орта ғасырларда мәдениет пен әдебиеттің, ғылымның тілі болған латын тілінің ағылшын тіліне тигізген ықпалын жан-жақты қарастырған.

Классикалық ғылым салаларында қолданылған көптеген терминдердің ағылшын тіліне еніп, біржола сіңіскендігі баршамызға мәлім. Осы дәуірде Библияның ағылшын тіліне аударылуы мәселесі де сөз болған. Қилы тарихы барағылшын тілінің тарихын түсініп зерделеуде бұл еңбектің айтары да, тіл тарихы саласына қосары да мол. Енді жекелеген тарауларға нақтырақ тоқталайық. Тарихқа жүгінсек, қазіргі ағылшын тілінде Британияда ертедегі 5 ғасырдан бастап сөйлеген. Рим лигиондарынан азат етілгеннен кейін Англияның шығыс бөлігіне солтүстік теңіз арқылы қашқындар келіп қоныстанды. Келесі ғасырларда олардың саны көбейе түсті. Яроцтық монах Бердтің (ҮІІІ ғ. ) айтуы бойынша қоныс аударушылар үш түрлі тайпаға жатты. Олар: англдар, саксондар және юттар еді. Қазіргі халықтың негізі англо-саксондықтардан құралғанымен олардығ тілі әрқашан ағылшын тілі деп аталды. Бұл тайпалар бүкіл Англияны жаулап алды, сөйтіп ағылшын тілі жергілікті кельт тілін алмастырда. 797 жылы Дат халқының жаулауының нәтижесінде ағылшын тіліне көптеген дат сөздері кірді. 1066 жылы Нормандықтардың жаулап алған әрекеттерінен кейін француз тілі ақсүйектердің тіліне айналды. Ал латын тілі жазу тілі болып саналды. Бұл кезде ағылшын тілінде қоғамның төменгі сатысындағы мүшелері ғана сөйлейтін еді. Ағылшын тілінде жазылған мұралардың көпшілігі осы себептермен жоғалып кетті. Француз тілі 300 жыл бойы дәуірлеп тұрды, тек ХІҮ ғасырдың ортасына қарай ағылшын тілі бірте-бірте француз тілін тағынан тайдыра бастады. Үш ғасыр бойы француз тілінің үстемдігінің үлкен әсерін ағылшын тіліндегі көптеген француз сөздерінің кіруінен де көруге болады.

1470 жылы Какстон Англияда баспа ісін ашты. ХІҮ ғасырдағы қайта өрлеу мен реформацияға ұласқан ұлы жаңалық ХҮ ғасырдағы ұлт төңкерісінің бірі еді. Осы кезден бастап ғалымдар ағылшын тілінде жаза бастады.

Ағылшын әдебиеті ХІҮ ғасырдың аяғына қарай гүлденді. Ағылшын тіліндегі толыққанды Библия 1611 жылы басылды.

1660 жылы Чарльз ІІ таққа келуімен тілге деген көзқарас жақсарды. 1712 жылы Джонатан Свивт академияға тілді нақтылау мәселесін қойды. Ғалымдардың алдында Әдеби тіл қандай болу керек деген мәселе тұрды. 1760 жылдан бастап әдеби сөйлеу мәнерін қалыптастыру мәселесі көтерілді. Бұл істің нәтижесінде дәстүрлі сөйлеу мәнері бекітілген сөздіктер жарыққа шықты. Ең нәтижелі сөздік 1791 жылғы Уолкердің сөздігі еді. Осы кезге дейін дәл осындай әдеби сөйлеу мәнері нақты жүйелі түрде талданған жүйелі еңбек жазылған жоқ. 1920 жылы ВВС Дениель Джонатың ұсынған әдеби сөйлеу мәнер үлгісін радиотолқын жүйесіне стандарт ретінде бекітті.

Ағыошын тілінің тарихын басты-басты үш кезеңге бөліп қарастыруға болады. Бірінші кезең Нормандықтардың шапқыншылығына дейінгі уақытты қамтиды, ол көне ағылшын дәуірі деп аталады. Француз тілінің үстемдік құрған дәуірі орта ағылшын дәуірі деп аталса, баспа ісі енгізілген уақыттан бастап ағылшын тілі кейінгі кезең тілі ретінде мойындала бастаған кезең кейінгі ағылшын кезеңі деп бекітілген.

І тарау

Ағылшын тілінің қайнар көздері

Қазіргі еуропалық тілдер ерекше тілдер дп қарастырылып жүр, сол себепті де ағылшын тілі, француз, неміс немесе итальян тілдерінен көп қырынан ерекшеленеді. Тілдерді зеттеуде екі тұрғыдан қарастыруға болады. Бірі-олар бір-біріне ұқсайтын құбылыстар. Ал олардың бір-біріне айырмашалақтары кейіннен туған жайлар. Екіншісі- тілдер бір-біріне ұқсамайды, олар тек бір-біріне әсер етіп, әдеби, мәдени қатынастар нәтижесінде ұқсастықтар туындайды.

Көне Британия тілі кельт тілі оңтүстік және Батыс Еуропаға, Солтүстік Италия мен Испанияға, Францияға тараған еді. Aірінші мыңжылдықта Белги есімі Бельгия атына өзгерді. Каул емісі Францияда қолдалынатын галлдық деген сын есімге өзгерді, Уэльси есімі Уэльцтерге, Симбри Симбурге өзгерді Британия мен Ирландияны әртүрлі топтағы кельт тілінде сөйлейтін тайпалар басып алды, нәтижесінде Британия мен Ирландия кельт тілдерінде айырмашалақтар пайда болды. Ирландық кельттер гаэль тіліне негізделсе, Британияда британдық кельттер болды.

Алғашында ағылшын тілі латындардың тілі болған, кейін рим диалектісіне айналды. Латын тілінің кең қолданылуы Рим империясының да көркеюіне сеп болды, ол қазіргі итальян, испан, партугал тілдерін қамтиды, Британияның, Франция мен Германияның басым бөлігін, Еуропадан шеткері Оңтүстік Африка мен Полестинаға да тарады.

Рим империясының құлауымен бірге латын тілі де сөйлеу тілі ретінде Африкада, солтүстік Германияда және Британияда жоғалып кетті. Ол тек орталық Еуропа елдерінде өмір сүруін жалғастыра берді. Алайда латын тілі көптеген өзгерістерден кейін қазіргі роман тілдеріне айналды. Латын тілі сөйлеу тілі ретінде жоғалған жерлерде халықаралық ғылым тілі ретінде қолданыла бастады. Бұл роль Еуропада 1000 жылдар аясында сақталып келді. Осының нәтижесінде Еуропадағы негізгі тілдерге латын тілі терең әсер етті.

Християн дәуірінің басында герман халқы солтүстік Еуропаны мекен етті. Қазіргі герман тілдері әртүрлі тайпалардың диалектілеріне негізделеді. Неміс тілі бұл оңтүстік Денмарктің аралас тілі. Дат тілі мен флемиц тілі теңіздің оңтүстігіндегі тұрғындардың диалектісінен бастау алған. Ағылшын тілі негізінен жаға жайдағы диалектілерден құрылған, алайда Денмарк пен Норвей диалектілеріне де, Уезер-Ринск диалектісінің де көп әсері болғаны байқалады.

Бірінші мыңжылдықта Еуропалық немістер таза неміс тілінде, кельттер таза кельт тілінде, ал римдіктер таза латын тілінде сөйледі деп айту қиын. Тайпалар генетикалық жағынан бәрі бір-бірімен араласып кеткен болатын. Тілдер да тайпалар арасындағы қарым-қатынас нәтижесінде араласып кетті. Рим империясының қол астына кірген аймақтағы ел Рим азаматтарына айналды, олар латын тілінде сөйлейтін болды. Тайпалар арасындағы сауда саласындағы қарым-қатынас нәтижесінде бір тілден екінші тілге сөздер ауысып отырды. Мәселен, Латынның caupo деген сөзі негізінде күзетші деген мағынаны білдірсе де, саудегер мәніне ие болды. Сaupo cөзінен немістің kaufen (сатып алу), норвегияның kjope (сатып алу) сөзі туды. Немістер тағамның неше түрлісін таныды, неміс тіліндегі шарап, сыра, сыр сөздерінің түп-төркіні латын сөздері екені белгілі.

Тайплар арасында сауда қарым-қатынасынан басқа әскери байланыс та болды. Тарихта болған тайпалар арасында қанды шайқастар мен қақтығыстар тілдерге өз әсерін тигізді. Рим даласында соғысқан герман тайпасының жаунгерлері өз Отанына бір сөз болса да латын сөзін ала кететін.

Герман тайпаларының аттары көбіне басқарушы тайпаның атына негізделсе керек. Олардың есімдері көбіне латын сөздері арқылы шыққан. Герман тайпаларының ең мықтасы герман тайпасы болғандықтан қазіргі Германия атауы қалыптасқан Ал жауынгер әрі билікқұмар франктер Рейн өзенінің алқабын мекендеген, бұл жер кейін Франция алалып кетті. Бургундықтар Гаулды мекен етті, нәтижесінде Бургундия қалыптасты. Алмандықтар Францияның солтүстігін басып өткен болатын, әлі күнге дейін француздар германдықтарды алменостар деп атайды. Саксон жағалауы (Lіtus Saxonіcam) есімін Рим дәуірінде римдіктер ойлап тапқан. Бұл атау кельт тілінде болатын. Ағылшындар үшін әлі де Caecon ал ағылшын тілі Caesney . Ү ғасырдан бастап қоныстанушылар өздерін Engle (англдар) деп, ал тілдерін Englіc деп атаған болатын.

Британияның тілі.

Біз Британида ежелден мекен еткен тұрғылықты аборигендердің тілі туралы еш нәрсе білмейміз. Бізге жеткен жалғыз дерек Альбион сөзі. Бұл атаумен британдықтарды Массилия отары негізінде гректер ҮІ ғасырларда атайтын. Британияның көне тілі кельт тілі болғаны жайлы білеміз. Ол қазіргі уэльск, гаель және шотландық гаель тілдерінің бойында 4 ғасырдан бастап Германия мен Ирландия екеуі бірге Претаника аралдары деген атпен белгілі болған. Бұл есім Уельск тілінде Придании болып сақталған. Британия есімін де римдіктер латын тілінде қойған. Британия есімі тағы бір дерек көздері бойынша кельт тілінде сөйлейтін билеуші тайпалардың да атауы болды деген пікір бар. Ал өте қызық есімді тайпа Шотландиялықтардың этимологиясы белгісіз.

Біздің заманымыздың 55 жылы Гай Юлий Цезарь Оңтүстік Британияны жаулап алды. Латын тілі жаппай басып алынған жерлерге енгізілді. Алайда Британияда кельт тілін латын тілі түп тамырымен жойды деуге болмайды. Латын тілінің ағылшын тіліне әсерінің нәтижесін 16 ғасырдағы жазушы, ғалымдардың еңбектерінен көруге болады. Бесінші ғасырдың басында мыңдаған Герман тайпаларының мүшелері солтүстік теңізді кесіп өтіп, оңтүстік шығыс Британияға қоныс аударды. Олар бізге англо-саксон деген атпен белгілі. Олардың тілі қазіргі ағылшын тілінің бастапқы формасы болып табылады. Англо-саксондықтар әр жерден қазіргі Денмарктен, Шлесуг-Холстейннен, Нидерландияның солтүстік жағалауларынан келгендіктен олар әртүрлі диалектімен сөйлейтін. 1200 жылдан кейін Американдықтар өз тілінде осы әртүрлілікті де алғандығын көреміз.

Жазба ағылшын тілінің бастамасы

Екінші ғасырда герман тайпалары Руна деп аталатын әліп-биді қолданған, ол тура жол бойымен жазылатындықтан өте қолайлы болатын. Рунаны қысқа мәтіндер жазуда, әшекейлі бұйымдар мен бағалы заттарға жазу үшін қолданатын. Англо-саксон тайпаларына християн дінімен бірге әдебиет те енгізілген еді. Жаңа мәдениет кезінде маңызды мәтіндер туды, олар латын тілінде жазылатын.

ІІ тарау

Ағылшын және Француз тілдерінің тарихи байланыстылығы.

Нормандықтардың басқыншылығынан кейін ағылшын және француз тілдері 300 жыл шамасында тығыз байланыста болды.

12 ғасырдағы француз тілі қазіргі француз тіліне мүлдем ұқсамайды. Хастингтер дәуірінде басты, басты екі тілдік диалектілік топ болды. Қазіргі француз тілі бұл унитарлы мемлекеттің тілі, ол жазба және сөйлеу тілінде де қолданылады.

Парижде Иль де Франс деген король болғаны белгілі. Оның билігі көрші Нормандия, Бургундия мен Британияға да жүрді. 1066 жылы Нормандия герцогы билікті қолына алды. Яғни билеуші мен оның айналасындағылардың тілі әртүрлі болды. Француз тілі осы кезде билеуші таптың тіліне айналды.

Француз королінің үстемдігі француз тілінің кең таралуына әкелді. Ол енді бүкілФранция үшін әдеби тілге айналды. Ал Англиядағы француз тілі өз беделін жоғалта бастады. Англияда енді Париждің француз тілі шет тіл ретінде оқытылды.

Орта ғасырдығы әдебиет.

Көптің көңілінде ұялаған белгілі бейне француз тілді норман бекзаты мен ағылшын тілінде сөйлейтін саксондық құл. Орделис Виталис 1075 жылы Шренсбург маңында дүниеге келген. Оның анасы ағылшын, әкесі француз. Ол 5 жасынан хат таниды. 10 жасына дейін француз сөзін естімейді. Нормандияға келгенде оны алдынан француз, ағылшын тілдерінен жоғары тұрған латын тілі қарсы алды.

Латын тілі негізінен жазу тілі болып саналды. Ал Француз тілі 14 ғасырдың ортасына дейін екінші жазба тілінің қатарында қолданылды. Нормандық француз тілі сарай әдебиеті тілі санатында болды, қазірге дейін француз тілі сол кездегі жоғарғы топтың тілі саналды, ол сол дәуірдің ақсүйектерінің таным-талғамын танытады. Сарайда романстар мен махаббат тақырыбындағы шығармаларға сұраныс мол болды. Романс деп роман тілінде жазылған, болған оқиғаға негізделген шығарма есептелінген. Осы дәуірде француз тілінде жазылған тарихи оқиғалар романс жанрына жатты. Романс, оқиғаларына көбіне тарихи тұлға Артур кельт қаһарманы болатын. Ол кейін нормандықтардың кейіпкеріне айналды. Артур мен рыцарьлар тобы француз танымындағы рыцарьлық пен кішіпейілділіктің бейнесіне айналды.

13 ғасырдың ортасынан бастап француз тілі жалғыз жазба тіліне айналды. Соттар палатасында енді француз тілінде барлық құжаттар толтырылатын болды.

Көне дәуірден сақталған ағылшын тіліндегі мәтіндер бірнеше топқа бөлінді. Ерте дәуірдегі бұл 100 жыл шамасында. Бұл дәуір батыс саксондықтардың дәстүрінің соңын бейнелейді. Ағылшын тілін латын және француз тілдері ауыстырған кезең.

Нормандияның құлдырауымен бірге өмірге француз тіліндегі әдебиеттің ағылшын тіліндегі нұсқалары келді. Мәселен Августиннің “Ormulum” туындысы.

Осындай саяси-әлеуметтік қарым қатынас негізінде ағылшын тіліне келген көптеген француз сөздері ауысты. Джон Уолис бірінші болып кейбір жануарлар атауларының француз тіліне екендігін байқады. /шошқа, қой /.

Әртүрлі саладағы сөздер : мемлекет, сот, аңылық, спорт кеме, этикет, мораль, мода т. б. сөздер де француз сөздері болып табылады. Жекелеген сөздерден басқа француз сөз тіркестері де енгенін көруге болады. Par cause de (себебі), avantla maіn (ертерек), condamnera mort (өлім жазасына кесу), comment le faіtes-vaus ? (қалың қалай ?) т. б Тіпті көне ағылшын тіліндегі сөз тіркестері мәселен Шекспирдің “Маған құлағыңды қарызға берші ” деген нақыл сөздерінің француз қайнары бар.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.