Ресей-Грузия қатынасының шиеленісуі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТАРАУ РЕСЕЙ.ГРУЗИЯ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ШИЕЛЕНІСУІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1 КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей.Грузия қарым.қатынастары ... ... ...7
1.2 Ресей.Грузия қарым .қатынастарына этникалық қақтығыстар мәселесінің ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3 XXI ғасырдың басындағы екі ел арасындағы қатынастарға жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2 ТАРАУ ЕКІ ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТЫ ЖАҒДАЙДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ МЕН ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Ресей.Грузия қатынасындағы Абхазия мен Оңтүстік Осетия мәселесінің шиеленісуі: 2002.2006 жылдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.2 2008 жылғы тамыздағы Ресей.Грузия дағдарысы: қақтығыстың орын алуы және оның салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.3 Ресей.Грузия қақтығысына халықаралық көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ..39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
1 ТАРАУ РЕСЕЙ.ГРУЗИЯ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ШИЕЛЕНІСУІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1 КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей.Грузия қарым.қатынастары ... ... ...7
1.2 Ресей.Грузия қарым .қатынастарына этникалық қақтығыстар мәселесінің ықпалы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
1.3 XXI ғасырдың басындағы екі ел арасындағы қатынастарға жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2 ТАРАУ ЕКІ ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТЫ ЖАҒДАЙДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ МЕН ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Ресей.Грузия қатынасындағы Абхазия мен Оңтүстік Осетия мәселесінің шиеленісуі: 2002.2006 жылдар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28
2.2 2008 жылғы тамыздағы Ресей.Грузия дағдарысы: қақтығыстың орын алуы және оның салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34
2.3 Ресей.Грузия қақтығысына халықаралық көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ..39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
Тақырыптың өзектілігі. КСРО-ның ыдырауының нәтижесінде халықаралық қатынастар тарихында көптеген өзгерістер орын алып, бүкіл әлем үшін жаңа геосаяси бағытқа аяқ басқан сәт болатын. Қырғи-қабақ соғысының аяқталуы Ресейдің геосаяси картасына түбегейлі өзгерістер алып келді. Яғни, посткеңестік кеңістікте бірнеше жаңа мемлекеттердің тәуелсіздікке қол жеткізуі бұл мемлекеттердің тарихында елеулі оқиғаға айналды. Сол мемлекеттердің бірі – Грузия.
Кеңестік биліктің мұрагері Ресей Федерациясы да өзге мемлекеттермен қатар өзінің сыртқы саяси бағытын қайта құруға кіріскен болатын. Грузия Ресей үшін Кавказ бөлігіндегі аса қолайсыз, қиындық тудыратын әріптесіне айналды. Грузия Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін, екі ел арасындағы қарым-қатынас аса жағымды түрде дами қоймағаны белгілі. Расында, соңғы жылдары Ресейдің оңтүстік шекарасының аймағында орын алған ірі геосаяси және геостратегиялық өзгерістер Ресей Федерациясының Кавказ аймағындағы саяси ұстанымдарының әлсіреулеріне, оның аймақтағы саяси, экономикалық және әскери ықпалының төмендеуі, сонымен қатар, әлемдік деңгейде Ресейдің стратегиялық бәсекелесі АҚШ және НАТО құрамындағы өзге мемлекеттердің аймақтағы ықпалының күшеюіне алып келді.
Соңғы онжылдықтағы Ресейдің аталған аймақта жүргізіп отырған саясатының нәтижесінің бірі ретінде ұзақмерзімді ресейлік ұлттық мүдделер, ұлттық қауіпсіздік стратегиялары және XXI ғасырдағы Ресей саясатының геосаяси болашағын айтуға болады.
Кавказ бөлігінің шиеленісті аумақтары (Таулы Карабах, Оңтүстік Осетия мен Абхазия) кейінгі жылдары мемлекеттік құрылым үрдістерінде, аймақтық үрдістерде аса салмақты рөлге ие болып отыр. Мұндай туындаған жағдайды бағаламау Ресейдің Кавказдық аймақтағы стратегияларының болашағына жағымсыз әсерін тигізері анық.
Әлемдік қауымдастықтың назарын өзіне қарата отырып, бүгінгі күнгі саяси сынға түскен Оңтүстік Осетия мен Абхазияның саяси билігі тәуелсіздікке жету жолында жергілікті қауымның қолдауына сүйенгені анық. Ал мұндай факторды заңды мемлекеттер мен оның құрамындағы кіші ұлттар қауымдастықтары арасындағы даулы жанжалдарды реттеуге бағытталған бітімгершілік шараларын ұйымдастыру кезінде ескермей кету мүмкін емес. Бүгінгі күнгі Кавказ бөлігіндегі геосаяси жағдай, әдетте аталған аймақтағы мемлекеттерде, олардың өзара қарым-қатынасы және әрқайсысының Ресеймен, сонымен қатар, өзге де жетекші мемлекеттермен жүргізіп отырған саясатына да байланысты анықталатыны анық. Осыған қарағанда, тақырыптың дәрулігін аймақтағы геосаяси бағыттардың өзгеру қауіпіне сай анықтауға болады.
Алайда, XXI ғасырдың басындағы Грузия аумағындағы этносаяси қақтығыстардың шешілу жолдары мен тәуелсіздікті талап еткен мемлекеттер маңайындағы шиеленістің реттелу болашақтары Грузия мен Ресейдің қарым-қатынасын тым шиеленістіріп жібергендігі белгілі.
Кеңестік биліктің мұрагері Ресей Федерациясы да өзге мемлекеттермен қатар өзінің сыртқы саяси бағытын қайта құруға кіріскен болатын. Грузия Ресей үшін Кавказ бөлігіндегі аса қолайсыз, қиындық тудыратын әріптесіне айналды. Грузия Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін, екі ел арасындағы қарым-қатынас аса жағымды түрде дами қоймағаны белгілі. Расында, соңғы жылдары Ресейдің оңтүстік шекарасының аймағында орын алған ірі геосаяси және геостратегиялық өзгерістер Ресей Федерациясының Кавказ аймағындағы саяси ұстанымдарының әлсіреулеріне, оның аймақтағы саяси, экономикалық және әскери ықпалының төмендеуі, сонымен қатар, әлемдік деңгейде Ресейдің стратегиялық бәсекелесі АҚШ және НАТО құрамындағы өзге мемлекеттердің аймақтағы ықпалының күшеюіне алып келді.
Соңғы онжылдықтағы Ресейдің аталған аймақта жүргізіп отырған саясатының нәтижесінің бірі ретінде ұзақмерзімді ресейлік ұлттық мүдделер, ұлттық қауіпсіздік стратегиялары және XXI ғасырдағы Ресей саясатының геосаяси болашағын айтуға болады.
Кавказ бөлігінің шиеленісті аумақтары (Таулы Карабах, Оңтүстік Осетия мен Абхазия) кейінгі жылдары мемлекеттік құрылым үрдістерінде, аймақтық үрдістерде аса салмақты рөлге ие болып отыр. Мұндай туындаған жағдайды бағаламау Ресейдің Кавказдық аймақтағы стратегияларының болашағына жағымсыз әсерін тигізері анық.
Әлемдік қауымдастықтың назарын өзіне қарата отырып, бүгінгі күнгі саяси сынға түскен Оңтүстік Осетия мен Абхазияның саяси билігі тәуелсіздікке жету жолында жергілікті қауымның қолдауына сүйенгені анық. Ал мұндай факторды заңды мемлекеттер мен оның құрамындағы кіші ұлттар қауымдастықтары арасындағы даулы жанжалдарды реттеуге бағытталған бітімгершілік шараларын ұйымдастыру кезінде ескермей кету мүмкін емес. Бүгінгі күнгі Кавказ бөлігіндегі геосаяси жағдай, әдетте аталған аймақтағы мемлекеттерде, олардың өзара қарым-қатынасы және әрқайсысының Ресеймен, сонымен қатар, өзге де жетекші мемлекеттермен жүргізіп отырған саясатына да байланысты анықталатыны анық. Осыған қарағанда, тақырыптың дәрулігін аймақтағы геосаяси бағыттардың өзгеру қауіпіне сай анықтауға болады.
Алайда, XXI ғасырдың басындағы Грузия аумағындағы этносаяси қақтығыстардың шешілу жолдары мен тәуелсіздікті талап еткен мемлекеттер маңайындағы шиеленістің реттелу болашақтары Грузия мен Ресейдің қарым-қатынасын тым шиеленістіріп жібергендігі белгілі.
1. РФ конституциясы. 1993 ж. 12 желтоқсанда қабылданған Заң, Конституции 16 стран мира: СБ конституций стран членов СНГ, Балтии и ряда других государств мира / Сост. Башиев Ж., Шакиров К. – Алматы: Жеті Жарғы, 1995. – 576с.
2. Грузия конституциясы //http://www.base.ru
Концепциялар:
3. РФ-ның Ұлттық қауіпсіздік концепциясы, 28.12.2004 // http://www.mid.ru
4. Грузияның Ұлттық қауіпсіздік концепциясы //http://www.base.ru
Дипломатялық құжаттар:
5. 1990 жылдың 25 тамызында «Абхаз Жоғарғы Кеңесі Абхаз АССР егемендігі» жөніндегі Декларация // http://www.regions.ru
6. 1992 жылдың 23 шілдесінде «Абхаз конституциясының күшін жоғалтуы» туралы қаулы // http://www.regions.ru
7. 1992 жылдың 3 қыркүйегіндегі Ресей мен Грузия арасындағы «Соғыс қимылдарын тоқтату мен жаңартпау» жөніндегі алғаш келісім //http://www.base.ru
8. 1993 жылдың 14 наурызында «Қарулы күш қолдануды тоқтату» келісімі // Загорский А. Военное сотрудничество стран СНГ // Экспорт обычных вооружений. - 1997. - 8.- C.54 - 58.
9. 1993 жылдың 27 шілдедегі «Абхазиядағы әскери қимылды тоқтату жөніндегі Сочинск» келісімі // Зверев А. Этнические конфликты на Кавказе 1988-1994гг. // Спорные границы на Кавказе. - М.: Просвещение, 1995. - С.69-70.
10. 1994 жылғы ақпан айындағы «Достық, тату-тәтті көршілік және әріптестік» атты келісім // http://www.politcom.ru
11. 1995 жылдың шілдесінде Ресей мен Грузия арасындағы «Парламентаралық әріптестік» келісімі //http://www.base.ru
12. 1996 жылы 18-19 наурыздағы «1996-1997 жылдарға арналған екі жақты сауда-экономикалық әріптестік» жөніндегі Ортақ Декларация// Долин Н.Д. Россия и мировое сообщество: Запад и Восток. – М., 2001. – c.43
13. 1996 жылы 18-19 наурыздағы «Құрғақтағы сауданың дамыту» жөніндегі келісім шарттар// Долин Н.Д. Россия и мировое сообщество: Запад и Восток. – М., 2001. – c.43
14. 1997 жылы 17 қаңтарда Ресей үкіметі мен Грузия үкіметі арасында «Ресей Федерациясы беріп отырған мемлекеттік несие бойынша Грузияның қарыздарын ресструктизациялау» жөнінегі Келісім //http://www.politcom.ru
15. 1996 жылғы 19 қаңтардағы «ТМД мүше мемлекеттерінң аумағындағы қақтығыстардың алдын алу мен болдырмау» жөніндегі концепция //http://www.politcom.ru
16. 1996 жылдың 16 мамырында Мәскеу қаласында «грузин-осетиндік қақтығыс тараптарының арасындағы өзара сенімді нығайту мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету шаралары» жөнінде Меморандум//http://www.mid.ru
17. 2002 жылы Мәскеуде өткен «Ресей мен Грузия арасында өнімнің маңызды түрлерін басымдылықтарына өзара жеткізу» жөніндегі протокол// Долин Н.Д. Россия и мировое сообщество: Запад и Восток. – М., 2001. – c.43
18. 2003 жылы «Ресей мен Грузияның денсаулық сақтау министрліктері арасында әріптестік» жөніндегі келісім // Загорский А. Военное сотрудничество стран СНГ // Экспорт обычных вооружений. - 1997. - 8.- C.54 - 58.
19. 2006 жылы 15 ақпанда Грузия парламенті Ресейді грузин аумағын аннексиялау бойынша қаулы //http://www.mid.ru
20. 2009 жылдың 9 тамызында Грузия президенті М.Саакашвилидің «15 күндік соғыс қимылдары» жөнінде қаулысы // http://www.vremya.ru
21. 2003 жылы Ресей мен Грузияның денсаулық сақтау министрліктері арасында әріптестік жөніндегі келісімге қол қойылды.
Саяси қайраткерлердің сөйлеген сөздері, баяндамалары, сұхбаттары:
22. В.Ардзинба сұхбаты // Независимая газета. - 23 октября 2001г.
23. Мариам Цацанашвилидің сұхбаты // Свободная Грузия. - 2006. - 17 мая
24. 1995 жылдың 15 қыркүйегіндегі Ресей Үкіметінің өкілі В.Черномырдинананың Тбилисиге жасаған сапары кезіндегі сөйлеген сөзі//Независимая газета, от 20 сентября 1995 года
25. 1996 жылы 18-19 наурыздағы Грузия президенті Э.Шеварнадзенің Ресейге келген ресми сапарындағы сөзі//Независимая газета, от 20 марта 1996 года
26. 2008 жылдың 16 сәуірінде Ресей президенті Владимир Путиннің сөзі http://www.vremya.ru
27. М.Саакашвили 2004 жылдың көктеміндегі берген сұхбаты // Известия от 25 марта 2004 года.
28. Владимир Путиннің сөзі // Независимая газета 2004 жыл 30 тамыз
29. З.Жвании берген сұхбаты http://www.civil.ge
30. Дмитрий Медведевтің Германияның қоғамдық, саяси, парламенттік орталарымен кездесуіндегі сөзі, 2008 жылдың 5 маусым, Берлин http://www.intelros.ge
31. Руслан Бзаровтың осетин халқының VI съезінде 2007 жылдың 17 мамыры http://www.kvkz.ru
32. Д.Медведевтің таяу шетелдегі «артықшылықты мүдделер» жайындағы мәліметі, 2008 жыл 31 тамыз http://www.rvps.ru
33. Грузияның Қорғаныс министрінің орынбасары Бату Кутелияның сұхбаты, 2008 жыл 25 сәуір //Новая газета 18 қыркүйек 2008 жыл
34. С.Багапшаның мәлімдемесі, 2008 жыл 4 ақпан//Известия 2008 жыл 10 ақпан
35. Михаил Саакашвилидің Тбилисидағы стратегиялық зерттеулер орталығындағы сөзі, 2008 жыл 28 наурыз http://www.civil.ge
36. Ресейдің Грузиядағы Елшісінің кеңесшісі Н.В.Шаулиннің сұхбаты, //Тәуелсіз Грузия 2004 жыл 13 ақпан
37. РФ алдыңғы президенті В.Путиннің 2002 жылғы Федералды Жиналыста айтқан сөзі // Независимая газета 2002 жыл 3 сәуір
38. Михаил Саакашвилидің Грузияның БАҚ көздеріне берген сұхбаты //Коммерсант 2006 жыл 2 ақпан
39. Грузияның БҰҰ-дағы өкілі Резав Адамияның сұхбаты, 2006 жыл// Коммерсант 2006 жыл 2 ақпан
40. Грузияның Сыртқы істер министрі Гела Бежуашвили үкіметте жасаған мәліметі, 2008 жыл//http://www.intelros.ge
41. Еуропалық Кеңестің өкілі Бенита Ферреро-Вальднердің қауіпсіздік жөніндегі конференцияда сұхбаты, 2008 жыл////http://www.politcom.ru
42. РФ президенті Медведевтің «Валдай» саясаттанушыларына берген сұхбаты, 2008 жыл // РИА Новости 21.09.2008 г.
43. Грузияның мемлекетік министрі Темур Якобашвили Брюссель қаласына барған сапарында берген мәлімдемесі, 2008 жыл//Независимая газета 2008 жыл 10 мамыр
44. Оңтүстік Осетияның Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы Анатолий Баранковичтің мәлімдемесі, 2008 жыл//http://www.civil.ge
45. РФ әскери генералы Уваровтың сұхбаты, 2008 жыл//The New York Times газеті 2008 21 маусым
46. Словакия Республикасының саяси қайраткері Анна Белоусованың сұхбаты, 2008 жыл //Все началось с Косова, и грузино-осетинским конфликтом не кончится//Международная жизнь от 28 октября 2008 года
47. Никарагуаның бұрынғы СІМ басшысы Мигель д’Эското Брокман БҰҰ БА сессиясының ашылуына байланысты өзінің алғашқы пресс-конференциясындағы мәлімдемесі, 2008 жыл 16 қыркүйек // http://www.carnegie.ru
48. БҰҰ-ның Бас хатшысы Яап де Хооп Схеффердің сөзі, 2008 жыл 27 тамыз// Интерфакс-Казахстан 30.08.2008 ж
Саяси қайраткерлердің естеліктері:
49. А.Чиквоидзе. Русско-грузинские отношение, прошлое, настоящее,
будущее. – М., 2006. – 265 с.
50. Ельцин Б.Н. Президентский марафон. – М., 2000. – 345 с.
Кітаптар мен монографиялар:
51. Бурнадзе М., Новый этап в отношениях России и Грузии.-Тбилиси, Мтаваре, 2004.-118 с.
52. Блиев Марк, Южная Осетия в коллизиях российско-грузинских отношений,-М., Европа, 2006.-159 с.
53. Воскресенский А.Д. Восток-Запад.-М., 2002.-528 с.
54. Гогсадзе Г. Главные аспекты межэтнических отношений в Грузии. - М.: Прогресс, 1998.-345 c.
55. Долин Н.Д. Россия и мировое сообщество: Запад и Восток. – М., 2001. – c.43
56. Жвания Г.Е. Международноправовые гарантии защиты национальных меньшинств. - Тбилиси, Изд. АН Груз ССР, 1959. - 116 c.
57. Жүніс Қ.Ә., Мұнайды экспортқа шығаратын елдер ұйымы (МЭШЕҰ) және араб елдерінің саясаты.-Алматы, Издатальство LEM, 2006.-198 б.
58. Касенов У.Г., Безопасность Центральной Азии: глобальные, региональные и национальные проблемы: Кайнар, 1998.-280 c.
59. Казенин К.И., Грузино-абхазский конфликт.-М., Европа, 2007.-238 c.
60. Крылов А.Б. Исторические предпосылки грузино-абхазского конфликта//Общность исторических судеб народов Кавакза и России:-М., История и современность, 2002. с. 89
61. Нешатаева Т.Н. Международные организации и право. Новые тенденции в международно-правовом регулировании. - М.: Финансы и статистика, 1998. с.158
62. Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл.-Алматы: Атамұра, 2003.-240 бет.
63. Орешкин В.А. Внешнеэкономический комплекс России – проблемы и перспективы.-М., 2000. 234 с.
64. Сабекия Э.Д., Перспектива урегулирования грузино-абхазских отношений в контексте региональной безопасности. – М., Ломоносовские чтения, 2002.-232 с.
65. Торкунов А.В. Современные международные отношения //.-М., 2000.-187 с.
66. Фельдман Д. М. Политология конфликта. - М.: ВЛАДОС, 1998. с.215
67. Shashenkov M. Russia in the Caucasus: interests, threats and policy opinion//Russia and Europe Emerging. Security agenda.-Oxford University Press. 1997.-p. 429-441
Мерзімдік басылымдар:
68. Яковлев В.Н. Предотвращение и урегулирование конфликта на территории государств-участников СНГ//Право и безопасность.-2002.-№2-3 с.13-15.
69. Хакимов Б. Коллективная безопасность в СНГ//Международная жизнь.-2001.- №7.-с.17-21.
70. Лаумулин М. Кавказдағы қақтығыстың геосаяси және әскери-стратегиялық нәтижелері мен ҰҚКҰ-ы аймағының қауіпсіздігі//Analytic.-4/2008, -с.18-35.
71. Расстановка сил в Азии//International Politik.- 2001.- №4.-c.32-35.
72. Заборцева Е.Н. Сотрудничество ООН с международными и региональными организациями в процессе урегулирования современных этнополитических конфликтов//ҚазҰУ хабаршысы.-2006 №4-6.- с. 24-26.
73. Тренин Д. Южный вектор//Международная жизнь.-2005.-№5, с. 8-11.
74. Эдуард Лозанский. Россия между Америкой и Китаем//Международные отношения.-2007.- №4,-с. 23-31.
75. Константин Косачев. От логики Ближнего зарубежья к единству интересов// Международная жизнь.-2005.- №3-4, с.27-30.
76. Александров М. Кавказ в геополитических и экономических интересах России. - http://www.materik.ru
77. Грузино-абхазский конфликт: корни и последствия. - http://www.temadnya.ru
78. Россия и Грузия на грани экономической "войны"? - http://mignews.com.ua
79. Российско-Грузинский аналитический сайт. - http://www.pankisi.info/media
80. Georgian Times. 2007-2008
81. The Times. 2008
82. International Herald Tribune. 2009
83. Егемен Қазақстан. 2008
84. Мировая экономика и международные отношения. 2006-2008
85. Независимая газета. 2008-2009
86. Дипломатия жаршысы. 2006-2009
87. Жас алаш. 2009
2. Грузия конституциясы //http://www.base.ru
Концепциялар:
3. РФ-ның Ұлттық қауіпсіздік концепциясы, 28.12.2004 // http://www.mid.ru
4. Грузияның Ұлттық қауіпсіздік концепциясы //http://www.base.ru
Дипломатялық құжаттар:
5. 1990 жылдың 25 тамызында «Абхаз Жоғарғы Кеңесі Абхаз АССР егемендігі» жөніндегі Декларация // http://www.regions.ru
6. 1992 жылдың 23 шілдесінде «Абхаз конституциясының күшін жоғалтуы» туралы қаулы // http://www.regions.ru
7. 1992 жылдың 3 қыркүйегіндегі Ресей мен Грузия арасындағы «Соғыс қимылдарын тоқтату мен жаңартпау» жөніндегі алғаш келісім //http://www.base.ru
8. 1993 жылдың 14 наурызында «Қарулы күш қолдануды тоқтату» келісімі // Загорский А. Военное сотрудничество стран СНГ // Экспорт обычных вооружений. - 1997. - 8.- C.54 - 58.
9. 1993 жылдың 27 шілдедегі «Абхазиядағы әскери қимылды тоқтату жөніндегі Сочинск» келісімі // Зверев А. Этнические конфликты на Кавказе 1988-1994гг. // Спорные границы на Кавказе. - М.: Просвещение, 1995. - С.69-70.
10. 1994 жылғы ақпан айындағы «Достық, тату-тәтті көршілік және әріптестік» атты келісім // http://www.politcom.ru
11. 1995 жылдың шілдесінде Ресей мен Грузия арасындағы «Парламентаралық әріптестік» келісімі //http://www.base.ru
12. 1996 жылы 18-19 наурыздағы «1996-1997 жылдарға арналған екі жақты сауда-экономикалық әріптестік» жөніндегі Ортақ Декларация// Долин Н.Д. Россия и мировое сообщество: Запад и Восток. – М., 2001. – c.43
13. 1996 жылы 18-19 наурыздағы «Құрғақтағы сауданың дамыту» жөніндегі келісім шарттар// Долин Н.Д. Россия и мировое сообщество: Запад и Восток. – М., 2001. – c.43
14. 1997 жылы 17 қаңтарда Ресей үкіметі мен Грузия үкіметі арасында «Ресей Федерациясы беріп отырған мемлекеттік несие бойынша Грузияның қарыздарын ресструктизациялау» жөнінегі Келісім //http://www.politcom.ru
15. 1996 жылғы 19 қаңтардағы «ТМД мүше мемлекеттерінң аумағындағы қақтығыстардың алдын алу мен болдырмау» жөніндегі концепция //http://www.politcom.ru
16. 1996 жылдың 16 мамырында Мәскеу қаласында «грузин-осетиндік қақтығыс тараптарының арасындағы өзара сенімді нығайту мен қауіпсіздікті қамтамасыз ету шаралары» жөнінде Меморандум//http://www.mid.ru
17. 2002 жылы Мәскеуде өткен «Ресей мен Грузия арасында өнімнің маңызды түрлерін басымдылықтарына өзара жеткізу» жөніндегі протокол// Долин Н.Д. Россия и мировое сообщество: Запад и Восток. – М., 2001. – c.43
18. 2003 жылы «Ресей мен Грузияның денсаулық сақтау министрліктері арасында әріптестік» жөніндегі келісім // Загорский А. Военное сотрудничество стран СНГ // Экспорт обычных вооружений. - 1997. - 8.- C.54 - 58.
19. 2006 жылы 15 ақпанда Грузия парламенті Ресейді грузин аумағын аннексиялау бойынша қаулы //http://www.mid.ru
20. 2009 жылдың 9 тамызында Грузия президенті М.Саакашвилидің «15 күндік соғыс қимылдары» жөнінде қаулысы // http://www.vremya.ru
21. 2003 жылы Ресей мен Грузияның денсаулық сақтау министрліктері арасында әріптестік жөніндегі келісімге қол қойылды.
Саяси қайраткерлердің сөйлеген сөздері, баяндамалары, сұхбаттары:
22. В.Ардзинба сұхбаты // Независимая газета. - 23 октября 2001г.
23. Мариам Цацанашвилидің сұхбаты // Свободная Грузия. - 2006. - 17 мая
24. 1995 жылдың 15 қыркүйегіндегі Ресей Үкіметінің өкілі В.Черномырдинананың Тбилисиге жасаған сапары кезіндегі сөйлеген сөзі//Независимая газета, от 20 сентября 1995 года
25. 1996 жылы 18-19 наурыздағы Грузия президенті Э.Шеварнадзенің Ресейге келген ресми сапарындағы сөзі//Независимая газета, от 20 марта 1996 года
26. 2008 жылдың 16 сәуірінде Ресей президенті Владимир Путиннің сөзі http://www.vremya.ru
27. М.Саакашвили 2004 жылдың көктеміндегі берген сұхбаты // Известия от 25 марта 2004 года.
28. Владимир Путиннің сөзі // Независимая газета 2004 жыл 30 тамыз
29. З.Жвании берген сұхбаты http://www.civil.ge
30. Дмитрий Медведевтің Германияның қоғамдық, саяси, парламенттік орталарымен кездесуіндегі сөзі, 2008 жылдың 5 маусым, Берлин http://www.intelros.ge
31. Руслан Бзаровтың осетин халқының VI съезінде 2007 жылдың 17 мамыры http://www.kvkz.ru
32. Д.Медведевтің таяу шетелдегі «артықшылықты мүдделер» жайындағы мәліметі, 2008 жыл 31 тамыз http://www.rvps.ru
33. Грузияның Қорғаныс министрінің орынбасары Бату Кутелияның сұхбаты, 2008 жыл 25 сәуір //Новая газета 18 қыркүйек 2008 жыл
34. С.Багапшаның мәлімдемесі, 2008 жыл 4 ақпан//Известия 2008 жыл 10 ақпан
35. Михаил Саакашвилидің Тбилисидағы стратегиялық зерттеулер орталығындағы сөзі, 2008 жыл 28 наурыз http://www.civil.ge
36. Ресейдің Грузиядағы Елшісінің кеңесшісі Н.В.Шаулиннің сұхбаты, //Тәуелсіз Грузия 2004 жыл 13 ақпан
37. РФ алдыңғы президенті В.Путиннің 2002 жылғы Федералды Жиналыста айтқан сөзі // Независимая газета 2002 жыл 3 сәуір
38. Михаил Саакашвилидің Грузияның БАҚ көздеріне берген сұхбаты //Коммерсант 2006 жыл 2 ақпан
39. Грузияның БҰҰ-дағы өкілі Резав Адамияның сұхбаты, 2006 жыл// Коммерсант 2006 жыл 2 ақпан
40. Грузияның Сыртқы істер министрі Гела Бежуашвили үкіметте жасаған мәліметі, 2008 жыл//http://www.intelros.ge
41. Еуропалық Кеңестің өкілі Бенита Ферреро-Вальднердің қауіпсіздік жөніндегі конференцияда сұхбаты, 2008 жыл////http://www.politcom.ru
42. РФ президенті Медведевтің «Валдай» саясаттанушыларына берген сұхбаты, 2008 жыл // РИА Новости 21.09.2008 г.
43. Грузияның мемлекетік министрі Темур Якобашвили Брюссель қаласына барған сапарында берген мәлімдемесі, 2008 жыл//Независимая газета 2008 жыл 10 мамыр
44. Оңтүстік Осетияның Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысы Анатолий Баранковичтің мәлімдемесі, 2008 жыл//http://www.civil.ge
45. РФ әскери генералы Уваровтың сұхбаты, 2008 жыл//The New York Times газеті 2008 21 маусым
46. Словакия Республикасының саяси қайраткері Анна Белоусованың сұхбаты, 2008 жыл //Все началось с Косова, и грузино-осетинским конфликтом не кончится//Международная жизнь от 28 октября 2008 года
47. Никарагуаның бұрынғы СІМ басшысы Мигель д’Эското Брокман БҰҰ БА сессиясының ашылуына байланысты өзінің алғашқы пресс-конференциясындағы мәлімдемесі, 2008 жыл 16 қыркүйек // http://www.carnegie.ru
48. БҰҰ-ның Бас хатшысы Яап де Хооп Схеффердің сөзі, 2008 жыл 27 тамыз// Интерфакс-Казахстан 30.08.2008 ж
Саяси қайраткерлердің естеліктері:
49. А.Чиквоидзе. Русско-грузинские отношение, прошлое, настоящее,
будущее. – М., 2006. – 265 с.
50. Ельцин Б.Н. Президентский марафон. – М., 2000. – 345 с.
Кітаптар мен монографиялар:
51. Бурнадзе М., Новый этап в отношениях России и Грузии.-Тбилиси, Мтаваре, 2004.-118 с.
52. Блиев Марк, Южная Осетия в коллизиях российско-грузинских отношений,-М., Европа, 2006.-159 с.
53. Воскресенский А.Д. Восток-Запад.-М., 2002.-528 с.
54. Гогсадзе Г. Главные аспекты межэтнических отношений в Грузии. - М.: Прогресс, 1998.-345 c.
55. Долин Н.Д. Россия и мировое сообщество: Запад и Восток. – М., 2001. – c.43
56. Жвания Г.Е. Международноправовые гарантии защиты национальных меньшинств. - Тбилиси, Изд. АН Груз ССР, 1959. - 116 c.
57. Жүніс Қ.Ә., Мұнайды экспортқа шығаратын елдер ұйымы (МЭШЕҰ) және араб елдерінің саясаты.-Алматы, Издатальство LEM, 2006.-198 б.
58. Касенов У.Г., Безопасность Центральной Азии: глобальные, региональные и национальные проблемы: Кайнар, 1998.-280 c.
59. Казенин К.И., Грузино-абхазский конфликт.-М., Европа, 2007.-238 c.
60. Крылов А.Б. Исторические предпосылки грузино-абхазского конфликта//Общность исторических судеб народов Кавакза и России:-М., История и современность, 2002. с. 89
61. Нешатаева Т.Н. Международные организации и право. Новые тенденции в международно-правовом регулировании. - М.: Финансы и статистика, 1998. с.158
62. Назарбаев Н.Ә. Сындарлы он жыл.-Алматы: Атамұра, 2003.-240 бет.
63. Орешкин В.А. Внешнеэкономический комплекс России – проблемы и перспективы.-М., 2000. 234 с.
64. Сабекия Э.Д., Перспектива урегулирования грузино-абхазских отношений в контексте региональной безопасности. – М., Ломоносовские чтения, 2002.-232 с.
65. Торкунов А.В. Современные международные отношения //.-М., 2000.-187 с.
66. Фельдман Д. М. Политология конфликта. - М.: ВЛАДОС, 1998. с.215
67. Shashenkov M. Russia in the Caucasus: interests, threats and policy opinion//Russia and Europe Emerging. Security agenda.-Oxford University Press. 1997.-p. 429-441
Мерзімдік басылымдар:
68. Яковлев В.Н. Предотвращение и урегулирование конфликта на территории государств-участников СНГ//Право и безопасность.-2002.-№2-3 с.13-15.
69. Хакимов Б. Коллективная безопасность в СНГ//Международная жизнь.-2001.- №7.-с.17-21.
70. Лаумулин М. Кавказдағы қақтығыстың геосаяси және әскери-стратегиялық нәтижелері мен ҰҚКҰ-ы аймағының қауіпсіздігі//Analytic.-4/2008, -с.18-35.
71. Расстановка сил в Азии//International Politik.- 2001.- №4.-c.32-35.
72. Заборцева Е.Н. Сотрудничество ООН с международными и региональными организациями в процессе урегулирования современных этнополитических конфликтов//ҚазҰУ хабаршысы.-2006 №4-6.- с. 24-26.
73. Тренин Д. Южный вектор//Международная жизнь.-2005.-№5, с. 8-11.
74. Эдуард Лозанский. Россия между Америкой и Китаем//Международные отношения.-2007.- №4,-с. 23-31.
75. Константин Косачев. От логики Ближнего зарубежья к единству интересов// Международная жизнь.-2005.- №3-4, с.27-30.
76. Александров М. Кавказ в геополитических и экономических интересах России. - http://www.materik.ru
77. Грузино-абхазский конфликт: корни и последствия. - http://www.temadnya.ru
78. Россия и Грузия на грани экономической "войны"? - http://mignews.com.ua
79. Российско-Грузинский аналитический сайт. - http://www.pankisi.info/media
80. Georgian Times. 2007-2008
81. The Times. 2008
82. International Herald Tribune. 2009
83. Егемен Қазақстан. 2008
84. Мировая экономика и международные отношения. 2006-2008
85. Независимая газета. 2008-2009
86. Дипломатия жаршысы. 2006-2009
87. Жас алаш. 2009
Пән: Халықаралық қатынастар
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 61 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТАРАУ РЕСЕЙ-ГРУЗИЯ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ШИЕЛЕНІСУІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1 КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей-Грузия қарым-
қатынастары ... ... ...7
1.2 Ресей-Грузия қарым –қатынастарына этникалық қақтығыстар
мәселесінің
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .14
1.3 XXI ғасырдың басындағы екі ел арасындағы қатынастарға жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 ТАРАУ ЕКІ ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТЫ ЖАҒДАЙДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ МЕН
ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Ресей-Грузия қатынасындағы Абхазия мен Оңтүстік Осетия
мәселесінің шиеленісуі: 2002-2006
жылдар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.2 2008 жылғы тамыздағы Ресей-Грузия дағдарысы: қақтығыстың орын
алуы және оның
салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 34
2.3 Ресей-Грузия қақтығысына халықаралық
көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ...39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 49
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. КСРО-ның ыдырауының нәтижесінде халықаралық
қатынастар тарихында көптеген өзгерістер орын алып, бүкіл әлем үшін жаңа
геосаяси бағытқа аяқ басқан сәт болатын. Қырғи-қабақ соғысының аяқталуы
Ресейдің геосаяси картасына түбегейлі өзгерістер алып келді. Яғни,
посткеңестік кеңістікте бірнеше жаңа мемлекеттердің тәуелсіздікке қол
жеткізуі бұл мемлекеттердің тарихында елеулі оқиғаға айналды. Сол
мемлекеттердің бірі – Грузия.
Кеңестік биліктің мұрагері Ресей Федерациясы да өзге мемлекеттермен
қатар өзінің сыртқы саяси бағытын қайта құруға кіріскен болатын. Грузия
Ресей үшін Кавказ бөлігіндегі аса қолайсыз, қиындық тудыратын әріптесіне
айналды. Грузия Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін, екі ел
арасындағы қарым-қатынас аса жағымды түрде дами қоймағаны белгілі.
Расында, соңғы жылдары Ресейдің оңтүстік шекарасының аймағында орын алған
ірі геосаяси және геостратегиялық өзгерістер Ресей Федерациясының Кавказ
аймағындағы саяси ұстанымдарының әлсіреулеріне, оның аймақтағы саяси,
экономикалық және әскери ықпалының төмендеуі, сонымен қатар, әлемдік
деңгейде Ресейдің стратегиялық бәсекелесі АҚШ және НАТО құрамындағы өзге
мемлекеттердің аймақтағы ықпалының күшеюіне алып келді.
Соңғы онжылдықтағы Ресейдің аталған аймақта жүргізіп отырған
саясатының нәтижесінің бірі ретінде ұзақмерзімді ресейлік ұлттық мүдделер,
ұлттық қауіпсіздік стратегиялары және XXI ғасырдағы Ресей саясатының
геосаяси болашағын айтуға болады.
Кавказ бөлігінің шиеленісті аумақтары (Таулы Карабах, Оңтүстік Осетия
мен Абхазия) кейінгі жылдары мемлекеттік құрылым үрдістерінде, аймақтық
үрдістерде аса салмақты рөлге ие болып отыр. Мұндай туындаған жағдайды
бағаламау Ресейдің Кавказдық аймақтағы стратегияларының болашағына жағымсыз
әсерін тигізері анық.
Әлемдік қауымдастықтың назарын өзіне қарата отырып, бүгінгі күнгі
саяси сынға түскен Оңтүстік Осетия мен Абхазияның саяси билігі
тәуелсіздікке жету жолында жергілікті қауымның қолдауына сүйенгені анық. Ал
мұндай факторды заңды мемлекеттер мен оның құрамындағы кіші ұлттар
қауымдастықтары арасындағы даулы жанжалдарды реттеуге бағытталған
бітімгершілік шараларын ұйымдастыру кезінде ескермей кету мүмкін емес.
Бүгінгі күнгі Кавказ бөлігіндегі геосаяси жағдай, әдетте аталған аймақтағы
мемлекеттерде, олардың өзара қарым-қатынасы және әрқайсысының Ресеймен,
сонымен қатар, өзге де жетекші мемлекеттермен жүргізіп отырған саясатына да
байланысты анықталатыны анық. Осыған қарағанда, тақырыптың дәрулігін
аймақтағы геосаяси бағыттардың өзгеру қауіпіне сай анықтауға болады.
Алайда, XXI ғасырдың басындағы Грузия аумағындағы этносаяси
қақтығыстардың шешілу жолдары мен тәуелсіздікті талап еткен мемлекеттер
маңайындағы шиеленістің реттелу болашақтары Грузия мен Ресейдің қарым-
қатынасын тым шиеленістіріп жібергендігі белгілі.
Тақырыптың өзектілігі бүгінгі күнгі заңды мемлекеттер құрамындағы кіші
мемлекеттердің тәуелсіздікке ұмтылу жолында өзге үшінші тараптарға тигізген
әсері тек кіші шеңбер көлемінде ғана емес, сонымен қатар бүкіл аймақтағы
қауіпсіздік пен тұрақсыздыққа тигізер қаупінде болып отыр. Бүгінгі таңда
әлемдік қауымдастықтың бар назарын өзіне аударып, халықаралық қатынастар
тарихындағы аса өзекті мәселеге айналып отырған этникалық қақтығыстар
мәселесі Ресей мен Грузияның арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастың
үзілуіне алып келгендігі белгілі. Аталған мәселеде халықаралық
қауымдастықтың да қолданбаған амалы қалмаған сияқты, сондықтан сонау тамыз
оқиғасынан бері талқыланып келе жатқан дүниежүзілік деңгейдегі кездесулер
шиеленісті реттеуге өз септігін тигізуде. Осы қақтығыс негізінде бұзылған
Ресей мен Грузия қатынасы тек қана өзара байланыстарына ғана емес, сонымен
қатар, посткеңістік аумақтағы мемлекеттердің де экономикалық, мәдени
байланыстарына өз ықпалын тигізері анық. Осы тұрғыдан да тақырыпты түрлі
бағытта және түрлі деңгейде зерттей келе, Ресей мен Грузияның соңғы
жылдардығы қатынасын зерттеудің өзекті мәселе болып табылатындығы ешқандай
күмән туғызбайды.
Жұмыстың мақсаты. ХХІ ғасырдың басындағы Ресей мен Грузияның қарым-
қатынасының шиеленісуі мен салдарын жан-жақты саралап, екі жақты байланысқа
ықпалын тигізген шиеленісті жағдайларды нақтылы қарастырып, қақтығыстың
шешілу жолдарын кешенді түрде зерттеу.
Жұмыстың міндеті: Алға қойылған мақсаттарға жету негізінде келесідей
міндеттер жүктеледі:
• КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей-Грузия қарым-қатынастарының
дамуын қарастыру;
• Екі мемлекеттің өзара байланысына этникалық қақтығыстардың
тигізген ықпалының негізінде қатынастың өзгеруін зерделеу;
• XXI ғасырдың басындағы Грузия мен Ресей қатынастарының
жалпы сипатын айқындау;
• Абхазия мен Оңтүстік Осетия аймағындағы 2002-2006 жылдардағы
негізгі саяси үрдістерге сараптама жасау және олардың Ресей
Федерациясы мен Грузияның аймақтық саясатындағы
басымдылықтарындағы мәнін бағалау;
• 2008 жылдың тамыз айындағы бес күндік соғыстың халықаралық
қатынастар жүйесіне тигізген салдарына сараптама жасау;
• Ресей-Грузия қақтығысына қатысты халықаралық саяси ұстаным мен
көзқарасты саралау.
Бітіру жұмысының мерзімдік шеңбері халықаралық қатынастар тарихындағы
жаңа кезеңге аяқ басқан сәт, яғни биполярлы жүйенің құлауының негізінде XXI
ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейінгі уақыт аралығын қамтиды. 2000 жылдан
бастап Ресейде жаңа биліктің келуі Грузия арасындағы жаңа қатынастың
бастамасы болды.
Жұмыстың деректік негізі: Алға қойылған мақсаттар мен міндеттерді
орындауда негіз болған деректердің шығу тегіне қарай оларды бірнеше
топтарға бөліп, сұрыптап отырмыз. Деректік көздердің бірінші тобына
мемлекеттер тұрғысынан қабылданған заң актілері мен қаулыларын жатқызамыз
[1-2]. Олар Ресей мен Грузияның ішкі және сыртқы саясатының бастауы болып
табылатын мемлекеттік заңнамалар.
Екінші топқа Ресей мен Грузияның сыртқы саяси концепцияларын
жатқыздық [3-4]. Себебі, кез-келген мемлекеттің сыртқы саясаты осы
құжаттардың негізінде қалыптасады. Екі елдің де сыртқы саяси бағыттары осы
құжаттарда нақтылы айқындалған [3-4].
Екінші топты шартты түрде халықаралық ұйымдар көлемінде қабылданған
құжаттар құрайды [5-21]. Яғни, ол Грузияның ішкі этникалық қақтығысын
реттеудегі бітімгершілікті орнату мақсатындағы БҰҰ, ТМД, ЕҚЫҰ сияқты
халықаралық ұйымдардың жүргізген саясатын сараптауда аса құнды материалдар
болып табылады. Сонымен қатар, шиеленісті аумақтағы оқиғалардың дамуына
байланысты бірнеше келісімдер, декларациялар мен оның халықаралық-құқықтық
беделін айқындайтын құжаттар қатары қарастырылды.
Деректердің аса құнды да маңызды үшінші тобы - Ресей мен Грузияның
және өзге де мемлекеттердің саяси қайраткерлерінің естеліктері, сөйлеген
сөздері, берген сұхбаттары мен пікірлері мен пресс-конференциялардағы
материалдардың жинағынан тұрады [22-48]. Олардың қатарына Грузияның бұрынғы
Сыртқы істер министрі А.Чикваидзенің На изломе истории атты
естелігін[49], РФ бұранғы президенті Б.Н.Ельциннің Президентский марафон
атты еңбегін қосуға болады[50].Олардың еңбектерінде сол кезеңдегі Ресей мен
Грузия қарым-қатынасындағы саяси ахуалға сипаттама беріліп, оқиғалардың
даму желісі мен түйіні талқыланған. Бұл өз кезегінде жұмысты сараптауда
теңдесі жоқ құнды дерек болып табылды. Өйткені мемлекеттің сыртқы саясаты
мемлекет қайраткерлерінің қолымен дайындалып, жүзеге асатындығы ешқандай
күмән туғызбайды. Мұндай мағлұматтарды жұмыс барысында материалдар ретінде
қолдану аймақтағы мемлекеттердің шиеленісті жанжалдарға қатысты
ұстанымдарын, жалпы аймақтағы жүргізіліп отырған саясаты жөнінде соңғы
мағлұматтар алуға мүмкіншілік береді.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі: XXI ғасырдың басындағы Ресей мен
Грузия арасындағы қарым-қатынастың тым шиеленісіп кетуінің себептерін
анықтау үшін екі жақтың да саяси ұстанымдарын бірінші ретте қарастырған
жөн. Мұндағы тақырып ашуға арқау болған мемлекеттің сыртқы саясатына етене
жақын, сол саясатты жүргізуде белсенді түрде ат салысқан мемлекет басшылары
мен саяси қараткерлердің естеліктеріндегі кейбір аса маңызды деректердің
құндылығында шек жоқ. Грузияның ішкі этникалық қақтығыстарына жан-жақты
талдау жасап, өз еңбектерін мұндай шиеленістерді реттеуге арнаған
авторлардың еңбектерін отандық, ресейлік және грузиндік топтарға бөлініп
отыр. Солардың ішінде грузиндік М.Бурнадзе [51], Марк Блиевтің [52],
Г.Гогсадзе [54], Г.Е.Жвания [56], Э.Д. Сабекия [64] сияқты грузиндік
авторларды атап өтсе болады.
Сондай-ақ, қазақстандық авторлар арасынан Қ.Ә.Жүністің [57],
У.Г.Касеновтың [58], Лаумулиннің [70] шиеленісті аумақтағы қауіпсіздік
жайында жазған еңбектері тақырыпты зерделеуде өз көмегін тигізгені анық.
Ал, Грузиядағы этникалық жанжалдарға арнаған ресейлік авторлардың ішінен
К.И.Казениннің[59], Д.М Фельдман [66] әдебиеттерінде екі жақты байланыстың
сууына түрткі болған грузин-ахабхаз және грузин-осетиндік қақтығысының
басталуына, одан кейінгі оқиғаның желісіне сипаттама беріліп, даму
болашақтары көрсетілген.
Сонымен қатар, мерзімді басылымдардан қаралған мақалалар нақтылы
мәселеге қатысты көптеген мағлұмат алып, оны жүйелі түрде салыстыра отырып,
нәтижесінде қажетті сарапталған құнды ақпарат алуға мүмкіндік береді. Аса
қызығушылық тудырған мақалалар ресейлік басылымдар қатарында болды. Олар:
Независимая газета, Новая газета, Известия, Международная жизнь,
Центральная Азия и Кавказ, Мировая экономика и международные отношения,
сонымен қатар қазақстандық Дипломатия жаршысы, ҚазҰУ Хабаршысы,
Егемен Қазақстан, Айқын, Жас Алаш сияқты мерзімді басылымдарды атап
өтсе болады, электронды сайттардағы шетелдік International Herald
Tribunе, The National Interest, The Times сияқты басылымдар да қажетті
материалдар іздеуде құнды фактілерді табуға көп көмек болғаны анық [68-87]
.
Жұмыстың ғылыми-әдістемелік базасы: Зерттеу жұмысының әдістемелік
негізіне зерттеу тақырыбын бір үрдістегі біренеше мәселелер жинағы ретінде
қарастыра келе, зерттеудің бір-бірімен байланысқан өзіндік ерекшеліктерін
ашуға кең мөлшерде мүмкіндік жасаған жүйелі сараптама түрін қолдандым. Бұл
әдісті қолдану бүгінгі күнгі халықаралық қатынастарды сараптай келе,
елдегі этносаяси факторлардың сыртқы саясатқа тигізер ықпалын анықтауда
белгілі саяси жағдайлардың келбетін айқындауға мүмкіндік береді.
Салыстырудың ең қолайлы әдісі ол-аймақтағы орын алған этносаяси
қақтығысты дүниежүзінде болған осы сипаттағы өзге жанжалдармен салыстыра
отырып, олардың кейбір ортақ элементтері мен айырмашылықтарын қарастырып,
жағдайды обьективті түрде бағалай алуда маңыздылығын тигізгенін атап өткен
жөн. Ал екінші жағынан аймақтағы шиеленісті жағдайға қатысушы халықаралық
акторлардың аймақтық саясатын олардың қақтығысты реттеу болашақтарымен
салыстыруда туған қажеттілікті орындауда қолданылды.
Тақырыпты ашу мақсатында контент-сараптама мен ивент-сараптама аталған
мәселеге қатысты халықаралық ұйымдардың қабылдаған құжаттарын сараптау
негізінде шиеленісті аумақтағы жағдайды әлемдік қауымдастық қаншалықты
деңгейде қабылдағанын түсінуге, оның өткені, бүгінгісіне сипаттама беріп,
болашағын болжауға өз септігін тигізді.
Жұмыстың құрылымы: Алдағы қойылған мақсаттар мен міндеттерге сай
жұмыстың құрылымы кірспеден, негізгі бөлімдегі екі тараудан, алты бөлімше
мен қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ТАРАУ РЕСЕЙ-ГРУЗИЯ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ШИЕЛЕНІСУІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей-Грузия қарым-қатынастары
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Кавказ аймағындағы жағдайға батыстағы
ресей-грузин қарым-қатынастарының маңызды шиеленісті мәселелері,
оңтүстіктегі түрік факторы, шығыстағы каспийлік мұнай үшін шекаралас
мемлекеттердің бәсекелестігі сияқты аймақтық маңызды мәселелер өз ықпалын
тигізді. Тіптен бұл аймақ көршілес елдердің ғана емес, сонымен қатар АҚШ
және Еуропаның жетекші елдерінің де мүдделері тоғысқан геосаяси
орталықтардың бірі болып есептеледі. Алайда, Ресейдің бұл аймақтағы
ұстанымдары оның Грузиямен, Украинамен, Әзірбайжанмен Армения арасындағы
қарым-қатынасына тікелей баланысты.
Посткеңестік кеңістікте Мәскеудің КСРО құрамынан шыққан жаңа
тәуелсіз мемлекеттермен байланыс енді орнап келе жатқанда, Кавказ аймағында
жүргізген сыртқы саясаты дәйексіз болған секілді. Себебі, Ресей ең алдымен
өзінің сыртқы саяси бағытын анықтау мақсатында түпкілікті стратегиялық
мақсаттар қойып, болашаққа арнайы бағдарлама құру үстінде еді. Аталған
аймақтағы Ресейдің басымды әріптестерінің бірі – Грузия Республикасы болып
табылғандықтан, екі ел арасындағы қарым-қатынастағы Ельцин мен Козыревский
арасындағы саяси бағыт аса маңызды, шешуші рөлге ие. Бұл саяси бағыт
кеңестік эрадан кейінгі қайта құрылған жас мемлекет қайраткерлерінің бағыты
еді. Бірақ мұндағы Мәскеудің жүргізген саясаты өзге мемлекеттермен, айталық
Украинамен немесе ТМД өзге елдерімен салыстырғанда сондай сәтті болды деуге
болмайды [52, с.89].
1990 жылдардың басындағы Ресейдің абхаздар мен сепаратистерге
көрсеткен қолдауының арқасында Грузиядағы азаматтық соғыс нәтижесінде
Грузия толық жойылу мен ұлттық мемлекеттің дезинтеграциясына ұшырауға жақын
қалды. Сол кезеңдегі Грузия президенті Эдуард Шеварнадзе Грузияның ТМД-ге
кіру идеясын қолдауға мәжбүр болып, Ресей президентіне елдегі қалыптасқан
шиеленісті реттеу үшін ресейлік әскер енгізуін сұраған болатын. Бұл өз
кезегінде Грузияның ішкі саяси қиыншылықтарын шешуге, Шеварнадзенің ел
ішіндегі басты қарсыласы Звиад Гамсахурдияның қимылына жауап қайтарып, оны
жеңуге, ал абхаздық майданда статус-квоға қол жеткізуге өз септігін
тигізді. 1990 жылдарда КСРО аумағында орталық биліктің әлсіреуі мен
ұлтшылдықтың күрт белең алуы ықпал еткен үрдістер басталып кетті, әсіресе
Прибалтика, Молдавия, Солтүстік Кавказ, Орталық Азияның ұлттық аумағында.
Кеңестік республикалар арасында бұл жағдай кеңес одағы тұсында әскери
қақтығыстарға алып келген болатын. Жағдай КСРО ыдырағаннан кейін, бұрынғы
кеңестік республикалар басшылығының қолына кеңестік қару қорлары түскеннен
кейін ушыға түсті. Грузия аумағында 1991 жылғы Грузия президенті Звиада
Гамсахурдия (зваиадистар) мен біріккен оппозиция билігін басып алғандар
арасындағы Азаматтық соғыс тұсында әскери фазасы этносаяси қақтығыстар
орталығы Абхазия мен Оңтүстік Осетия болып табылады.
Жалпы Ресей Федерациясы мен Грузия Республикасы арасындағы
дипломатиялық қарым-қатынас 1992 жылы 2 шілдеде орнады. Грузия Еуропа мен
Азия арасындағы стратегиялық транспорттық байланыс жолдарынң ортасында
орналасқандықтан, Ресейдің Кавказ бөлігіндегі ұлттық мемлекеттік
мүдделерінің жүйесінде маңызды орын алады. Екі ел арасындағы тығыз
дипломатиялық байланыстың қалыптасуына алғашқы түрткілердің бірі болып 1994
жылдың ақпан айындағы РФ ел басы Борис Ельциннің Тбилисиге жасаған ресми
сапары болып саналады. Сапар барысында екі жақ Достық, тату-тәтті көршілік
және әріптестік жөніндегі келісімге қол жеткізді [56, с.92].
1992 жылдың қазан айында Грузия Республикасымен өткізілген келіссөзде
РФ арнайы ресми делегациясы анықталған болатын. Ал 1994 жылға қысқаша шолу
жасайтын болсақ, қаңтар айында Ресей мен Грузия арасындағы келісім бойынша
Ресей тарапы Грузияда болып жатқан шиеленістерге қатысушы өзінің екі
дивизиясына үш әскери базасын жіберу (бұрында оған Грузия келіспеген
болатын) мүмкіндігін алды және грузиндік ұлттық әскерді дайындап,
қаруландыруды, сонымен қатар мемлекеттік шекараны қамтамасыз етуді өз
мойнына алды. Алайда Ресей көрсетіп отырған мұндай көмегінің орнына абхазия
мен Оңтүстік Осетияға ерекше ережелі автономия мәртебесін беруді талап
етті. Өкінішке орай, бұл келісімді ресейлік парламент ратификациялаған жоқ.
Оның басты себебі, депутаттардың көпшілігі Грузия президентінің Горбачев
кезіндегі жаңа саяси ой бағытындағы рөлі екендігін негізге ала отырып,
грузиндік елбасына деген ерекше жақтыртпаушылық болғаны анық. Осы
жағдайдан кейін Ресей ұлтшылдары мен консерванттары оны КСРО тарапынан
батысқа деген біржақты жолберушілік нәтижесі ретінде талқылауда. Мәскеудің
Грузияға қатысты жүргізген саясатының негізінде халықтың көпшілігі мен
саяси элита арасында, сонымен бірге грузиндік парламентте антиресейлік ой
қалыптасып, үдей түскенінен кейін Грузия ақырындап Ресейден тартына
бастады. Ал Грузия өзінің саяси бағытын күрт өзгертіп, Түркия мен
Әзербайжанмен жақындасып, НАТО құрамына кіру жөнінде көп ойлана бастады.
Ресей-грузин қатынастарының 1990 жылдардың екінші жартысындағы
сипатына келетін болсақ, ол қатып-қалған сипатқа ие. Бұл кезеңдегі өзара
күдік екі жақты қарым-қатынаста үшінші мемлекеттер мүдделерін қамтитын аса
ыңғайсыз жағдай туғызды. Тбилисидің Ресейге қатысты өз аумағы арқылы
Каспий мұнайын (қазақстандық және түрікмендік) тасымалдау үшін
мұнайқұбырларын салу АҚШ пен Түркия тарапынан қолдау тапқан болатын. 1995
жылдың шілде айында РФ Федералды Жиналысының Федераттар Кеңесінің өкілі
Грузияға ресми сапарының нәтижесінде Парламентаралық әріптестік
келісіміне қол қойылды [11]. Екі жақты байланысты дамыту мақсатындағы
келесі кезең 1995 жылдың 15 қыркүйегіндегі Ресей Үкіметінің өкілі
В.Черномырдинананың Тбилисиге жасаған сапары болып есептеледі [24].
Азаматтардың жағдайы ең бірінші орынға қойылатындығы баршамызға
белгілі, сондықтан бұл кездесу барысында Грузиядағы Ресейдің әскери
базалары және Ресей сен Грузия аумағында тұрып жатқан ресейлік және
грузиндік азаматтардың құқықтық статустары жөніндегі келісімге қол қоюды
екі жақ та жөн санады. Шиеленісті кезеңде бұл келісім жергілікті халықтар
үшін аса маңызды болғаны сөзсіз. Ресей-грузин қатынастарының ары қарайғы
жалғасын 1996 жылы 18-19 наурыздағы Грузия президенті Э.Шеварнадзенің
Ресейге келген ресми сапарында тапты деуге болады. Екі ел басыларының
кездесуінде ортақ Декларация қабылданып, 1996-1997 жылдарға арналған екі
жақты сауда-экономикалық әріптестік, құрғақтағы сауданың даму жөніндегі
келісім шарттар мен өзге дипломатиялық маңыздылығы бар құжаттарға қол
қойылды [12-13].
1996 жылдың 27-28 қарашасында Тбилисиде өткен РФ мемлекеттік
делегациясының оныншы отырысында грузин тарапы Достық, тату-тәтті көршілік
және әріптестік жөніндегі келісім мен сотталғандардың өз мерзімін өздері
қай елдің азаматтары болса, сол елдің мемлекеттік мекемелерінде өтеу үшін
алмасу келісім шарты ратификациялау шараларын тездету үрдісі туралы
өтінішпен ресейлік делегацияға жүгінгені белгілі.
Ресей делегациясының депортацияланған халықтардың құқықтарын қайта
қалпына келтірумен байланысты келісімге келуді тездету жөніндегі мәселеге
грузин тарапы Абхазия мен Оңтүстік Осетиядан қашқан босқындар мәселесінің
шешілмей тұрғандығына сүйене кері жауап қайтарған болатын.
Қол жеткізілген келісімдердің іс жүзінде орындалуы – бүгінгі күні
екі ел арасында 800-ге жуық келісім-шарттар мен келісімдерге қол қойылған
екен – аса маңызды қиыншылықтарға тап болып отыр. Ол бір жағынан КСРО
ыдырағаннан кейін дәстүрлі және шаруашылық байланыстардың үзілуімен, ал
екінші жағынан Грузия аумағындағы этникааралық қақтығыстардың
реттелмегендігінен екендігі белгілі.
Соңғы кездері Ресей мен Грузия арасындағы қарым-қатынаста көрнекті
алға ұмтылыс байқалуда. Яғни, ол жаңа деңгейге өтуі – страткгиялық
әріптестердің өзара тиімді байланыстардың даму кезеңі. Бұл жолдағы маңызды
қадамдардың бірі – 1997 жылы Ресей делегациясының Грузияға экономикалық
әріптестік жөніндегі ресей-грузин комиссиясының баруы болып табылады.
Комиссия отырысының қорытындысы бойынша Протокол және өзге де құжаттарға
қол жеткізілді. Комиссияның қабылдаған шешімдерінің дамыту мақсатында 1997
жылы 17 қаңтарда Мәскеу қаласында Ресей үкіметі мен Грузия үкіметі
арасында Ресей Федерациясы беріп отырған мемлекеттік несие бойынша
Грузияның қарыздарын ресструктизациялау жөнінегі Келісімге қол жеткізілген
болатын [14]. Сонымен қатар, екі мемлекеттің сыртқы істер министрлерінің
СІМ бағыты бойынша кеңес берулері ұйымдастырылып тұратыны мәлім. 1990
жылдардың екінші жартысыда Грузия басшылығы Э.Шеварнадзе бастамасымен
Ресеймен әріптес болудың басымды маңыздылығы жөнінде айта отырып, РФ
президентінің Грузиямен тек қана достық емес, сонымен бірге одақтастық
қарым-қатынаста болуына дайын екендігін, әрине олардың ұлттық және
мемлекеттік мүдделерінің өзара есепке ала отырып, Ресейдің Грузия
аумағында, жалпы Кавказ аймағында стратегиялық және геосаяси мүдделерінің
бар екендігін айтып өткен болатын.
Сонымен қатар, ол батыспен аса тығыз қарым-қатынасын орнату үшін
жасап жатқан белсенді әрекет етіп, Грузияның еуропалық және натолық
жүйелерге интеграциялық үрдіске түсуіне жаңа импульс беруге тырысып жатыр.
1996 жылдың басынан бастап, Грузияның Ресеймен қарым-қатынасының
әскери-саяси аспектілеріне жақындасудың амалы аса қиындай түскен еді.
Грузияның ресми тұлғаларынан, тағы да Грузия парламентінде ресей-грузия
қатынастарының жағымсыз жақтарына, сонымен бірге ресейлік бітімгершілік
орнатушылардың грузин-абхаз қақтығысты аймағындағы қызметі жөнінде әңгіме
жүре бастады. 1996 жылы 2 қазанда РФ Парламентімен қабылданған абхаз
мәселесі жөніндегі шешімі бірнеше қолайсыз бөлімшелерден тұрады [64,
с.118]. Ресейдің Грузия аумағындағы әскери базалары жөніндегі Келісімнің
ратификациялануы тікелей Абхазиядағы қақтығысты жағдайы мен Ресей тарапымен
Грузияның бүкіл өзінің аумағының тұтастығын қалпына келтіру мәселесінің
реттелуіне байланысты етіп қойған. Басқаша болған жағдайда ресейлік
әскерлердің Грузия аумағынан шығарылып тасталуы мүмкіндігі де қарастырылған
екен. Осыған қарағанда бұл кезеңдегі негізгі мәселелер қатарына ресейлік
бітімгершілік орнатушылардың қақтығыс аймағында келу мәселесі мен Ресейдің
делдалдық миссиясының жалғастыра алатындығы жайында болып тұрғаны анық.
Ресей президентіне екіжақты қатынастың ревизиясын жасау үшін
төтенше мемлекеттік делегация құру қажеттігі туындаған болатын. Расында
да аталған делегация қысқа мерзім ішінде аса ықпалды тұлғалардан құрылып
үлгерді. Тағы бір айта кететін жай, Ресейге және оның бітімгершілік
күштеріне қақтығысты шешу үрдісін тым ұзаққа созуы, абхаз сепаратистеріне
көрсеткен қолдауы мемлекеттер арасындағы әдеттегі дұрыс қарым-қатынасқа сай
емес екендігіне қатысты еш негізсіз жала жабулар көбейіп кетті. Ал Тбилиси
жағы 1994 жылғы 3 ақпандағы Ресей Федерациясы мен Грузия Республикасының
арасындағы Ресей Федерациясының Грузия аумағында орналасқан Шекара
әскерінің қызметінің шарттары және оның мәртебесі жөніндегі келісім-шартты
ратификациялауды тым көп уақытқа созып отырғандығы белгілі. Ресейдің
Шекаралас қызметінің директоры А.Николаев Тбилисиге жасаған жұмыс сапары
барысында оны грузин тарапының талабына сай етіп, Грузияның заңнамаларына
сәйкестігін анықтау мақсатында қайта қарастырылу ұйғарған болатын. Ресейлік
әскерлер мен шекарашылардың Грузияға келуінің еш халықаралық құқықтық
негізі жоқтығына байланысты ол бірнеше елдердің, ең алдымен Түркияның орын
алған жағдайдың қаншалықты құқыққа сай екендігі жөнінде мазаланатын
көрінеді [59, с.106].
Тбилисидің Ресей-Грузия қарым-қатынастарындағы ұстанымы Грузияға
аса қызығушылық танытып отырған, экономикалық ықпал ету амалдар арқылы,
әсіресе, каспийлік мұнайды тасымалдау мақсатына Грузия аумағы арқылы
мұнайқұбырларының салынуына мүдделі болған, жалпы АҚШ пен Түкияның
қарамағында болған ұстанымын енді өзгере бастағандай. Алайда Ресей
Грузиямен экономикалық, саяси, әскери, мәдени және басқа да салаларда қарым-
қатынасын дамыту, қол жеткізіліп қойған келісімдердің түпкілікті мазмұнға
ие болуы, оның әлеуметтік-экономикалық дағдарысты жеңудегі қосымша,
шығынсыз көмек көрсету жолдарын іздеу, ТМД шеңберіндегі секілді халықаралық
аренада да аса тығыз байланысты орнату мақсатында қимылын жалғастыруға
ниетті болғанымен, бүгінгі күнгі екі мемлекет арасында орын алған
шиеленісті жағдай болашақта аталғандардың жоққа шығарылуына әкеліп
соқтықтыратындығын кім білген?
Ресей тарапының мұндай бағыты 1996 жылы Грузияның парламент өкілі
З.Жваниидің (12-14 қарашада), Грузияның сыртқы істер министрі
И.Менагаришвилидің (5-6 қарашада) Ресейге жасаған, ал Ресейдің Мемлекетік
Думасының өкілі Г.Селезневаның (25-26 қарашада) жасаған жұмыс сапарларында
қалыптасқан болатын [55, с.39]. Нәтижесінде екі жақты қарым-қатынастың
кейбір өзекті мәселелердің қиыншылықтарын шешуге, сонымен қатар, шекараны
бақылау саласындағы әріптестік мәселесіндегі, жалпы шиеленісті жағдайларды
шешудегі қиыншылықтарды реттеу мүмкіндігі пайда болды. Ресей мен Грузия
арасындағы стратегиялық, одақтастық байланыстарының дамуының бағыты
қабылданып, екіжақты ынтымақтастыққа кедергі болатын барлық кедергілерді
алудағы ұмтылыс байқалған болатын.
1996 жылдың 19 қаңтарында ТМД елдерінің мемлекет басшыларының Кеңесі
Абхазиядағы қақтығысты реттеу шаралары қатысты шешім қабылдады. Бұл шешім
негізінде Абхазияға ешқандай қару және өзге әскери жарақтарды әкелуге
тыйым салынғанымен қоймай, ТМД мемлекеттерінің абхаз басшылығымен сауда-
экономикалық, қаржылық, транспорттық және өзге де салалардағы байланысына
қатаң шектеу қойылған болатын.
1998 жылдың қазан айынан 1999 жылдың маусымына дейін Стамбул
қаласында грузин және абхаз тараптарының арасында сенім шаралары жөніндегі
кездесулер өтті. Осы бағыттағы үшінші кездесудің қорытындысы бойынша (2001
жыл, наурыз, Ялта) Ялта келісімі қабылданды. Аталған келісім бойынша
тараптар әскери қимылдарды жаңартпау және босқындарды қайтарудың белсенді
шаралары жөніндегі міндеттемелер алды. Екі жақтың да ос міндеттемелерді
орындауының кепілі ретінде БҰҰ, ЕКЫҰ және ТМД болуға тиіс.
1998 жылдың сәуір айында грузиндік басшылық Ресейдің шекара әскерін
біртіндеп грузин–түрік шекарасынан шығару мен Грузия аумағындағы екі ірі
ресейлік әскери дивизияның шығарылуы жөніндегі келесімге қол қоюына жеткен
болатын. [59, c.23] Грузия ГУАМ құрудың негізгі бастамашыларының бірі
бролып табылады және 1999 жылы Грузия өзінің ұжымдық қауіпсіздік жөніндегі
Ташкент келісімінен шығып кетті [67,p.74] .
Ресейдің Грузиямен қарым-қатынасын нашарлап кетуі – оның Кавказдағы
ұлттық мүдделеріне көп-көрім нұқсан келтіргені анық, себебі Грузия – бұл
Шешенстанмен шекаралас жатқан тек жалғыз ғана мемлекет болып табылады.
Сондықтан географиялық фактор да сыртқы саяси басымдылықтарға өз септігін
тигізетіні сөзсіз. Батыстық қауымдастық 1990 жылдарды Ресейдің төмен қарап
қалған кезеңі деп қарастырмағандығы анық. Алайда, батыстық саяси элита
Ресейдің тез арада талпынысты түрде сыртқы саясатындағы жетістіктерге
жетіп, кеңестік кезеңнен қалған стереотиптерден шыға алып, әлемдік
қауымдастықта толыққанды рөлге ие екендігін дәлелдей алды. Ал батыс енді
Ресейді бәсекелестікке дайын ұлы державалардың бірі ретінде тани бастады.
Бұл Ресейдің Грузияға қатысты жүргізіп отырған саясатында да байқалатыны
анық. Ресейдің Грузиядағы отарлық түсінігіндегі белсенділігі дәстүрлі
сипатқа ие болып отыр, бұл ең алдымен Грузия аумағында тұратын азаматтарға
ресей төлқұжаттарын беруде, кейін Абхазия мен Оңтүстік Осетияның
тәуелсіздігін мойындау кезінде байқала бастады. РФ мұндай іс-қимылдары оның
көршілес мемлекеттерге өзінің мүдделерін жүзеге асырып, өз бақылауында
ұстауға ұмтылып отыр деп түсінген батыс елдерін аса қауіптендірді. Сонымен
қатар, Еуропаға энерготасымалдау мәселесініндегі белсенді дипломатия,
президент Д.Медведевтің 2008 жылдың 31 тамызында таяу шетелдегі
артықшылықты мүдделер жайындағы мәліметі [32] мен Оңтүстік Осетияның
бастапқыда 29 тамыздағы Ресей құрамына енуге білдірген ниеті – мұның
барлығы Ресейдің қоржынындағы айыптар қатарына қосылғаны белгілі. Сонымен
батыс елдерінің алдында Ресейдің бейнесі сонау Кеңес Одағының кезінен
қалған мұра деген түсінік қалыптасқаны анық. Басқаша айтқанда, бұрынғы
агрессивті Ресей империясының тәжірибесі бүгінгі күнгі Ресей Федерациясының
жүргізіп отырған сыртқы саясатында көріне бастағаны белгілі. Бұл түсінікті
жайт, себебі Ресейдің сыртқы саяси бағыты негізінен суық кезеңінің
саясаткерлері жүргізген бағыт шеңберінде атқарылатыны анық.
Заманауи әлемдегі Ресейдің саяси стратегияларына келетін болсақ, XXI
ғасырға қадам басқаннан бері Ресей өзінің әлемдік экономикаға енуі,
дүниежүзіндегі барлық елдермен саяси, әскери, мәдени және басқа да
салалардағы байланысын арттырып, қарым-қатынасын нығайту бағытын жүргізіп
келеді. Алайда бұл үрдіс баяулығымен, тым көп қарама-қайшылықтарымен
ерекшеленіп келеді. Оған бірнеше себеп өз септігін тигізуде.
Біріншіден, қазіргі әлемдік қауымдастық қабылданып жатқан мыңдаған
реформалар тұсында идеалды емес екендігін байқауға болады. Халықаралық
қатынастардағы қақтығыстардың барлығы суық соғыспен, коммунистік идеология
мен саясатқа байланысты болмағанын түсінеміз. Дамушы, сонымен қатар дамыған
елдер де халықаралық қатынастар жүйесіне бірнеше шиеленісті жағдайлар
туғызып, қауіп төндіретіні анық. Бұл Ресей мен Грузияға да қатысты дүние.
Екіншіден, Ресейдің біраз үзілістен кейінгі тәуелсіз сыртқы саяси
бағытын жүргізудегі ұмтылысы ғаламдық масштабта өзінің көшбасшылығын
иеленген Вашингтон тарапынан қарама-қайшылық тудырып отырғандығы белгілі.
Мәскеудің қайта құрған сыртқы саяси басымдылықтары Батыс қауымдастығының
кзінде үрей туғызып отыр, әсіресе, ресейлік империялық саясат ТМД, Шығыс
елдері тарапынан да күдік тудырып отырғаны айқын.
Үшіншіден, Ресейге деген күдікті көзқарастың тарихи белгісі – ол
бүгінгі күнгі қауымның жағдайы деуге болады. Дәлірек, криминализация,
ұйымдасқан қылмыстың көбейіп кетуі, әлеуметтік-экономикалық дағдарыс,
этникалық қақтығыстар, лаңкестік пен сепартизм Ресейге сыртқы саяси
әріптестерін шеттететін сияқты. Ал РФ Кавказ бөлігінде болған оқиғаны
реттеудегі күш қолдануы да мұнда көзқарастың қалыптасуына әсерін тигізген
болар.
Төртіншіден, ресейлік сыртқы саясаттың ресурстық негізі белгілі
көлемде қысқарған: экономикалық, әскери, ақпараттық-мәдени салаларда,
сондықтан Ресей үшін халықаралық қауымдастықта өз мүдделерін жүзеге асыру
біраз қиындықтар туғызып отыр. Алайда, Ресейдің қоғамды демократизациялау
мен нарықтық экономиканы дамытудағы бағытының көмегімен түбінде сыртқы
саясатында белгілі бір жетістіктерге жету мүмкіндігі зор. Мәскеу Батыспен
конфронтациясыз қарым-қатынасын сақтауда, ол үлкен сегіздік құрамына
кіргендігі белгілі, сол сияқты заманауи халықаралық қатынастардың басты
экономикалық және қаржылық институттарына, Ресей халықаралық ұйымдар
жағынан көмекке ие бола отыра, оның елдермен дұшпандық сипаттағы қатынас
жоқ екендігіне сенімді. Сонымен қатар, өткен жүзжылдықтың аяқталысымен
Ресейдің ұлттық қауіпсіздігіне төніп тұрған қауіптер саны арта түскені
белгілі. Аталған қауіптер қатарына:
• этноұлттық немесе конфессионалдық негізде сепаратистік күштер
арқылы Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздігі мен аумақтық
тұтастығына төніп тұрған қауіп;
• халықаралық қауіпсіздік саласында Ресейдің негізгі
институттарындағы ұстанымының әлсіреуі;
• гуманитарлы араласу доктринасының Ресейдің егемендігін
елемеген жағдайда жүзеге асырылуы;
• ТМД-ғы интеграциялық үрдістерге қайшылық ету мен аумағында
ресейлік мүддеге сай ұстаным ұстайтын мемлекеттер одағын құру
болып табылады [63,с.114]. Алайда, ұлттық қауіпсіздікке төніп
тұрған мұндай қауіптерге қарамастан, РФ Еуразия континентіндегі
ең ірі державалардың бірі екеніне күмәніміз жоқ. Белгілі
саясаткерлер арасындағы түрлі көзқарастарға қарамастан, Ресей
халықаралық қатынастар жүйесінде аса ықпалды рөлге ие.
Сондықтан, Ресейге қатысты Грузиндік көзқарас өзгеше, айталық
Грузия үшін Ресеймен достық қарым-қатынаста болу не үшін қажет
деген сұраққа жауап беріп көрейік. Алдымен дүниежүзіндегі барлық
елдер күшті ядролық және энергетикалық ұлы державамен шиеленісті
жағдайға түспеуге тырысады. Әсіресе, Ресейдің грузиндік
аумағының бөлігіне оның еркіне салмай, күш қолдану арқылы
енгеннен соң енді бұл жерлерді оңайлықпен босата алмайтындығы
белгілі [74] .
Сонымен қатар, Ресейге Грузиямен тату болудың қандай қажеттігі бар
екендігі жөніндегі мәселе өз алдына түсінікті. Ең басты себеп - ол Грузия
Кавказ аймағындағы Ресей мен Арменнияны біріктіріп жатқан мемлекет,
сондықтан Ресей Федерациясы үшін Грузиямен тату-тәтті қарым-қатынаста болу
өзінің стратегиялық мүдделерін жүзеге асыру мақсатында қажет болып
табылады. Өкінішке орай, өткен жылдың тамыз айындағы қайғылы оқиға, жалпы
бүгінгі күнгі екі жақты қатынаста орын алған жағдай бұл басымдылықтар мен
мүдделер жайында ұмытып, жаңа саяси бағыт қолдануды талап етіп отырғандығы
сөзсіз. Ендігі өзекті мәселелердің бірі осы шиеленісті қақтығыстың Ресей
мен Грузияның дипломатялық қарым-қатынастарына тигізген ықпалы жайында
болмақ.
1.2 Ресей-Грузия қарым–қатынастарына этникалық қақтығыстар мәселесінің
ықпалы
Грузин-Абхаз қақтығысы ең алғашқы рет 1989 жылдың наурыз айында
басталды. 18 наурызында Лыхны (Абхаз княздігінің ежелгі астанасы) ауылында
Абхазияның Грузия территориясынан шығуы мен оның кеңестік республика
ретінде танылуын талап еткен Абхаз ұлтының отыз мыңдай халқының жиыны
өтті. 1989 жылдың жазында Абхазия мен Батыс Грузиядағы жағдай қиындай
түсті. Қақтығыс барысында жергілікті құқық қорғау органдарына, олардың
қаруларын тартып алу сияқты мақсаттармен шабуылдар ұйымдастырылып жатты.
15-16 шілде де грузиндер мен абхаздар арасында бірнеше тұрғындардың өмірін
қиған отты және қарулы қақтығыстар орын алды.
1990 жылдың 25 тамызында Абхазияның Жоғарғы соты абхаз депутаттары
мен Декларацияның қабылдануына қарсы болған грузин жоғары сотының фракциясы
арасында келіспеушілігіне алып келген Абхаз АКСР егемендігі туралы
декларация жариялайды. 1991 жылы 17 наурызда өткен КСРО-ны сақтап қалу
жөніндегі жалпы кеңестік референдум өтті. Грузияның орталық билігі дауыс
беруге қарсылық білдіргендіктен Абхазия мен Оңтүстік Осетия территориясының
әскери бөлімшелерін санамағанда, Грузия аумағының көп бөлігінде дауыс беру
болмады. Ресми мәліметтерге жүгінетін болсақ, Абхаз АКСР аумағында
қатысушылар саны 52,3% құраса, ал КСРО–ның біртұтастығының сақталуына дауыс
бергендер 98,6% жетті [59,с.156].
1991 жылдың 31 наурызында Грузияда мемлекеттік егемендікті қайта
қалпына келтіру референдумы болды. Грузиндік мәліметтерге сай, референдумда
Абхаз АКСР тұрғындарының 97% Грузияның мемлекеттік егемендігі үшін дауыс
берген болатын. Абхазияның Жоғарғы Соты Грузияның Құқықтық негіздеріне
жүгіне отырып, нормативті актілер қабылдады, сонымен қатар, Абхаз АКСР–нің
Конституциясына, Абхазияны Грузияның құрамындағы автономия екендігін
растайтын автономияның негізгі заңына өзгерістер енгізді.
Абхазиядағы саяси қиындық президент Звиада Гамсахурдиаяның
жақтастарына қарсы бағытталған күрес сылтауымен Абхазияға Грузияның ұлттық
гвардиясы бөлімшелерінің енуімен сипатталады. 1992 жылдың 5 мамырында
болған отырыста грузин фракциясының кетіп қалуы салдарынан абхаз бен грузин
жоғарғы соттарының қарама-қайшылықтар арықарай күрделене түсуімен қатар,
екі жақтың фракциясы толық мүшелермен бірге жиналған емес. Осыдан бастап,
Абхазияда ішкі әскер мен жергілікті грузин бөлімшелерінің қарулы
құрылғыларын құру үрдістері басталып кеткен болатын. 1992 жылдың 23
шілдесінде Абхазия Жоғарғы Соты Абхазияның 1978 жылғы конституциясының
күшін жойып және 1925 жылғы автономдық статусқа ие болғанға дейінгі
конституциясының күшіне енуі туралы қаулы шығарды. Алайда аталған қаулы
Грузия әкімшілігімен қабылданбады. 1992 жылы 14 тамызда Грузияның Ұлттық
гвардиясының отрядтары Абхазия территориясына еніп, осыған дейінгі бірнеше
күн ішінде Абхазия аумағының көлемін Сухуми астанасымен қоса жаулап алды.
Грузин үкіметінің мәлімдеуінше Абхазия территориясына әскерлерді енгізу
Абхаз Жоғарғы Соты төрағасы Владислав Арзинбоймен алдын ала келісілген
болатын. Грузин тарапы өздерінің бұл аймаққа әскер кіргізгендерін темір
жолдарды Грузияның алғашқы президенті Звиада Гамсахурдианың жақтастарынан
қорғау мақсатында болғандығын айтады. Абхаз отрядтары Кавказ бөлігіндегі
таулы ұлттарының Конфедерациясы қолдауымен бірнеше өз еркімен көмек
көрсетушілер тарапынан қарулы көмекке ие болды.
Екі ел арасындағы қарулы қақтығыстың тоқтатылуы жөніндегі ең алғашқы
келісімге 1992 жылы 3 қыркүйекте Мәскеу қаласында қол қойылды. Келісім
Ресей мен Грузия тараптары және Абхазияның грузин, абхаз депутациясының
қатысуымен өтті. Қазан айында абхаздықтар казактардың көмегімен Гумиста
өзенінен Псоу өзеніне (Ресей Федерациясы мен Абхазия шекарасы) дейінгі
аумақты бақылауға алған, осы жүргізілген іс-шара барысында Абхазияның Гагр
және Гудаут аймағын грузин ұлтынан тазалау жүзеге асырылған деген мәлімет
бар [69]. Сонымен қатар, ең ірі шабуылдар Гумистин және Очамчирск бағытында
болды. Грузияға қарсы бұл кең көлемді операцияға абхаздықтармен бірге
Солтүстік Кавказдан өз еркімен келгендер де қатысты. Грузин тарапы болған
қақтығыстың жоспарын жасауға қатысқан генерал Александр Чандоров Сухуми үш
күн ішінде жойылуы тиіс деген болжам жасағаны туралы бейнетаспа бар
екендігін хабарлайды [61,с.76]. Алайда, грузин артиллериясының іс-қимылының
нәтижесінде шабуыл жасаушы тарап айтарлықтар шығындарға ұшыраған. 1993 жылы
Ресейдің қатысуымен қақтығысқа қатысушы тараптардың әскери күшін жаңарту
мен бір-біріне қарсы күш қолданбау жөніндегі келісімге қол қойылғандығына
қарамастан Сухуми аумағында тағы бір ірі шабуыл жасалды. Әскери қақтығыс
барысында алғаш рет әскери-теңіз десанты қолданылды. Көптеген зардап
шегушілерге қарамастан Солтүстік Кавказдықтар (Ресей) стратегиялық маңызды
аймақтарға бақылау орната алды. 1993 жылы 23 шілдеде қарама-қайшылыққа
түскен екі жақ қайта бейбітшілікке қол жеткізді. Сонымен қатар, Ресей
грузин және абхаз тараптарының қарусыздандыру және дағдарысты жағдайдан
шығу жөніндегі келісімін орындатуды өз кепілдігіне алды. 1993 жылы 27
шілдеде Абхазиядағы соғыстың тоқтатылуы жөніндегі Сочинск келісіміне қол
қойылы [9]. Аталған келісім негізінде Грузияның қарулы күштерінің
бронотехникасы мен артиллериясы қақтығыс аймағынан теңіз жолдары арқылы
шығарылды. Бұл атқарылған іс-шаралар үшін ресейлік әскерлер грузиндерге
өздерінің десантты кемелерін берді.
1993 жылы абхаз әскерлері мен ресейлік өз еркімен келгендер
Абхазияның барлық территориясы өз бақылауларына алғандықтан, грузин
халқының көптеген бөлігі (шамамен 250 мың) Абхазияны тастап кетті. 1994
жылдың 23 шілдесінен бастап Абхазия аумағында ресейлік әскерилермен
ұсынылған Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының Бейбітшілік күштері
орналасқан. Аталған күштердің негізгі мақсаты аймақтағы қақатығысты
жағдайлардың қайта пайда болуына жол бермеу болып табылады.
2008 жылдың 16 сәуірінде Ресей президенті Владимир Путин үкіметке
Абхазия мен Оңтүстік Осетияға материалды көмек көрсету жөнінде тапсырма
бере отырып, Абхазия мен Оңтүстік Осетияның барлық мемлекеттік органдарымен
және сауда-экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық саларда, сонымен
қатар ақпарат, мәдениет және білім саласында ынтымақтастықты дамыту қажет
екендігін ескертті [26].
2008 жылдың 31 мамырында Ресей тарапы Абхазияға құрамында 400 әскер
бар ресейлік теміржол батальондарын енгізумен қатар соғыс нәтижесінде
қираған теміржолдар мен көпірлерді қайта қалпына келтірді. Грузияның Сыртқы
істер министрлігі Ресей Федерациясының Қорғаныс министрлігінің қару
жарақтарын Абхазия территориясына енгізуін дайындалып жатқан әскери
интервенция деп түсінді. Грузияның Қорғаныс министрінің орынбасары Бату
Кутелия: Ресейдің бүгінгі күні жасап отырғаны-әскери жоспарлау тұрғысынан
әскери басқыншылық қимылдарын дайындау инфраструктурасы. Ресей Абхазия
территориясын аннексиялау мен оккупациялау мақсатында кең көлемді
интервенция жоспарлап отыр-деді [33]. Сонымен қатар Ресей Федерациясының
кез-келген мұндай қимылына қатаң жауап қайтарылмай қоймайтындығын атап
өтті. Өткен жылдың шілде айында абхаз көшбасшысы Сергей Багапша мен
Германияның Сыртқы істер министрі Франк Вальтер Штайнмайер арасында грузин-
абхаз қақтығысын реттеу жоспары талқыланған болатын [76]. С.Багапша Ең
басты мақсат-тәуелсіздікке жету екендігін мәлімдеген болатын [34]. Алайда
абхаз тарапы Кодор қыратындағы грузин әскерлерін шығарып, соғыс қимылдарын
қайта жаңартпау жөніндегі келісімді негізге ала отырып, Германияның ұсынып
отырған жоспарынан бас тартты. 2008 жылдың тамыз айындағы Оңтүстік
Осетияда болған қақтығыс кезінде Абхазияның Қарулы күштері Кодор қыратына
қайта бақылау орната алды. 2008 жылдың 26 тамызында Ресей Федерациясы
Абхазия мен Оңтүстік Осетияның тәуелсіздігін мойындады.
Ал енді Оңтүстік Осетиядағы қақтығыстың шиеленісу тарихына келетін
болсақ, 1989 жылы Оңтүстік Осетияның автономды облысының халықтық
депутаттар кеңесі облыстың статусын автономды республика деңгейіне дейін
жеткізу жөнінде шешім қабылдады. Бұл шешім Грузиядағы халықтық қозғалыстың
күшеюі және автономияны жоғалту қаупімен тікелей байланысты болған. Грузин
ССР Жоғарғы Соты қабылданған шешімді конституцияға сай емес деп тауып,
Оңтүстік Осетияның әкімшілік орталығы – Цхинвал қаласы бірнеше ай мерзіміне
оқшаулауға алынды [72].
1990 жылы Оңтүстік Осетия автономды облысының кеңесі Оңтүстік Осетия
Республикасын жариялады. Нәтижесінде Грузия Республикасының Жоғарғы кеңесі
Осетияны автономиядан айырып, территориясын бірнеше бөліктерге бөле отырып,
Цхинвал және Дзауск облыстарында төтенше жағдай жариялады. Грузия тарапының
мұндай әрекетінен кейін Оңтүстік Осетия тұрғындары жаппай Солтүстікке және
Ресей Федерациясы аумағына қоныс аударғанымен, Цхинвал қаласына Солтүстік
Осетиядан өз еркімен көмекке келушілер саны арта түсті. Грузиндік күштер
Цхинвал маңайындағы стратегиялық маңызды нүктелерді бақылауға алып, қаланы
бірнеше қиратулар мен зардаптарға соқтықтырған соғыс қимылдарына ұшыратты.
Екі жақ арасындағы қарулы қимылдар тек Ресей мен Грузия арасыдағы Дагомыск
келісіміне қол қойылғаннан кейін және 1992 жылы қақтығысты аймаққа үш
батальон көлемінде (ресейлік, грузиндік, осетиндік) бейбітшілік күштерін
енгізу шараларынан кейін соғыс қимылдарын тоқтатты [61,с.143]. Ресми
мәліметтер бойынша 1990 жылдың желтоқсан айы мен 1992 шілдесі аралығында
Оңтүстік Осетиядағы қақтығыс нәтижесінде 2-4 мың адам қаза болып, мыңдаған
бейбіт өмір сүріп жатқан қарусыз жергілікті халық босқындарға айналды. 1992-
2004 жылдар арасында ресейлік генералдың қарауындағы бейбітшілік
күштерінің бақылауының көмегімен аймақта осетиндер мен грузин халқының
арасында татулық орнатылды, бірақ бұрынғы Оңтүстік Осетия автономдық
облысы және өзге де көптеген аумақтар Оңтүстік Осетия Республикасының
үкіметінің бақылауында болды. Елдің экономикалық жағдайы тікелей Грузия мен
Ресей арасындағы Транскавказ автомагистралі арқылы тасымалданатын транзитке
байланысты болды. Ресей Федерациясы үшін қақтығысты аймақтағы
қиыншылықтың бірі болып – бұрынғы автономиядан солтүстікке қарай қоныс
аударған Солтүстік Осетиядағы босқындар республиканың 1944 жылғы
ингуштардың депортациясына дейін Ингушетияның аумағы болып табылатын
Пригородный ауданындағы жерлерге көз сала бастады. Бұл жағдай бүгінгі күнге
дейін өз шешімін таппаған Ресейдің территориясындағы осетин-ингуш қарулы
қақтығысына ықпал еткен тағы бір себеп болып табылады.
Ресей ТМД мемлекеттерінің аумағындағы жанжалды қақтығыстарды бейбіт
түрде реттеуге бар күшін салуға тырысуда. ТМД аумағындағы қақтығысты
аймақтар: Абхазия мен Оңтүстік Осетия (Грузия), Таулы Карабах (Әзербайжан,
Армения), Преднестровье (Молдавия) [64, с.151].
ТМД аумағындағы жанжалдарды реттеу үшін, бейбітшілікті сақтау үшін
бірнеше құқықты негізде актілер мен құжаттар қабылданған. Олар: 1992 жылдың
20 наурызындағы Әскери бақылаушылар мен бейбітшілікті қоодаудағы ұжымдық
күштер жөніндегі келісім, 1993 жылғы 24 қыркүйектегі Ұжымдық
бітімгершілік күштері және оларды материалды-техникалық қамтамасыз ету
жөніндегі келісім және 1996 жылғы 19 қаңтардағы ТМД мүше мемлекеттерінң
аумағындағы қақтығыстардың алдын алу мен болдырмау жөніндегі концепция
қабылданған [15]. Жоғарыда аталған және тағы да өзге ресми құжаттар
негізінде Ресей мен Грузия арасындағы шиеленісті жағдайды реттеудің
алғышарттары жасалынған болатын.
ТМД көлеміндегі ең алғашқы бітімгершілік шаралары 1992 жылы 14
шілдеде Оңтүстік Осетия аумағында жүзеге асырылды. 1992 жылдың 24
маусымында, Сочи қаласында Ресей президенті Б.Ельцин мен Шеварнадзе
арасындағы Грузин-осетиндік қақтығысты реттеу принциптері жөніндегі
Келісіміне сәйкес, жанжалды аймаққа құрамында ресейлік, грузиндік,
осетиндік батальондары бар бейбітшілікті сақтау мақсатындағы Аралас Бақылау
Күштері енгізілген болатын. 1996 жылдың 16 мамырында Мәскеу қаласында
грузин-осетиндік қақтығыс тараптарының арасындағы өзара сенімді нығайту мен
қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі шаралар жөнінде Меморандумға қол қойылды
[16]. Бұл меморандум қақтығысты реттеуге өзіндік ықпалын тигізгені анық.
1994 жылы 14 мамырда Мәскеуде Ресейдің ықпалдастығымен грузин-абхаз
қақтығысының аймағында қарулы күштерді тоқтату жөніндегі Келісімге қол
қойылды [53,с.67]. Осы құжаттың және ТМД елдерінің мемлекет басшыларының
Кеңесімен 1994 жылы Абхазияда ТМД-ның Ұжымдық бейбітшілікті сақтау күштері
орын алды. Сонымен қатар, БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі Грузиядағы жағдайды
бақылау үшін БҰҰ-ның арнайы миссиясын сайлаған.
Грузия президенті Михаил Саакашвили 2004 жылдың көктемінен бастап
Ресей Федерациясын Грузиямен қарым-қатынасын қалпына келтіргісі келмейтін
Абхазия мен Оңтүстік Осетияның сепаратистік ұстанымдарына жол берді деп
айыптаған болатын [27]. Грузия Ресейді Абхазия мен Оңтүстік Осетиядағы
бейбітшілік күштерінің миссиясын жалғастыруына және оның делдалдық рөлінен
айырмақшы болды. Саакашвилидің айтуынша қақтығысты аймақтағы ресейлік
бітімгершілік контингентті НАТО әскерлеріне немесе ТМД-ның өзге елдерінің
әскери бөлімшелеріне, мысалы–Украинаның әскерлеріне ауыстыру керек. Ресей
Федерациясының ойынша бұл қақтығыстың Косово мәселесінің сценарийі
бойынша дамуына, этникалық тазартулар мен қарулы қақатығыстардың ушығып
кетуіне жол береді. Сонымен қатар ТМД елдері Грузияға өз әскерлерін
жіберуге дайын еместігін білдірген болатын.
Ресейлік басшылықтың Грузияның территориялық тұтастығының мәселесіне
көзқарасын Ресей президенті Владимир Путин 2004 жылдың тамыз айындағы
сөзінде бүгінгі күнгі грузин территориясындағы шиеленісті аймақтар
мәселесінің алғышарты автономды құрылымдарды жоюдан басталды деген: Ресей
Грузияның территориалды тұтастығын қайта қалпына келтіріп, сақтап қалуына
өз үлесін қосуға дайын, алайда өзіне жат міндеттерді алып, тек бір арп
жағында ғана бола алмайды. Біз екі жақ арасында делдал болып, егер бейбіт
ниет болған жағдайда олардың келісулеріне кепіл бола аламыз [28].
Грузиндік жаңа басшылықтың тарапынан сынға ұшырамаған Ресей –грузин
қарым-қатынасының ешбір аспектісі жоқ. Ресей Федерациясына тағылған ең
негізгі айыптардың бірі – Ресей тарапының Абхазия мен Оңтүстік Осетия
тұрғындарына белсенді түрде ресейлік азаматтық алып беру жөнінде жүргізген
шараларды айтуға болады. Сонымен бірге Грузия Ресейді:
• Оның әуе және теңіз кеңістігінің бұзылуына;
• Абхазия және Оңтүстік Осетиямен экономикалық, сауда, қаржы және
транспорт саласындағы ынтымақтастығының дамытуды жалғастырғандығына;
• Грузиндік автономиялар территориясында барлау қызметтерін
жүргізгендігін;
Екі ел арасындағы визалық режим саласында грузин азаматтарына қатысты
аса достық қатынаста еместігіне кінә тағып отыр дейді Грузияның парламент
өкілі З.Жвании [29].
Саакашвили Ресейдің бұл мәселеге араласуын даттай отырып, халықаралық
қауымдастыққа мәселе этникалық қақтығыс маңында емес, ал алпауыт Ресейдің
өзінің әлсіз оңтүстік көршісіне қарсы жасап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ТАРАУ РЕСЕЙ-ГРУЗИЯ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ШИЕЛЕНІСУІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1.1 КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей-Грузия қарым-
қатынастары ... ... ...7
1.2 Ресей-Грузия қарым –қатынастарына этникалық қақтығыстар
мәселесінің
ықпалы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .14
1.3 XXI ғасырдың басындағы екі ел арасындағы қатынастарға жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2 ТАРАУ ЕКІ ЖАҚТЫ ҚАТЫНАСТАРДАҒЫ ҚАҚТЫҒЫСТЫ ЖАҒДАЙДЫҢ ШИЕЛЕНІСУІ МЕН
ШЕШІЛУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Ресей-Грузия қатынасындағы Абхазия мен Оңтүстік Осетия
мәселесінің шиеленісуі: 2002-2006
жылдар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...28
2.2 2008 жылғы тамыздағы Ресей-Грузия дағдарысы: қақтығыстың орын
алуы және оның
салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 34
2.3 Ресей-Грузия қақтығысына халықаралық
көзқарас ... ... ... ... ... ... ... ...39
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 49
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. КСРО-ның ыдырауының нәтижесінде халықаралық
қатынастар тарихында көптеген өзгерістер орын алып, бүкіл әлем үшін жаңа
геосаяси бағытқа аяқ басқан сәт болатын. Қырғи-қабақ соғысының аяқталуы
Ресейдің геосаяси картасына түбегейлі өзгерістер алып келді. Яғни,
посткеңестік кеңістікте бірнеше жаңа мемлекеттердің тәуелсіздікке қол
жеткізуі бұл мемлекеттердің тарихында елеулі оқиғаға айналды. Сол
мемлекеттердің бірі – Грузия.
Кеңестік биліктің мұрагері Ресей Федерациясы да өзге мемлекеттермен
қатар өзінің сыртқы саяси бағытын қайта құруға кіріскен болатын. Грузия
Ресей үшін Кавказ бөлігіндегі аса қолайсыз, қиындық тудыратын әріптесіне
айналды. Грузия Республикасы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін, екі ел
арасындағы қарым-қатынас аса жағымды түрде дами қоймағаны белгілі.
Расында, соңғы жылдары Ресейдің оңтүстік шекарасының аймағында орын алған
ірі геосаяси және геостратегиялық өзгерістер Ресей Федерациясының Кавказ
аймағындағы саяси ұстанымдарының әлсіреулеріне, оның аймақтағы саяси,
экономикалық және әскери ықпалының төмендеуі, сонымен қатар, әлемдік
деңгейде Ресейдің стратегиялық бәсекелесі АҚШ және НАТО құрамындағы өзге
мемлекеттердің аймақтағы ықпалының күшеюіне алып келді.
Соңғы онжылдықтағы Ресейдің аталған аймақта жүргізіп отырған
саясатының нәтижесінің бірі ретінде ұзақмерзімді ресейлік ұлттық мүдделер,
ұлттық қауіпсіздік стратегиялары және XXI ғасырдағы Ресей саясатының
геосаяси болашағын айтуға болады.
Кавказ бөлігінің шиеленісті аумақтары (Таулы Карабах, Оңтүстік Осетия
мен Абхазия) кейінгі жылдары мемлекеттік құрылым үрдістерінде, аймақтық
үрдістерде аса салмақты рөлге ие болып отыр. Мұндай туындаған жағдайды
бағаламау Ресейдің Кавказдық аймақтағы стратегияларының болашағына жағымсыз
әсерін тигізері анық.
Әлемдік қауымдастықтың назарын өзіне қарата отырып, бүгінгі күнгі
саяси сынға түскен Оңтүстік Осетия мен Абхазияның саяси билігі
тәуелсіздікке жету жолында жергілікті қауымның қолдауына сүйенгені анық. Ал
мұндай факторды заңды мемлекеттер мен оның құрамындағы кіші ұлттар
қауымдастықтары арасындағы даулы жанжалдарды реттеуге бағытталған
бітімгершілік шараларын ұйымдастыру кезінде ескермей кету мүмкін емес.
Бүгінгі күнгі Кавказ бөлігіндегі геосаяси жағдай, әдетте аталған аймақтағы
мемлекеттерде, олардың өзара қарым-қатынасы және әрқайсысының Ресеймен,
сонымен қатар, өзге де жетекші мемлекеттермен жүргізіп отырған саясатына да
байланысты анықталатыны анық. Осыған қарағанда, тақырыптың дәрулігін
аймақтағы геосаяси бағыттардың өзгеру қауіпіне сай анықтауға болады.
Алайда, XXI ғасырдың басындағы Грузия аумағындағы этносаяси
қақтығыстардың шешілу жолдары мен тәуелсіздікті талап еткен мемлекеттер
маңайындағы шиеленістің реттелу болашақтары Грузия мен Ресейдің қарым-
қатынасын тым шиеленістіріп жібергендігі белгілі.
Тақырыптың өзектілігі бүгінгі күнгі заңды мемлекеттер құрамындағы кіші
мемлекеттердің тәуелсіздікке ұмтылу жолында өзге үшінші тараптарға тигізген
әсері тек кіші шеңбер көлемінде ғана емес, сонымен қатар бүкіл аймақтағы
қауіпсіздік пен тұрақсыздыққа тигізер қаупінде болып отыр. Бүгінгі таңда
әлемдік қауымдастықтың бар назарын өзіне аударып, халықаралық қатынастар
тарихындағы аса өзекті мәселеге айналып отырған этникалық қақтығыстар
мәселесі Ресей мен Грузияның арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастың
үзілуіне алып келгендігі белгілі. Аталған мәселеде халықаралық
қауымдастықтың да қолданбаған амалы қалмаған сияқты, сондықтан сонау тамыз
оқиғасынан бері талқыланып келе жатқан дүниежүзілік деңгейдегі кездесулер
шиеленісті реттеуге өз септігін тигізуде. Осы қақтығыс негізінде бұзылған
Ресей мен Грузия қатынасы тек қана өзара байланыстарына ғана емес, сонымен
қатар, посткеңістік аумақтағы мемлекеттердің де экономикалық, мәдени
байланыстарына өз ықпалын тигізері анық. Осы тұрғыдан да тақырыпты түрлі
бағытта және түрлі деңгейде зерттей келе, Ресей мен Грузияның соңғы
жылдардығы қатынасын зерттеудің өзекті мәселе болып табылатындығы ешқандай
күмән туғызбайды.
Жұмыстың мақсаты. ХХІ ғасырдың басындағы Ресей мен Грузияның қарым-
қатынасының шиеленісуі мен салдарын жан-жақты саралап, екі жақты байланысқа
ықпалын тигізген шиеленісті жағдайларды нақтылы қарастырып, қақтығыстың
шешілу жолдарын кешенді түрде зерттеу.
Жұмыстың міндеті: Алға қойылған мақсаттарға жету негізінде келесідей
міндеттер жүктеледі:
• КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей-Грузия қарым-қатынастарының
дамуын қарастыру;
• Екі мемлекеттің өзара байланысына этникалық қақтығыстардың
тигізген ықпалының негізінде қатынастың өзгеруін зерделеу;
• XXI ғасырдың басындағы Грузия мен Ресей қатынастарының
жалпы сипатын айқындау;
• Абхазия мен Оңтүстік Осетия аймағындағы 2002-2006 жылдардағы
негізгі саяси үрдістерге сараптама жасау және олардың Ресей
Федерациясы мен Грузияның аймақтық саясатындағы
басымдылықтарындағы мәнін бағалау;
• 2008 жылдың тамыз айындағы бес күндік соғыстың халықаралық
қатынастар жүйесіне тигізген салдарына сараптама жасау;
• Ресей-Грузия қақтығысына қатысты халықаралық саяси ұстаным мен
көзқарасты саралау.
Бітіру жұмысының мерзімдік шеңбері халықаралық қатынастар тарихындағы
жаңа кезеңге аяқ басқан сәт, яғни биполярлы жүйенің құлауының негізінде XXI
ғасырдың басынан бүгінгі күнге дейінгі уақыт аралығын қамтиды. 2000 жылдан
бастап Ресейде жаңа биліктің келуі Грузия арасындағы жаңа қатынастың
бастамасы болды.
Жұмыстың деректік негізі: Алға қойылған мақсаттар мен міндеттерді
орындауда негіз болған деректердің шығу тегіне қарай оларды бірнеше
топтарға бөліп, сұрыптап отырмыз. Деректік көздердің бірінші тобына
мемлекеттер тұрғысынан қабылданған заң актілері мен қаулыларын жатқызамыз
[1-2]. Олар Ресей мен Грузияның ішкі және сыртқы саясатының бастауы болып
табылатын мемлекеттік заңнамалар.
Екінші топқа Ресей мен Грузияның сыртқы саяси концепцияларын
жатқыздық [3-4]. Себебі, кез-келген мемлекеттің сыртқы саясаты осы
құжаттардың негізінде қалыптасады. Екі елдің де сыртқы саяси бағыттары осы
құжаттарда нақтылы айқындалған [3-4].
Екінші топты шартты түрде халықаралық ұйымдар көлемінде қабылданған
құжаттар құрайды [5-21]. Яғни, ол Грузияның ішкі этникалық қақтығысын
реттеудегі бітімгершілікті орнату мақсатындағы БҰҰ, ТМД, ЕҚЫҰ сияқты
халықаралық ұйымдардың жүргізген саясатын сараптауда аса құнды материалдар
болып табылады. Сонымен қатар, шиеленісті аумақтағы оқиғалардың дамуына
байланысты бірнеше келісімдер, декларациялар мен оның халықаралық-құқықтық
беделін айқындайтын құжаттар қатары қарастырылды.
Деректердің аса құнды да маңызды үшінші тобы - Ресей мен Грузияның
және өзге де мемлекеттердің саяси қайраткерлерінің естеліктері, сөйлеген
сөздері, берген сұхбаттары мен пікірлері мен пресс-конференциялардағы
материалдардың жинағынан тұрады [22-48]. Олардың қатарына Грузияның бұрынғы
Сыртқы істер министрі А.Чикваидзенің На изломе истории атты
естелігін[49], РФ бұранғы президенті Б.Н.Ельциннің Президентский марафон
атты еңбегін қосуға болады[50].Олардың еңбектерінде сол кезеңдегі Ресей мен
Грузия қарым-қатынасындағы саяси ахуалға сипаттама беріліп, оқиғалардың
даму желісі мен түйіні талқыланған. Бұл өз кезегінде жұмысты сараптауда
теңдесі жоқ құнды дерек болып табылды. Өйткені мемлекеттің сыртқы саясаты
мемлекет қайраткерлерінің қолымен дайындалып, жүзеге асатындығы ешқандай
күмән туғызбайды. Мұндай мағлұматтарды жұмыс барысында материалдар ретінде
қолдану аймақтағы мемлекеттердің шиеленісті жанжалдарға қатысты
ұстанымдарын, жалпы аймақтағы жүргізіліп отырған саясаты жөнінде соңғы
мағлұматтар алуға мүмкіншілік береді.
Тақырыптың ғылыми зерттелу деңгейі: XXI ғасырдың басындағы Ресей мен
Грузия арасындағы қарым-қатынастың тым шиеленісіп кетуінің себептерін
анықтау үшін екі жақтың да саяси ұстанымдарын бірінші ретте қарастырған
жөн. Мұндағы тақырып ашуға арқау болған мемлекеттің сыртқы саясатына етене
жақын, сол саясатты жүргізуде белсенді түрде ат салысқан мемлекет басшылары
мен саяси қараткерлердің естеліктеріндегі кейбір аса маңызды деректердің
құндылығында шек жоқ. Грузияның ішкі этникалық қақтығыстарына жан-жақты
талдау жасап, өз еңбектерін мұндай шиеленістерді реттеуге арнаған
авторлардың еңбектерін отандық, ресейлік және грузиндік топтарға бөлініп
отыр. Солардың ішінде грузиндік М.Бурнадзе [51], Марк Блиевтің [52],
Г.Гогсадзе [54], Г.Е.Жвания [56], Э.Д. Сабекия [64] сияқты грузиндік
авторларды атап өтсе болады.
Сондай-ақ, қазақстандық авторлар арасынан Қ.Ә.Жүністің [57],
У.Г.Касеновтың [58], Лаумулиннің [70] шиеленісті аумақтағы қауіпсіздік
жайында жазған еңбектері тақырыпты зерделеуде өз көмегін тигізгені анық.
Ал, Грузиядағы этникалық жанжалдарға арнаған ресейлік авторлардың ішінен
К.И.Казениннің[59], Д.М Фельдман [66] әдебиеттерінде екі жақты байланыстың
сууына түрткі болған грузин-ахабхаз және грузин-осетиндік қақтығысының
басталуына, одан кейінгі оқиғаның желісіне сипаттама беріліп, даму
болашақтары көрсетілген.
Сонымен қатар, мерзімді басылымдардан қаралған мақалалар нақтылы
мәселеге қатысты көптеген мағлұмат алып, оны жүйелі түрде салыстыра отырып,
нәтижесінде қажетті сарапталған құнды ақпарат алуға мүмкіндік береді. Аса
қызығушылық тудырған мақалалар ресейлік басылымдар қатарында болды. Олар:
Независимая газета, Новая газета, Известия, Международная жизнь,
Центральная Азия и Кавказ, Мировая экономика и международные отношения,
сонымен қатар қазақстандық Дипломатия жаршысы, ҚазҰУ Хабаршысы,
Егемен Қазақстан, Айқын, Жас Алаш сияқты мерзімді басылымдарды атап
өтсе болады, электронды сайттардағы шетелдік International Herald
Tribunе, The National Interest, The Times сияқты басылымдар да қажетті
материалдар іздеуде құнды фактілерді табуға көп көмек болғаны анық [68-87]
.
Жұмыстың ғылыми-әдістемелік базасы: Зерттеу жұмысының әдістемелік
негізіне зерттеу тақырыбын бір үрдістегі біренеше мәселелер жинағы ретінде
қарастыра келе, зерттеудің бір-бірімен байланысқан өзіндік ерекшеліктерін
ашуға кең мөлшерде мүмкіндік жасаған жүйелі сараптама түрін қолдандым. Бұл
әдісті қолдану бүгінгі күнгі халықаралық қатынастарды сараптай келе,
елдегі этносаяси факторлардың сыртқы саясатқа тигізер ықпалын анықтауда
белгілі саяси жағдайлардың келбетін айқындауға мүмкіндік береді.
Салыстырудың ең қолайлы әдісі ол-аймақтағы орын алған этносаяси
қақтығысты дүниежүзінде болған осы сипаттағы өзге жанжалдармен салыстыра
отырып, олардың кейбір ортақ элементтері мен айырмашылықтарын қарастырып,
жағдайды обьективті түрде бағалай алуда маңыздылығын тигізгенін атап өткен
жөн. Ал екінші жағынан аймақтағы шиеленісті жағдайға қатысушы халықаралық
акторлардың аймақтық саясатын олардың қақтығысты реттеу болашақтарымен
салыстыруда туған қажеттілікті орындауда қолданылды.
Тақырыпты ашу мақсатында контент-сараптама мен ивент-сараптама аталған
мәселеге қатысты халықаралық ұйымдардың қабылдаған құжаттарын сараптау
негізінде шиеленісті аумақтағы жағдайды әлемдік қауымдастық қаншалықты
деңгейде қабылдағанын түсінуге, оның өткені, бүгінгісіне сипаттама беріп,
болашағын болжауға өз септігін тигізді.
Жұмыстың құрылымы: Алдағы қойылған мақсаттар мен міндеттерге сай
жұмыстың құрылымы кірспеден, негізгі бөлімдегі екі тараудан, алты бөлімше
мен қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ТАРАУ РЕСЕЙ-ГРУЗИЯ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ШИЕЛЕНІСУІНІҢ АЛҒЫШАРТТАРЫ
1. КСРО ыдырағаннан кейінгі Ресей-Грузия қарым-қатынастары
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін Кавказ аймағындағы жағдайға батыстағы
ресей-грузин қарым-қатынастарының маңызды шиеленісті мәселелері,
оңтүстіктегі түрік факторы, шығыстағы каспийлік мұнай үшін шекаралас
мемлекеттердің бәсекелестігі сияқты аймақтық маңызды мәселелер өз ықпалын
тигізді. Тіптен бұл аймақ көршілес елдердің ғана емес, сонымен қатар АҚШ
және Еуропаның жетекші елдерінің де мүдделері тоғысқан геосаяси
орталықтардың бірі болып есептеледі. Алайда, Ресейдің бұл аймақтағы
ұстанымдары оның Грузиямен, Украинамен, Әзірбайжанмен Армения арасындағы
қарым-қатынасына тікелей баланысты.
Посткеңестік кеңістікте Мәскеудің КСРО құрамынан шыққан жаңа
тәуелсіз мемлекеттермен байланыс енді орнап келе жатқанда, Кавказ аймағында
жүргізген сыртқы саясаты дәйексіз болған секілді. Себебі, Ресей ең алдымен
өзінің сыртқы саяси бағытын анықтау мақсатында түпкілікті стратегиялық
мақсаттар қойып, болашаққа арнайы бағдарлама құру үстінде еді. Аталған
аймақтағы Ресейдің басымды әріптестерінің бірі – Грузия Республикасы болып
табылғандықтан, екі ел арасындағы қарым-қатынастағы Ельцин мен Козыревский
арасындағы саяси бағыт аса маңызды, шешуші рөлге ие. Бұл саяси бағыт
кеңестік эрадан кейінгі қайта құрылған жас мемлекет қайраткерлерінің бағыты
еді. Бірақ мұндағы Мәскеудің жүргізген саясаты өзге мемлекеттермен, айталық
Украинамен немесе ТМД өзге елдерімен салыстырғанда сондай сәтті болды деуге
болмайды [52, с.89].
1990 жылдардың басындағы Ресейдің абхаздар мен сепаратистерге
көрсеткен қолдауының арқасында Грузиядағы азаматтық соғыс нәтижесінде
Грузия толық жойылу мен ұлттық мемлекеттің дезинтеграциясына ұшырауға жақын
қалды. Сол кезеңдегі Грузия президенті Эдуард Шеварнадзе Грузияның ТМД-ге
кіру идеясын қолдауға мәжбүр болып, Ресей президентіне елдегі қалыптасқан
шиеленісті реттеу үшін ресейлік әскер енгізуін сұраған болатын. Бұл өз
кезегінде Грузияның ішкі саяси қиыншылықтарын шешуге, Шеварнадзенің ел
ішіндегі басты қарсыласы Звиад Гамсахурдияның қимылына жауап қайтарып, оны
жеңуге, ал абхаздық майданда статус-квоға қол жеткізуге өз септігін
тигізді. 1990 жылдарда КСРО аумағында орталық биліктің әлсіреуі мен
ұлтшылдықтың күрт белең алуы ықпал еткен үрдістер басталып кетті, әсіресе
Прибалтика, Молдавия, Солтүстік Кавказ, Орталық Азияның ұлттық аумағында.
Кеңестік республикалар арасында бұл жағдай кеңес одағы тұсында әскери
қақтығыстарға алып келген болатын. Жағдай КСРО ыдырағаннан кейін, бұрынғы
кеңестік республикалар басшылығының қолына кеңестік қару қорлары түскеннен
кейін ушыға түсті. Грузия аумағында 1991 жылғы Грузия президенті Звиада
Гамсахурдия (зваиадистар) мен біріккен оппозиция билігін басып алғандар
арасындағы Азаматтық соғыс тұсында әскери фазасы этносаяси қақтығыстар
орталығы Абхазия мен Оңтүстік Осетия болып табылады.
Жалпы Ресей Федерациясы мен Грузия Республикасы арасындағы
дипломатиялық қарым-қатынас 1992 жылы 2 шілдеде орнады. Грузия Еуропа мен
Азия арасындағы стратегиялық транспорттық байланыс жолдарынң ортасында
орналасқандықтан, Ресейдің Кавказ бөлігіндегі ұлттық мемлекеттік
мүдделерінің жүйесінде маңызды орын алады. Екі ел арасындағы тығыз
дипломатиялық байланыстың қалыптасуына алғашқы түрткілердің бірі болып 1994
жылдың ақпан айындағы РФ ел басы Борис Ельциннің Тбилисиге жасаған ресми
сапары болып саналады. Сапар барысында екі жақ Достық, тату-тәтті көршілік
және әріптестік жөніндегі келісімге қол жеткізді [56, с.92].
1992 жылдың қазан айында Грузия Республикасымен өткізілген келіссөзде
РФ арнайы ресми делегациясы анықталған болатын. Ал 1994 жылға қысқаша шолу
жасайтын болсақ, қаңтар айында Ресей мен Грузия арасындағы келісім бойынша
Ресей тарапы Грузияда болып жатқан шиеленістерге қатысушы өзінің екі
дивизиясына үш әскери базасын жіберу (бұрында оған Грузия келіспеген
болатын) мүмкіндігін алды және грузиндік ұлттық әскерді дайындап,
қаруландыруды, сонымен қатар мемлекеттік шекараны қамтамасыз етуді өз
мойнына алды. Алайда Ресей көрсетіп отырған мұндай көмегінің орнына абхазия
мен Оңтүстік Осетияға ерекше ережелі автономия мәртебесін беруді талап
етті. Өкінішке орай, бұл келісімді ресейлік парламент ратификациялаған жоқ.
Оның басты себебі, депутаттардың көпшілігі Грузия президентінің Горбачев
кезіндегі жаңа саяси ой бағытындағы рөлі екендігін негізге ала отырып,
грузиндік елбасына деген ерекше жақтыртпаушылық болғаны анық. Осы
жағдайдан кейін Ресей ұлтшылдары мен консерванттары оны КСРО тарапынан
батысқа деген біржақты жолберушілік нәтижесі ретінде талқылауда. Мәскеудің
Грузияға қатысты жүргізген саясатының негізінде халықтың көпшілігі мен
саяси элита арасында, сонымен бірге грузиндік парламентте антиресейлік ой
қалыптасып, үдей түскенінен кейін Грузия ақырындап Ресейден тартына
бастады. Ал Грузия өзінің саяси бағытын күрт өзгертіп, Түркия мен
Әзербайжанмен жақындасып, НАТО құрамына кіру жөнінде көп ойлана бастады.
Ресей-грузин қатынастарының 1990 жылдардың екінші жартысындағы
сипатына келетін болсақ, ол қатып-қалған сипатқа ие. Бұл кезеңдегі өзара
күдік екі жақты қарым-қатынаста үшінші мемлекеттер мүдделерін қамтитын аса
ыңғайсыз жағдай туғызды. Тбилисидің Ресейге қатысты өз аумағы арқылы
Каспий мұнайын (қазақстандық және түрікмендік) тасымалдау үшін
мұнайқұбырларын салу АҚШ пен Түркия тарапынан қолдау тапқан болатын. 1995
жылдың шілде айында РФ Федералды Жиналысының Федераттар Кеңесінің өкілі
Грузияға ресми сапарының нәтижесінде Парламентаралық әріптестік
келісіміне қол қойылды [11]. Екі жақты байланысты дамыту мақсатындағы
келесі кезең 1995 жылдың 15 қыркүйегіндегі Ресей Үкіметінің өкілі
В.Черномырдинананың Тбилисиге жасаған сапары болып есептеледі [24].
Азаматтардың жағдайы ең бірінші орынға қойылатындығы баршамызға
белгілі, сондықтан бұл кездесу барысында Грузиядағы Ресейдің әскери
базалары және Ресей сен Грузия аумағында тұрып жатқан ресейлік және
грузиндік азаматтардың құқықтық статустары жөніндегі келісімге қол қоюды
екі жақ та жөн санады. Шиеленісті кезеңде бұл келісім жергілікті халықтар
үшін аса маңызды болғаны сөзсіз. Ресей-грузин қатынастарының ары қарайғы
жалғасын 1996 жылы 18-19 наурыздағы Грузия президенті Э.Шеварнадзенің
Ресейге келген ресми сапарында тапты деуге болады. Екі ел басыларының
кездесуінде ортақ Декларация қабылданып, 1996-1997 жылдарға арналған екі
жақты сауда-экономикалық әріптестік, құрғақтағы сауданың даму жөніндегі
келісім шарттар мен өзге дипломатиялық маңыздылығы бар құжаттарға қол
қойылды [12-13].
1996 жылдың 27-28 қарашасында Тбилисиде өткен РФ мемлекеттік
делегациясының оныншы отырысында грузин тарапы Достық, тату-тәтті көршілік
және әріптестік жөніндегі келісім мен сотталғандардың өз мерзімін өздері
қай елдің азаматтары болса, сол елдің мемлекеттік мекемелерінде өтеу үшін
алмасу келісім шарты ратификациялау шараларын тездету үрдісі туралы
өтінішпен ресейлік делегацияға жүгінгені белгілі.
Ресей делегациясының депортацияланған халықтардың құқықтарын қайта
қалпына келтірумен байланысты келісімге келуді тездету жөніндегі мәселеге
грузин тарапы Абхазия мен Оңтүстік Осетиядан қашқан босқындар мәселесінің
шешілмей тұрғандығына сүйене кері жауап қайтарған болатын.
Қол жеткізілген келісімдердің іс жүзінде орындалуы – бүгінгі күні
екі ел арасында 800-ге жуық келісім-шарттар мен келісімдерге қол қойылған
екен – аса маңызды қиыншылықтарға тап болып отыр. Ол бір жағынан КСРО
ыдырағаннан кейін дәстүрлі және шаруашылық байланыстардың үзілуімен, ал
екінші жағынан Грузия аумағындағы этникааралық қақтығыстардың
реттелмегендігінен екендігі белгілі.
Соңғы кездері Ресей мен Грузия арасындағы қарым-қатынаста көрнекті
алға ұмтылыс байқалуда. Яғни, ол жаңа деңгейге өтуі – страткгиялық
әріптестердің өзара тиімді байланыстардың даму кезеңі. Бұл жолдағы маңызды
қадамдардың бірі – 1997 жылы Ресей делегациясының Грузияға экономикалық
әріптестік жөніндегі ресей-грузин комиссиясының баруы болып табылады.
Комиссия отырысының қорытындысы бойынша Протокол және өзге де құжаттарға
қол жеткізілді. Комиссияның қабылдаған шешімдерінің дамыту мақсатында 1997
жылы 17 қаңтарда Мәскеу қаласында Ресей үкіметі мен Грузия үкіметі
арасында Ресей Федерациясы беріп отырған мемлекеттік несие бойынша
Грузияның қарыздарын ресструктизациялау жөнінегі Келісімге қол жеткізілген
болатын [14]. Сонымен қатар, екі мемлекеттің сыртқы істер министрлерінің
СІМ бағыты бойынша кеңес берулері ұйымдастырылып тұратыны мәлім. 1990
жылдардың екінші жартысыда Грузия басшылығы Э.Шеварнадзе бастамасымен
Ресеймен әріптес болудың басымды маңыздылығы жөнінде айта отырып, РФ
президентінің Грузиямен тек қана достық емес, сонымен бірге одақтастық
қарым-қатынаста болуына дайын екендігін, әрине олардың ұлттық және
мемлекеттік мүдделерінің өзара есепке ала отырып, Ресейдің Грузия
аумағында, жалпы Кавказ аймағында стратегиялық және геосаяси мүдделерінің
бар екендігін айтып өткен болатын.
Сонымен қатар, ол батыспен аса тығыз қарым-қатынасын орнату үшін
жасап жатқан белсенді әрекет етіп, Грузияның еуропалық және натолық
жүйелерге интеграциялық үрдіске түсуіне жаңа импульс беруге тырысып жатыр.
1996 жылдың басынан бастап, Грузияның Ресеймен қарым-қатынасының
әскери-саяси аспектілеріне жақындасудың амалы аса қиындай түскен еді.
Грузияның ресми тұлғаларынан, тағы да Грузия парламентінде ресей-грузия
қатынастарының жағымсыз жақтарына, сонымен бірге ресейлік бітімгершілік
орнатушылардың грузин-абхаз қақтығысты аймағындағы қызметі жөнінде әңгіме
жүре бастады. 1996 жылы 2 қазанда РФ Парламентімен қабылданған абхаз
мәселесі жөніндегі шешімі бірнеше қолайсыз бөлімшелерден тұрады [64,
с.118]. Ресейдің Грузия аумағындағы әскери базалары жөніндегі Келісімнің
ратификациялануы тікелей Абхазиядағы қақтығысты жағдайы мен Ресей тарапымен
Грузияның бүкіл өзінің аумағының тұтастығын қалпына келтіру мәселесінің
реттелуіне байланысты етіп қойған. Басқаша болған жағдайда ресейлік
әскерлердің Грузия аумағынан шығарылып тасталуы мүмкіндігі де қарастырылған
екен. Осыған қарағанда бұл кезеңдегі негізгі мәселелер қатарына ресейлік
бітімгершілік орнатушылардың қақтығыс аймағында келу мәселесі мен Ресейдің
делдалдық миссиясының жалғастыра алатындығы жайында болып тұрғаны анық.
Ресей президентіне екіжақты қатынастың ревизиясын жасау үшін
төтенше мемлекеттік делегация құру қажеттігі туындаған болатын. Расында
да аталған делегация қысқа мерзім ішінде аса ықпалды тұлғалардан құрылып
үлгерді. Тағы бір айта кететін жай, Ресейге және оның бітімгершілік
күштеріне қақтығысты шешу үрдісін тым ұзаққа созуы, абхаз сепаратистеріне
көрсеткен қолдауы мемлекеттер арасындағы әдеттегі дұрыс қарым-қатынасқа сай
емес екендігіне қатысты еш негізсіз жала жабулар көбейіп кетті. Ал Тбилиси
жағы 1994 жылғы 3 ақпандағы Ресей Федерациясы мен Грузия Республикасының
арасындағы Ресей Федерациясының Грузия аумағында орналасқан Шекара
әскерінің қызметінің шарттары және оның мәртебесі жөніндегі келісім-шартты
ратификациялауды тым көп уақытқа созып отырғандығы белгілі. Ресейдің
Шекаралас қызметінің директоры А.Николаев Тбилисиге жасаған жұмыс сапары
барысында оны грузин тарапының талабына сай етіп, Грузияның заңнамаларына
сәйкестігін анықтау мақсатында қайта қарастырылу ұйғарған болатын. Ресейлік
әскерлер мен шекарашылардың Грузияға келуінің еш халықаралық құқықтық
негізі жоқтығына байланысты ол бірнеше елдердің, ең алдымен Түркияның орын
алған жағдайдың қаншалықты құқыққа сай екендігі жөнінде мазаланатын
көрінеді [59, с.106].
Тбилисидің Ресей-Грузия қарым-қатынастарындағы ұстанымы Грузияға
аса қызығушылық танытып отырған, экономикалық ықпал ету амалдар арқылы,
әсіресе, каспийлік мұнайды тасымалдау мақсатына Грузия аумағы арқылы
мұнайқұбырларының салынуына мүдделі болған, жалпы АҚШ пен Түкияның
қарамағында болған ұстанымын енді өзгере бастағандай. Алайда Ресей
Грузиямен экономикалық, саяси, әскери, мәдени және басқа да салаларда қарым-
қатынасын дамыту, қол жеткізіліп қойған келісімдердің түпкілікті мазмұнға
ие болуы, оның әлеуметтік-экономикалық дағдарысты жеңудегі қосымша,
шығынсыз көмек көрсету жолдарын іздеу, ТМД шеңберіндегі секілді халықаралық
аренада да аса тығыз байланысты орнату мақсатында қимылын жалғастыруға
ниетті болғанымен, бүгінгі күнгі екі мемлекет арасында орын алған
шиеленісті жағдай болашақта аталғандардың жоққа шығарылуына әкеліп
соқтықтыратындығын кім білген?
Ресей тарапының мұндай бағыты 1996 жылы Грузияның парламент өкілі
З.Жваниидің (12-14 қарашада), Грузияның сыртқы істер министрі
И.Менагаришвилидің (5-6 қарашада) Ресейге жасаған, ал Ресейдің Мемлекетік
Думасының өкілі Г.Селезневаның (25-26 қарашада) жасаған жұмыс сапарларында
қалыптасқан болатын [55, с.39]. Нәтижесінде екі жақты қарым-қатынастың
кейбір өзекті мәселелердің қиыншылықтарын шешуге, сонымен қатар, шекараны
бақылау саласындағы әріптестік мәселесіндегі, жалпы шиеленісті жағдайларды
шешудегі қиыншылықтарды реттеу мүмкіндігі пайда болды. Ресей мен Грузия
арасындағы стратегиялық, одақтастық байланыстарының дамуының бағыты
қабылданып, екіжақты ынтымақтастыққа кедергі болатын барлық кедергілерді
алудағы ұмтылыс байқалған болатын.
1996 жылдың 19 қаңтарында ТМД елдерінің мемлекет басшыларының Кеңесі
Абхазиядағы қақтығысты реттеу шаралары қатысты шешім қабылдады. Бұл шешім
негізінде Абхазияға ешқандай қару және өзге әскери жарақтарды әкелуге
тыйым салынғанымен қоймай, ТМД мемлекеттерінің абхаз басшылығымен сауда-
экономикалық, қаржылық, транспорттық және өзге де салалардағы байланысына
қатаң шектеу қойылған болатын.
1998 жылдың қазан айынан 1999 жылдың маусымына дейін Стамбул
қаласында грузин және абхаз тараптарының арасында сенім шаралары жөніндегі
кездесулер өтті. Осы бағыттағы үшінші кездесудің қорытындысы бойынша (2001
жыл, наурыз, Ялта) Ялта келісімі қабылданды. Аталған келісім бойынша
тараптар әскери қимылдарды жаңартпау және босқындарды қайтарудың белсенді
шаралары жөніндегі міндеттемелер алды. Екі жақтың да ос міндеттемелерді
орындауының кепілі ретінде БҰҰ, ЕКЫҰ және ТМД болуға тиіс.
1998 жылдың сәуір айында грузиндік басшылық Ресейдің шекара әскерін
біртіндеп грузин–түрік шекарасынан шығару мен Грузия аумағындағы екі ірі
ресейлік әскери дивизияның шығарылуы жөніндегі келесімге қол қоюына жеткен
болатын. [59, c.23] Грузия ГУАМ құрудың негізгі бастамашыларының бірі
бролып табылады және 1999 жылы Грузия өзінің ұжымдық қауіпсіздік жөніндегі
Ташкент келісімінен шығып кетті [67,p.74] .
Ресейдің Грузиямен қарым-қатынасын нашарлап кетуі – оның Кавказдағы
ұлттық мүдделеріне көп-көрім нұқсан келтіргені анық, себебі Грузия – бұл
Шешенстанмен шекаралас жатқан тек жалғыз ғана мемлекет болып табылады.
Сондықтан географиялық фактор да сыртқы саяси басымдылықтарға өз септігін
тигізетіні сөзсіз. Батыстық қауымдастық 1990 жылдарды Ресейдің төмен қарап
қалған кезеңі деп қарастырмағандығы анық. Алайда, батыстық саяси элита
Ресейдің тез арада талпынысты түрде сыртқы саясатындағы жетістіктерге
жетіп, кеңестік кезеңнен қалған стереотиптерден шыға алып, әлемдік
қауымдастықта толыққанды рөлге ие екендігін дәлелдей алды. Ал батыс енді
Ресейді бәсекелестікке дайын ұлы державалардың бірі ретінде тани бастады.
Бұл Ресейдің Грузияға қатысты жүргізіп отырған саясатында да байқалатыны
анық. Ресейдің Грузиядағы отарлық түсінігіндегі белсенділігі дәстүрлі
сипатқа ие болып отыр, бұл ең алдымен Грузия аумағында тұратын азаматтарға
ресей төлқұжаттарын беруде, кейін Абхазия мен Оңтүстік Осетияның
тәуелсіздігін мойындау кезінде байқала бастады. РФ мұндай іс-қимылдары оның
көршілес мемлекеттерге өзінің мүдделерін жүзеге асырып, өз бақылауында
ұстауға ұмтылып отыр деп түсінген батыс елдерін аса қауіптендірді. Сонымен
қатар, Еуропаға энерготасымалдау мәселесініндегі белсенді дипломатия,
президент Д.Медведевтің 2008 жылдың 31 тамызында таяу шетелдегі
артықшылықты мүдделер жайындағы мәліметі [32] мен Оңтүстік Осетияның
бастапқыда 29 тамыздағы Ресей құрамына енуге білдірген ниеті – мұның
барлығы Ресейдің қоржынындағы айыптар қатарына қосылғаны белгілі. Сонымен
батыс елдерінің алдында Ресейдің бейнесі сонау Кеңес Одағының кезінен
қалған мұра деген түсінік қалыптасқаны анық. Басқаша айтқанда, бұрынғы
агрессивті Ресей империясының тәжірибесі бүгінгі күнгі Ресей Федерациясының
жүргізіп отырған сыртқы саясатында көріне бастағаны белгілі. Бұл түсінікті
жайт, себебі Ресейдің сыртқы саяси бағыты негізінен суық кезеңінің
саясаткерлері жүргізген бағыт шеңберінде атқарылатыны анық.
Заманауи әлемдегі Ресейдің саяси стратегияларына келетін болсақ, XXI
ғасырға қадам басқаннан бері Ресей өзінің әлемдік экономикаға енуі,
дүниежүзіндегі барлық елдермен саяси, әскери, мәдени және басқа да
салалардағы байланысын арттырып, қарым-қатынасын нығайту бағытын жүргізіп
келеді. Алайда бұл үрдіс баяулығымен, тым көп қарама-қайшылықтарымен
ерекшеленіп келеді. Оған бірнеше себеп өз септігін тигізуде.
Біріншіден, қазіргі әлемдік қауымдастық қабылданып жатқан мыңдаған
реформалар тұсында идеалды емес екендігін байқауға болады. Халықаралық
қатынастардағы қақтығыстардың барлығы суық соғыспен, коммунистік идеология
мен саясатқа байланысты болмағанын түсінеміз. Дамушы, сонымен қатар дамыған
елдер де халықаралық қатынастар жүйесіне бірнеше шиеленісті жағдайлар
туғызып, қауіп төндіретіні анық. Бұл Ресей мен Грузияға да қатысты дүние.
Екіншіден, Ресейдің біраз үзілістен кейінгі тәуелсіз сыртқы саяси
бағытын жүргізудегі ұмтылысы ғаламдық масштабта өзінің көшбасшылығын
иеленген Вашингтон тарапынан қарама-қайшылық тудырып отырғандығы белгілі.
Мәскеудің қайта құрған сыртқы саяси басымдылықтары Батыс қауымдастығының
кзінде үрей туғызып отыр, әсіресе, ресейлік империялық саясат ТМД, Шығыс
елдері тарапынан да күдік тудырып отырғаны айқын.
Үшіншіден, Ресейге деген күдікті көзқарастың тарихи белгісі – ол
бүгінгі күнгі қауымның жағдайы деуге болады. Дәлірек, криминализация,
ұйымдасқан қылмыстың көбейіп кетуі, әлеуметтік-экономикалық дағдарыс,
этникалық қақтығыстар, лаңкестік пен сепартизм Ресейге сыртқы саяси
әріптестерін шеттететін сияқты. Ал РФ Кавказ бөлігінде болған оқиғаны
реттеудегі күш қолдануы да мұнда көзқарастың қалыптасуына әсерін тигізген
болар.
Төртіншіден, ресейлік сыртқы саясаттың ресурстық негізі белгілі
көлемде қысқарған: экономикалық, әскери, ақпараттық-мәдени салаларда,
сондықтан Ресей үшін халықаралық қауымдастықта өз мүдделерін жүзеге асыру
біраз қиындықтар туғызып отыр. Алайда, Ресейдің қоғамды демократизациялау
мен нарықтық экономиканы дамытудағы бағытының көмегімен түбінде сыртқы
саясатында белгілі бір жетістіктерге жету мүмкіндігі зор. Мәскеу Батыспен
конфронтациясыз қарым-қатынасын сақтауда, ол үлкен сегіздік құрамына
кіргендігі белгілі, сол сияқты заманауи халықаралық қатынастардың басты
экономикалық және қаржылық институттарына, Ресей халықаралық ұйымдар
жағынан көмекке ие бола отыра, оның елдермен дұшпандық сипаттағы қатынас
жоқ екендігіне сенімді. Сонымен қатар, өткен жүзжылдықтың аяқталысымен
Ресейдің ұлттық қауіпсіздігіне төніп тұрған қауіптер саны арта түскені
белгілі. Аталған қауіптер қатарына:
• этноұлттық немесе конфессионалдық негізде сепаратистік күштер
арқылы Ресей Федерациясының ұлттық қауіпсіздігі мен аумақтық
тұтастығына төніп тұрған қауіп;
• халықаралық қауіпсіздік саласында Ресейдің негізгі
институттарындағы ұстанымының әлсіреуі;
• гуманитарлы араласу доктринасының Ресейдің егемендігін
елемеген жағдайда жүзеге асырылуы;
• ТМД-ғы интеграциялық үрдістерге қайшылық ету мен аумағында
ресейлік мүддеге сай ұстаным ұстайтын мемлекеттер одағын құру
болып табылады [63,с.114]. Алайда, ұлттық қауіпсіздікке төніп
тұрған мұндай қауіптерге қарамастан, РФ Еуразия континентіндегі
ең ірі державалардың бірі екеніне күмәніміз жоқ. Белгілі
саясаткерлер арасындағы түрлі көзқарастарға қарамастан, Ресей
халықаралық қатынастар жүйесінде аса ықпалды рөлге ие.
Сондықтан, Ресейге қатысты Грузиндік көзқарас өзгеше, айталық
Грузия үшін Ресеймен достық қарым-қатынаста болу не үшін қажет
деген сұраққа жауап беріп көрейік. Алдымен дүниежүзіндегі барлық
елдер күшті ядролық және энергетикалық ұлы державамен шиеленісті
жағдайға түспеуге тырысады. Әсіресе, Ресейдің грузиндік
аумағының бөлігіне оның еркіне салмай, күш қолдану арқылы
енгеннен соң енді бұл жерлерді оңайлықпен босата алмайтындығы
белгілі [74] .
Сонымен қатар, Ресейге Грузиямен тату болудың қандай қажеттігі бар
екендігі жөніндегі мәселе өз алдына түсінікті. Ең басты себеп - ол Грузия
Кавказ аймағындағы Ресей мен Арменнияны біріктіріп жатқан мемлекет,
сондықтан Ресей Федерациясы үшін Грузиямен тату-тәтті қарым-қатынаста болу
өзінің стратегиялық мүдделерін жүзеге асыру мақсатында қажет болып
табылады. Өкінішке орай, өткен жылдың тамыз айындағы қайғылы оқиға, жалпы
бүгінгі күнгі екі жақты қатынаста орын алған жағдай бұл басымдылықтар мен
мүдделер жайында ұмытып, жаңа саяси бағыт қолдануды талап етіп отырғандығы
сөзсіз. Ендігі өзекті мәселелердің бірі осы шиеленісті қақтығыстың Ресей
мен Грузияның дипломатялық қарым-қатынастарына тигізген ықпалы жайында
болмақ.
1.2 Ресей-Грузия қарым–қатынастарына этникалық қақтығыстар мәселесінің
ықпалы
Грузин-Абхаз қақтығысы ең алғашқы рет 1989 жылдың наурыз айында
басталды. 18 наурызында Лыхны (Абхаз княздігінің ежелгі астанасы) ауылында
Абхазияның Грузия территориясынан шығуы мен оның кеңестік республика
ретінде танылуын талап еткен Абхаз ұлтының отыз мыңдай халқының жиыны
өтті. 1989 жылдың жазында Абхазия мен Батыс Грузиядағы жағдай қиындай
түсті. Қақтығыс барысында жергілікті құқық қорғау органдарына, олардың
қаруларын тартып алу сияқты мақсаттармен шабуылдар ұйымдастырылып жатты.
15-16 шілде де грузиндер мен абхаздар арасында бірнеше тұрғындардың өмірін
қиған отты және қарулы қақтығыстар орын алды.
1990 жылдың 25 тамызында Абхазияның Жоғарғы соты абхаз депутаттары
мен Декларацияның қабылдануына қарсы болған грузин жоғары сотының фракциясы
арасында келіспеушілігіне алып келген Абхаз АКСР егемендігі туралы
декларация жариялайды. 1991 жылы 17 наурызда өткен КСРО-ны сақтап қалу
жөніндегі жалпы кеңестік референдум өтті. Грузияның орталық билігі дауыс
беруге қарсылық білдіргендіктен Абхазия мен Оңтүстік Осетия территориясының
әскери бөлімшелерін санамағанда, Грузия аумағының көп бөлігінде дауыс беру
болмады. Ресми мәліметтерге жүгінетін болсақ, Абхаз АКСР аумағында
қатысушылар саны 52,3% құраса, ал КСРО–ның біртұтастығының сақталуына дауыс
бергендер 98,6% жетті [59,с.156].
1991 жылдың 31 наурызында Грузияда мемлекеттік егемендікті қайта
қалпына келтіру референдумы болды. Грузиндік мәліметтерге сай, референдумда
Абхаз АКСР тұрғындарының 97% Грузияның мемлекеттік егемендігі үшін дауыс
берген болатын. Абхазияның Жоғарғы Соты Грузияның Құқықтық негіздеріне
жүгіне отырып, нормативті актілер қабылдады, сонымен қатар, Абхаз АКСР–нің
Конституциясына, Абхазияны Грузияның құрамындағы автономия екендігін
растайтын автономияның негізгі заңына өзгерістер енгізді.
Абхазиядағы саяси қиындық президент Звиада Гамсахурдиаяның
жақтастарына қарсы бағытталған күрес сылтауымен Абхазияға Грузияның ұлттық
гвардиясы бөлімшелерінің енуімен сипатталады. 1992 жылдың 5 мамырында
болған отырыста грузин фракциясының кетіп қалуы салдарынан абхаз бен грузин
жоғарғы соттарының қарама-қайшылықтар арықарай күрделене түсуімен қатар,
екі жақтың фракциясы толық мүшелермен бірге жиналған емес. Осыдан бастап,
Абхазияда ішкі әскер мен жергілікті грузин бөлімшелерінің қарулы
құрылғыларын құру үрдістері басталып кеткен болатын. 1992 жылдың 23
шілдесінде Абхазия Жоғарғы Соты Абхазияның 1978 жылғы конституциясының
күшін жойып және 1925 жылғы автономдық статусқа ие болғанға дейінгі
конституциясының күшіне енуі туралы қаулы шығарды. Алайда аталған қаулы
Грузия әкімшілігімен қабылданбады. 1992 жылы 14 тамызда Грузияның Ұлттық
гвардиясының отрядтары Абхазия территориясына еніп, осыған дейінгі бірнеше
күн ішінде Абхазия аумағының көлемін Сухуми астанасымен қоса жаулап алды.
Грузин үкіметінің мәлімдеуінше Абхазия территориясына әскерлерді енгізу
Абхаз Жоғарғы Соты төрағасы Владислав Арзинбоймен алдын ала келісілген
болатын. Грузин тарапы өздерінің бұл аймаққа әскер кіргізгендерін темір
жолдарды Грузияның алғашқы президенті Звиада Гамсахурдианың жақтастарынан
қорғау мақсатында болғандығын айтады. Абхаз отрядтары Кавказ бөлігіндегі
таулы ұлттарының Конфедерациясы қолдауымен бірнеше өз еркімен көмек
көрсетушілер тарапынан қарулы көмекке ие болды.
Екі ел арасындағы қарулы қақтығыстың тоқтатылуы жөніндегі ең алғашқы
келісімге 1992 жылы 3 қыркүйекте Мәскеу қаласында қол қойылды. Келісім
Ресей мен Грузия тараптары және Абхазияның грузин, абхаз депутациясының
қатысуымен өтті. Қазан айында абхаздықтар казактардың көмегімен Гумиста
өзенінен Псоу өзеніне (Ресей Федерациясы мен Абхазия шекарасы) дейінгі
аумақты бақылауға алған, осы жүргізілген іс-шара барысында Абхазияның Гагр
және Гудаут аймағын грузин ұлтынан тазалау жүзеге асырылған деген мәлімет
бар [69]. Сонымен қатар, ең ірі шабуылдар Гумистин және Очамчирск бағытында
болды. Грузияға қарсы бұл кең көлемді операцияға абхаздықтармен бірге
Солтүстік Кавказдан өз еркімен келгендер де қатысты. Грузин тарапы болған
қақтығыстың жоспарын жасауға қатысқан генерал Александр Чандоров Сухуми үш
күн ішінде жойылуы тиіс деген болжам жасағаны туралы бейнетаспа бар
екендігін хабарлайды [61,с.76]. Алайда, грузин артиллериясының іс-қимылының
нәтижесінде шабуыл жасаушы тарап айтарлықтар шығындарға ұшыраған. 1993 жылы
Ресейдің қатысуымен қақтығысқа қатысушы тараптардың әскери күшін жаңарту
мен бір-біріне қарсы күш қолданбау жөніндегі келісімге қол қойылғандығына
қарамастан Сухуми аумағында тағы бір ірі шабуыл жасалды. Әскери қақтығыс
барысында алғаш рет әскери-теңіз десанты қолданылды. Көптеген зардап
шегушілерге қарамастан Солтүстік Кавказдықтар (Ресей) стратегиялық маңызды
аймақтарға бақылау орната алды. 1993 жылы 23 шілдеде қарама-қайшылыққа
түскен екі жақ қайта бейбітшілікке қол жеткізді. Сонымен қатар, Ресей
грузин және абхаз тараптарының қарусыздандыру және дағдарысты жағдайдан
шығу жөніндегі келісімін орындатуды өз кепілдігіне алды. 1993 жылы 27
шілдеде Абхазиядағы соғыстың тоқтатылуы жөніндегі Сочинск келісіміне қол
қойылы [9]. Аталған келісім негізінде Грузияның қарулы күштерінің
бронотехникасы мен артиллериясы қақтығыс аймағынан теңіз жолдары арқылы
шығарылды. Бұл атқарылған іс-шаралар үшін ресейлік әскерлер грузиндерге
өздерінің десантты кемелерін берді.
1993 жылы абхаз әскерлері мен ресейлік өз еркімен келгендер
Абхазияның барлық территориясы өз бақылауларына алғандықтан, грузин
халқының көптеген бөлігі (шамамен 250 мың) Абхазияны тастап кетті. 1994
жылдың 23 шілдесінен бастап Абхазия аумағында ресейлік әскерилермен
ұсынылған Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығының Бейбітшілік күштері
орналасқан. Аталған күштердің негізгі мақсаты аймақтағы қақатығысты
жағдайлардың қайта пайда болуына жол бермеу болып табылады.
2008 жылдың 16 сәуірінде Ресей президенті Владимир Путин үкіметке
Абхазия мен Оңтүстік Осетияға материалды көмек көрсету жөнінде тапсырма
бере отырып, Абхазия мен Оңтүстік Осетияның барлық мемлекеттік органдарымен
және сауда-экономикалық, әлеуметтік, ғылыми-техникалық саларда, сонымен
қатар ақпарат, мәдениет және білім саласында ынтымақтастықты дамыту қажет
екендігін ескертті [26].
2008 жылдың 31 мамырында Ресей тарапы Абхазияға құрамында 400 әскер
бар ресейлік теміржол батальондарын енгізумен қатар соғыс нәтижесінде
қираған теміржолдар мен көпірлерді қайта қалпына келтірді. Грузияның Сыртқы
істер министрлігі Ресей Федерациясының Қорғаныс министрлігінің қару
жарақтарын Абхазия территориясына енгізуін дайындалып жатқан әскери
интервенция деп түсінді. Грузияның Қорғаныс министрінің орынбасары Бату
Кутелия: Ресейдің бүгінгі күні жасап отырғаны-әскери жоспарлау тұрғысынан
әскери басқыншылық қимылдарын дайындау инфраструктурасы. Ресей Абхазия
территориясын аннексиялау мен оккупациялау мақсатында кең көлемді
интервенция жоспарлап отыр-деді [33]. Сонымен қатар Ресей Федерациясының
кез-келген мұндай қимылына қатаң жауап қайтарылмай қоймайтындығын атап
өтті. Өткен жылдың шілде айында абхаз көшбасшысы Сергей Багапша мен
Германияның Сыртқы істер министрі Франк Вальтер Штайнмайер арасында грузин-
абхаз қақтығысын реттеу жоспары талқыланған болатын [76]. С.Багапша Ең
басты мақсат-тәуелсіздікке жету екендігін мәлімдеген болатын [34]. Алайда
абхаз тарапы Кодор қыратындағы грузин әскерлерін шығарып, соғыс қимылдарын
қайта жаңартпау жөніндегі келісімді негізге ала отырып, Германияның ұсынып
отырған жоспарынан бас тартты. 2008 жылдың тамыз айындағы Оңтүстік
Осетияда болған қақтығыс кезінде Абхазияның Қарулы күштері Кодор қыратына
қайта бақылау орната алды. 2008 жылдың 26 тамызында Ресей Федерациясы
Абхазия мен Оңтүстік Осетияның тәуелсіздігін мойындады.
Ал енді Оңтүстік Осетиядағы қақтығыстың шиеленісу тарихына келетін
болсақ, 1989 жылы Оңтүстік Осетияның автономды облысының халықтық
депутаттар кеңесі облыстың статусын автономды республика деңгейіне дейін
жеткізу жөнінде шешім қабылдады. Бұл шешім Грузиядағы халықтық қозғалыстың
күшеюі және автономияны жоғалту қаупімен тікелей байланысты болған. Грузин
ССР Жоғарғы Соты қабылданған шешімді конституцияға сай емес деп тауып,
Оңтүстік Осетияның әкімшілік орталығы – Цхинвал қаласы бірнеше ай мерзіміне
оқшаулауға алынды [72].
1990 жылы Оңтүстік Осетия автономды облысының кеңесі Оңтүстік Осетия
Республикасын жариялады. Нәтижесінде Грузия Республикасының Жоғарғы кеңесі
Осетияны автономиядан айырып, территориясын бірнеше бөліктерге бөле отырып,
Цхинвал және Дзауск облыстарында төтенше жағдай жариялады. Грузия тарапының
мұндай әрекетінен кейін Оңтүстік Осетия тұрғындары жаппай Солтүстікке және
Ресей Федерациясы аумағына қоныс аударғанымен, Цхинвал қаласына Солтүстік
Осетиядан өз еркімен көмекке келушілер саны арта түсті. Грузиндік күштер
Цхинвал маңайындағы стратегиялық маңызды нүктелерді бақылауға алып, қаланы
бірнеше қиратулар мен зардаптарға соқтықтырған соғыс қимылдарына ұшыратты.
Екі жақ арасындағы қарулы қимылдар тек Ресей мен Грузия арасыдағы Дагомыск
келісіміне қол қойылғаннан кейін және 1992 жылы қақтығысты аймаққа үш
батальон көлемінде (ресейлік, грузиндік, осетиндік) бейбітшілік күштерін
енгізу шараларынан кейін соғыс қимылдарын тоқтатты [61,с.143]. Ресми
мәліметтер бойынша 1990 жылдың желтоқсан айы мен 1992 шілдесі аралығында
Оңтүстік Осетиядағы қақтығыс нәтижесінде 2-4 мың адам қаза болып, мыңдаған
бейбіт өмір сүріп жатқан қарусыз жергілікті халық босқындарға айналды. 1992-
2004 жылдар арасында ресейлік генералдың қарауындағы бейбітшілік
күштерінің бақылауының көмегімен аймақта осетиндер мен грузин халқының
арасында татулық орнатылды, бірақ бұрынғы Оңтүстік Осетия автономдық
облысы және өзге де көптеген аумақтар Оңтүстік Осетия Республикасының
үкіметінің бақылауында болды. Елдің экономикалық жағдайы тікелей Грузия мен
Ресей арасындағы Транскавказ автомагистралі арқылы тасымалданатын транзитке
байланысты болды. Ресей Федерациясы үшін қақтығысты аймақтағы
қиыншылықтың бірі болып – бұрынғы автономиядан солтүстікке қарай қоныс
аударған Солтүстік Осетиядағы босқындар республиканың 1944 жылғы
ингуштардың депортациясына дейін Ингушетияның аумағы болып табылатын
Пригородный ауданындағы жерлерге көз сала бастады. Бұл жағдай бүгінгі күнге
дейін өз шешімін таппаған Ресейдің территориясындағы осетин-ингуш қарулы
қақтығысына ықпал еткен тағы бір себеп болып табылады.
Ресей ТМД мемлекеттерінің аумағындағы жанжалды қақтығыстарды бейбіт
түрде реттеуге бар күшін салуға тырысуда. ТМД аумағындағы қақтығысты
аймақтар: Абхазия мен Оңтүстік Осетия (Грузия), Таулы Карабах (Әзербайжан,
Армения), Преднестровье (Молдавия) [64, с.151].
ТМД аумағындағы жанжалдарды реттеу үшін, бейбітшілікті сақтау үшін
бірнеше құқықты негізде актілер мен құжаттар қабылданған. Олар: 1992 жылдың
20 наурызындағы Әскери бақылаушылар мен бейбітшілікті қоодаудағы ұжымдық
күштер жөніндегі келісім, 1993 жылғы 24 қыркүйектегі Ұжымдық
бітімгершілік күштері және оларды материалды-техникалық қамтамасыз ету
жөніндегі келісім және 1996 жылғы 19 қаңтардағы ТМД мүше мемлекеттерінң
аумағындағы қақтығыстардың алдын алу мен болдырмау жөніндегі концепция
қабылданған [15]. Жоғарыда аталған және тағы да өзге ресми құжаттар
негізінде Ресей мен Грузия арасындағы шиеленісті жағдайды реттеудің
алғышарттары жасалынған болатын.
ТМД көлеміндегі ең алғашқы бітімгершілік шаралары 1992 жылы 14
шілдеде Оңтүстік Осетия аумағында жүзеге асырылды. 1992 жылдың 24
маусымында, Сочи қаласында Ресей президенті Б.Ельцин мен Шеварнадзе
арасындағы Грузин-осетиндік қақтығысты реттеу принциптері жөніндегі
Келісіміне сәйкес, жанжалды аймаққа құрамында ресейлік, грузиндік,
осетиндік батальондары бар бейбітшілікті сақтау мақсатындағы Аралас Бақылау
Күштері енгізілген болатын. 1996 жылдың 16 мамырында Мәскеу қаласында
грузин-осетиндік қақтығыс тараптарының арасындағы өзара сенімді нығайту мен
қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі шаралар жөнінде Меморандумға қол қойылды
[16]. Бұл меморандум қақтығысты реттеуге өзіндік ықпалын тигізгені анық.
1994 жылы 14 мамырда Мәскеуде Ресейдің ықпалдастығымен грузин-абхаз
қақтығысының аймағында қарулы күштерді тоқтату жөніндегі Келісімге қол
қойылды [53,с.67]. Осы құжаттың және ТМД елдерінің мемлекет басшыларының
Кеңесімен 1994 жылы Абхазияда ТМД-ның Ұжымдық бейбітшілікті сақтау күштері
орын алды. Сонымен қатар, БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі Грузиядағы жағдайды
бақылау үшін БҰҰ-ның арнайы миссиясын сайлаған.
Грузия президенті Михаил Саакашвили 2004 жылдың көктемінен бастап
Ресей Федерациясын Грузиямен қарым-қатынасын қалпына келтіргісі келмейтін
Абхазия мен Оңтүстік Осетияның сепаратистік ұстанымдарына жол берді деп
айыптаған болатын [27]. Грузия Ресейді Абхазия мен Оңтүстік Осетиядағы
бейбітшілік күштерінің миссиясын жалғастыруына және оның делдалдық рөлінен
айырмақшы болды. Саакашвилидің айтуынша қақтығысты аймақтағы ресейлік
бітімгершілік контингентті НАТО әскерлеріне немесе ТМД-ның өзге елдерінің
әскери бөлімшелеріне, мысалы–Украинаның әскерлеріне ауыстыру керек. Ресей
Федерациясының ойынша бұл қақтығыстың Косово мәселесінің сценарийі
бойынша дамуына, этникалық тазартулар мен қарулы қақатығыстардың ушығып
кетуіне жол береді. Сонымен қатар ТМД елдері Грузияға өз әскерлерін
жіберуге дайын еместігін білдірген болатын.
Ресейлік басшылықтың Грузияның территориялық тұтастығының мәселесіне
көзқарасын Ресей президенті Владимир Путин 2004 жылдың тамыз айындағы
сөзінде бүгінгі күнгі грузин территориясындағы шиеленісті аймақтар
мәселесінің алғышарты автономды құрылымдарды жоюдан басталды деген: Ресей
Грузияның территориалды тұтастығын қайта қалпына келтіріп, сақтап қалуына
өз үлесін қосуға дайын, алайда өзіне жат міндеттерді алып, тек бір арп
жағында ғана бола алмайды. Біз екі жақ арасында делдал болып, егер бейбіт
ниет болған жағдайда олардың келісулеріне кепіл бола аламыз [28].
Грузиндік жаңа басшылықтың тарапынан сынға ұшырамаған Ресей –грузин
қарым-қатынасының ешбір аспектісі жоқ. Ресей Федерациясына тағылған ең
негізгі айыптардың бірі – Ресей тарапының Абхазия мен Оңтүстік Осетия
тұрғындарына белсенді түрде ресейлік азаматтық алып беру жөнінде жүргізген
шараларды айтуға болады. Сонымен бірге Грузия Ресейді:
• Оның әуе және теңіз кеңістігінің бұзылуына;
• Абхазия және Оңтүстік Осетиямен экономикалық, сауда, қаржы және
транспорт саласындағы ынтымақтастығының дамытуды жалғастырғандығына;
• Грузиндік автономиялар территориясында барлау қызметтерін
жүргізгендігін;
Екі ел арасындағы визалық режим саласында грузин азаматтарына қатысты
аса достық қатынаста еместігіне кінә тағып отыр дейді Грузияның парламент
өкілі З.Жвании [29].
Саакашвили Ресейдің бұл мәселеге араласуын даттай отырып, халықаралық
қауымдастыққа мәселе этникалық қақтығыс маңында емес, ал алпауыт Ресейдің
өзінің әлсіз оңтүстік көршісіне қарсы жасап ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz