Менеджменттің бақылау функциясы
Бақылау функциясы
1. Бақылаудың табиғаты мен мақсаты
2. Бақылау типтері
3. Басқарушының жауапкершілігі
4. Бақылау схемасы
5. Тиімді бақылаудың сипаттамасы
5. Тиімді бақылаудың сипаттамасы
1. Бақылаудың табиғаты мен мақсаты
2. Бақылау типтері
3. Басқарушының жауапкершілігі
4. Бақылау схемасы
5. Тиімді бақылаудың сипаттамасы
5. Тиімді бақылаудың сипаттамасы
Басқару процесі әрқашан сәтті бола бермеуі мүмкін. Жоспар да ойлағандай орындала бермейді. Адамдар да өзіне қатысты праволар мен міндеттерді қабылдай бермейді. Басшылар адамдарға қойылған мақсатты әрдайым дәлелдеп, түсіндіре алмауы мүмкін.
Ұйымдастыру қоршаған орта жағдайының өзгеруіне қарай бейімделуі тиіс. Ұйым басшысы өзінің алдына қойған мақсатына жеткенін анықтауы үшін, өз қатесін және қызметшілерінің қатесін байқауы үшін бақылау қажет. Бақылау ұйымды да, қызметкерлерді де шығыннан алдын ала қорғауы тиіс.
Бақылау функциясы өндіріс процесінің нақты барысын ұдайы бақылаудан, таодаудан, бағалаудан және басқарудың келесі циклінде қажетті іс-әрекеттерді айқындау мақсатында оны белгіленген бағдарлама бойынша салғастырудан тұрады.
Бақылау бұл ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз ету процесі. Ол қолда не барын жәнеде не болу керектігін ұдайы салыстыру.
Басшылар бақылау функциясын мақсат пен міндетті айқындап, ұйымды құрған сәттен бастап қолға ала бастайды. Ұйымның қалыпты жұмыс істеуі үшін бақылаудың маңызы зор. Бақылау болмаған жерде берекесіздік етек алады, кез келген топтың қызметін біріктіру мүмкін болмайды. Бақылау ұйымның өмір сүруінің негізгі элементі болып саналады. Бақылаудың қажеттілігі көмескі жайттардан туындайды. Жоспардың жүзеге асуына көптеген жағдайлар кедергі келтіруі мүмкін. Мәселен, заңдардың, әлеуметтік құндылықтардың, технологияның, бәсекелесу жағдайының өзгеруі және қоршаған ортадағы басқа шамалардың өзгеруі жоспардың орындалуына себепші болуы ықтимал.
Басқа да бір факторға кез келген ұйымдағы көпшілік жұмыстарды орындайтын адамдар жатады. Жаңа нұсқаулар мен бұйрықтардың енгізілуін, қосымша праволар мен міндеттердің жүктелуін жұмыскерлердің қалай қабылдайтындығын менеджерлер әрдайым дәл біле бермеуі мүмкін.
Бақылаудың қажеттілігі дағдарыс жағдайының пайда болуын алдын ала сақтандыруға да байланысты. Ұйым ішіндегі жағдайды талдаған кезде пайда болатын қателіктер мен проблемаларды дер кезінде түзетіп, дұрыс арнаға салмаса, кейіннен оны қалпына келтіру қиынға соғатыны сөзсіз.
Бақылау функциясы бұл проблеманы айқындауға мүмкіндік беретін, әрі туындаған проблемалар дағдарысқа ұшырамай тұрып ұйым қызметіне тиісті өзгерістер енгізетін басқару сипаты. Осыдан үш мыңдай жыл бұрын қытайдың дана кітабы «И Цзиньде» («Өзгеріс кітабында»), басқару ғылымының алғашқы идеясы пайда болғанға дейін былай жазылған болатын: «Ақылды адам табысқа қалай жеткенін білгеннен кейін, ол тағы да солай істейді. Егер өз қатесін сезінсе, ол оны қайталамайтын болады.»
Бақылауды жүзеге асырудың қажеттілігініңбасты себептерінің бірі сол, кез келген ұйым өз қателіктерін дер кезінде таба білуі, әрі оны ұйымның алдындағы мақсатына нұқсан келмей тұрып дұрыс арнаға бағыттай білуде.
Ұйымдастыру қоршаған орта жағдайының өзгеруіне қарай бейімделуі тиіс. Ұйым басшысы өзінің алдына қойған мақсатына жеткенін анықтауы үшін, өз қатесін және қызметшілерінің қатесін байқауы үшін бақылау қажет. Бақылау ұйымды да, қызметкерлерді де шығыннан алдын ала қорғауы тиіс.
Бақылау функциясы өндіріс процесінің нақты барысын ұдайы бақылаудан, таодаудан, бағалаудан және басқарудың келесі циклінде қажетті іс-әрекеттерді айқындау мақсатында оны белгіленген бағдарлама бойынша салғастырудан тұрады.
Бақылау бұл ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз ету процесі. Ол қолда не барын жәнеде не болу керектігін ұдайы салыстыру.
Басшылар бақылау функциясын мақсат пен міндетті айқындап, ұйымды құрған сәттен бастап қолға ала бастайды. Ұйымның қалыпты жұмыс істеуі үшін бақылаудың маңызы зор. Бақылау болмаған жерде берекесіздік етек алады, кез келген топтың қызметін біріктіру мүмкін болмайды. Бақылау ұйымның өмір сүруінің негізгі элементі болып саналады. Бақылаудың қажеттілігі көмескі жайттардан туындайды. Жоспардың жүзеге асуына көптеген жағдайлар кедергі келтіруі мүмкін. Мәселен, заңдардың, әлеуметтік құндылықтардың, технологияның, бәсекелесу жағдайының өзгеруі және қоршаған ортадағы басқа шамалардың өзгеруі жоспардың орындалуына себепші болуы ықтимал.
Басқа да бір факторға кез келген ұйымдағы көпшілік жұмыстарды орындайтын адамдар жатады. Жаңа нұсқаулар мен бұйрықтардың енгізілуін, қосымша праволар мен міндеттердің жүктелуін жұмыскерлердің қалай қабылдайтындығын менеджерлер әрдайым дәл біле бермеуі мүмкін.
Бақылаудың қажеттілігі дағдарыс жағдайының пайда болуын алдын ала сақтандыруға да байланысты. Ұйым ішіндегі жағдайды талдаған кезде пайда болатын қателіктер мен проблемаларды дер кезінде түзетіп, дұрыс арнаға салмаса, кейіннен оны қалпына келтіру қиынға соғатыны сөзсіз.
Бақылау функциясы бұл проблеманы айқындауға мүмкіндік беретін, әрі туындаған проблемалар дағдарысқа ұшырамай тұрып ұйым қызметіне тиісті өзгерістер енгізетін басқару сипаты. Осыдан үш мыңдай жыл бұрын қытайдың дана кітабы «И Цзиньде» («Өзгеріс кітабында»), басқару ғылымының алғашқы идеясы пайда болғанға дейін былай жазылған болатын: «Ақылды адам табысқа қалай жеткенін білгеннен кейін, ол тағы да солай істейді. Егер өз қатесін сезінсе, ол оны қайталамайтын болады.»
Бақылауды жүзеге асырудың қажеттілігініңбасты себептерінің бірі сол, кез келген ұйым өз қателіктерін дер кезінде таба білуі, әрі оны ұйымның алдындағы мақсатына нұқсан келмей тұрып дұрыс арнаға бағыттай білуде.
1. К.Е.Ахметов «Менеджмент негіздері», Алматы; 1993 ж.
2. К.Б.Ахметов «Менеджмент негіздері», Орал; 1995 ж.
3. К.Б.Бердалиев «Басқару негіздері»; Алматы; 1995 ж.
2. К.Б.Ахметов «Менеджмент негіздері», Орал; 1995 ж.
3. К.Б.Бердалиев «Басқару негіздері»; Алматы; 1995 ж.
Менеджменттің бақылау функциясы
Бақылау функциясы
1. Бақылаудың табиғаты мен мақсаты
Басқару процесі әрқашан сәтті бола бермеуі мүмкін. Жоспар да
ойлағандай орындала бермейді. Адамдар да өзіне қатысты праволар мен
міндеттерді қабылдай бермейді. Басшылар адамдарға қойылған мақсатты әрдайым
дәлелдеп, түсіндіре алмауы мүмкін.
Ұйымдастыру қоршаған орта жағдайының өзгеруіне қарай бейімделуі
тиіс. Ұйым басшысы өзінің алдына қойған мақсатына жеткенін анықтауы үшін,
өз қатесін және қызметшілерінің қатесін байқауы үшін бақылау қажет. Бақылау
ұйымды да, қызметкерлерді де шығыннан алдын ала қорғауы тиіс.
Бақылау функциясы өндіріс процесінің нақты барысын ұдайы бақылаудан,
таодаудан, бағалаудан және басқарудың келесі циклінде қажетті іс-
әрекеттерді айқындау мақсатында оны белгіленген бағдарлама бойынша
салғастырудан тұрады.
Бақылау бұл ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз ету процесі. Ол
қолда не барын жәнеде не болу керектігін ұдайы салыстыру.
Басшылар бақылау функциясын мақсат пен міндетті айқындап, ұйымды
құрған сәттен бастап қолға ала бастайды. Ұйымның қалыпты жұмыс істеуі үшін
бақылаудың маңызы зор. Бақылау болмаған жерде берекесіздік етек алады, кез
келген топтың қызметін біріктіру мүмкін болмайды. Бақылау ұйымның өмір
сүруінің негізгі элементі болып саналады. Бақылаудың қажеттілігі көмескі
жайттардан туындайды. Жоспардың жүзеге асуына көптеген жағдайлар кедергі
келтіруі мүмкін. Мәселен, заңдардың, әлеуметтік құндылықтардың,
технологияның, бәсекелесу жағдайының өзгеруі және қоршаған ортадағы басқа
шамалардың өзгеруі жоспардың орындалуына себепші болуы ықтимал.
Басқа да бір факторға кез келген ұйымдағы көпшілік жұмыстарды
орындайтын адамдар жатады. Жаңа нұсқаулар мен бұйрықтардың енгізілуін,
қосымша праволар мен міндеттердің жүктелуін жұмыскерлердің қалай
қабылдайтындығын менеджерлер әрдайым дәл біле бермеуі мүмкін.
Бақылаудың қажеттілігі дағдарыс жағдайының пайда болуын алдын ала
сақтандыруға да байланысты. Ұйым ішіндегі жағдайды талдаған кезде пайда
болатын қателіктер мен проблемаларды дер кезінде түзетіп, дұрыс арнаға
салмаса, кейіннен оны қалпына келтіру қиынға соғатыны сөзсіз.
Бақылау функциясы бұл проблеманы айқындауға мүмкіндік беретін, әрі
туындаған проблемалар дағдарысқа ұшырамай тұрып ұйым қызметіне тиісті
өзгерістер енгізетін басқару сипаты. Осыдан үш мыңдай жыл бұрын қытайдың
дана кітабы И Цзиньде (Өзгеріс кітабында), басқару ғылымының алғашқы
идеясы пайда болғанға дейін былай жазылған болатын: Ақылды адам табысқа
қалай жеткенін білгеннен кейін, ол тағы да солай істейді. Егер өз қатесін
сезінсе, ол оны қайталамайтын болады.
Бақылауды жүзеге асырудың қажеттілігініңбасты себептерінің бірі сол,
кез келген ұйым өз қателіктерін дер кезінде таба білуі, әрі оны ұйымның
алдындағы мақсатына нұқсан келмей тұрып дұрыс арнаға бағыттай білуде.
2. Бақылау типтері
Бақылау басқарудың маңызды, әрі күрделі қызметі, еңбек өнімділігін,
қызметкерлердің ынта жігерін арттырудың басты құралы.
Бақылаудың басты принциптерінің бірі бақылау тұтастай қамтылуы тиіс.
Бақылау ісі тек менеджерлердің және оның көмекшілерінің ғана міндеті емес.
Әрбір басшы, қызмет лауазымына қарамастан, өзінің тікелей жауапты міндеті
ретінде бақылауды жүзеге асыруы тиіс. Істің анықтығын жете білетін, соған
білім өрісі жететін, әрі басқаларға үлгі көрсете алатын адамдар ғана
бақылай алады.
Бақылаудың келесі принципі ол басқару процесінің негізгі элемнті
болып саналады. Барлық басқа функцияларды одан бөлек қарастыруға болмайды.
Тиімді бақылаудың басты принциптері жүйелік және жан жақтылық.
Бақылаудағы мақсаттылық та, яғни текскру барысында тек кемшілікті ашып қана
қоймай, сонымен қатар оны жою шараларынқарастырудың зор маңызы бар.
Бақылауды күшейту мақсатында кейбір жағдайда қазіргі есептеу техникаларын
пайдалана отырып, арнайы жүйе құрылады.
Бақылаудың негізгі үш түрі бар: алдын ала, күнделікті және қорытынды
бақылау. Бұлардың жүзеге асыру формасы бір-біріне ұқсас, өйткені көздейтін
мақсаттары бірдей: нақты алынған нәтижелердің талап етілетін нәтижелерге
жетуіне ықпал ету.
Алдын ала бақылау. Мұндай бақылауды жүзеге асырудың негізгі
құралдары белгіленген ережелерді, процедураларды және жүріс линиясын жүзеге
асыру. Жүріс ережесі мен линиясы жоспарды орындауды қамтамасыз ету үшін
жасалатындықтан, оны мүлтіксіз сақтау – бұл жұмыстың белгіленген бағытта
дамитындығына көз жеткізудің әдісі. Осы секілді егер қызмет міндеттері
айқын жазылса, мақсат тұжырымдамалары бағыныштыларға нақты түсіндірілсе,
басқарудың әкімшілік аппаратына білікті адамдар алынса, осының барлығы
ұйымдық құрылымның ойлаған мақсатта жұмыс істеуі мүмкіндігін арттыра
түседі. Алдын ала бақылау үш салада – адамдар, материалдық және қаржы
ресурстары тарапында жүзеге асырылады.
Адам ресурстары саласында алдын ала бақылау белгілі бір қызмет
міндеттерін орындауға қажетті кәсіптік білімі мен шеберлігін мұқият талдау
және біршама дайындығы мен біліктігі бар дамдарды таңдау арқылы
жүргізіледі. Жұмысқа қабылданушылардың өздеріне жүктелген тапсырмаларды
немесе міндеттерді орындай алатындығына көз жеткізу үшін, жалданушылардың
осы саладағы тиісті білім дәрежесін немесе жұмыс стажын анықтап, олардың
құжаттары мен мінездемелерін тексеру қажет.Ұйымға білікті жұмыскерлерді
тартуда, әрі тұрақтандыруда, оларға еңбекақысы мен өтемін әділ белгілеудің,
сонымен қатар жұмыскерлерді жалдар алдында әңгіме өткізудің зор маңызы бар.
Көптеген ұйымдарда адам ресурстарын алдын ала бақылау жұмыскерлерді
жалдағаннан кейін де, жұмысқа баулу арқылы, оларға негізгі міндеттеріне
кіріспес бұрын тағыда нені үйрету қажеттілігін білуге мүмкіндік береді.
Фирмадағы пайдаланып отырған материалдық ресурстарды алдын ала
бақылағанда материал сапасының стаендарттарға сәйкестігі, жаңадан келіп
түскен материалдардың жай-күйі, жарамдылығы айқындалады.
Қаржы ресурстарын алдын ала бақылаудағы маңызды буын – бюджет
(ағымдағы қаржы жоспары), мұның өзі де жоспарлау функциясын жүзеге асыруға
мүмкіндік береді. Бюджет алдын ала бақылаудың механизмі болып саналады.
Күнделікті бақылау. Күнделікті бақылау жұмыс барысында жүзеге
асырылады, оның объектісі көбінесе бағынышты қызметкерлер, ал мұны жүзеге
асырушы тікелей басшысы. Бағынышты адамдардың жұмысын ұдайы тексеру,
жұмысты жетілдіру мақсатында туындаған проблемалар мен ұсыныстарды талқылау
белгіленген жоспарлар мен ұсыныстардан ауытқуға жол бермейді.
Күнделікті бақылау нақты жұмысты орындаумен бір мезетте
жүргізілмейді. Оның өзі жұмыс орандалғаннан кейінгі нақты нәтиженің өлшемін
білуге ойланған мақсатқа жетуге негізделеді. Күнделікті бақылауды жүзеге
асыру үшін бақылау аппаратына ақпараттар, яғни кері байланыс қажет.
Кері байланыс жүйесі алынған нәтижелер туралы деректер.
Кері байланыстың қарапайым мысалына басшының қарамағындағы адамның
қанағаттанарлықсыз жұмысы туралы хабарын айтуға болады. Кері байланыс
жүйесі басшыға көптеген күтпеген проблемаларды айқындауға, соған сәйкес
тиісті шаралар қолдануға, қойылған мақсаттан ауытқуды дер кезінде
болдырмауға мүмкіндік береді.
Кері байланыстың барлық жүейсі (биологиялық және ұйымдық) бірден бір
іргелі элементтерден тұрады, әрі бірден бір принциптермен жұмыс істейді.
Кері байланыстың барлық жүйесінде:
• Мақсаты болады;
• Сыртқы ресурстарды пайдаланады;
• Сыртқы ресурстарды ішкі ресурстарға пайдаланады;
• Белгіленген мақсаттың едәір ауытқуын қадағалайды;
• Белгіленген мақсатқа жету үшін осы ауытқуларға түзету енгізеді.
Қорытынды бақылау. Мұның екі маңызды функциясы бар.
Бірінші функциясы: егер жоспарлауға қажетті ұқсас жұмыстарды алдағы
уақытта атқару ұсынылған жағдайда, қорытынды бақылау басшыға ақпаратты
ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Нақты алынған нәтиже мен талап етілетін
нәтижені салыстыру арқылы басшының жоспардың қаншалықты дәл жасалатындығын
бағалауға мүмкіндігі болады. Мұнйң өзі сонымен қоса пайда болған
проблемалар туралы ақпарат алуға, сөйтіп болашақта мұндай проблемалардан
құтылу үшін жаңа жоспар жасауға ықпал етеді.
Қорытынды бақылаудың екінші функциясы мотивацияға ықпал етеді. Егер
ұйым басшысы мотивациялық көтермелеуді белгілі бір нәтижелік деңгеймен
байланыстыратын болса, ондай жағдайда, әрине, нақты қол жеткен нәтижені дәл
әрі әділетті бағалау қажет.
Сонымен, кез келген жобаның және кезеңдегі жұмыстың аяқталу
нәтижесін бақылау артқа, сондай ақ алға зер салудың, әрі келесі сұрақтарға
жауап берудің негізі болуы тиіс:
• Біз нені үйрендік?
• Келесі жолы қалайша басқаша істеуге болады?
• Белгіленген межеден ауытқу себебі неде?
• Жаңа мақсатты ойластыру үшін қандай тоқтамға келу қажет?
3. Басқарушының жауапкершілігі
Кейбіреулердің ойлауынша, бақылаушының қарауылына жұмыс істейтіндер
мен төменгі басшылар ілігеді дейді. Алайда бақылаудың қатаң талабы тек
осыларға ғана қатысты емес. Басшылар да өз міндеттерінің қалай орындалып
жатқаны туралы есеп беруі тиіс.
Әрбір орындаушы өзінің өндірістік ісіндегі кәсіптік деңгейіне жауап
береді. Әрбір басқарушы көптеген адамдарға жауап береді.Өз міндетіне
жаңадан кіріскен адамға іске бірден кірісе кету алғашында қиынға соғатын
жағдай кездеседі. Бақылаудың ең тиімді жолы апта сайын жұмыс барысы
туралы көзбе көз әңгімелесу, кейбір міндеттерді шешуі, күтделі
проблемаларды шешу жолдарын қарастыру туралы ұсыныстар енгізу. Егер
мұндайда бақылаушы құтқару дәлелдерін қарастырса: талқылаған мәселені
бақылаушы ғана емес, орындаушы әзірлеген болса, әрі ондағы қателік пен
сәйкессіздікке сол орындаушының өзі жауап берсе, онда оған шынайы достық
ниетпен басқару жауапкершілігі туралы ескерту қажет.
4. Бақылау схемасы
Бақылау процесі үш кезеңнен тұрады: стандарттар мен критерийлер
жасау, оларды нақты нәтижелермен салыстыру, енгізілетін қажетті түзетулерді
қабылдау, олардың әрқайсысында алуан түрлі шаралар жиынтығы жүзеге
асырылады.
Стандарттарды белгілеу. Бақылауға пайдаланылатын барлық стандарттар
ұйымның мақсаты мен стратегиясына орай таңдап алынуы тиіс. Бақылау үшін
стандарт ретінде пайдалануға болатын мақсаттардың маңызды екі ерекшелігін
атап көрсетуге болады. Олар уақат аясының болуымен, сол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бақылау функциясы
1. Бақылаудың табиғаты мен мақсаты
Басқару процесі әрқашан сәтті бола бермеуі мүмкін. Жоспар да
ойлағандай орындала бермейді. Адамдар да өзіне қатысты праволар мен
міндеттерді қабылдай бермейді. Басшылар адамдарға қойылған мақсатты әрдайым
дәлелдеп, түсіндіре алмауы мүмкін.
Ұйымдастыру қоршаған орта жағдайының өзгеруіне қарай бейімделуі
тиіс. Ұйым басшысы өзінің алдына қойған мақсатына жеткенін анықтауы үшін,
өз қатесін және қызметшілерінің қатесін байқауы үшін бақылау қажет. Бақылау
ұйымды да, қызметкерлерді де шығыннан алдын ала қорғауы тиіс.
Бақылау функциясы өндіріс процесінің нақты барысын ұдайы бақылаудан,
таодаудан, бағалаудан және басқарудың келесі циклінде қажетті іс-
әрекеттерді айқындау мақсатында оны белгіленген бағдарлама бойынша
салғастырудан тұрады.
Бақылау бұл ұйымның өз мақсатына жетуін қамтамасыз ету процесі. Ол
қолда не барын жәнеде не болу керектігін ұдайы салыстыру.
Басшылар бақылау функциясын мақсат пен міндетті айқындап, ұйымды
құрған сәттен бастап қолға ала бастайды. Ұйымның қалыпты жұмыс істеуі үшін
бақылаудың маңызы зор. Бақылау болмаған жерде берекесіздік етек алады, кез
келген топтың қызметін біріктіру мүмкін болмайды. Бақылау ұйымның өмір
сүруінің негізгі элементі болып саналады. Бақылаудың қажеттілігі көмескі
жайттардан туындайды. Жоспардың жүзеге асуына көптеген жағдайлар кедергі
келтіруі мүмкін. Мәселен, заңдардың, әлеуметтік құндылықтардың,
технологияның, бәсекелесу жағдайының өзгеруі және қоршаған ортадағы басқа
шамалардың өзгеруі жоспардың орындалуына себепші болуы ықтимал.
Басқа да бір факторға кез келген ұйымдағы көпшілік жұмыстарды
орындайтын адамдар жатады. Жаңа нұсқаулар мен бұйрықтардың енгізілуін,
қосымша праволар мен міндеттердің жүктелуін жұмыскерлердің қалай
қабылдайтындығын менеджерлер әрдайым дәл біле бермеуі мүмкін.
Бақылаудың қажеттілігі дағдарыс жағдайының пайда болуын алдын ала
сақтандыруға да байланысты. Ұйым ішіндегі жағдайды талдаған кезде пайда
болатын қателіктер мен проблемаларды дер кезінде түзетіп, дұрыс арнаға
салмаса, кейіннен оны қалпына келтіру қиынға соғатыны сөзсіз.
Бақылау функциясы бұл проблеманы айқындауға мүмкіндік беретін, әрі
туындаған проблемалар дағдарысқа ұшырамай тұрып ұйым қызметіне тиісті
өзгерістер енгізетін басқару сипаты. Осыдан үш мыңдай жыл бұрын қытайдың
дана кітабы И Цзиньде (Өзгеріс кітабында), басқару ғылымының алғашқы
идеясы пайда болғанға дейін былай жазылған болатын: Ақылды адам табысқа
қалай жеткенін білгеннен кейін, ол тағы да солай істейді. Егер өз қатесін
сезінсе, ол оны қайталамайтын болады.
Бақылауды жүзеге асырудың қажеттілігініңбасты себептерінің бірі сол,
кез келген ұйым өз қателіктерін дер кезінде таба білуі, әрі оны ұйымның
алдындағы мақсатына нұқсан келмей тұрып дұрыс арнаға бағыттай білуде.
2. Бақылау типтері
Бақылау басқарудың маңызды, әрі күрделі қызметі, еңбек өнімділігін,
қызметкерлердің ынта жігерін арттырудың басты құралы.
Бақылаудың басты принциптерінің бірі бақылау тұтастай қамтылуы тиіс.
Бақылау ісі тек менеджерлердің және оның көмекшілерінің ғана міндеті емес.
Әрбір басшы, қызмет лауазымына қарамастан, өзінің тікелей жауапты міндеті
ретінде бақылауды жүзеге асыруы тиіс. Істің анықтығын жете білетін, соған
білім өрісі жететін, әрі басқаларға үлгі көрсете алатын адамдар ғана
бақылай алады.
Бақылаудың келесі принципі ол басқару процесінің негізгі элемнті
болып саналады. Барлық басқа функцияларды одан бөлек қарастыруға болмайды.
Тиімді бақылаудың басты принциптері жүйелік және жан жақтылық.
Бақылаудағы мақсаттылық та, яғни текскру барысында тек кемшілікті ашып қана
қоймай, сонымен қатар оны жою шараларынқарастырудың зор маңызы бар.
Бақылауды күшейту мақсатында кейбір жағдайда қазіргі есептеу техникаларын
пайдалана отырып, арнайы жүйе құрылады.
Бақылаудың негізгі үш түрі бар: алдын ала, күнделікті және қорытынды
бақылау. Бұлардың жүзеге асыру формасы бір-біріне ұқсас, өйткені көздейтін
мақсаттары бірдей: нақты алынған нәтижелердің талап етілетін нәтижелерге
жетуіне ықпал ету.
Алдын ала бақылау. Мұндай бақылауды жүзеге асырудың негізгі
құралдары белгіленген ережелерді, процедураларды және жүріс линиясын жүзеге
асыру. Жүріс ережесі мен линиясы жоспарды орындауды қамтамасыз ету үшін
жасалатындықтан, оны мүлтіксіз сақтау – бұл жұмыстың белгіленген бағытта
дамитындығына көз жеткізудің әдісі. Осы секілді егер қызмет міндеттері
айқын жазылса, мақсат тұжырымдамалары бағыныштыларға нақты түсіндірілсе,
басқарудың әкімшілік аппаратына білікті адамдар алынса, осының барлығы
ұйымдық құрылымның ойлаған мақсатта жұмыс істеуі мүмкіндігін арттыра
түседі. Алдын ала бақылау үш салада – адамдар, материалдық және қаржы
ресурстары тарапында жүзеге асырылады.
Адам ресурстары саласында алдын ала бақылау белгілі бір қызмет
міндеттерін орындауға қажетті кәсіптік білімі мен шеберлігін мұқият талдау
және біршама дайындығы мен біліктігі бар дамдарды таңдау арқылы
жүргізіледі. Жұмысқа қабылданушылардың өздеріне жүктелген тапсырмаларды
немесе міндеттерді орындай алатындығына көз жеткізу үшін, жалданушылардың
осы саладағы тиісті білім дәрежесін немесе жұмыс стажын анықтап, олардың
құжаттары мен мінездемелерін тексеру қажет.Ұйымға білікті жұмыскерлерді
тартуда, әрі тұрақтандыруда, оларға еңбекақысы мен өтемін әділ белгілеудің,
сонымен қатар жұмыскерлерді жалдар алдында әңгіме өткізудің зор маңызы бар.
Көптеген ұйымдарда адам ресурстарын алдын ала бақылау жұмыскерлерді
жалдағаннан кейін де, жұмысқа баулу арқылы, оларға негізгі міндеттеріне
кіріспес бұрын тағыда нені үйрету қажеттілігін білуге мүмкіндік береді.
Фирмадағы пайдаланып отырған материалдық ресурстарды алдын ала
бақылағанда материал сапасының стаендарттарға сәйкестігі, жаңадан келіп
түскен материалдардың жай-күйі, жарамдылығы айқындалады.
Қаржы ресурстарын алдын ала бақылаудағы маңызды буын – бюджет
(ағымдағы қаржы жоспары), мұның өзі де жоспарлау функциясын жүзеге асыруға
мүмкіндік береді. Бюджет алдын ала бақылаудың механизмі болып саналады.
Күнделікті бақылау. Күнделікті бақылау жұмыс барысында жүзеге
асырылады, оның объектісі көбінесе бағынышты қызметкерлер, ал мұны жүзеге
асырушы тікелей басшысы. Бағынышты адамдардың жұмысын ұдайы тексеру,
жұмысты жетілдіру мақсатында туындаған проблемалар мен ұсыныстарды талқылау
белгіленген жоспарлар мен ұсыныстардан ауытқуға жол бермейді.
Күнделікті бақылау нақты жұмысты орындаумен бір мезетте
жүргізілмейді. Оның өзі жұмыс орандалғаннан кейінгі нақты нәтиженің өлшемін
білуге ойланған мақсатқа жетуге негізделеді. Күнделікті бақылауды жүзеге
асыру үшін бақылау аппаратына ақпараттар, яғни кері байланыс қажет.
Кері байланыс жүйесі алынған нәтижелер туралы деректер.
Кері байланыстың қарапайым мысалына басшының қарамағындағы адамның
қанағаттанарлықсыз жұмысы туралы хабарын айтуға болады. Кері байланыс
жүйесі басшыға көптеген күтпеген проблемаларды айқындауға, соған сәйкес
тиісті шаралар қолдануға, қойылған мақсаттан ауытқуды дер кезінде
болдырмауға мүмкіндік береді.
Кері байланыстың барлық жүейсі (биологиялық және ұйымдық) бірден бір
іргелі элементтерден тұрады, әрі бірден бір принциптермен жұмыс істейді.
Кері байланыстың барлық жүйесінде:
• Мақсаты болады;
• Сыртқы ресурстарды пайдаланады;
• Сыртқы ресурстарды ішкі ресурстарға пайдаланады;
• Белгіленген мақсаттың едәір ауытқуын қадағалайды;
• Белгіленген мақсатқа жету үшін осы ауытқуларға түзету енгізеді.
Қорытынды бақылау. Мұның екі маңызды функциясы бар.
Бірінші функциясы: егер жоспарлауға қажетті ұқсас жұмыстарды алдағы
уақытта атқару ұсынылған жағдайда, қорытынды бақылау басшыға ақпаратты
ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Нақты алынған нәтиже мен талап етілетін
нәтижені салыстыру арқылы басшының жоспардың қаншалықты дәл жасалатындығын
бағалауға мүмкіндігі болады. Мұнйң өзі сонымен қоса пайда болған
проблемалар туралы ақпарат алуға, сөйтіп болашақта мұндай проблемалардан
құтылу үшін жаңа жоспар жасауға ықпал етеді.
Қорытынды бақылаудың екінші функциясы мотивацияға ықпал етеді. Егер
ұйым басшысы мотивациялық көтермелеуді белгілі бір нәтижелік деңгеймен
байланыстыратын болса, ондай жағдайда, әрине, нақты қол жеткен нәтижені дәл
әрі әділетті бағалау қажет.
Сонымен, кез келген жобаның және кезеңдегі жұмыстың аяқталу
нәтижесін бақылау артқа, сондай ақ алға зер салудың, әрі келесі сұрақтарға
жауап берудің негізі болуы тиіс:
• Біз нені үйрендік?
• Келесі жолы қалайша басқаша істеуге болады?
• Белгіленген межеден ауытқу себебі неде?
• Жаңа мақсатты ойластыру үшін қандай тоқтамға келу қажет?
3. Басқарушының жауапкершілігі
Кейбіреулердің ойлауынша, бақылаушының қарауылына жұмыс істейтіндер
мен төменгі басшылар ілігеді дейді. Алайда бақылаудың қатаң талабы тек
осыларға ғана қатысты емес. Басшылар да өз міндеттерінің қалай орындалып
жатқаны туралы есеп беруі тиіс.
Әрбір орындаушы өзінің өндірістік ісіндегі кәсіптік деңгейіне жауап
береді. Әрбір басқарушы көптеген адамдарға жауап береді.Өз міндетіне
жаңадан кіріскен адамға іске бірден кірісе кету алғашында қиынға соғатын
жағдай кездеседі. Бақылаудың ең тиімді жолы апта сайын жұмыс барысы
туралы көзбе көз әңгімелесу, кейбір міндеттерді шешуі, күтделі
проблемаларды шешу жолдарын қарастыру туралы ұсыныстар енгізу. Егер
мұндайда бақылаушы құтқару дәлелдерін қарастырса: талқылаған мәселені
бақылаушы ғана емес, орындаушы әзірлеген болса, әрі ондағы қателік пен
сәйкессіздікке сол орындаушының өзі жауап берсе, онда оған шынайы достық
ниетпен басқару жауапкершілігі туралы ескерту қажет.
4. Бақылау схемасы
Бақылау процесі үш кезеңнен тұрады: стандарттар мен критерийлер
жасау, оларды нақты нәтижелермен салыстыру, енгізілетін қажетті түзетулерді
қабылдау, олардың әрқайсысында алуан түрлі шаралар жиынтығы жүзеге
асырылады.
Стандарттарды белгілеу. Бақылауға пайдаланылатын барлық стандарттар
ұйымның мақсаты мен стратегиясына орай таңдап алынуы тиіс. Бақылау үшін
стандарт ретінде пайдалануға болатын мақсаттардың маңызды екі ерекшелігін
атап көрсетуге болады. Олар уақат аясының болуымен, сол ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz