Ислам дінінің пайда болуы мен таралуы

Пән: Дінтану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе . . . 3-11

І тарау Ислам дінінің тарихы

1. 1 Ислам дінінің пайда болуы . . . 12-17

1. 2 Мұхаммед Ислам мен халифаттың

негізін салушы . . . 18-22

1. 3 Ислам дәуірінің жаңа кезеңі Хиджра . . . 23-24

1. 4 Құран-Кәрім . . . 25-30

ІІ тарау Қазақстанға илам дінінің таралуы

2. 1 Исламға дейінгі қазақ жері . . . 31-35

2. 2 Қазақтардың Исламды қабылдауы . . . 36-39

2. 3 Бүгінгі Қазақстандағы ислам жағдайы . . . 40-53

Қорытынды . . . 54-55

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 56-57

Кіріспе

Аса қамқор, мейірімді Алла атымен бастаймын.

Дін - араб тілінен енген термин. „Дін” терминінің пайда болуы және оның ұғымының кең ауқымдағы сан қырлылығы исламға дейінгі Араб елі тұрғындарының тіліндегі „дин” сөзіне байланысты.

Құранда „дін” термині түрлі мағынада жүзден аса қолданылады. Ол „сот”, „тиісінше бағалау”, „ақырет күні” деген сөз айшығы, ұғымында жеке адамның „сенімін”, дінін және діни қауым өмірінің негізі болып табылатын салт-жораның жүйесі ретіндегі діннің мағынасын білдіруі мүмкін. Дін - терминінің негізгі мәні, Аллаға құлшылық етудің міндеттілігі мен оның билігінің шексіздігі туралы айтылған аса маңызды Құран идеясына байланысты.

Дін төңірегіндегі Құрани ұғымының сан алуандығы орта ғасырдағы мұсылман теологиясында көптеген сан түрлі түсініктердің туындауына себеп болды. Құранмен салыстырғанда бұл түсіндірулер, діни сана мен қоғам алдында тұрған жәрдем мәселелерді басқа бір қырынан қарастырды. Ертедегі адамдар табиғатқа, жан-жануарларға өсімдіктерге (тотемизм), ата-баба рухтарына, сонымен қатар тағы да басқа құбылыстарға табынды. Ерте заманнан-ақ дінннің орны ерекше болып, оның мәні үлкен қарқынмен өсе бастады. Ру-тайпалардың арасында таралған діндер, уақыт келе ұлттық діндерге ұласа бастады. Ал бұл ұлттық діндер ұлғайып, әлемдік діндердің пайда болуына әкелді.

Діннің өзгермейтін, даусыз „ақиқат” деп танылатын негізгі қағида ережелері - діни уағыз деп аталынады. Ислам дінінің басты уағыздары, Құран мен Суннада жинақталған. Ол уағыздар, Мұхаммедтің өсиеті түрінде, халықтың әр дәуіріндегі өмірінің шежірелері, әдет-ғұрыпы тұрғысында, өткен өмір мен болашақ заман туралы аңыздар, астарлы мысал әңгімелер түрінде айтылады. Онда ежелгі арабтардың да, христиан, яһуди дінінің де, көне парсының зорастризмнің де қиял-ғажайыпқа толы діни аңыздары кездеседі. Мұса (Моисей), Жүсіп (Иосиф), Ғайса (Исус), Жақып (Яков), Дәуіт (Давид) тағы басқа пайғамбарлар құдайдың өкілі деп жарияланды.

Қазіргі кезде үш әлемдік діндер бар. Оларды атап көрсетсек мынадай: буддизм, христиан және ислам.

Христиан діні ІІІ-Ү ғасырда қалыптаса бастады. Жаңа дінді жақтап, көне заман философиясына, иудаизмге, діннен безушілерге қарсы күрес жүргізді, көне заман философиясының идеалистік бағыттағы кейбір қағидаларын сұрыптап пайдаланды. ІХ-ХІ ғасырларда батыс Европа мен Византия да дін ілімдері арасында талас болды. Одан батыс Европа мен Византиядағы феодализмнің даму ерекшеліктері, Болгария тағы басқа елдерге ықпал жүргізу үшін күрескені көрінеді. ХІІ-ХІІІ ғасырларда схоластикаға байланысты, христиан діні ілімінің дамуында жаңа кезең басталды. Схоластиканың кейбір өкілдері, діни наным мен ақылдың арасында үйлесімдік барын және құдайдың ұлылығын дәлелдеді. Мұндай жағдайда езілуші халықтың талап-тілегі де діни формада көрінді. Капитализмнің тууына байланысты, христиан дінінің үстем буржуазия табының мүддесіне үйлестірілетін протестант діні шықты. Ол негізінен діни сезімге, эмоцияға назар аударды және ескі дәстүрлерді, шіркеу аңыздарына сенуді сынай отырып, дінге іштей сену туралы догманы дамытты. Шіркеу мен папаның басшылық ролін мойындамады және діннің бірден-бір дерегі „ізгі жазба” деп таныды. Протестант дінінде бұдан әрі пиетизм ХІХ-ХХ ғасырлардағы идеалистік философиямен ұштасқан рационалдық бағыт, „тарихи сын” яғни „консервативтік” діні дамыды.

Ислам, иудизм, буддизм діндері таптық, саяси мақсаттарды көздейді. Олар да белгілі бір тарихи кезеңде үстем тап мүддесін қорғау мақсатымен сан рет өзгеріп, дамып отырды. Ислам діні дүниені жаратушы Алла біреу ғана, оның жердегі өкілі Мұхаммед пайғамбар деп қарайды. Х ғасырдан бастап екі бағытта - антроморфизмнің белгісі бар „жазмыш” идеясына толы ашаризм бағытында және ерік бостандығын ұран еткен, кейде ұстаған мутализм бағытында дамыды.

Будда дінін де, азап шегу арқылы күнәні өтеуге болады деген ұғым басты орын алады. Бұл адам жаны басқа біреуге ауысып өмір сүреді-міс деген нанымға байланысты. Буддизм діні дами келе оның ілімі буддизм философиясына ауысты.

Яғни ең алғаш және тұңғыш адамзат болған Адам атамыздан бері қарай өте маңызды болып есептеледі. Сондықтан әрбір адам баласы балиғат жасқа толғаннан кейін және де ақыл есі толысқаннан кейін, ислам дінін қабылдауға тырысуы керек. Қысқасы әрбір ақыл иесін өз қалауларымен дүние және аһіретте нағыз бақытқа жеткізетін тәңірлік жүйе. Адамзат өзінің қоршаған ортасына көз жүгіртіп бұл табиғат қалай тіршілік етіп жатыр, бұлар әу баста қалай жаратылғанын және күн мен түннің қалай өздігінен ауысып күндер мен түндердің өтіп жатқанын ойлап, ақылға салып көргенде тағы да көптеген сұрақтар көкейіңе келеді. Егер адам баласы қандай да бір нәрсе өздігінен жасала қалды десе сенбес еді. Мәселен: баяғыда бір ғалым жанындағы сенбеген достарына сенім келтіру үшін бір орбитаның схемасы бойынша темірден сол орбитаның жүйелерін жасайды. Сонда ертесіне келген достары: „Бұны кім жасады? Қандай әдемі?, ” - дейді. Сонда әлгі ғалым айтады: Білмеймін ертеңгісін тұрсам, стөл үстінде тұр екен - дегенде ешкім сенбепті. Сол кезде ғалым айтады: - „Енді сендер ойлап көріңдер бұл өмірдің де бекерден бекер пайда болмағанын және осы жаратылыстардың да иесінің бар екеніне ойланып көріңдер, ” - депті. Шынымен ойланып ақылға салып көрсе осы дүниені жаратқан иесі бар екендігіне сену керек.

Ол- Алла. Алла Тағала тұңғыш адам және Пайғамбар (с. ғ. с) адамзаттан бастап, пайғамбарлар арқылы діндерін жіберіп отырған. Негізгі түпқазыққа қарасаң, жіберілген діндердің барлығының негізі - Ислам. Бұл тәңірлік діндер кейіннен бұрмалау салдарынан Алла Тағала Пайғамбарымыз (с. ғ. с) арқылы ақиқат діндерінің ең соңғысы және хақ, таза дін есебінде қазіргі Ислам дінін бүкіл дүниежүзі халқына түсірді. Ислам нанымының ең маңызы, іргетасы Аллаһ Тағала бір екеніне сену.

Алла Тағала бұл ислам дініне бекерден - бекер бұйрық қылмаған. Бұл хақ дін күллі адамзат тарихында әрқашан да болған, бола да бермек. Бұл туралы атақты философ Генри Бергсон: „Өткен тарихта және заманымызда ғалымды, пәнді яки фәлсәфәні (дін) білмейтұғын адам қоғамдарын кездестіруге болады. Бірақ дінсіз ешбір қоғам болмайды, ”-деген. Эрнест Ренан: „Сүйген нәрселеріміздің, дүниедегі өміріміздің және нығыметтердің бәрінің жоқ болып кетуі мүмкін. Діндарлығымыздың жоғалуы мүмкін емес”, - дейді. Діндер тарихын зерттеген мамандар сезімдердің адамдарды біріктіруге қандастық, жерлестік, руластық, нәсілдестік қатарлы факторлардың бәрінен күшті болғанын дәлелдеген. Яғни, қоғамның алуан дінге бөлінуі - ұлтты ұйымдастыратын байланыстарды әлсіздендіретін және әлеуметтік бейбітшілікті бұзатын қауіпті фактор. Жалпы, адамзат тарихы, дінге бөлінушілік және діни өшпенділік салдарынан туындаған қақтығыстар мен дағдарыстарға толы . . .

Бартемели Сейит діндарлықтың пайда болуы хақында былай деген: „Ілім деген не? Адам деген кім? Бұлар қайдан келді? Оларды кім жаратты? Соңы қалай болмақ? Өмір деген не? Өлім деген не? Өлімнен кейін не болмақ?”. Әр ұлт, қоғам және жамағат осы сұрақтарға өзінше жақсы - жаман, қабылданар-қабылдамбас жауаптар берген. Міне діндарлық дегеніміз осы”.

Тарихтан мәлім, Пайғамбарларымызға дейінгі дәуірде жер бетінде жамандық пен зұлымдық үстемдік құрды. Сол кездегі адамдар құдды көрқоқыс пен надандық шалшығында жүзіп жүретін. Адамзат хақ, әділет және өркениетте мәдениеттен мақұрым, надандық, батпағына көмілетін. Адамдар бір-біріне тісін қайраған топтар халінде тайпаларға бөлініп, қантөгіс тыйылмады. Адамзаттың осы халін ақын Мекмет Акиф екі жолмен тамаша суреттейді.

Міне, тап осындай дәуірде 571 жылы рәбнул әуәл айының он екісі күні Пайғамбарымыз Мұхаммед (с. ғ. с) таңға жуық дүниеге келді.

Пайғамбарлар шоғырының соңғы жұлдызы Мұхаммедке (с. ғ. с) пайғамбарлық 40 жасында берілгенімен, ол оған дейін де талай ғажайыптарды бастан кешіреді. Ол әмір еткеніміздей турашыл бол деген тәңір бұйрығын толық өмірімен сәйкес, мінез-құлқының байлығымен барлық күллі жұртқа үлгі-өнеге бола білді. Ол өтірік пен екіжүзділік атаулыдан аулақ болды. Ешкім-ешкімге сенбейтін сол бір шақта барлығы оған иланып, сенім артты. Дау тудырған мәселелерде оның қара қылды қақ жарған әділ билігіне жүгінетін. Пайғамбарлыққа дейін сол адамгершілігі мен туралығына сенбеген дұшпандары да мойындаған, сондықтан оны халқы Мұхаммед-үл - әмин (сенімді Мұхаммед) деп атап кеткен.

Пайғамбарлық келерден бұрын Ыбырайым (с. ғ. с) нің діні бойынша Аллаға ғибадат қылып жүргетін Мекке маңындағы Хира тауында болып жүрді. Сол жерде Алла Тағала құдіреті мен ұлылылығы жайлы, яғни бұл табиғатты, біздерді кім жаратты деген оймен көп толғанатын.

Осындай күндердің бірінде Мұхаммед (с. ғ. с) өзіне таныс әлемге енген Жәбірейіл (ғ. с. ) періште Алланың әмірімен оған пайғамбарлық міндеті мен Ислам дініне сенуді білдіруге келді. Ол Мұхаммедке (с. ғ. с. ) :

Оқы! - деді. Пайғамбарымыз (с. ғ. с) : нені оқиын?- деп сұрады. Жәбірейіл (ғ. с. ) қайтадан:Оқы! -деді. Мұхаммед (с. ғ. с. ) өз жауабын қайталады. Жәбірейіл (ғ. с. ) оны кеудесінен үш мәрте қысып жіберді. Сол кезде Пайғамбарымыздың бойында рухани күш пайда болды. Мұхаммед (с. ғ. с) бір ұлы құдіретпен оқи жөнелді. Періште үшінші әмірін айтқанда алғашқы аяттар оқыды. Аяттың мағынасы: „Сондай жаратқан Раббыңның атымен оқы. Ол адам баласын ұйыған қаннан жаратқан. Оқы! Ол Раббың аса ардақты. Сондай қаламмен үйреткен. Ол адамзатқа білмеген нәрсесін үйреткен”/1; 1-5аят/. Осылайша Мұхаммедке (с. ғ. с) пайғамбарлық міндеті жүктеледі. Құран -Кәрім содан жиырма үш жылда тәмәмдалды. Он үш жыл бойы адамдарды Меккеде хақ жолына шақырды. Бар ауырлық, зорлық-зомбылықтарға сабырлық танытты. Алланың барын, біреу екенін жаюға тырысты. Кейін Мәдине қаласына қоныс аударып ол жерде он жыл пайғамбарлық міндетін атқарды.

Адамдарға адамшылықты танытып, өркениетке тәрбиеледі. Көрсоқыр көңілдерге Ислам нұрымен жарық берді. Осылай міндетін орындап жүріп, жеңіске жетіп, алпыс үш жасында дүниеден өтті. Адамзатқа жол нұсқаушы Құран-Кәрім мен сүннет амалдарын аманат етіп қалдырды. Мұхаммед (с. ғ. с. ) туралы ағылшын пәлсапашысы Т. Карлайн былай дейді: „Хазіретті Мұхамед (с. ғ. с. ) мүлдем риясыз, яғни адам көзіне көріну үшін әділ, турашыл болған жоқ. Сол үшін мен оны сүйемін . . . Мұхаммед (с. ғ. с. ) - ді безбенге салар таразы табиғатта жоқ. Ол өлшеуге келмес ұлы, әрі құдіретті”- деп тәмәмдаған сөзін.

Пайғамбарымыз (с. ғ. с) бақи әлемге озған ҮІІ ғасыр аяғында Исламият батыста Атлант мұхиты, шығысында Үндістан-Қытай мұхиттарына дейінгі ұлан-ғайыр аумаққа жайылған. Исламият негізінде ғылымды қолдайды. Ислам ғылымының ешқандай қағидасына кереғарлық танытпайды, қайшылық жасамайды. Ислам ғылымының нағыз бұлағы болып табылады. Ол адамзатқа ең тура жолға бастайтын ғылымды уағыздайды.

Мұсылман ғалымдары шұғылданбаған, үлес қоспаған ғылым саласы мүлде жоққа тән. Ол туралы Бартольд В. В „ Только благодаря арабским географам современные ученые распологают материалом для суждения о том, как мало изменились климатические и физико-географические условия Передней и Средней Азии за последние тысячелетие”/2; 48 б/.

Ғылым туралы сүйікті пайғамбарымыз әз Мұхаммед (с. ғ. с) айтқан мыңдаған сөздері, яғни хадистерін еске алғанда хақ дін исламның мыңдаған дәлелдері бар, ғылымға сондай мән бергенін аңғарамыз. Пайғамбарымыз (с. ғ. с. ) бір хадисінде: „ Ғылым талап ету, ілім үйрену еркек. Және әйел, күллі мұсылмандарға парыз, ” - деген.

Мінеки, аталған хадисте барлық адамзат баласына ғылым үйреніп, біліп-зерттеу парыз делінген.

Құран-Кәрім - мұсылмандардың қолындағы қасиетті кітап. Сол кітабымызда тікелей ғылыммен, ақыл ойлаумен және ғибрат алу, зерттеуге байланысты көптеген аяттар баршылық.

Құран-Кәрімде былай делінген: „Біз адам баласына көптеген мысалдар келтіреміз, оларды ғалымдар ғана түсінеді!” және де „ Пенделерінің ішінде Аллаһтан шын мәнінде ғалымдар ғана қорқады!”- делінген.

Сондай-ақ қасиетті кітабымыз Құранда осы бертінде ғана сырлары ашылған көптеген табиғат құбылыстарының мән-жайы хақында осыдан он-төрт ғасыр бұрын хабарлаған. Атақты француз зерттеушісі Д. Маурисио Бусаиленің анықтауына қарағанда осы заманғы ғылым мойындаған төмендегідей хақиқаттар хақында Құран-Кәрімде анық тұжырымдар келтірілген, жаратылыстың алты сатысы, ғаламдардың, көктер мен жердің жаратылу сатылары, күннің арасына кірумен болды, өйткені ай жарықты күннен алады. Бұл құбылыстар геометрия және математика пәндерімен дәлелденген хақиқаттар. Мұндай хақиқаттарды дінге қарсы деп кері қағуға тырысқан кісі, ғылымға емес, өзінің дініне іріткі салған. ”

Тағы бір Құран дәлелі: көмір, мұнай, метеориттер хақында мынадай аяттар бар. „Ол Аллаһ жайылымдарды шығарды, сонан соң оларды қара және құрғақ бір халге айналдырды!”Яғни, биологиялық тілде айтсақ, Аллаһ Тағала жайылымдардағы әр түрлі шөптерді, ағаштарды және өсімдіктерді өсіріп, сонан соң оларды қап-қара тыңайтқышқа, одан кейін көмірге айналдырды. Құранда мұнай жайлы: „Ол Раббың жайылымдарды шығарды, сонан соң оларды қап-қара сел суына айналдырды!” Анықтағанда, сан миллиондаған жылдар бұрын жер шарында қалың ағаш желектері болған, осы желектер орасан мол мөлшерде оттегі өндіріп, атмосфераны толтырған, содан кейін ғасырларға ұласқан күшті жер сілкінісі салдарынан ағаштар жер астында қалған, сөйтіп миллиондаған жылдарда мұнайға айналған.

Құран-Кәрімде сонымен қатар атмосфераның жерді қауіпті сәулелерден һәм көк тастарынан қорғайтын қасиетпен жаратылғандығы туралы„Аспанды қорғаушы шатыр ретінде жараттық!”- деп жазылған. Жалпы хақ діні Ислам ғылымға ең жоғары дәрежеде мән берген ғалымды құрметтеген, ғылыммен шұғылдануға ынталандырған, яғни ғылым іздеу парыз құлшылық ету деңгейіне көтерген бірегей дін.

Соңғы ғасырларды мұсылмандар „схоластикалық” әдістерді менсінбегендіктен һәм тәжірибе арқылы тұжырымға жету үрдісін көп ескермегендіктен өздерінің лайықты орындарынан алшақтаған. Құран-Кәрімнің хақтығын әбден тереңдеп үйретудің маңызы үлкен болады.

Тарихта бірінші рет халифалықтар дәуірінде дүние жүзі мәдениеттері тығыз араласты: Қиыр Шығыста мәдениеттің жетістіктері батысқа, мұсылмандардың ғылыми- мәдени табыстары болса Қытай еліне мәлім болды. Халифалар батыстағы франк, герман, рим патшаларымен және шығыстағы қытай хандарымен тығыз қатынаста болды. Негізгі Ислам мәдениеті деп аталатын осы сала фәни ақылдың шамасы жетпейтін көп сұрақтардың жауабын ашып береді. Мұнымен тарихта мәдениет қатынастарының дамып, өзара бірігуі Исламнан кейін ғана мүмкін болды.

Сыр бойы мен Жетісу өңіріндегі, орта ғасырлардағы қалалар орны мұсылман ғалымдарының еңбектерінің арқасында ашылды.

Күллі адамзат тарихында бірінші рет нөл цифрын мұсылман ғалымдары тапты және еңбектерінде пайдаланды. Нөлді бірінші рет сан ретінде пайдаланған, Мұхаммед Мұсаұлы әл-Хорезми болды. Арал теңізі маңында дүниеге келген дана бабамыз, сонымен қатар мыңнан төмен қарайғы сандарды бөліп жазуды көрсетті.

Х-ХІІІ ғасырлар аралығында Қазақстан аса дамыған ортағасырлық ислам өркениетінің ажырымас бөлігіне, дәлірек айтсақ, оның шалғай аймағы, шетіне айналып осы үрдіс барысында түркі-ислам синтезі толық үстемдік құрды. Кейіннен түркі көшпенділерінің өзі қыпшақ, қарлұқ, тағы басқа тайпаларының мұрагері болып қалыптасқан, дербес ұлт ретінде ХҮ ғасырда тарихи сахнаға шыққан қазақ халқы осы исламданған түркі мәдениетін иемденіп оны одан әрі дамытты. Ескі тарихнамада қалыптасқан олқылықтардың, жаңсақ пікілердің орнына шын мәнінде Қазақстан алғашқы ортағасырдың өзінде, яғни ХІІІ ғасырдың бас кезінде ислам дүниесімен толық біріккен, мұсылман аймағына айналғанын біз үнемі шетелдің қайбір ғалымдарының тұжырымына келсек, ежелгі түркілердің діни, мәдени тарихын зерттеген Түркия ғалымдары осы мәселеге байланысты Х ғасырды Орталық Азияның исламдану тарихындағы шешуші кезеңдер деп есептейді. Мәселен: Хикмет Тапиу, Фуназ Көпірұлы сияқты ірі ғалымдар өз еңбектерінде былай деп көрсетті: „Х ғасырда түркі тайпаларының кем дегенде сексен пайызы мұсылмандықта болды. ХІІ ғасырда Исламият барлық Орталық Азиядағы үстем дінге айналды. ” Орыс халқының шығыстанушысы Н. Веселовский өз кезеңінде қыпшақтардың діндеріне тоқталып, „Шыңғыс хан келуден бұрын қыпшақ -половецтердің басым көпшілігі мұсылман дінін қабылдаған еді, ”- деп жазған еді.

Ислам діні, әлеуметтік-идеологиялық құбылыс ретінде Арабия қоғамы дамуының тарихы нәтижесін де болды. Ол көне заманнан бастап, орта ғасырға өтпелі кезеңдегі бүкіл Таяу Шығысқа тән жалпы өзгерістерді алып келді. Оның дүниеге келуі таза діни жағынан алып қарағанда өзіне дейінгі байырғы діндердің өркендеуі және әсер етуіне, яһуди, сондай-ақ синкретиклық монотеизмнің өзіндік арабтық үлгісін бойына сіңірген араб халқының діни сана-сезімінің дамуына байланысты болды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.