XIX ғасыр әдебиеті

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Реферат

на тему:

XΙX ҒАСЫР ӘДЕБИЕТІ

Подготовила: уч-ца 8 «М» кл.

Шакенова Алия.

Проверила:

XΙX ҒАСЫР ӘДЕБИЕТІ.

ҒЫЛЫМА БАСТАҒАН ЖОЛ.

Белгілі ғалым Шокан Уалиханов 1835 жылы Кокшетау жерінде туған. Оо бала кезінде әжесі Айғанымның тамаша ертегілері мен жырларын қызыға тыңдап, ұнаған жерлерін суретке салып жүріпті.

Ауыл мектебінде оқып жүріп Шокан ауыз әдебиетіндегі өлең, жырларды жинап, оларды жазып ала бастайды. Әкесі Шоқанды он екі жасында Омбы Қаласындағы кадет корпусына оқуға береді. Осы жерде ол Гриша Потанин деген баламен дос болады. Г. Потанин қазақ халық ауыз әдебиетін зерттеушіү ғалым Шоқан туралы қызықты естеліктер жазған. Сол естеліктерінде ол былай дейді:

« . . . Мен Шоқанмен корпусқа оқуға келгенде таныстым. Ол орысша білмеді, ал мен қазақша білмедім. Бірақ Шокан орыс тілін тез арада үйреніп алды. Екеуміз де кітап оқуды жақсы кордік әсіресе саяхатшылар туралы кітапқа қатты қызығатынбыз, сондықтан екеуміз жақсы араласып кеттік.

Мен қазақ даласы мен географиясы туралы естіп-білгенімді дәптерге жазып алып жүрдім. Шокан сол жазуларды өз әңғімесімен толықтыра түсті. Сөйтіп біз қазақтардың бұркітті қалай баптау керектігін және аңға салудың ретін жақсы білетін. Мен оның айтқанын жазып алатынмын да, ол менің жазғандарыма суреттер салып отыратын. Осы кездерден бастап біз айрылмастай дос болдық.

Шоқан тез жетілді, ал оқуда орыс достарынан озып та кетті. Ақылды, дарынды балаға үлкендер де қызыға қарайтын. Демалыс күндері оны офицерлер мен Сібір шенеуніктері үйлеріне шақыратын. Қаладағы өнерлі, білімді адамдармен араласуы Шоқанның талабын жетілдіре түсті.

Шоқан өте көп оқитын, саяхатшы болуды армандайтын. Қаладағы кітапханадан кітап алу сол кезде тек Шоқанға ғана рұқсат етілді. Ол әкелген кітаптарды мен де құмарта оқимын.

Біз Шоқаннан үлкен болсақ та, білім жағынан ол бізден әлдеқайда жоғары еді. Корпус оқушылары үшін Шоқан «Еуропаға ашылған терезе «іспеттес еді».

ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН

(1841-1889)

Ыбырай Алтынсарин - қазақ балалар әдебиетінің атасы, ұлы педагог-жазушы. Ол 1841 жылы қазіргі Қостанай облысында дүниеге келген. Әкесі Алтынсары ерте қайтыс болып, Ыбырай атасы Балғожа бидің тәрбиесінде өседі. Ыбырайдың орысша оқып, заманының білімді адамы, қоғам қайраткері болуында әділдігімен, туралығымен, көпшілікке белгілі, елге сыйлы атасы Балғожа бидің еңбегі зор.

Ыбырай ұстаздықты, мектептер ашып, қазақ балаларын оқытуды армандайды. Көптеген қиындықтарды жеңе отырып бұл мақсатқа жетеді. Торғай, Қостанай жерлерінде қазақ балаларына арнап мектептер, училищелер, кейінірек қазақ қыздары үшін лицей-интернат ашады.

Ы. Алтынсарин «Қазақ хрестоматиясы» (1874) деп аталатын қазақ тіліндегі тұңғыш оқулықтың авторы. Оқулық қазақ балаларын оқуға, білімге шақырған «Кел, балалар, оқылық» өлеңімен басталады. Хрестоматияда автор Л. Толстойдың, орыс педагогтары И. Паульсонның, К. Ушинскийдің оқулықтарынан балаларға арнап жазылған әңгімелерді аударып және өзінің өнер-білімді, еңбекті ардақтаған өлеңдері мен әңгімелерін енгізген.

Қазақ балаларына білім беріп, халқын оқыған, мәдениетті ел қатарына жеткізуді армандаған, осы мақсатқа бар өмірін арнаған ұлы ұстаз, жазушы Ы. Алтынсарин 1889 жылы ауыр науқастан қайтыс болады.

АБАЙ КУНАНБАЕВ

(1845-1904)

Қазақ халқының ұлы ақыны Абай (шын есімі Ибраһим) қазіргі Шығыс Қазақстан облысы, Шыңғыстау бөктерінде дүниеге келген. Ол жас кезінен-ақ, өлең-жыр, әнгіме, аңыз-ертегілерді құмарта тыңдап өскен.

Әжесі Зере мен анасы Ұлжаннан естіген ертегі-аңыздар Абай сусындаған халық әдебиетінің алғашқы үлгілері еді. Абай Семей қаласындағы медреседе оқып жүргенде көп уақытын кітап оқуға, өздігінен ізденуге жұмсайды. Шығыстың классик ақындарының ертегі, дастан, хисса сияқты әдеби мұраларымен Абай осы кезде танысып, оларды қызыға оқыған. Осы медреседе оқуымен қатар ол өз бетімен орыстың приходтық мектебінен сабақ алып, орыс тілін үйренеді.

Ұлы ақын Абай өзінің бірқатар өлендерін жастарға арнаған.

Сендерге ұсынылып отырған «Ғылым таппай мақтанба» өлені ұрпағына өсиет ретінде жызылған. Ақын бұл өлеңінде адам бойындағы ең үлкен қазына - ғылым, білім, өнер екендігін айтады.

АХМЕТ БАЙТҰРСЫНҰЛЫ

(1873-1938)

Ахмет Байтұрсынұлы 1873 жылы бұрынғы Торғай (қазіргі Қостанай) облысында орта дәулетті шаруа отбасында дүниеге келген. Ол - халқымыздың тарихында үлкен орны бар қоғам қайраткері, дарынды ақын, шебер аудармашы, көрнекті педагог-ғалым.

Орыс ақыны И. А. Крыловтың мысалдарын Абайдан соң Ахмет Байтұрсынұлы да адарып, «Қырық мысал» деген атпен 1909 жылы Санкт-Петербургте кітап етіп шығарған. Ол өзінің аудармаларының халық ұғымына жақын да түсінікті болуына, айтылар ойдың мағынасы мен беретін ғибратына баса назар аударған.

ЖАМБЫЛ ЖАБАЕВ

(1846-1945)

«ХХ ғасырдың Гомері» атанған жыр дүлдүлі Жамбыл ата 1846 жылы қазіргі Жамбыл облысы Шу өзені бойындағы Жамбыл тауының баурайында туған. Жастайынан өленді қолма-қол суырып салып айтатын қабілеті болған. Жасөспірім баланың өнеріне, таудай талабына сүйсінген Жетісудың атақты ақыны Сүйінбай оған ақ батасын берген. Жамбылдың оны ұстаз тұтып, «Менің пірім - Сүйінбай, сөз сөйлемен сыйынбай» дейтін себебі сондықтан. «Өлең сөздің даңғылы» атанған Жамбыл талай рет ақындар айтысына қатысқан, халықтың сөзін сөйлеген ол бірде бір рет жеңіліп көрмеген.

Ақынның заман шындығын жырлаған, туған өлкеге, арнаған көптеген өлендері бар. Жамбыл балаларға да арнап өлең шығарған.

Ақын ата 1945 жылы жүз жасқа аяқ басқан шағында Алматы маңындағы өз ауылында қайтыс болды. Ақын бейітінің басына зәулім Мавзолей салынған.

Қазақстанда бір облыс, бірнеше аудан, көшелер Республикалық филармония ақын атымен аталады. Әсем қала Алматыда ақын атаға қойылған екі ескерткіш бар.

СӘКЕН СЕЙФУЛЛИН

(1894-1938)

Қазақ ұлтының ардақты азаматтарының бірі, аса көрнекті ақын әрі белгілі мемлекет және қоғам қайраткері Сәкен Сейфуллинның есімі оның тірі кезінде-ақ халық арасына аңыз боп тараған-ды.

С. Сейфуллин 1894 жылы Сарыарқаның даласында, қазіргі Қарағанды облысының Жезқазған өңірінде дүниеге келген. Сәкен кейінірек өз естелігінде жазғандай, әкесі Сейфолла жақсы домбырашы, саятшылықты ұнатқан, қыран құс ұстаған ер көңілді, ал анасы ақжарқын, әңгімешіл жандар болған. Бала Сәкеннің ән-күйге, өлең-жырға, сұлулыққа құштарлығының оянуына осы ата-анасының әсер-ықпалы үлкен болса керек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.