Қазiргi кезеңде материалдық мәдениет және тұрмыс ескерткiштерiн сақтау және насихаттау

Кiрiспе
I ТАРАУ. Х.Арғынбаевтың қазақ халқының материалдық мәдениет және тұрмысын жазып, зерттеуге қосқан үлесi.
I.I. Ғалым.этнограф Х.Арғынбаевтың өмiрбаян мәлiметтерi
I.II. Х.Арғынбаевтың қазақтардың дәстүрлi.тұрмыс мәдениетi саласындағы ғылыми.шығармашылық мұрасы.
II ТАРАУ. Қазiргi кезеңде материалдық мәдениет және тұрмыс ескерткiштерiн сақтау және насихаттаудағы мұражайлардың ролi.
II.I. Қазақ халқының материаладық және рухани мәдениетiнiң тарихын зерттеу.
II.II. Өлкетану мұражайларында материалдық мәдениет коллекцияларымен жабдықтау.
II.III. Оңтүстiк Қазақстан облыстық тарихи.өлкетану мұражайында материалдық мәдениет және халықтық тұрмыс ескерткiштерiн насихаттау.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

Тақырып көкейкестiлiгi. Қазiргi кезде ғылымның дамуына өлшеусiз үлес қосқан көрнектi ғалым – этнографтардың тарихи-мәдени мұрасын ұғыну көкейкестi мәселенiң бiрiне айналып отыр. Соғыстан кейiнгi кезеңде Қазақстан этнографтары шоқ жұлдыхдары iшiне кiретiн В.В.Востров, Э.А.Масанов, И.В.Захарова, М.С.Муханов және басқалардың iшiнде Халел Арғынбаев қазақ этнографтарының қош бастаушысы ретiнде ерекше орын алады. Бұл тамаша ғалымның аты кәсiби тарихшылар арасында және қоғам алдында қазақ этнография ғылымының қалыптасуы және жетiстiктерiмен тiкелей байланыстырылады.
Ұлттық мәдениеттi сақтауда (рухани және материалдық мәдениет) мұражайлардың ролi аса жоғары. Мұражайдың өзiндiк ерекшелiгiнiң алғы шарты ол мұражай қызметiнiң негiзi материалдық және рухани мәдениеттiң түп нұсқа ескерткiшi – мұражай заты болып табылады. Х.Арғынбаевтың мұхият зерттеуi бойынша, сол мұражай затының бойында ғажайып әлеуметтiк маңызды ақпараты болып, қоғамдық өмiр және табиғаттағы белгiлi құбылыс пен процестердi растайтын құжат болып табылады.
Халел Арғынбаев қазақ халқының материалдық мәдениет және тұрмысының мәселелерiн зерттеп, суреттеуге қосқан үлесiн бағаламалау мүмкiн емес. Мұражайды анықтап, жинап, зерттеп насихаттайтын материалдық мәдениет ескерткiштерiнiң қоғамдық қолдануда көптеген қырлары бар.
Оларды қажеттi зерттеу мен мұражайлық интерпретациялауда тек адамның дүние танымына емес, оның өмiрлiк көз қарасына да терен әсер етуi мүмкiн.
Облыстық тарихи - өлке тану мұражайында ол өзi жұмыс iстей бастағалы берi қазақ халқының материалдық және рухани мәдениетi заттарының бай коллекциясы жиналған.
Х.Арғынбаевтың ғылыми зерттеуiнiң объектiсi болып табылатын қолданбалы өнер заттары да ұлттық игiлiк болып табылады.1
Жоғарыда айтылғандар дипломдық жұмыстын таңдалған тақырыбының ғылыми және тәжiрибелiк маңызын оның көкейкестiлiгiн көрсетедi.
Мәселенiң өңделуi. Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша деректемелердi шолу, олар негiзiнен ғалым-этнограф Х.Арғынбаевтың өмiрбаянымен ғылыми-шығармашылық қызметiн2 мерзiмдiк басылымдардағы мақалалармен және Х.Арғынбаевтың тiкелей өзi қатысқан ғылыми конференциялар туралы жекелеген хабарлар түрiнде берiлген3.
Мiне осылайша, Х.Арғынбаевтың ғылыми-шығармашылық мұрасы оның еңбектерiмен ғылыми мақалалары, кiтаптары арқылы берiлген4.

1. Тарихи-мәдени мұраны қорғау және пайдалану туралы: Қазақстан республикасының заңы: 2 шiлде 1992ж.
2. Қазақстан республикасындағы этникалық-мәдени бiлiм тұжырымдамасы. / Егемен Қазақстан – 1996 –7тамыз. 3бет.
3. Положение о национальном музейном фонде Республики Казахстан от 10матра 1995г.
4. Актуальные проблемы фондовой работы музеев.
5. Арғынбаев Х. Еске түсiру. /Жұлдыз-1991ж. ғ 7.
6. Арғынбаев Х. Қазақтың ер-тұман жабдықтары / Казахстан в ХҮ-ХҮIII веках: Вопросы социально-политической истории. Алма-Ата. 1969-С. 171-202.
7. Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнерi. Алматы. 1987-126 б.
8. Арғынбаев Х.А. Қазақ халқындағы семья және неке: Тарихқа географиялық шолу. Алматы, 1979ж.
9. Арғынбаев Х. Қазақ отбасы. Алматы: Қайнар, 1996-288 б.
10. Арғынбаев Х. Құрсақ тойы ... жарыс қазан. Алматы, 1986ж. 231-237 б.
11. Аргынбаев Х.А. Этнографические очерки по скотоводству. Алма-Ата, 1969г.
12. Қазақстан: Ұлттық энциклопедия. Алматы, 1998ж I том. 429-430 б.
13. Қазақтар: Тарихи-этнографиялық шолу. Алматы, 1995ж. 285 б.
14. Доброта Л. Раритеты и приоритеты /Каз.правда.-1998. 16мая.
15. Разгон А.М. К вопросу об изучении музейных коллекций /Изучение и научное описание памятников материальной культуры. М., 1972г.
16. Пiрманов Э. Этнографиялық мұраның қайнар көзi: таным /Егемен Қазақстан 2000ж. 17 ақпан.
17. Годовой отчет Южно-Казахстанского областного историко-краеведческого музея. Шымкент, 1999г. 12 с.
18. Оңтүстiк Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайының материалдары. Шымкент, 1995ж. 3-6 бет.

Пән: Мәдениеттану
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

М А З М Ұ Н Ы
Кiрiспе
I ТАРАУ. Х.Арғынбаевтың қазақ халқының материалдық мәдениет және тұрмысын
жазып, зерттеуге қосқан үлесi.
I.I. Ғалым-этнограф Х.Арғынбаевтың өмiрбаян мәлiметтерi
I.II. Х.Арғынбаевтың қазақтардың дәстүрлi-тұрмыс мәдениетi саласындағы
ғылыми-шығармашылық мұрасы.
II ТАРАУ. Қазiргi кезеңде материалдық мәдениет және тұрмыс ескерткiштерiн
сақтау және насихаттаудағы мұражайлардың ролi.
II.I. Қазақ халқының материаладық және рухани мәдениетiнiң тарихын зерттеу.
II.II. Өлкетану мұражайларында материалдық мәдениет коллекцияларымен
жабдықтау.
II.III. Оңтүстiк Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайында
материалдық мәдениет және халықтық тұрмыс ескерткiштерiн насихаттау.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер

М А З М Ұ Н Ы
Кiрiспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..
I ТАРАУ. Х.Арғынбаевтың қазақ халқының материалдық мәдениет және тұрмысын
жазып, зерттеуге қосқан
үлесi ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...
I.I. Ғалым-этнограф Х.Арғынбаевтың өмiрбаян
мәлiметтерi ... ... ... ... ... ... .
I.II. Х.Арғынбаевтың қазақтардың дәстүрлi-тұрмыс мәдениетi саласындағы
ғылыми-шығармашылық
мұрасы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
II ТАРАУ. Қазiргi кезеңде материалдық мәдениет және тұрмыс ескерткiштерiн
сақтау және насихаттаудағы мұражайлардың ролi ... ... ... .
II.I. Қазақ халқының материаладық және рухани мәдениетiнiң тарихын
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
II.II. Өлкетану мұражайларында материалдық мәдениет коллекцияларымен
жабдықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ..
II.III. Оңтүстiк Қазақстан облыстық тарихи-өлкетану мұражайында
материалдық мәдениет және халықтық тұрмыс ескерткiштерiн
насихаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
Қолданылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..

К I Р I С П Е

Тақырып көкейкестiлiгi. Қазiргi кезде ғылымның дамуына өлшеусiз үлес
қосқан көрнектi ғалым – этнографтардың тарихи-мәдени мұрасын ұғыну
көкейкестi мәселенiң бiрiне айналып отыр. Соғыстан кейiнгi кезеңде
Қазақстан этнографтары шоқ жұлдыхдары iшiне кiретiн В.В.Востров,
Э.А.Масанов, И.В.Захарова, М.С.Муханов және басқалардың iшiнде Халел
Арғынбаев қазақ этнографтарының қош бастаушысы ретiнде ерекше орын алады.
Бұл тамаша ғалымның аты кәсiби тарихшылар арасында және қоғам алдында қазақ
этнография ғылымының қалыптасуы және жетiстiктерiмен тiкелей
байланыстырылады.
Ұлттық мәдениеттi сақтауда (рухани және материалдық мәдениет)
мұражайлардың ролi аса жоғары. Мұражайдың өзiндiк ерекшелiгiнiң алғы шарты
ол мұражай қызметiнiң негiзi материалдық және рухани мәдениеттiң түп нұсқа
ескерткiшi – мұражай заты болып табылады. Х.Арғынбаевтың мұхият зерттеуi
бойынша, сол мұражай затының бойында ғажайып әлеуметтiк маңызды ақпараты
болып, қоғамдық өмiр және табиғаттағы белгiлi құбылыс пен процестердi
растайтын құжат болып табылады.
Халел Арғынбаев қазақ халқының материалдық мәдениет және тұрмысының
мәселелерiн зерттеп, суреттеуге қосқан үлесiн бағаламалау мүмкiн емес.
Мұражайды анықтап, жинап, зерттеп насихаттайтын материалдық мәдениет
ескерткiштерiнiң қоғамдық қолдануда көптеген қырлары бар.
Оларды қажеттi зерттеу мен мұражайлық интерпретациялауда тек адамның
дүние танымына емес, оның өмiрлiк көз қарасына да терен әсер етуi мүмкiн.
Облыстық тарихи - өлке тану мұражайында ол өзi жұмыс iстей бастағалы
берi қазақ халқының материалдық және рухани мәдениетi заттарының бай
коллекциясы жиналған.
Х.Арғынбаевтың ғылыми зерттеуiнiң объектiсi болып табылатын қолданбалы
өнер заттары да ұлттық игiлiк болып табылады.1
Жоғарыда айтылғандар дипломдық жұмыстын таңдалған тақырыбының ғылыми
және тәжiрибелiк маңызын оның көкейкестiлiгiн көрсетедi.
Мәселенiң өңделуi. Дипломдық жұмыстың тақырыбы бойынша деректемелердi
шолу, олар негiзiнен ғалым-этнограф Х.Арғынбаевтың өмiрбаянымен ғылыми-
шығармашылық қызметiн2 мерзiмдiк басылымдардағы мақалалармен және
Х.Арғынбаевтың тiкелей өзi қатысқан ғылыми конференциялар туралы жекелеген
хабарлар түрiнде берiлген3.
Мiне осылайша, Х.Арғынбаевтың ғылыми-шығармашылық мұрасы оның
еңбектерiмен ғылыми мақалалары, кiтаптары арқылы берiлген4.
Айта кететiн бiр жайт, Х.Арғынбаевтың материалдық мәдениет заттарын
суреттеу, зерттеу және оларды мұражай қорларына жинаудағы үлесiн көрсететiн
бiр де бiр талдаған диплом жұмысы жазылған жоқ.
Оларды шешуге iске асыруға ұмтылу, сонымен қатар мұражайлар жұмысының
тиiмдiлiгiн арттыруға ұмтылу дипломдық жұмыс ретiнде осы тақырыпты алудың
қажеттiлiгiн тудырды.

1. Арғынбаев Х. Қазақ халқының қолөнерi: Ғылыми-зерттеу еңбек. –
Алматы: Өнер, 1987-128 бет.
2. Ажжигалиев С. Этнограф Халел Арғынбаев: Ученый-фронтовикНаука
Казахстана. Номер 23-24. 1-15 декабря 1994г. С.б.
3. Ергазиева К. Международная конференция этнографов Наука
Казахстана. Номер 16-31 июля 1995г. Арцишевский А. Этнография:
полвека служению истинетам же-6-30 сент. 1998
4. Арғынбаев Х. Казақтың ер-тұрман жабдықтары.

Дипломдық жұмыстың мақсаты. Ғалым-этнограф, қазақ этнографиясының қош
басшысы Х.Арғынбаевтың ғылыми-шығармашылық мұрасын және материалдық
мәдениет заттарымен облыстық тарихи-өлкетану мұражайын жабдықтау сипатына
әсерiн талдауды құрайды.
Зерттеу мiндеттерi:
- қазақ халқының материалдық мәдениет және тұрмысын суреттеу мен
зерттеудегi Х.Арғынбаевтың ғылыми-шығармашылық мұрасын талдау;
- өлкетану мұражайларының материалдық мәдениет ескерткiштерiн сақтау
мен насихаттаудағы ролiн анықтау;
облыстық мұражай қорын материалдықмәдениет және халық тұрымысы
заттарымен жабдықтаудың тәжiрибе қызметiн қорыту.
Зерттеу объектiсi - қазақтардың дәстүрлi тұрмыс мәдениетi бойынша
Х.арғынбаевтың ғылыми-шығармашылық мұрасы.
Зерттеудiң методологиялық базасы: әлеуметтiк мәселелер бойынша үкiмет
құжаттары, отандық жетекшi ғалым-тарихшы, этнографтар жұмысы,
Х.Арғынбаевтың тiкелей өзiнiң ғылыми еңбектерi құрайды. Зерттеу барысында
Ш.Уалиханов атындағы тарих және этнология институтының Қазақстан
Республикасы Ұлттық Ғылыми Академияның ғылыми еңбектерi зерттелдi. Қаралған
саланың мерзiмдiк кәсiби басылымдары талданды.
Зерттеу әдiстерi. Зерттеудiң мақсаты мiндеттерiне сәйкес ғылыми таным
әдiстерiнiң өзара байланысты жиынтығы қолданылады. Оларға тарихи,
аналитикалық, жүйелiк және басқа да әдiстер кiрдi.
Тәжiрибелiк құндылығы. Дипломдық жұмысының негiзгi нәтижелерi мен
ережелерi, ол:
- облыстық мұражайлардың қорларды қазақ халқының материалдық мәдениет
және тұрмыс заттарымен жабдықтау жұмысының мазмұнын байытуға, ұйымдастыруын
жетiлдiруге ықпал етедi;
- Студенттер және оқытушылардың оқу процесiнде қолдану табады;
Жұмыстың байқалуы. Дипломдық зерттеудiң негiзгi нәтижиелерi
студенттердiң 3-шi ғылыми конференциясында баяндалады. (ОКМУ, сәуiр
2000жылы, Шымкент қаласы).
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Жұмыс кiрiспеден, екi тараудан,
қорытындыдан, қолданылған құжаттар тiзiмi және қосымшадан тұрады.
Кiрiспеде тақырып көкейтестiлiгi негiзделiнiп, зерттеудiң мақсаты мен
мiндеттерi анықталған, оның тәжiрбиелiк маңыздылығы көрсетiлген.
I тарауда – “Х.Арғынбаевтың қазақ халқының материалдық мәдениет және
тұрмысын жазып, зерттеуге қосқан үлесi” қазақтардың дәстүрлi тұрмыс
мәдениетi саласындағы Х.Арғынбаевтың ғылыми-шығармашылық мұрасы зерттеледi.
Ғалым-этнографтың өмiрбаян мәлiметтерi келтiрiледi: Сiбiр және Қиыр Шығыс
бойынша Арғынбаевтар жанұясынан ауыр амалсыз көшi-қон өмiрi болашақ
этнографтың жеке басының қалыптасуына, халық өмiрiне, қазақтардың мәдени-
тұрмыс дәстүрiне қызығушылығына өз таңбасын қалдырды.
Талапты ғалымның қалыптасуына оның ересек әрiптестерi-шығыстанушылар
Н.Сәбитова, Ә.Х.Мар-ұлан, И.В.захаровалардың ықпалы аз болған жоқ.
Х.Арғынбаевтың ғылыми қызметiнiң уақыты, бұл 1950-шi жылдар өзiндiк
қазақ дала этнографиясының романтикалық кезеңi едi.
Х.Арғынбаев жас талантты зерттеушiлер тобымен В.Востров, Е.Масанов,
М.Мұханов, Р.Ходжаева, Ғ.Уалихановпен кең байтақ Республиканың
территориясынан этнографиялық тұрғыдан зерттелмеген әртүрлi аудандарынан
дала материалдарын жинауға белсендi кiрiседi. Осы зерттеулер негiзiнде
Қазақстанның жас этнографтарының алғашқы маңызды жарияланымдары пайда
болды. Жас ғалымның ғылыми-зерттеу жұмысының өзектi бағыты қазақтардың
дәстүрлi мал шаруашылығы, соның iшiнде халықтық мал емдеу мен дiни-салт
аспектлерi, туыстық жүйесi және отбасы-неке қатынастары, қазақ шежiресi,
әсемдiк-қолданбалы өнер мен қазақтардың көрiпкелдiк бiлiмi болды.
Х.Арғынбаевтың ғылыми қызыметiнiң ең жемiстi жылдары 60-шы жылдардан
1980 жылдардың басы. 30 этнографиялық экспедицияға қатысып және жетекшiлiк
еткен Х.Арғынбаев қазақтардың дәстүрлi-тұрмысының әртүрлi бөлiмдерi бойынша
ғажайып мол дала материалдарын жинайды. Ғылыми және зерттеу қорытындылары
бойынша ғалымның 25-ке жуық мақаласы жарық көрдi.
2 тарауында “Қазiргi кезеңде материалдық мәдениет және тұрмыс
ескерткiштерiн сақтау және насихаттаудағы мұражайлардың ролi” облыстық
тарихи-өлкетану мұражайының қазақтардың материалдық мәдениет және халықтық
тұрмыс заттарын жинау, сақтау және насихаттаудағы орны мен ролi қаралады.
Негiзгi көңiл бөлiнгенi қазақтардың материалдық мәдениет және тұрмыс заттай
ескерткiштерiн жинау және зерттеу тарихы. Оны этнограф-ғалым Х.Арғынбаев
мұқият жабдықтау мәселелерi қаралады.
Мұражай өткiзетiн ғылыми-ағарту шараларда (мұражай мерекелерi,
археологиялық олжалар, көрмелерi, әсемдiк-қолданбалы өнер көрмелерi т.б.)
материалдық мәдениет тұрмыс ескерткiштерiн насихаттаудың ролi көрсетiледi.
Қорытындыда зерттеу қорытындылары келтiрiлiп, негiзгi тұжырымдамалар
жасалған, мұражай мекемелерiнде ғалым-этнограф Х.Арғынбаевтың ғылыми
мұрасын насихаттауға тәжiрибелiк ұсыныстар белгiленген.
Қолданылған құжаттар тiзiмiнде дипломдық жұмыста қолданылған
басылымдар жүйелiк тәртiппен көрсетiлген.

I ТАРАУ. ХАЛЕЛ АРҒЫНБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ
ТҰРМЫСЫН ЖАЗЫП, ЗЕРТТЕУГЕ ҚОСҚАН ҮЛЕСI

I.I. ҒАЛЫМ-ЭТНОГРАФ Х.АРҒЫНБАЕВТЫҢ ӨМIРБАЯН МӘЛIМЕТТЕРI

Х.Арғынбаев 1924 жылы қыркүйек айында Павлодар уезiнiң Баянауыл ауданы
19-шы ауылының қазақ шаруасының отбасында дүниеге келдi. Ауыр ашаршылық
жылдары отбасы Қазақстаннан кетiп, 1931 жылы Кузбасқа келедi. Онда әкесi
шахтада забай қазушы болып iстейдi. 1932 жылы Арғынбаевтар отбасы одан ары
кетуге мәжбүр болып Камчаткаға келiп, Петропавловск қаласында әкесi
Камчатка акционерлiк қоғамында әр түрлi жұмысшы болып iстейдi. 1934 жылы
отбасы Новосибирск облысына келiп, әке-шешесi сонда колхозға кiредi, ал
1935 жылы Қазақстанға Жетiсуға қайта оралады. Осында Қаратал, кейiнiрек
Капал аудандарында Арғынбаевтардың үлкендерi колхозға кiрiп жұмыс iстейдi.
Халел Арғынбаев 1936 жылы жетi жылдық мектептi, ал 1942 жылы
педучилище бiтiредi. Ғалым бозбала уақытын әлi де дәстүрлi мәдениетi
сақталған Қазақстанның сұлу, көркем түкпiрлерiнiң бiрi Жоңғар Алатауының
баурайында өткiзедi. Бұлар әрине (оның үстiне Камчатка бойынша ұмытылмас
саяхаттар) болашақ этнограф халық өмiрiне, мәдени тұрмыс дәстүрiне
қызығушылық тудырып, өз басын қалыптастыруға ықпал еткенi даусыз.
Халел Арғынбаев жастайынан-фашизмге қарсы күрес қиыншылығын бастан
кешiрген даңқты Кеңес ғалымдарының бiрi. 1942 жылы тамыз айында ол Кеңес
армиясы қатарына шақырылды. Ташкенттегi радиотелеграфистер курсын бiтiрген
ол 1943 жылдың қаңтарынан 1945 жылдың мамырына дейiн радиобайланысшы
ретiнде курс доғасы, Ясско Кишинев операциясы және Балатон көлi маңындағы
ұрыстарға қатысты. Ең есiнде қалғаны Мичурин Рогта Днепрден өтуде екi
барлаушы (Звонарев, Прокоров) және екi байланысшы (Замятин және өзi) кiшi
лейтенант Қарпеевтiң басшылығымен ескi жарамсыз қайықпен арғы жағаға өтiп,
алыстан өтiп, алыстан атылатын артиллерияның атысын реттеуi.
Соғыс Х.Арғынбаев үшiн Австралия территориясындағы Граце қаласында
аяқталды. Жас жауынгер ерен ерлiгi үшiн екi дәрежелi Ұлы Отан соғысы
ордендерiмен, басқа да жауынгерлiк, ерлiк медальдарымен наградталды.
Соғыс бiткен соң Х.Арғынбаев тек 1947 жылы наурыз айында ғана босады.
Сол жылы 23 жасар өмiрлiк тәжiрибесi мол майдангер Абай атындағы КазПИ-дың
тарих факультетiне оқуға түседi. Оқуды бiтiрген Халел Арғынбаев бiрнеше
жылдар бойы Панфилов педагогикалық училищесiне оқу iсiнiң меңгерушiсi,
тарих пәнiнен оқытушы болып iсiтейдi.
1954 жылы Х.Арғынбаев Каз ССР ғылым академиясы тарих, археология және
этнография институтының аспирантурасына түседi. Этнография мамандығы
бойынша.
Сол уақыттан бастап аға әрiптестерi Н.Сәбитова, Ә.Х.Мар-ұлан және
тiкелей ғылыми жетекшiсi көрнектi этнограф И.Захарованың ықпалымен талантты
ғалымның қалыптасуы басталды. Сол кезеңде қазақ этнографиясына талантты,
қажырлы жас зерттеушiлер тобы келдi. В.Ростов, Е.Масанов, М.Мұқанов,
Р.Ходжаева, Г.Уалиханов т.б. Солармен бiрлесiп Х.Арғынбаев шексiз – байтақ
Қазақстанның этнографиялық тұрғысынан аз зерттелген әр түрлi аудандарынан
дала материалдарын жинастыра бастады. Бұл өз кезiнде қазақ дала
этнографиясын романтикалық кезеңi болды. Бұл зерттеулер негiзiнде
Қазақстанның жас этнографтарының алғашқы салмақты мақалалары пайда болды.
50-шi жылдардың соңында күрделi тақырып “Орыс және қазақ халықтарының
тарихи-мәдени байланыстары және олардың қазақтардың материалды мәдениетiне
ықпалы” атты кандидаттық диссертациясымен жұмыс iстеудi аяқтайды.
Қазақстанның шығыс облыстарынан жиналып, оригиналды дала материалдары
негiзiнде жазылған диссертация 1960 жылы Москвадағы этнография институтында
табысты қорғады.
Бұл көп қырлы, сан мағаны мәселеге жайдан-жай келген жоқ. Ол 30-50
жылдардағы қазақ қоғамында болып өткен жаңалықтың шынайы себептерi мен
салдарын ашты. Бұл жұмыстың негiзгi мәнi қазақтардың дәстүрлi шаруашылығы
мен материалды мәдениетiн жан-жақты талдау және алғашқы рет қолға алынғаны
да сол болды.
Бұл негiзiнен орыс көшiп-келушiлерiнiң материалды мәдениетiн бағалауды
қамтыды. “Тарих институты еңбектерiнiң” 6-шы және 16 томында жарияланған
диссертация көрсетiлген мәселелердiң бiрнеше зерттеулерiн iске асырды.
Халел Арғынбаевтың бұрынғы жұмыстарында оның зерттеу бейiмдiлiгiнiң
негiзгi қырлары анықталды. Уездiк Кеңес этнографиясына тән ауқымын
кеңдiлiгi құбылыстарды терең талдау, негiзгi факторға объективтi өз
тәжiрибесiмен дала материалдарын қолдануы.
Экспедициялық зерттеулер процесiнде ғалымның ғылыми-зерттеу қызметiнiң
негiзгi бағыты бiртiндеп анықталды, атап айтқанда: жоғарыда айтылып өткен
қазақ-орыс этномәдени өзара байланысы, қазақтардың дәстүрлi мал шаруашылығы
(соның iшiнде халықтың малды емдеуi және ғибадат-салт аспектiлерi) туыстық
және отбасы неке қатынастары; қазақ шежiресi, әсемдiк қолданбалы өнер және
қазақтардың халық даналығы. Бұл кезеңде жас этнографтың кең ғылыми
қызығушылығының қалыптасуына көрнектi қазақ шығыстанушысы Әлкей Хаканұлы
Марғұлан айырықша ықпал еттi.
Халел Арғынбаевтың ең негiзгi жемiстi еңбек кезеңiн 60-шы және 80-шi
жылдардың басына жатқызуға болады. Бұл кезеңде ғалым 30-этнографиялық
экспедицияға мүше болып және жетекшiлiк жасап, iс жүзiнде Қазақстанның
барлық территориясын зерттеп шықты.
Ол қазақтардың дәстүрлi-тұрмыс мәдениетiнiң әр түрлi салдарынан
ғажайып, мол материалдар жинап, соның негiзiнде халық өмiрi мен
құбылыстарын ашатын бiрнеше iрi монографиялық зерттеулер жазды.
1969 жылы “Қазақтың мал шаруашылығы жайында этнографиялық очерк”
Алматы, 1969 10 бас.таб. атты автордың қызықты, мазмұны этнографиялық
еңбегi шықты. Мұнда алғаш рет қазақ көшпелi қоғамы мал шаруашылығының өмiр
тiршiлiгi толық суреттелдi. Кiтаптағы жоғары кәсiби деңгейде берiлген мал
шаруашылығының негiзгi салаларына сипаттама, көшпелi жайлау жүйесi және
жылдық мал атау циклдары, халықтың малға жасар ем-домы және салт дәстүрi
көшпелiлер экономикасын зерттеуге қосқан мол үлесi болды. Бұл жұмыс бүгiнгi
күнге дейiн әр түрлi саланың мамандарына әсiресе ауыл шаруашылығы үшiн оқу
құралы ретiнде үлкен практикалық маңызын сақтауда.
Өкiнiшке орай бұл зерттеудiң құнды материалдарын көшпелi мәдениет
тарихшылары, әсiресе археологтар әлi толық пайдалана алған жоқ. Бұл ғажайып
еңбектi қайта басып шығару соның iшiнде орыс тiлiне аудару мәселесi бүгiнгi
күнi ғана туындап отырған жоқ.
Халел Арғынбаевтың шығармашылығында ерекше орын алатын үлкен мәселе
қазақтардың туыстық жүйесi мен отбасы-некелiк қатынастары, бұл қазақ
этнографиясының өмiрлiк маңызды бөлiмiнiң жан-жақты зерттелуi елеулi ғылыми
нәтижелерге алып келедi. Оның негiзгiсi “Қазақ халқындағы жанұя мен неке”.
(Алматы. 1973, 20 баспа табақ). Күрделi монографиясының жарыққа шыққанын
айтуға болады.
Бұл еңбектiң бастапқы ғылыми-практикалық маңызы ретiнде барлық негiзгi
мәселенiң тарихи-мәдени және әлеуметтiк аспектiлерi әртүрлi дәрежеде
суреттеледi. Отбасы және неке формасы, туыстық жүйесi, iшкi отбасы қарым-
қатынастары, өмiрдiк циклдiң дәстүрлi мен әдет-ғұрыптары, неке тойы,
дәстүрлi отбасы-неке қатынастарының қазiргi қалдықтары және олардың
болашағы.
Бұл шын мәнiнде қазақ этнографиясында осы тақырыпты толық көрсеткен,
әлi деңгейiне ешкiм жетпеген монографиялық зерттеу.
Ғалым зерттеулерiнiң заңдылық қорытындысы ретiнде оның 1976 жылы
докторлық диссертациясын қорғауы болды. Халел Арғынбаев шын мәнiнде қазақ
этнографтарының қош бастаушысы болып, соған сәйкес тарих институтының
бөлiмiне жетекшiлiк еттi. Оның аты кеңес этнографтары арасында кең мәлiм
болып, көбiсiмен тығыз шығармашылық және достық байланыс орнатты. Солардың
iшiнде Н.А.Кисляков, С.М.Абрамзон, Т.А. Жданко, Р.Г.Кузеев, Б.Х.Кармышева,
В.П.Курылев, К.Шаниязов, А.Оразов, И.Мухмиддинов, Х.А.Есбергенов,
В.Н.Васльев және басқа да көрнектi ғалымдар.
Олардың барлығы Х.Арғынбаевты қазақтардың дәстүрлi тұрмыс және
мәдениеттiн әмбебап бiлгiрi деп есептейдi.
70-80 жылдары этнограф жалпы одақтық маңызы бар ғылыми жинақтар мен
журналдарда шетел басылымдарында талдау мақалалары шықты, антропологиялық
және этнографиялық халықаралық конгрестерге, этнографиялық сессияларға
қатысты.
Бұл кезеңдерде Х.Арғынбаев ғылыми-ұйымдастыру мәселелерiне айырықша
көңiл бөлдi. Олардың iшiнде экспедициялық зерттеулерде жоспарды өткiзу,
коллективтiк талдау жұмыстарын жазуға күш жұмылдыру. Соның iшiнде “Қазақтар
шаруашылығы”. Қазақ тарихы ғылымы үшiн көп жоспарлы зерттеудiң кезеңдерiн
дайындау үшiн көп жұмыстар атқарылды. Кiтаптың негiзгi бөлiгiн этнографтар
жазып, онда көп жылғы зерттеулер көрсетiлiп, аймақтық тарихи-этнографиялық
атлас жасалды.
Х.Арғынбаевтың үшiншi iрi монографиясы “Қазақ халқының қолөнерi”
–Алматы, 1987, 15 баспа табақ. Бұл бай безендiрiлген басылымдарда көне
шеберлердiң шығармашылығына (ағаш, сүйек жону, тас қашау, металл, терiнi
көркем өңдеу)және оның практикалық маңызына кәсiби этнограф тұрғысынан
тұтастай сипаттама берiлген. Бұл кiтап тек этнографтар емес, өнертанушылар,
суретшi-қолөнершiлерге берiлген, қажеттi оқу құралы болып табылады.
Мiне осылайша Халел Арғынбаевтың ғылыми сипаты зерттеудiң
монографиялық бағыты деп айтуға болады. Ол барлығы алты монография шығарды.
Сонымен қатар мол түп нұсқа материалдар, ұжымдық еңбектер бөлiмi,
рецензиялар, ғылыми-анықтамалық және ғылыми-көпшiлiк жұмыстар жазылды.
Ғалымның жалпы шығарған мақалалары 250-ге жуық. Көптеген маңызды еңбектерi
жарыққа шығуын күтiп тұр. Соның iшiнде ұзақ күткен ұжымдық Халел
Арғынбайұлы құрастыруға көп тер төккен “Қазақтар” еңбегi.
Халел Арғынбаевтың көптеген еңбектерi Республика қоғамына кеңiнен
белгiлi және тiкелей практикалық қолданыс табуда. Мысалы
“этнографизмдердiң” көптеген түрiн тiл мамандары 10-томдық “Қазақ тiлiнiң
сөздiгi” құрағанда белсендi қолданады. Арғынбаев және оның әрiптестерiнiң
өңдеуi және ұсыныстары арқасында халық өмiрiнiң жартылай ұмытылған қоғамдық
айналымға өндiрiлiп, кейбiр шопан еңбегiнiң, қолданбалы өнердiң, өмiрдiк
циклдың әдет-ғұрып салттарының спецификалық тәсiлдерi ыңғайластырылды.
Бiрақ айта кететiн жайт, қазiргi кезде қызығушылық тудыратын ғалымның
көптеген зерттеулерi библиографиялық сирек кездесетiн дүниеге айналды.
Осыған байланысты “Халел Арғынбаевтың таңдамалы еңбектерiн” қазақ және орыс
тiлiдерiнде толық шығарудың өткiр мәселесi тұр.
Этнографтық педагогикалық қызметiн ерекше айтуға болады. Халел
Арғынбаев ұзақ жылдар бойы ҚазМУ-дiң студент –тарихшыларына дәрiс оқыды.
1982 жылы белсендi ғылыми-педагогикалық қызметi үшiн этнографқа
профессор атағы берiлдi. Оның кейбiр шәкiрттерi ғылыммен бiржола араласты.
Ғалымның жетекшiлiк етуiмен 7 кандидаттық диссертация қорғады.
Х.Арғынбаев еңбектерiнiң этнографиялық маңызы жайында, оның қазақ
материалды тұрмыс және мәдениет саласына қосқан үлесiнен көруге болады.
Ғалымның тағы бiр үлкен этнографиялық монографиясы “Қазақ халқындағы
қолөнерi” деп аталады. Бұл кiтапта қазақ халқының дәстүрлi қолөнер
үлгiлерi этнографиялық тұрығыдан жан-жақты сөз болады. Сонымен қатар қол
өнерiнiң қызықты да, маңызды салалары: ағаш, металл, тас өңдеу мен терi,
мүйiз, сүйек ұқсату шеберлiгiнiң туып-қалыптасу төңiрегiнде де кеңiнен
баяндалған.
Кiтап автордың ондаған жылдар бойы Қазақстан өңiрiнен жиналған
этнографиялық материалдары мен архивтiк және жазба деректер негiзiнде
жазылған. Иллюстрациялық материалдар Ленинград, Алматы, Ақтөбе, Қарағанды,
Қостанай, Өскемен, Семей, Шымкент қалаларының мұражай қорында сақталған
қолөнер бұйымдарының түп нұсқасынан тiкелей түсiрiлдi. Ғалымның ұлттық
өнердiң өзектi мәселелерiн көтерген бұл ғылыми-зерттеуi жалпыға түсiнiктi
тiлмен тартымды жазылған. Кiтап-альбом өнер сүйер қауымға, суретшiлер мен
мәдениет танушыларға арналған.
Бұл кiтапта Ұлы Қазан революциясына дейiн ер адамдар айналысқан қол
өнер түрлерiнiң болмысы қарастырылады. Осы еңбек көп жылдар бойы жиналған
қыруар материалды зерттеу негiзiнде жазылады.
Шоқан Уалиханов атындағы тарих және этнология институтында және
тарихшылар арасында да бұл ғұлама адам жалпы құрмет пен абыройға ие болды.
Х.Арғынбаев өмiрiмен 1995 жылы қоштасады. Оның артында ержетiп қалған
Мұхтар, Мақпал, Бауыржан сынды тамаша балалары қалды.

I.II. ХАЛЕЛ АРҒЫНБАЕВТЫҢ ҚАЗАҚТАРДЫҢ
ДӘСТҮРЛI-ТҰРМЫС МӘДЕНИЕТI САЛАСЫНДАҒЫ
ҒЫЛЫМИ-ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ МҰРАСЫ

Халел Арғынбаевтың алғашқы кезде жазған еңбектерiнiң оның зерттеу
әдiстерiнiң негiзгi ерекшелiктерiн көруге болады. Оның масштабтық өлшемi,
прагматизм, оқиғаға анализ жасау, негiзiн салушы фактор ретiнде маңызды
материалдарды пайдалана бiлу, этнографтық талант екенiң байқатады. Ғалымның
ғылыми-зерттеу шығармашылығы экспедициялық iзденiстер арқасында атап
айтқанда қазақ-орыс халықтарының этноматериалдық байланысы қазақтардың
ұлттық мал-шаруашылығы, туыстық жүйе, қазақтардың семья және неке туралы
қазақ шежiресi, қол өнер туралы мәселелер жайында және халықтың бiлiмдiк
танымы туралы еңбектерiнiң негiзiнде жоғары биiктей бастады. Жас
этнографтың ғылыми ойының шарықтай түсуiне масштабтық фигура ғажайып
шығыстанушы Әлкей Хақанұлы Марғұланның әсерi мол.
Халел Арғынбаевтың еңбегiнiң жемiстей түсетiн маңызды кезеңi бұл 60-шы
жылдардың басы мен 80-шi жылдардың соңы болды.
Бұл кезеңде ғалым ғылыми жетекшi және 30-ға жуық этнографиялық мүшесi
ретiнде жалпы Қазақстанның барлық территориясын қолдан сұраптағандай етiп,
зерттеп шықты.
Х.Арғынбаев қазақтардың материалдық және тұрмыс-салт мәдениетi туралы
маңызы жоғары және сапалы еңбек жазды. Бұл еңбегiнде бiрқатар монографиялық
зерттеулер мен халық өмiрiнiң көрiнiсi аша түсетiн материалдар қолданылды.
1969 жылы автор мазмұны жағынан өте қызықты монографиясы жарық көредi.
Бұл шығарма тiкелей қазақ халқының мал шаруашылғына арналған және еңбек
“Қазақтың мал шаруашылығы жайында этнографиялық очерк” деп аталады. Бұл
еңбектiң бастамасын қысқаша түрде В.Радлов жазған болатын. Ал Халеке мұны
ары қарай жалғастырып, қазақтардың көшпелi қоғамындағы мал шаруашылық
өмiрiн аша түседi. Еңбектiң мазмұны қазақ халқының көшпелi экономикасының
зерттелуi туралы атап айтқанда жоғары профессионалдық деңгейде мал
шаруашылығының тараптары, мал шаруашылығымен байланысты мезгiлдiк көшу
жүйесi, халықтық ветеринариясы мен әдептерi сипатталады. Бұл еңбек осы
күнге дейiн үлкен практикалық маңызын сақтап келуде, әр түрлi бағыттағы
мамандықтарда, ауыл шаруашылық бағытында кеңiнен қолдануда. Өкiнiшке орай,
бұл зерттеудiң құнды материалдары көшпендi мәдениет тұрғысынан тарихшылар
мен археологтар үшiн аяғына дейiн қорыта алмаған. Кейiн келе олар бұл
тамаша еңбектiң қайта басылуын, сонымен қатар орыс тiлiне аударылуын дұрыс
деп шешедi.
1976 жылы Х.Арғынбаев өз зерттеулерiнiң қорытындысы ретiнде докторлық
диссертациясын қорғайды. Қазақстан этнографтарының лидерi ретiнде, осы
кезден бастап тарих институтының бiр бөлiмiн басқарды. Оның есiмi Совет
этнографтарының арасында танымал бола бастайды, олардың көбiсiмен
Х.Арғынбаев шығармашылық және достық қарым-қатынаста болады. Мысалыға
атақты оқымыстылар Н.А.Кисляков, С.М.Абрамзон, Т.А.Жданко, Р.Г.Кузеев,
Б.Х.Кармышева, В.П.Курылев, К.Шаниязов, А.Оразов, және т.б. олардың барлығы
Арғынбаевтың қазақ мәдениетi мен тұрмысының мiнiң жатқа бiлушi ретiнде
есептейдi. 1970-80-шi жылдарда этнограф ғылыми жинақтармен, журналдар,
шетелдiк басылымдар бетiне көрнектi мақалалар шыға бастайды.
Антропологиялық және этнографиялық ғылыми халықаралық Конгресстер мен жалпы
этнографиялық сессияларға өз жұмыстарымен қатысады. Бұл кезеңде Арғынбаев
ғылыми-ұйымдастырушылық жұмыстармен айналыса бастайды. Олардың iшiнде –
экспедициялық зерттеулер жүргiзудiң жоспарлық iсi, ұжыммен бiрге жазған
еңбектердiң 1980-шi жылға дейiнгi мiнездемесi бар, Сол кезеңде бұл ұжым
үлкен жұмыспен айналысады. Негiзгi бағыт - қазақ ғылыми тарихы, 1980 жылы
осы бағыт бойынша “Қазақтардың шаруашылығы” атты еңбек жарық кередi. Бұл
кiтаптың негiзгi бөлiмiнiң жартысын этнографтар жазған.
Х.Арғынбаев еңбектерiнiң этнографиялық маңызы жайында, оның қазақ
материалдық тұрмыс және мәдениет саласына қосқан үлесiнен көруге болады.
Ғалымның бiр үлкен этнографиялық монографиясы “Қазақ халқындағы қолөнерi”
деп аталады. Бұл кiтапта қазақ халқының дәстүрлi қолөнер үлгiлерi
этнографиялық тұрғыдан жан-жақты сөз болады. Сонымен қатар қолөнерiнiң
қызықты да, маңызды салалары: ағаш, металл, тас өңдеу мен терi, мүйiз,
сүйек ұқсату шеберлiгiнiң туып-қалыптасу мәселелерi төңiрегiнде де кеңiнен
баяндалған. Қазақ қолөнерiнiң өсу жолы, өзiне тән даму тарихы бар. Ол тарих
сонау көне замандардан басталады. Оған Қазақстан жерiнде бұрын соңды
жүргiзiлген археологиялық зерттеулердiң нәтижесiнде анықталған ежелгi
мәдениеттiң үлгiлерi дәлел бола алады. Мұның өзi қазақ өмiрiнiң республика
жерiнде мекендеген сақ, үйсiн, қыпшақ, ғұн, қаршұқ және тағы басқа көне
түркi тайпаларының мәдениетiмен төркiндестiгiнiң айғағы.
Кiтап автордың ондаған жылдар бойы Қазақстан өңiрiмен жинаған
этнографиялық материалдары мен архивтiк және жазба деректер негiзiнде
жазылған. Иллюстрациялық материалдар Ленинград, Алматы, Ақтөбе, Қарағанды,
Қостанай, Өскемен, Семей, Шымкент қалаларының мұражай қорында сақталған
қолөнер бұйымдарының түп нұсқасынан тiкелей түсiрiлдi. Ғалымның ұлттық
өнердiң өзектi мәселелерiн көтерген бұл ғылыми-зерттеуi жалпыға түсiнiктi
тiлмен тартымды жазылған. Кiтап-альбом өнер сүйер қауымға, суретшiлер мен
мәдениет танушыларға арналған.
Бұл кiтапта Қазан революциясына дейiн ер адамдар айналысқан қол өнер
түрлерiнiң болмысы қарастырылады. Осы еңбек ел арасынан көп жылдар бойы
жинаған қыруар жаңа материалдар, сондай-ақ Алматы, Санкт-Петербург
қалаларында және кейбiр облыстық мұражайларда сақталған нағыз өнер
туындыларын, бұрын-соңды баспа жүзiн көрген жазба мұраны мұқият зерттеу
кезiнде жазылды.
Қазақ халқы кең-байтақ республика жерiндегi ертеден қалыптасқан және
мәдениеттiң тiкелей мұрагерi және сол дәстүрдi дамытушы, жаңғыртып
байытушы. Бұл процеске әр кезеңде Қазақстан жерiне жан-жақтан келген
көшпелi тайпалар мен халықтардың, сондай-ақ Оңтүстiк Сiбiр, Орта Азия мен
орыс халқының да мәдениетi әсер еттi. Сайып келгенде, жергiлiктi көне
мәдениет сырттан келген мәдениет элементтерiнiң сан толқының бойына
сiңiрiп, үнемi жақсару, жаңғыру үстiнде болды. Осындай толассыз дамудың
нәтижесiнде ХIХ ғасырдың екiншi жартысы мен ХХ ғасырдың басында қазақ
халқының дәстүрлi қолөнерi өз дамуында айтарлықтай жоғары деңгейге
көтерiлдi. Оқушы қауымға ұсынып отырған бұл еңбекте ағаш, металл, терi,
былғары, әр түрлi тастар мен шынылардың өңдеп, олардан сан алуан үй
бұйымдары мен мәдениет ескерткiштерiн жасай бiлген қазақ шеберлерiнiң
ғажайып өнерi нақтылы деректер негiзiнде сипатталады. Солардың бiрi
зергерлiк өнер жайында бiрер сөз қорғайық.
Халық шеберлiгi сәндiк күмiс бұйымдарды жасауда көптеген зергерлерлiк
тәсiлдердi қолдана бiлдi. Соның iшiнде, ең кең жайылған тәсiлдерi: отқа
қыздырып соғу, балқытылған металды қалыпқа құю, кептеу, қаралау, елтiр
бетiне күмiс шабу, сымкептеу, сiркелеу, жұқа күмiс әшекейлердiң астынан
бедерлi қадаубастар мен батыра ұрып бедерлеу, бiзбен бедеу, күмiстеу,
алтындау, дәнекерлеу, оймалау, асыл тастардан көздер орнатып және тағы
басқалар.
Әр түрлi бұйымдарды көз салып әсемдеу үшiн қолданатын асыл тастардың
түрi көп. Оның iшiнде гаухар, лағыл, iнжу, сутас сияқты аса бағалы
тастармен қоса, ел iшiнде кеңiнен тараған маржан, меруерт, сыңғыр, перезе
және түрлi-түстi шынылар, көгiлдер жиi қолданады. Бұл тастардың көпшiлiгiн
сатып алып отырған, ал кейбiреулерi қазақ даласынан да табылып жатты.
Қол өнер саласының қазақ арасында кеңiнен тараған, келесi бiр саласы
бұл ағаш ұқсату. Қазақ халқының өмiрiнде ежелден берi ағаштан жасалатын үй
бұйымдарын алатын орны ерекше. Көшпелi мал шаруашылығымен немесе жартылай
отырықшылдыққа ауысып, егiншiлiкпен айналысқан қазақ қауымының күнделiктi
тұрмысына қажеттi ағаштан жасалатын бұйымдардың түрi сан алуан.
Қазақ қол өнерiнде сүйек пен мүйiз өңдеу iсi өз алдына жеке кәсiп
ретiнде бөлiнбеген. Ертеректе сүйектен кейбiр еңбек құралдары мен қару-
жарақ бөлшектерiн жасаған. Ағаштан жасалатын үй жихаздары мен ыдыс-аяқтарды
көркемдеу үшiн мал сүйегiн кеңiнен пайдаланған.
Үй бұйымдарын әсемдеуге жылқы мен түйе сүйектерi ғана жараған. Оның
өзiнде, ең алдымен, олардың жауырын сүйектерi мен қабырғалары қолданылса,
кейде әсемдеу үшiн жiлiктiң қақ сүйегi iске асқан. Әдетте, қыстыгүнi
соғымға сойылатын iрi жылқы мен түйе сүйектерiнiң жарамдыларын тастамай,
жинай беретiн. Шеберлердiң айтуынша, шикi сүйектерден гөрi асылған еттiң
сүйегi өңдеуге қолайлы болады. Семiз соғымның сүйектерi тым майлы болған
жағдайда, оларды артық майдан арылу мақсатымен өңдеу алдындағы тағы да
бiрнеше сағат суға қайнатып алады. Сүйектi iске қосу алдында суға
қайнатудың тағы бiр себебi, кеуiп тұрған сүйектен гөрi қайнатылған сүйектi
өңдеу оңайға түседi.
Қазақстан жерiндегi үлкендi-кiшiлi ескерткiштердiң бәрiн тарихи-
этнографиялық тұрғыда жан-жақты зерттеудiң ғылыми-тәжiрибелiк мәнi өте зор.
Мұндай зерттеулер қазақ халқының этникалық тарихын анықтай түсуге, оның
материалдық және рухани мәдениеттiн жете түсiнуге көмектесетiнi даусыз.
Әрине, бұл кiтапта қазақ қол өнерiнiң ер адамдар айналысқан түрлерiнiң
өзiн толық егжей-тегжейлi зерттеп, жан-жақты терең талдап, жазып шықтық
деуден мүлдем аулақпыз. Өйткенi Қазақстан жерi өте кең ғой. Онда өткен
ғасырларда, үстiмiздегi ғасырдың басында өмiр сүрiп, қолөнердiң әр
саласында еңбек еткен өнер иелерi-шеберлер де, олар жасаған ғажайып өнер
туындылары да мол. Сондықтан сол мол дүниенiң iшiнде бiздiң көзiмiзге
шалынбай, қолымызға түспегендерi қаншама? Олай болса, қазақтың ұлттық
қолөнер салалары бойынша, бұл жұмыста ескерiлмеген мәселелердiң болуы ғажап
емес. Оның бiрi жүре түзелер, жылдан-жылға толыға түсер деген үмiтiмiз деп
жазады Х.Арғынбаев. Демек, келешек үмiтiн, кейiнгi iзбасарларға жүктейдi.
Осындай жолмен Халел Арғынбаевтың ғылыми шығармашылығының ерекшелiгi
монографиялық зерттеулер мен еңбектер жазуында болды. Этнограф жалпы саны 6
монография жазды. Сонымен қатар ұжымдық жұмыстар, ғылыми-анықтамалық және
ғылыми-танымал еңбектермен мақалалар, рецензиялар жазды. Ғалымның жарық
көрген еңбектерiнiң жалпы саны 25-ге жуық. Көптеген маңызды еңбектер
өздерiнiң жариялануын күтiп жатыр. Соның iшiнде көптен күткен ұжымдық жұмыс
“Қазахи”. Бұл еңбектiң шығуына Халел Арғынбаевтың қосқан үлесi мол.
Х.Арғынбаевтың және одан үлкен этнографтар тобының Қазақстан үшiн,
оның тарих және этнография ғылымы үшiн, аянбай еңбек еткендерiн ескермей
кетуге болмайды. Ғылымға тек жартылай бөлiмi ғана кiрген үлкен материалдар
топтамасы жинақталды. Оның мақсаты – мүддесi, бұл тамаша еңбектiң жинасуы
мен формальды түрде жүйелендiрiлуi, этнографиялық базаның нығайуына
Қазақстан этнографиялық ғылымының дамуы, үлкен әсер етедi.

II.ТАРАУ. ҚАЗIРГI КЕЗЕҢДЕ МАТЕРИАЛДЫҚ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ТҰРМЫС
ЕСКЕРКIШТЕРIН САҚТАУ ЖӘНЕ НАСИХАТТАУДАҒЫ МҰРАЖАЙЛАРДЫҢ РОЛI
II.I. ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ МАТЕРИАЛДЫҚ ЖӘНЕ РУХАНИ МӘДЕНИЕТIНIҢ ТАРИХЫН
ЗЕРТТЕУ
Көшпелi қазақтардың материалдық мәдениетiн зерттеу тарихы ұзақ
кезеңдi қамтиды. Революциядан бұрынғы дәуiрде олар дипломаттар,
саяхатшылар, ғалымдар, бас штаб офицерлерiнiң, патша әкiмшiлiгi
қызметкерiнiң қол жазба, мәлiмдемелерiнде, мерзiмдiк басылымдар т.б. ғана
белгiлi болып тұрды.
Алғашқы өз алдына жеке зерттеулерi: Ә.Х.Мар-ғұлан, Х.Арғынбаев,
В.В.Восторова, М.С.Мұханов, И.В.Захаров, Д.Ходжаевтың ғылыми еңбектерi
Кеңес дәуiрi кезiнде пайда болды.
Ұзақ уақыттар бойы материалдық мәдениет, рухани мәдениетпен бөлек
қаралды. Соңғысына ауыз әдебиетi, халық ауыз творчествосы, дiн және т.б.
жатады.
Оның үстiне соңғы жылдардың зерттеулерi көрсеткендей iс жүзiнде, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.