Мұқағали Мақатаев туралы
КІРІСПЕ 3
1. Мұқағалидың өмір жолы. 4
2. Ақынның алғашқы қадамы 6
3. Мұқағалидың шығармалары 9
Қорытынды 13
Қолданған әдебиеттер 14
1. Мұқағалидың өмір жолы. 4
2. Ақынның алғашқы қадамы 6
3. Мұқағалидың шығармалары 9
Қорытынды 13
Қолданған әдебиеттер 14
Мұқағали өмiрдi сүйген ақын. Оның түсiнiгiндегi өмiр- қозғалыспен жарық. Мұқағали өлеңдерiнiң формасы да жазылуы да мәңгiлiк қозғалысқа берiлген. Өлеңдерi қанатты, жеңiл, қуатты, қимылмен әуенге толы.
Бiз Мақатаевты Шындық Ауылын iздеген ақын-философ ретiнде көбiрек бiлемiз де, оның нәзiк, сыршыл лирик екендiгiн аз бiлемiз.
"Поэзия Махабаттан басталып Ақылмен аяқталу керек. Өзiңдi өмiрден жасауың керек, өзiңнен өмiр жасау емес… Осылай менiңше шын ақынның құдiретi. Өмiрде бiлмеймiн, бiрақ поэзияда өтiрiкке жол жоқ!"- деп жазады ол өзiнiң күнделiгiнде. Сол күнделiкте Мұқағалидың бiр көрегендiгiне себепшi мынадай жолдар бар: "Әй, шарманщиктер! Сендер емес маған қазылық айтатын… Нағыз қазылар келешекте… Жылдар өтер, жаңа ұрпақ келер, солар әрқайсымызды өз орнымызға қояды. Ғасырдан ғасырға солай болған, солай және солай болады да. Өзiм жайлы мыныны айтам: мен XXI ғасырдағы ұрпақтың құрдасымын, тiптi мүмкiн одан да әрiрек ұрпақтың құрдасы болуым мүмкiн..."
Өзiнiң айтқанындай болды да XXI ғасырддың басында халқының көрнектi ақыны деген атақ алып, оның шырғармашылығы бiрауыздан Мемлекеттiк сыйлық алды. Иә, уақыт бәрiн өз орнына қояды. Мұқағалидың орны жетпiс жасқа келгенде ұлылардың қатарына қосылды.
Бiз Мақатаевты Шындық Ауылын iздеген ақын-философ ретiнде көбiрек бiлемiз де, оның нәзiк, сыршыл лирик екендiгiн аз бiлемiз.
"Поэзия Махабаттан басталып Ақылмен аяқталу керек. Өзiңдi өмiрден жасауың керек, өзiңнен өмiр жасау емес… Осылай менiңше шын ақынның құдiретi. Өмiрде бiлмеймiн, бiрақ поэзияда өтiрiкке жол жоқ!"- деп жазады ол өзiнiң күнделiгiнде. Сол күнделiкте Мұқағалидың бiр көрегендiгiне себепшi мынадай жолдар бар: "Әй, шарманщиктер! Сендер емес маған қазылық айтатын… Нағыз қазылар келешекте… Жылдар өтер, жаңа ұрпақ келер, солар әрқайсымызды өз орнымызға қояды. Ғасырдан ғасырға солай болған, солай және солай болады да. Өзiм жайлы мыныны айтам: мен XXI ғасырдағы ұрпақтың құрдасымын, тiптi мүмкiн одан да әрiрек ұрпақтың құрдасы болуым мүмкiн..."
Өзiнiң айтқанындай болды да XXI ғасырддың басында халқының көрнектi ақыны деген атақ алып, оның шырғармашылығы бiрауыздан Мемлекеттiк сыйлық алды. Иә, уақыт бәрiн өз орнына қояды. Мұқағалидың орны жетпiс жасқа келгенде ұлылардың қатарына қосылды.
1. Мұқағали Мақатаев Өлеңдер, поэмалар. – Алматы: Жазушы, 1982. – Т.2. Соғады жүрек.
2. 2. Мұқағали Мақатаев. Шығармаларының төрт томдық толық жинағы. 4-том. Құрастырған – Л. Әзімжанқызы, О. Асқар. – Алматы: «Жалын баспасы» ЖШС, 432 бет, 2002ж.
3. Жырлайды жүрек. М.Мақатаев. Алматы, Жазушы баспасы, 1989 жыл
4. Шолпан. М.Мақатаев. Алматы, Жалын баспасы, 1984 жыл
5. Қазақ Совет энциклопедиясы, 7-том, Алматы, 1975 жыл
6. Нұрлы дүние. Қ. Аманжолов. Алматы, Жазушы баспасы, 1991 жыл
2. 2. Мұқағали Мақатаев. Шығармаларының төрт томдық толық жинағы. 4-том. Құрастырған – Л. Әзімжанқызы, О. Асқар. – Алматы: «Жалын баспасы» ЖШС, 432 бет, 2002ж.
3. Жырлайды жүрек. М.Мақатаев. Алматы, Жазушы баспасы, 1989 жыл
4. Шолпан. М.Мақатаев. Алматы, Жалын баспасы, 1984 жыл
5. Қазақ Совет энциклопедиясы, 7-том, Алматы, 1975 жыл
6. Нұрлы дүние. Қ. Аманжолов. Алматы, Жазушы баспасы, 1991 жыл
Мазмұны:
КІРІСПЕ 3
1. Мұқағалидың өмір жолы. 4
2. Ақынның алғашқы қадамы 6
3. Мұқағалидың шығармалары 9
Қорытынды 13
Қолданған әдебиеттер 14
КІРІСПЕ
МЕН ӨМIРДI ЖЫРЛАУ ҮШIН КЕЛГЕМIН!
Мұқағали өмiрдi сүйген ақын. Оның түсiнiгiндегi өмiр- қозғалыспен
жарық. Мұқағали өлеңдерiнiң формасы да жазылуы да мәңгiлiк қозғалысқа
берiлген. Өлеңдерi қанатты, жеңiл, қуатты, қимылмен әуенге толы.
Бiз Мақатаевты Шындық Ауылын iздеген ақын-философ ретiнде көбiрек
бiлемiз де, оның нәзiк, сыршыл лирик екендiгiн аз бiлемiз.
"Поэзия Махабаттан басталып Ақылмен аяқталу керек. Өзiңдi өмiрден
жасауың керек, өзiңнен өмiр жасау емес... Осылай менiңше шын ақынның
құдiретi. Өмiрде бiлмеймiн, бiрақ поэзияда өтiрiкке жол жоқ!"- деп жазады
ол өзiнiң күнделiгiнде. Сол күнделiкте Мұқағалидың бiр көрегендiгiне
себепшi мынадай жолдар бар: "Әй, шарманщиктер! Сендер емес маған қазылық
айтатын... Нағыз қазылар келешекте... Жылдар өтер, жаңа ұрпақ келер, солар
әрқайсымызды өз орнымызға қояды. Ғасырдан ғасырға солай болған, солай және
солай болады да. Өзiм жайлы мыныны айтам: мен XXI ғасырдағы ұрпақтың
құрдасымын, тiптi мүмкiн одан да әрiрек ұрпақтың құрдасы болуым мүмкiн..."
Өзiнiң айтқанындай болды да XXI ғасырддың басында халқының көрнектi
ақыны деген атақ алып, оның шырғармашылығы бiрауыздан Мемлекеттiк сыйлық
алды. Иә, уақыт бәрiн өз орнына қояды. Мұқағалидың орны жетпiс жасқа
келгенде ұлылардың қатарына қосылды.
1. Мұқағалидің өмір жолы.
Мұқағали Мақатаев 1931 жылы 9 февральда Алматы облысы Нарынқол ауданы
Энгельс атындағы колхоздың Қарасаз деген жерінде дүниеге келген. Әкесі
Сүлеймен осы өнірде тұңғыш колхоз құрылысын жолға қойып, шағын шаруашылықты
басқарғандардың бірі болатын.
Жаңа қоғамнын, қарышты құрылысына алаңсыз кіріскен Отан шетіне
қанқұйлы жау тиіп, батысты өрт шалғанда әкесі өзі тіленіп, майданға
аттанады. Зұлмат соғыс тақсыреті мен касіреті Мақатаевтар шанырағын да
шайқалтып кетті. Сүкең Калининград маңайында болған сұрапыл шайқаста
ерлікпен қаза тауып, қара қағаз суық хабар әкеліп, шешесі
Нағиман қаршадай Мұқағалиға жедеғабыл үш ұлымен жесірлік тартып қалды.
Сөйтіп, оныншы класты интернатта бітірген Мұқағали еңбекке ерте
араласты. Алдымен ауыл советтің хатшысы, қызыл отаудың меңгерушісі,
комсомол қызметкері, жетіжылдык мектептің мұғалімі — міне М. Мақатаев өткен
әуелгі өмір мектебі осындай.
Тек журналистік жолын алпысыншы жылдардын басында Нарынкол аудандық
Советтік шекара газетінде бастаған ол кейіннен аз уақыт Жұлдыз
журналында жалғастырды.
...Бүкіл қазақ тіршілігіне тосын тыныс, жаңа леп уақыттың асау ырғағын
әкелген Жаңа дәуірдің рухани революциясы аспантаудың алыс аясындағы
кішкентай Қарасаз ауылын да айналып өтпепті, Ликбездін жарығы жертөледен
асып, әлжуаз сәулесі санаға түсіпті. Тал бесікте тербелген сәбидің құлағына
кұтырған қаңтар бораңының уілі алғашқы бесжылдыктар балғасынын дүрсілін
жеткізгендей. Бірінші бесжылдықтармен тәй-тәй басып, тұсауы кесіліп, буыны
бекіген бала кең дүниеге солармен қоса елеңдеп, елегізіп, кұмартып, қызығып
қарағандай екен.
Жалпы М. Мақатаевтың етек жауып, ес жиған балалығы, жоғарыда
айтқандай, жаралы соғыс жылдарына сәйкес келген типтік өмірбаян.
Ауылдық мектепте мұғалiм болудан бастап, қазақ радиосында диктор
болды. Сол кездегi "Соц. Қазақстан", "Мәдениет және Тұрмыс", "Жұлдыз" газет-
журналдарында қызмет iстедi.
Ол өзi өлең жазып қана қоймай, үлкен аудармалармен де айналысты.
Мысалы, Дантенiң "Құдiреттi комедиясының" "Тамұқ" атты бөлiмiн, Шекспирдiң
сонеттерiн, Уолт Уитменнiң кейбiр шығармаларын қазақшаға аударды.
2. Ақынның алғашқы қадамы
1962 жылы ауылды мүлде қалдырып, Мақатаевтар ата-анасымен Алматыға
көшіп келеді.
Мұқалғалидың балғын колтаңбасында I. Жансүгіровтың Жетісу суреттері
мен Қ. Аманжоловтың Өзім туралысының алыс әсерлері, жырақ жаңғырықтары
жатқанын жасырмай айтқаннан ұтылмаймыз.
Үлкен ұстазға ізеті мол алғыр шәкірт содан кейінгі ізденістерінде
өзінше тартты. Дәстүрді дәстүрше әдемі ұғынып, ұстанып, оның көлеңкесінде
көп ат шалдырмай, содан кейін өзіндік өрнекке қарай батыл бет бұрды.
Бейнелілік құралдары байып, ішкі үлгі өзгеше екпін алып, ол қай
тақырыпқа қалам тарса да, жанданып, түрленіп, кұлпырып шығатын.
Мұқағалидың күркіреп келген көктемін, жадыра жазын, күрең кузін,
ақикөз ақпанын ешкімнің мезгіл-маусымымен шатастырмайтынымыз кәдік. Бәрі-
бәрі ез бояу, өз керік-кескінімен, сыр-сықпытымен, шырай-шұғыласымеи
баурап, әлдилеп, әндетіп құдіретті рухани қуатты сезіндіреді. Сыр дүние-
ай, сикырың көп не түрлі. Бір көрсетпей өтесің-ау бетіңді... жанып-сөнген,
жанып-сөнген жұлдыздар іиірдегі стадион секілді, суреті басқа бір рәуішке
айналып желпінтеді:
Шайқалып нұр,
Маужыраған мамырдан май тамып тұр. .
Жайқалып қыр,
Тауға соққан боз сағым қайта ағып тұр.
Айталық сыр,
Серуендеп жүр, қалқам, қайталық бір.
Бара-бара қарапайым көрініске жан бітіп, көкірегіңнен үйлесім іздейді.
Шып терлеп, дала бусанған, сағымы қайнап, шымырлап. Бозторғай ұшты
жусаннан, сүйінші сұрап, шырылдап қайдағы бір шуақты шаққа бастайды.
Тыныштық деген жан ізгі, сағынып келген жардайын, Оянып кетер тәрізді,
сипасаң болды маңдайын...
Әйтпесе жайлаудын жазғы түні ше: Жұлдызды аспан тұр жайнап,
кеудесіндей маршалдын. Одан кейін қарашаның қарбаласы қалай: Дүрліккелі
даяр тұр, дүрліккелі. Секем алған пілдердің құлағындай, желпілдейді
үйлердің түнліктері. Оған ілесе қаһарыыа алып, қырын келген қыс кейпі
қандай: Бұқкан қоян секілді қыстау жатыр, Бұғып алып таудың бір
қойнауында.
Сөзбен сурет салып, ой түйген суреткер акыннын кезі жіті, кұлағы
сак, алпыс екі тамыры өмір үшін тынбай бүлкіл қағып тур. Содан барып
құсұйкы түні тылсым сырға тұнып, қызу күні мән-мағынаға толып, тіршіліктің
нән алып қазанындай қайнап жатыр толассыз. Жаратылысынан мол пішілген
денелі, жазық мандай, қыран кабақ астындағы кілең от шашып тұратын жанар
оның кен кеудесінде жаиартау бұлқынып, құйын ойнап, самал соғып жатканын
жасыратьшдай. Сырт көрініс дәйім алдамшы ғой. Оның терең жан-қойнауларында
нәзік нсгіз ұя салғандай еді. Сондықтан болар ол өз-өзі қатты қаузайтын:
Сайтанның да, күнәсіз періштенің,
Бал мен уын талғамай неге ішкемін?
Періштенін қайғысын бөліспедім-
Сайтанменен, болса да, келіспедім,
Не істермін, тәңір-ау, не істермін?!
Бұл әрекетсіз шарасыздық емес, қозғалыс үстіндегі жаннын көңіл күйі.
Сәлден аспандап, солден бәсейіп қалатып ақын болмысы. Мұқағали да тым
әсершіл, тым сезімтал, тым мұңшыл болатын. Мұңы бірақ нұрлы еді. Қездейсок
бір кездескенде ол олақ сыншының өз өлеңдерін парықсыз сынағанын зілсіз
айтып, сынағаны үшін емес, бірақ ауыл арсындағы жағымсыз батыраш пен
қотыраш қылыққа қысылып, назаланып тұрды. Біз нәзік ақын жанының жазықсыз
жаралаиғанын сезінген болатыпбыз. Алайда, жалғыз бұл жағдайда емес, ылғи да
қанша пендешілік көлеңкесін көрсе де ешкімді де жамандықка қимайтын.
Муқағали жырлары өзіне біткен кесек мінезден танған жоқ, талғампаз оқырман
жүрегіне көлденең жолби-келерсіз-ақ тете жол тартты. Оларды бүгінгі күннің
романтикасы мен бүкіл болмыс-шындығы сусындатып, емірдін өзінен ойып
алғандай әсер беретін. Сол күйі ол елуінші жылдардың аяғынан бастап, соңғы
демі үзілгенше поэзия процесінің қызу ортасында кақ жарып жүрді. Оның
шығармаларын биік парасат пен кекірек көзі нұрландырды дәйім. Мұқағали
Мақатаев жаңарған тау мен даланын, олардың жаны жарқын асыл адамдары мен
таңғажайып табиғатынын үлкен жүректі асқақ жыршысы болатын, солай болып
қала береді. Ақын творчествосында бұл егіз тақырып ажырамастан қатар
өріліп, домбыраның кос ішегіндей жарысып жатты.
Таулар — менің таусылмайтын бақытым,
Ал, ырысым — ұлан-ғайыр кен далам.
Ондайда дала дидары әр қырынан жақсы жаркырап ашылатын:
Боз далам, күрен далам, жасыл далам,
Кісі емес саған келіп бас ұрмаған.
Құныға құшырым бір қанбай қойды-ау,
Қалай ғана құшармын ғашық-далам?
Соған жедеғабыл ақын өзекжарды ойын өрбітіп: Өзіндей алып болып
тумаған соң, Адам болып журудің не керегі... деп күрсіністі күй түйіп, іле-
шала серпіліп шыға келеді: Керімсал менің кең өлкем, жетемін саған мен
ертен... Туған жер болар кұс төсек, Аспаның — көрпе, жамыл да, Дамылда,
жаным, дамылда, Бақытты сол бір шағында.
Ал, тау ол ушін барша тіршіліктін тірегі секілді көрінетін, қалай
масаттанып жазам десе де қақысы бар еді:
Тау дейтін алып жүрек Ана туған,
Мен — таулықпын.
Таудан мен жаратылғам.
Киіктің сүтін еміп ер жеткемін,
Қуат алып қыранның қанатынан.
3. Мұқағалидың шығармалары
Аз жылдар ішінде Ильич (1964 ж), Армысындар, достар! (1966 ж),
Қарлығашым, келдің бе? (1968 ж), Мавр (1970 ж), Аққулар ұйықтағанда
(1973 ж), Шуағым менің (1975 ж), Дариға-жүрек (1978 ж), тағы басқа да
жарқын жүректің жарқылдарынан туған жеті-сегіз жинақ ұлттық әдебиетке
толысқан талант келіп қосылғанын айғактаған еді.
Олардан мәңгі өмір сұлулығына сұқтанып, сырлы саз, ойлы тол-гам түйіп,
асқақ жырлап өткен ғашық ғұмырдың кең тыныс-тіршілігінің лебі еседі.
Атамекен аспанында жырларын қырандай калықтатып, айдын көлінде аққудай
сұңқылдатады. М. Мақатаев поэзиясының терен тамыры кешегіде, бүгін мен
ертеңде жатыр. Тәлімді бұл творчествоны ешкімнің еш жатырқамайтыны ықтимал.
Иә, Мұқағали Мақатаев талантынын, берік тұғыртасы — шаңдағына аунап,
тентек өзеніне шомылып, құстар қиқуын тыңдаған туған топырағында, ол соған
тартып туған. Қайда больга, қайда жүрмесін Қарасаз ғұмыр бойы тепсінген ой,
уылжыған сезімнің діңгегіне айналады. Ақын дала мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ 3
1. Мұқағалидың өмір жолы. 4
2. Ақынның алғашқы қадамы 6
3. Мұқағалидың шығармалары 9
Қорытынды 13
Қолданған әдебиеттер 14
КІРІСПЕ
МЕН ӨМIРДI ЖЫРЛАУ ҮШIН КЕЛГЕМIН!
Мұқағали өмiрдi сүйген ақын. Оның түсiнiгiндегi өмiр- қозғалыспен
жарық. Мұқағали өлеңдерiнiң формасы да жазылуы да мәңгiлiк қозғалысқа
берiлген. Өлеңдерi қанатты, жеңiл, қуатты, қимылмен әуенге толы.
Бiз Мақатаевты Шындық Ауылын iздеген ақын-философ ретiнде көбiрек
бiлемiз де, оның нәзiк, сыршыл лирик екендiгiн аз бiлемiз.
"Поэзия Махабаттан басталып Ақылмен аяқталу керек. Өзiңдi өмiрден
жасауың керек, өзiңнен өмiр жасау емес... Осылай менiңше шын ақынның
құдiретi. Өмiрде бiлмеймiн, бiрақ поэзияда өтiрiкке жол жоқ!"- деп жазады
ол өзiнiң күнделiгiнде. Сол күнделiкте Мұқағалидың бiр көрегендiгiне
себепшi мынадай жолдар бар: "Әй, шарманщиктер! Сендер емес маған қазылық
айтатын... Нағыз қазылар келешекте... Жылдар өтер, жаңа ұрпақ келер, солар
әрқайсымызды өз орнымызға қояды. Ғасырдан ғасырға солай болған, солай және
солай болады да. Өзiм жайлы мыныны айтам: мен XXI ғасырдағы ұрпақтың
құрдасымын, тiптi мүмкiн одан да әрiрек ұрпақтың құрдасы болуым мүмкiн..."
Өзiнiң айтқанындай болды да XXI ғасырддың басында халқының көрнектi
ақыны деген атақ алып, оның шырғармашылығы бiрауыздан Мемлекеттiк сыйлық
алды. Иә, уақыт бәрiн өз орнына қояды. Мұқағалидың орны жетпiс жасқа
келгенде ұлылардың қатарына қосылды.
1. Мұқағалидің өмір жолы.
Мұқағали Мақатаев 1931 жылы 9 февральда Алматы облысы Нарынқол ауданы
Энгельс атындағы колхоздың Қарасаз деген жерінде дүниеге келген. Әкесі
Сүлеймен осы өнірде тұңғыш колхоз құрылысын жолға қойып, шағын шаруашылықты
басқарғандардың бірі болатын.
Жаңа қоғамнын, қарышты құрылысына алаңсыз кіріскен Отан шетіне
қанқұйлы жау тиіп, батысты өрт шалғанда әкесі өзі тіленіп, майданға
аттанады. Зұлмат соғыс тақсыреті мен касіреті Мақатаевтар шанырағын да
шайқалтып кетті. Сүкең Калининград маңайында болған сұрапыл шайқаста
ерлікпен қаза тауып, қара қағаз суық хабар әкеліп, шешесі
Нағиман қаршадай Мұқағалиға жедеғабыл үш ұлымен жесірлік тартып қалды.
Сөйтіп, оныншы класты интернатта бітірген Мұқағали еңбекке ерте
араласты. Алдымен ауыл советтің хатшысы, қызыл отаудың меңгерушісі,
комсомол қызметкері, жетіжылдык мектептің мұғалімі — міне М. Мақатаев өткен
әуелгі өмір мектебі осындай.
Тек журналистік жолын алпысыншы жылдардын басында Нарынкол аудандық
Советтік шекара газетінде бастаған ол кейіннен аз уақыт Жұлдыз
журналында жалғастырды.
...Бүкіл қазақ тіршілігіне тосын тыныс, жаңа леп уақыттың асау ырғағын
әкелген Жаңа дәуірдің рухани революциясы аспантаудың алыс аясындағы
кішкентай Қарасаз ауылын да айналып өтпепті, Ликбездін жарығы жертөледен
асып, әлжуаз сәулесі санаға түсіпті. Тал бесікте тербелген сәбидің құлағына
кұтырған қаңтар бораңының уілі алғашқы бесжылдыктар балғасынын дүрсілін
жеткізгендей. Бірінші бесжылдықтармен тәй-тәй басып, тұсауы кесіліп, буыны
бекіген бала кең дүниеге солармен қоса елеңдеп, елегізіп, кұмартып, қызығып
қарағандай екен.
Жалпы М. Мақатаевтың етек жауып, ес жиған балалығы, жоғарыда
айтқандай, жаралы соғыс жылдарына сәйкес келген типтік өмірбаян.
Ауылдық мектепте мұғалiм болудан бастап, қазақ радиосында диктор
болды. Сол кездегi "Соц. Қазақстан", "Мәдениет және Тұрмыс", "Жұлдыз" газет-
журналдарында қызмет iстедi.
Ол өзi өлең жазып қана қоймай, үлкен аудармалармен де айналысты.
Мысалы, Дантенiң "Құдiреттi комедиясының" "Тамұқ" атты бөлiмiн, Шекспирдiң
сонеттерiн, Уолт Уитменнiң кейбiр шығармаларын қазақшаға аударды.
2. Ақынның алғашқы қадамы
1962 жылы ауылды мүлде қалдырып, Мақатаевтар ата-анасымен Алматыға
көшіп келеді.
Мұқалғалидың балғын колтаңбасында I. Жансүгіровтың Жетісу суреттері
мен Қ. Аманжоловтың Өзім туралысының алыс әсерлері, жырақ жаңғырықтары
жатқанын жасырмай айтқаннан ұтылмаймыз.
Үлкен ұстазға ізеті мол алғыр шәкірт содан кейінгі ізденістерінде
өзінше тартты. Дәстүрді дәстүрше әдемі ұғынып, ұстанып, оның көлеңкесінде
көп ат шалдырмай, содан кейін өзіндік өрнекке қарай батыл бет бұрды.
Бейнелілік құралдары байып, ішкі үлгі өзгеше екпін алып, ол қай
тақырыпқа қалам тарса да, жанданып, түрленіп, кұлпырып шығатын.
Мұқағалидың күркіреп келген көктемін, жадыра жазын, күрең кузін,
ақикөз ақпанын ешкімнің мезгіл-маусымымен шатастырмайтынымыз кәдік. Бәрі-
бәрі ез бояу, өз керік-кескінімен, сыр-сықпытымен, шырай-шұғыласымеи
баурап, әлдилеп, әндетіп құдіретті рухани қуатты сезіндіреді. Сыр дүние-
ай, сикырың көп не түрлі. Бір көрсетпей өтесің-ау бетіңді... жанып-сөнген,
жанып-сөнген жұлдыздар іиірдегі стадион секілді, суреті басқа бір рәуішке
айналып желпінтеді:
Шайқалып нұр,
Маужыраған мамырдан май тамып тұр. .
Жайқалып қыр,
Тауға соққан боз сағым қайта ағып тұр.
Айталық сыр,
Серуендеп жүр, қалқам, қайталық бір.
Бара-бара қарапайым көрініске жан бітіп, көкірегіңнен үйлесім іздейді.
Шып терлеп, дала бусанған, сағымы қайнап, шымырлап. Бозторғай ұшты
жусаннан, сүйінші сұрап, шырылдап қайдағы бір шуақты шаққа бастайды.
Тыныштық деген жан ізгі, сағынып келген жардайын, Оянып кетер тәрізді,
сипасаң болды маңдайын...
Әйтпесе жайлаудын жазғы түні ше: Жұлдызды аспан тұр жайнап,
кеудесіндей маршалдын. Одан кейін қарашаның қарбаласы қалай: Дүрліккелі
даяр тұр, дүрліккелі. Секем алған пілдердің құлағындай, желпілдейді
үйлердің түнліктері. Оған ілесе қаһарыыа алып, қырын келген қыс кейпі
қандай: Бұқкан қоян секілді қыстау жатыр, Бұғып алып таудың бір
қойнауында.
Сөзбен сурет салып, ой түйген суреткер акыннын кезі жіті, кұлағы
сак, алпыс екі тамыры өмір үшін тынбай бүлкіл қағып тур. Содан барып
құсұйкы түні тылсым сырға тұнып, қызу күні мән-мағынаға толып, тіршіліктің
нән алып қазанындай қайнап жатыр толассыз. Жаратылысынан мол пішілген
денелі, жазық мандай, қыран кабақ астындағы кілең от шашып тұратын жанар
оның кен кеудесінде жаиартау бұлқынып, құйын ойнап, самал соғып жатканын
жасыратьшдай. Сырт көрініс дәйім алдамшы ғой. Оның терең жан-қойнауларында
нәзік нсгіз ұя салғандай еді. Сондықтан болар ол өз-өзі қатты қаузайтын:
Сайтанның да, күнәсіз періштенің,
Бал мен уын талғамай неге ішкемін?
Періштенін қайғысын бөліспедім-
Сайтанменен, болса да, келіспедім,
Не істермін, тәңір-ау, не істермін?!
Бұл әрекетсіз шарасыздық емес, қозғалыс үстіндегі жаннын көңіл күйі.
Сәлден аспандап, солден бәсейіп қалатып ақын болмысы. Мұқағали да тым
әсершіл, тым сезімтал, тым мұңшыл болатын. Мұңы бірақ нұрлы еді. Қездейсок
бір кездескенде ол олақ сыншының өз өлеңдерін парықсыз сынағанын зілсіз
айтып, сынағаны үшін емес, бірақ ауыл арсындағы жағымсыз батыраш пен
қотыраш қылыққа қысылып, назаланып тұрды. Біз нәзік ақын жанының жазықсыз
жаралаиғанын сезінген болатыпбыз. Алайда, жалғыз бұл жағдайда емес, ылғи да
қанша пендешілік көлеңкесін көрсе де ешкімді де жамандықка қимайтын.
Муқағали жырлары өзіне біткен кесек мінезден танған жоқ, талғампаз оқырман
жүрегіне көлденең жолби-келерсіз-ақ тете жол тартты. Оларды бүгінгі күннің
романтикасы мен бүкіл болмыс-шындығы сусындатып, емірдін өзінен ойып
алғандай әсер беретін. Сол күйі ол елуінші жылдардың аяғынан бастап, соңғы
демі үзілгенше поэзия процесінің қызу ортасында кақ жарып жүрді. Оның
шығармаларын биік парасат пен кекірек көзі нұрландырды дәйім. Мұқағали
Мақатаев жаңарған тау мен даланын, олардың жаны жарқын асыл адамдары мен
таңғажайып табиғатынын үлкен жүректі асқақ жыршысы болатын, солай болып
қала береді. Ақын творчествосында бұл егіз тақырып ажырамастан қатар
өріліп, домбыраның кос ішегіндей жарысып жатты.
Таулар — менің таусылмайтын бақытым,
Ал, ырысым — ұлан-ғайыр кен далам.
Ондайда дала дидары әр қырынан жақсы жаркырап ашылатын:
Боз далам, күрен далам, жасыл далам,
Кісі емес саған келіп бас ұрмаған.
Құныға құшырым бір қанбай қойды-ау,
Қалай ғана құшармын ғашық-далам?
Соған жедеғабыл ақын өзекжарды ойын өрбітіп: Өзіндей алып болып
тумаған соң, Адам болып журудің не керегі... деп күрсіністі күй түйіп, іле-
шала серпіліп шыға келеді: Керімсал менің кең өлкем, жетемін саған мен
ертен... Туған жер болар кұс төсек, Аспаның — көрпе, жамыл да, Дамылда,
жаным, дамылда, Бақытты сол бір шағында.
Ал, тау ол ушін барша тіршіліктін тірегі секілді көрінетін, қалай
масаттанып жазам десе де қақысы бар еді:
Тау дейтін алып жүрек Ана туған,
Мен — таулықпын.
Таудан мен жаратылғам.
Киіктің сүтін еміп ер жеткемін,
Қуат алып қыранның қанатынан.
3. Мұқағалидың шығармалары
Аз жылдар ішінде Ильич (1964 ж), Армысындар, достар! (1966 ж),
Қарлығашым, келдің бе? (1968 ж), Мавр (1970 ж), Аққулар ұйықтағанда
(1973 ж), Шуағым менің (1975 ж), Дариға-жүрек (1978 ж), тағы басқа да
жарқын жүректің жарқылдарынан туған жеті-сегіз жинақ ұлттық әдебиетке
толысқан талант келіп қосылғанын айғактаған еді.
Олардан мәңгі өмір сұлулығына сұқтанып, сырлы саз, ойлы тол-гам түйіп,
асқақ жырлап өткен ғашық ғұмырдың кең тыныс-тіршілігінің лебі еседі.
Атамекен аспанында жырларын қырандай калықтатып, айдын көлінде аққудай
сұңқылдатады. М. Мақатаев поэзиясының терен тамыры кешегіде, бүгін мен
ертеңде жатыр. Тәлімді бұл творчествоны ешкімнің еш жатырқамайтыны ықтимал.
Иә, Мұқағали Мақатаев талантынын, берік тұғыртасы — шаңдағына аунап,
тентек өзеніне шомылып, құстар қиқуын тыңдаған туған топырағында, ол соған
тартып туған. Қайда больга, қайда жүрмесін Қарасаз ғұмыр бойы тепсінген ой,
уылжыған сезімнің діңгегіне айналады. Ақын дала мен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz