Зат алмасуы

1. Зат алмасуы туралы жалпы түсініктеме.
2. Белоктың маңызы және кажетті мөлшері
3. Қуаттың алмасуы.

Зат алмасуы туралы жалпы түсініктеме. Астың маңыздылығы мен сіңімділігі оның құрамына байланысты. Нанның, ет пен сүттің сіңімділігі мен маңыздылығы олардағы белок, май, кемірсу жөне витаминдерге байланысты анықталады. Зат алмасуы тірі табиғаттың ерекше маңызды жөне организмнің негізгі қызметі. Зат алмасуы тоқталысымен тірлікжойылады. Оның барысында организмге түрлі қуаты бар қореюік заттар, түздар мен су кіреді де, бүл заггардың ыдырауынан пайда болған денеге қажетсіз улы заттар денеден шығарылады. Жаңадан қабылданған заттардан организмдегі ұлпалардың клеткаларының өздеріне бейімделген затгар жасалады. Бұл ассимиляция, яғни организмге енген заттарды өздеріне бейімдеп өзгерту. Мұнымен бірге организмде клеткалар мен олардың бөлшектері ескіреді, олар ыдырайды, яғни диссимиляция байқалады. Ассимиляция мен диссимиляцияның нәтижесінде организм ескіріп тозған қажетсіз заттарды сыртқа шығарады және қызметіне қажетті қуат алады.
Зат алмасуы баланың өсіп, дамуы кезінде күшті болады. Бұл адамның жас ерекшелігінің ауқымды бір көрсеткіші. Балаларда ассимиляция диссимиляциядан басым болады, олар тек ересек адамда ғана теңеседі. Бала кезінде ассимимляция басым болса, қартайғанда, керісінше диссимиляция басым болады. Бұл заңдылық түрлі ауруларға, сыртқы ортаның қауырт жағдайларының өсеріне байланысты бұзылады.
Адам организміндегі клеткалардың құрамында көптеген химиялық заттар бар. Олар органикалық және бейорганикалық болып екі топқа бөлінеді. Органикалық заттарға: белок, май, көмірсу, гормондар мен ферменттер, ал бейорганикалық заттарға: су, түрлі минерал тұздары жатады. Дені саулығы бар ересек, 70 кг салмағы бар, адамның организмінде шамамен 40-45 лсу, 15-17 кгбелок, 7-10 кг май, 2,5-3 кг тұздар, 0,5-0,8 кг көмірсу болады. Бірақ дененің химиялық құрамы біркелкі тұрақты болмайды. Организмдегі үнемі болып жататын синтездеу мен ьщырау қажетті заттармен ұдайы дұрыс және жеткілікті шамада қамтамасыздандыруды талап етеді. Организмге қажетті "құрылыс материалдары" денеге тамақтану арқылы жеткізіледі. Әр адам өмір бойы өзінің салмағынан анағұрлым артық белоктар, майлар, көмірсу, тұздар мен суды қабылдайды. Мысалы, 65-70 жас өмір сүрген кісі шамамен 50 т су ішетін көрінеді, ал жейтін белогы 2,5 т, майлары 2 т, көмірсулері 10 т, 200-300 кг ас түзын жейді екен. Бүл зат алмасуының организмде күшті екенін көрсетеді.

1 Қ.Дүйсенбин, З. Алиакбарова «Жасқа сай физиология және мектеп гигиенасы» Алматы, 2003

2 Қ.С. Рымжанов, И.М. Төленбек. «Адам мен жануарлар физиологиясы». Алматы, 2000

3 А.Г.Хрипкова «Жас өспірім физиологиясы»1978

Пән: Медицина
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Зат алмасуы мен оның жас ерекшелігі

Зат алмасуы туралы жалпы түсініктеме. Астың маңыздылығы мен
сіңімділігі оның құрамына байланысты. Нанның, ет пен сүттің сіңімділігі мен
маңыздылығы олардағы белок, май, кемірсу жөне витаминдерге байланысты
анықталады. Зат алмасуы тірі табиғаттың ерекше маңызды жөне организмнің
негізгі қызметі. Зат алмасуы тоқталысымен тірлікжойылады. Оның барысында
организмге түрлі қуаты бар қореюік заттар, түздар мен су кіреді де, бүл
заггардың ыдырауынан пайда болған денеге қажетсіз улы заттар денеден
шығарылады. Жаңадан қабылданған заттардан организмдегі ұлпалардың
клеткаларының өздеріне бейімделген затгар жасалады. Бұл ассимиляция, яғни
организмге енген заттарды өздеріне бейімдеп өзгерту. Мұнымен бірге
организмде клеткалар мен олардың бөлшектері ескіреді, олар ыдырайды, яғни
диссимиляция байқалады. Ассимиляция мен диссимиляцияның нәтижесінде
организм ескіріп тозған қажетсіз заттарды сыртқа шығарады және қызметіне
қажетті қуат алады.
Зат алмасуы баланың өсіп, дамуы кезінде күшті болады. Бұл адамның жас
ерекшелігінің ауқымды бір көрсеткіші. Балаларда ассимиляция диссимиляциядан
басым болады, олар тек ересек адамда ғана теңеседі. Бала кезінде
ассимимляция басым болса, қартайғанда, керісінше диссимиляция басым болады.
Бұл заңдылық түрлі ауруларға, сыртқы ортаның қауырт жағдайларының өсеріне
байланысты бұзылады.
Адам организміндегі клеткалардың құрамында көптеген химиялық заттар
бар. Олар органикалық және бейорганикалық болып екі топқа бөлінеді.
Органикалық заттарға: белок, май, көмірсу, гормондар мен ферменттер, ал
бейорганикалық заттарға: су, түрлі минерал тұздары жатады. Дені саулығы бар
ересек, 70 кг салмағы бар, адамның организмінде шамамен 40-45 лсу, 15-17
кгбелок, 7-10 кг май, 2,5-3 кг тұздар, 0,5-0,8 кг көмірсу болады. Бірақ
дененің химиялық құрамы біркелкі тұрақты болмайды. Организмдегі үнемі болып
жататын синтездеу мен ьщырау қажетті заттармен ұдайы дұрыс және жеткілікті
шамада қамтамасыздандыруды талап етеді. Организмге қажетті "құрылыс
материалдары" денеге тамақтану арқылы жеткізіледі. Әр адам өмір бойы өзінің
салмағынан анағұрлым артық белоктар, майлар, көмірсу, тұздар мен суды
қабылдайды. Мысалы, 65-70 жас өмір сүрген кісі шамамен 50 т су ішетін
көрінеді, ал жейтін белогы 2,5 т, майлары 2 т, көмірсулері 10 т, 200-300 кг
ас түзын жейді екен. Бүл зат алмасуының организмде күшті екенін көрсетеді.
Егер денеде зат алмасуы болмаса, адам организмінде қанша заттар жиналып
қалар еді!
Белоктың маңызы және кажетті мөлшері. Азықтың ең құнды бөлігі белок,
өйткені белокпен ғана тамақтанса, адам біраз уақыт өмір сүре алады, ал
белоксыз өмір сүру мүмкін емес. Белок ыдырағанда май мен көмірсу түзіледі.
Егер белокты (айталық, сүттің белогын) тікелей қанға жіберсе, адам уланады.
Кейбір адамдарға сиыр сүті, жұмыртқа жақпайды, себебі бұл тамақтардағы
белок ішек-қарын арқылы ыдырамай, сол күйінде қанға өтеді.
Белоктың құрамында азот, күкірт, амин қышқылдары бар, ал май мен
көмірсуында олар жоқ.
Адамның тіршілігіне қажетті белок мөлшерін б е локтік минимум дейді. Ол
жасқа байланысты өзгереді.
Қарапайым белоктың құрамында 4 зат қана бар: оттегі, сутегі, көмірсу
жөне азот, ал күрделі белоктарда (мысалы белогында) бүлардан басқа күкірт,
фосфор, темір т. б. бар. Белоктар мономерлі амин қышқылдар ы н а н тұрады.
Белок молекуласында 100 ден 30000-ға дейін мономерлер болады. Олардың
молекулалық массасы 17000-нан 500000-ға дейін. Не бары 20-дан астам амин
қышқылдары бар. Солардан шексіз көп белоктар түзіледі, әр кісінің белоктары
өзіне ғана тән етіп бейімделген.
Организмдегі белоктар түрлі қызмет атқарады. Ферменттердің негізі
болып зат алмасуындағы химиялық реакциялардың қарқынын езгертеді, яғни
биологиялық катализатор қызметін атқарады. Кейбір белоктар транспорттық
қызмет атқарып, заттарды тасымалдауға қатысады. Бүдан бұрын айтып кеткен
эритроциттердің құрамындағы гемоглобин отгегі мен көмір қышқыл газын
тасиды. Денедегі барлық қозғалыс арнайы белоктар актиннің және миозиннің
қатысуымен орындалады, яғни белок еттің ж и ы р ы л у қызметіне де
қатысады. Денедегі клеткалардың құрамының негізгісі болып, белоктар
-құрылыс материалы қызметін атқарады. Сонымен, біздің өміріміздің барлық
салаларына белок қатысады.
Тамақтың құрамындағы күрделі белоктар ас қорыту сөлдерінің әсерінен
қарапайым түрлері пептидтерге және амин қышқылдарына айналады. Мұны біз ас
қорыту жүйесінің қызметін жазғанда қарастырғанбыз. Ал сол қарапайым заттар
қанмен күллі клеткаларға тасылып, олардан әр клетканың өзіне бейімделген
белоктар өндіріледі.
Амин қышқылдарының 10% организмнің өзінде өндірілмейді, сондықтан
оларды таптырмайтын кышқылдар дейді. Бұларға аргинин, триптофан, лейцин,
изолейцин, валин, треонин, лизин, метионин мен фенилаланин жатады. Өсіп,
дамып жатқан бала организміне бұларға қоса 10-қышқыл — гастидин аса қажет.
Осы аталған ауыстырылмайтын амин қышқылдары жейтін астың құрамында
жеткіліксіз болғанда адам денесінде, өсіресе балалар мен жас өспірімдердің
организмінде айтарлықтай өзгерістер пайда болады. Денеде белоктың қоры онша
көп емес, сондықтан ашығу баланың өсуін мүлде тоқтатады, кейде ұзаққа
созылған жағдайда ақыл кемшілігі пайда болуы мүмкін, баланың жұқпалы
ауруларға қарсы түру қабілеті нашарлайды. Мысалы, ауыстырылмайтын амин
қышқалдарының көпшілігі құрамында болмайтын өсімдік тағамдарымен ғана
қоректенетін елдерде "квашиоркор" деген сырқат көп кездеседі.
Адам организміне тәулігіне қанша белок қажет болады? Ауыр жүмыспен
шұғылданбайтын адам үшін орта шамамен тәулігіне адамның әрбір кг салмағына
1,1-1,3 г белок қажет.
Ересек адам ауыр жүмыс істегенде, оның бұлшық еттерінде белок
жиналады, ал қалыпты жағдайда белок жиналмайды, артық мөлшері майға
айналады немесе азот түрінде денеден шығарылады.
Өсімдік белоктарымен салыстырғанда, жүмыртқадан басқа, жануарлар белогы
сіңімділеу болады. Шіріген тамақтың белогының сіңімділігі артады. Әр
ұлпаның белок қажетгілігі әр түрлі. Мысалы, мидың ақ заттарына белоктан
гөрі май көбірек қажет, ал мидың сүр затына, бүлшық еттерге, керісінше,
белок көбірек қажет болады. Адамның өсуі мен дамуына белоктың мөлшері ғана
емес, сапасы болуы керек. Нәресте тек қана ана сүтімен қоректенеді. Сүт
табда аттан, нәресте үшін арнап жасаған дайын тағамы. Нәресте тәулігіне 600
мл сүтті анасының емшегінен сорып алады. 3-6 айлығында оған 700-800 мл сүт
керек. Ана сүтінің құрамында белок, май, қант, минерал заттары, витаминдер
т. б. бала тірлігіне қажетті заттардың бәрі бар және олар сапалы болады.
Әсіресе биологиялық ете құнды - альбумин, гамма-глобулин, т. б. - белоктың
түрлері, ферменттер, гормондар, иммунды денешіктер жеткілікті мөлшерде
болғаны баланың дұрыс өсуіне өте қажет. 1 жасқа дейінгі балалардың дұрыс
өсуіне дене салмағының әрбір кг-ы 5 грамға дейін белок қажет екен. Осы
белокты бала ана сүтінен ғана ала алады. Ана сүтінің құрамы сиыр сүтінен
басқаша. Құрамындағы заттардың қасиеті жағынан ана сүтіне бие сүті ғана
жақын. Сиыр сүтінде көбірек те альбумин мен глобулин азырақ, ал ана сүті
мен бие сүтінде олар керісінше. Сиыр сүтінің майының қүрамында қаныққан май
қышқылдары көп, ал ана сүті мен бие ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.